Монгол орны ихэнх гол мөрөнд хаврын мөсний үзэгдэл 3 дугаар сарын сүүлийн 10 хоногт эхэлж усан зах үүсэх, мөс харлах, мөсөн дээгүүр ус урсах зэрэг үзэгдэл ажиглагдан урин дулаан цаг ирж агаарын температур дулаарсантай холбоотой тус үзэгдлүүд идэвхижсээр гол мөрөн 4 дугээр сарын сүүлийн 10 хоногт мөснөөс бүрэн чөлөөлөгддөг. Харин энэ жилийн хувьд гол мөрөн мөснөөс бүрэн чөлөөлөгдөх хугацаа олон жилийн дунджаас 5-10 хоногоор эрт ажиглагдах ба хаврын мөсний үзэгдэл ихэнх газраар олон жилийн дунджаас 15-25 хоногоор эрт ажиглагдах төлөвтэй байна. Гол мөрний эхээр мөсний үзэгдэл гуравдугаар сарын сүүлээр, голын дунд ба адгаар гуравдугаар сарын дунд арав хоногт эхэлж, дөрөвдүгээр сарын 10-20 хооронд ихэнх гол мөрөн мөснөөс бүрэн чөлөөлөгдөнө.
Хаврын шар усны үерийн тухайд олон жилийн ажиглалт хэмжилтээс харахад Хөвсгөлийн уулс, Хангай, Хэнтэй нуруунаас эх авсан голуудад 4 дүгээр сарын эхний 10 хоногт эхлэж 5 дугаар сарын эцсээр үндсэндээ дуусдаг бол Монгол алтайн нуруунаас эх авсан Буянт, Ховд, Сагсай, Турган, Харбут, Булган голуудын хувьд шар усны үер өндөрт орших мөсөн гол, мөнх цастай уялдан 8 дугаар сарын дунд үе хүртэл ажиглагддаг. .
Харин энэ жилийн хувьд 4 дүгээр сарын урьдчилсан мэдээнээс ихэнх нутгаар олон жилийн дунджаас дулаан байх төлөвтэй байгаа бөгөөд тухайн үеийн цаг агаарын эрс дулааралтаас шалтгаалан голын мөсөн бүрхүүл задрах, цөн түрэх, хайлсан цасны ус мөсөн дээгүүр урсах зэрэг үзэгдэл нэгэн зэрэг хүчтэй явагдаж улмаар цөнгийн хахаа үүсч, ус эргээсээ хальж эрэг орчмын газар нутаг усанд автах эрдсэл үүснэ. Иймд голуудын сав газар нутаглаж буй ард иргэд, үйл ажиллагаа явуулдаг албан байгууллага, аж ахуй нэгжүүдийг үер усны аюулаас сэрэмжтэй байхийг анхааруулж байна.
Зарим гол мөрний хаврын мөсний үзэгдэл эхлэх, мөснөөс чөлөөлөгдөх хугацааг ус судлалын харуул орчмоор гарган хүснэгтэд үзүүлэв.
|
Олон жилийн дундаж хугацаа |
2022 оны прогноз |
||||||||||||
|
д/д |
Гол – Харуулын нэр |
Хаврын мөсний үзэгдэл Эхлэх |
Мөснөөс чөлөөлөгдөх |
Хаврын мөсний үзэгдэл эхлэх |
Гол мөснөөс бүрэн чөлөөлөгдөх |
||||||||
|
Дундаж |
эрт |
орой |
Дундаж |
эрт |
орой |
Хугацаа |
|||||||
|
1 |
Сэлэнгэ мөрөн – Хутаг сум |
IV.12 |
IV.01 |
IV.21 |
IV.20 |
IV.04 |
V.08 |
III.10 |
IV.10 |
||||
|
2 |
Сэлэнгэ мөрөн – Хялгант бригад |
IV.13 |
IV.02 |
IV.25 |
IV.20 |
IV.11 |
IV.28 |
III.15 |
IV.10 |
||||
|
3 |
Сэлэнгэ мөрөн – Зүүнбүрэн сум |
IV.13 |
III.28 |
IV.21 |
IV.18 |
III.31 |
V.04 |
III.20 |
IV.10 |
||||
|
4 |
Эг гол – Эрдэнэбулган сум |
IV.11 |
III.11 |
V.04 |
IV.28 |
IV.01 |
V.19 |
III.15 |
IV.15 |
||||
|
5 |
Эг гол – Хантай бригад |
IV.19 |
III.28 |
V.01 |
IV.25 |
III.31 |
V.10 |
III.20 |
IV.15 |
||||
|
6 |
Дэлгэрмөрөн – Мөрөн сум |
IV.08 |
III.07 |
V.04 |
IV.23 |
III.21 |
V.13 |
III.20 |
IV.15 |
||||
|
7 |
Идэр гол – Зүрх баг |
IV.18 |
III.25 |
V.05 |
IV.26 |
IV.09 |
V.21 |
IV.01 |
IV.20 |
||||
|
8 |
Орхон гол – Орхон сум |
IV.16 |
III.10 |
IV.28 |
IV.23 |
IV.07 |
V.04 |
III.15 |
IV.10 |
||||
|
9 |
Орхон гол – Сүхбаатар сум |
IV.11 |
IV.01 |
IV.27 |
IV.18 |
IV.07 |
V.05 |
III.25 |
IV.10 |
||||
|
10 |
Туул гол – Улаанбаатар хот |
IV.21 |
IV.01 |
V.07 |
IV.27 |
IV.09 |
V.11 |
III.20 |
IV.15 |
||||
|
11 |
Тэрэлж гол – Тэрэлж |
IV.30 |
IV.05 |
V.28 |
V.08 |
IV.24 |
V.31 |
IV.05 |
V.05 |
||||
|
12 |
Хараа гол – Баруунхараа сум |
IV.03 |
III.21 |
V.02 |
IV.17 |
III.31 |
V.10 |
III.25 |
IV.10 |
||||
|
13 |
Ерөө гол – Ерөө сум |
IV.10 |
III.15 |
IV.29 |
IV.21 |
IV.10 |
V.06 |
III.20 |
IV.10 |
||||
|
14 |
Хануй гол Эрдэнэмандал сум |
IV.14 |
IV.01 |
V.01 |
V.03 |
IV.15 |
V.25 |
IV.01 |
IV.25 |
||||
|
15 |
Онон гол – Биндэр сум |
IV.22 |
III.06 |
V.20 |
IV.27 |
III.26 |
V.25 |
IV.01 |
IV.10 |
||||
|
16 |
Хэрлэн гол – Өндөрхаан сум |
IV.10 |
III.10 |
IV.26 |
IV.21 |
IV.03 |
V.11 |
III.15 |
IV.10 |
||||
|
17 |
Хэрлэн гол – Чойбалсан хот |
IV.04 |
III.09 |
IV.22 |
IV.18 |
IV.05 |
V.27 |
III.15 |
IV.10 |
||||
|
18 |
Завхан гол – Гуулин тосгон |
IV.15 |
III.22 |
V.09 |
IV.30 |
IV.06 |
V.21 |
IV.01 |
IV.30 |
||||
|
19 |
Байдраг гол – Байдраг сум |
IV.11 |
III.27 |
V.14 |
V.10 |
IV.11 |
VI.04 |
IV.01 |
V.05 |
||||
|
20 |
Халх гол – Сүмбэр сум |
IV.15 |
IV.02 |
IV.28 |
IV.21 |
IV.06 |
V.04 |
III.20 |
IV.05 |
||||
|
21 |
Богд гол – Улиастай сум |
IV.12 |
III.02 |
V.09 |
V.01 |
III.28 |
V.27 |
III.20 |
IV.30 |
||||
|
22 |
Түйн гол – Баянхонгор сум |
IV.12 |
IV.03 |
V.05 |
V.01 |
IV.12 |
V.23 |
III.25 |
V.05 |
||||
|
23 |
Ховд гол – Өлгий сум |
IV.13 |
III.15 |
V.10 |
V.04 |
IV.07 |
V.22 |
III.25 |
IV.30 |
||||
|
24 |
Сагсай гол – Буянт сум |
IV.11 |
III.01 |
V.13 |
V.12 |
III.31 |
V.13 |
IV.15 |
V.15 |
||||
|
25 |
Булган гол – Булган сум |
IV.23 |
III.07 |
V.08 |
V.04 |
IV.13 |
V.20 |
IV.05 |
V.10 |
||||