Дэлхийн шилдэг кинонуудын нэг Майяагийн эзэнт улсын хожуу үеийн үйл явдал өрнөдөг “Апокалипто”-г үзээгүй хүн цөөн байх. Хүн төрөлхтний соёлт нийгмээс хоцорсон харанхуй бүдүүлэг овгууд бие биенийгээ баривчилж, тосгондоо авчирдаг. Ган гачиг тайлахын тулд наранд өргөл барьц өгч, олзлогдсон хүмүүсийн зүрхийг олны өмнө суга татаж туг тахиж байгааг тод харуулдаг. Киноны өрнөл хэсэгт нар хиртэж, аллага түр зогсох үеэр Барын савар нэртэй эр арайхийн зугтааж амьд гардаг. “Апокалипто” кино гоё төгсдөг. Киноны хамгийн оргил хэсэг гэж хэлж болох тэр хэсэгт гол дүрийн жүжигчин олзноос зугтааж, хэдэн арван саад бэрхшээлийг туулсаар арайхийн эхнэр, хүүхдээ аван ширэнгэн ойн зах далайн эрэг дээр гараад ирдэг. Тэгсэн тэнд нь соёлт ертөнцөөс хүмүүс ирчихсэн зогсож байдаг. Урт дурангаар дурандаад л, бүрэн зэвсэгтэй цэргүүдээр хамгаалуулчихсан. Тэгээд зогсохгүй том цагаан тугтай усан онгоцон дээр лам суулгачихсан. Найруулагч соёлт ертөнцөөс ирсэн хүмүүсийн дүр төрхийг уран нарийн гаргаж өгсөн нь олон үзэгчийн таашаалд нийцсэн байдаг. Киноны төгсгөлөөс хойших түүхийг та бид мэднэ. Майяа үндэстэн байхгүй болсон. Соёлт хүн төрөлхтөн харанхуй бүдүүлэг үндэстнийг үгүй хийсэн. Тэгвэл хэдхэн хоногийн өмнө дээрх киноны гол дүрийн жүжигчин Руди Янгблад манай улсад ирсэн байна лээ.
“Апокалипто” киноны үзэгдэл шиг үйл явдал МАН-аас илт харагдаад байх боллоо. Харанхуй бүдүүлэг, увайгүй улс төрийн бүлэглэлийн тэмцэл өдгөө ид өрнөж байна. МАН-ынхан 2016 оны УИХ-ын сонгуулиар 60 тэрбум төгрөг босгож, сонгуульд ялалт байгуулж чадсан. Тиймдээ ч УИХ-ын сонгуулиар МАН-ынхан 65 суудал авсан юм. Тэр үед МАН-аас “Бор халзан төлөг сойсон ч сонгогдож байна” гэсэн яриа гарч байв. Гэвч “Олдохоороо өлдөнө” гэдэг шиг зүйл болсон. Тухайн үед МАН-ын удирдаж байгаа төр засгийг гартаа авсан эрх мэдэлтнүүд төрийн албан тушаалыг өөрсдийнхөө хамаатан саднууддаа бэлэг болгон өч төчнөөнөөр нь өгсөн. Хамгийн ойрын жишээ гэхэд, МАН-ын удирдлага өөрийнхөө саданг Ерөнхий сайд болгосон. Аймгийн Засаг даргаар ажиллаж байсан залуухан улстөрч Ерөнхий сайд болж, өөрийнхөө Засгийн газрыг байгуулах гэж инээдэмтэй томилгоо хийгээд эхэлсэн. Зангараггүй Ерөнхий сайд болсон даруйд МАН-ынхан албан тушаалын төлөө хоорондоо алалдаад эхэлсэн. Ардчилсан намын гэх нэртэй хүн бүрийг толгой дараалан өдөр шөнөгүй ажлаас нь халчихаад л “Би ч тийм албан тушаал авна. Чи тэнд дарга бол. Миний хүнийг энэ даргын суудалд тавь” гээд л бүлэглэл хоорондын зодоон эхэлсэн түүхтэй. МАН-ынхан ингэж дотроо эв түнжингээ алдаж, мунгинаж, халаа сэлгээ, дарга мэргэжилтний сандал суудал булаацалдаж байх хооронд Ерөнхийлөгчийн сонгууль болоод өнгөрсөн. Өөрөөр хэлбэл, МАН-ынхан нэг жилийн хугацаанд үнэндээ юу ч хийгээгүй. Өмнөх Засгийн газар буюу Ардчилсан намынхны үед хийгдсэн ганц нэг томоохон бүтээн байгуулалтын ажлууд дууссан болохоос МАН-ынхан өөрсдөө санаачилж тахир хадаас, ганц шон ч босгож чадаагүй. Сандал, суудалтайгаа зууралдаад ямар ч ажил хийж чадалгүй байсаар Ерөнхийлөгчийн сонгуульд МАН-ынхан М.Энхболдыгоо нэр дэвшүүлээд орчихсон. Тэр үед төрийн албан тушаалыг наймаалцаж 60 тэрбум төгрөг босгосон гэх асуудлыг эсрэг намынхан хүчтэйгээр гаргаж ирсэн байдаг. Ингээд МАН-ынхан ард түмэнд өнгөрсөн нэг жилийнхээ дүнгээ тавиулсан сонгууль болж өнгөрсөн. М.Энхболд Ерөнхийлөгчийн сонгуульд ялагдав. Тэр үед 2016 оны УИХ-ын сонгуульд яагаад ч юм нэр дэвшилгүй үлдчихсэн байсан У.Хүрэлсүх ардын баатрын дүрд хувилчихсан сүртэй “амьтан” гараад ирсэн. У.Хүрэлсүх “60 тэрбумын хэрэгтнүүд муухай. Эднийг үр үндсээр нь улс төрөөс зайлуулна. МАН-ыг шинэчилж, нам дамжсан бүлэглэлийг устгаж үгүй хийнэ” гэх мэдэгдлүүдийг ар араас нь хийсэн. Бүр УИХ-ын гишүүдийг хоёр хувааж 33, 34-ийн бүлэглэл гэдгийг бий болгосон. У.Хүрэлсүхтэй нэг бүлэглэлд багтсан 34-ийнхөн 33-ын бүлэглэлдээ “60 тэрбумынхан” гэсэн нэр өгч, нийгэмд муухай харагдуулах гэж төрийн мөнгийг хувьдаа завшиж, идсэн уусан гэх асуудлуудыг зохион байгуулалттай гэмээр цацаж эхэлсэн. МАН-ын 33-ын бүлгийнхэн ч зүгээр суугаагүй. 34-ын бүлэглэлд багтсан УИХ-ын гишүүд болон томоохон албан тушаалтнууд ЖДҮ-гээс эрх мэдэл албан тушаалаа урвуулан ашиглаж бага хүүтэй их хэмжээний зээл авсан асуудлыг ил гаргаж эхэлсэн. Ингэж л “60 тэрбумынхан”, “ЖДҮ”-чид гэсэн улс төрийн хоёр том бүлэглэл өөр хоорондоо ард түмний нүдэн дээр ил цагаан үзэлцэж байна. Гэхдээ уншигч та бүхэн энэ “зодоонд” У.Хүрэлсүхийн толгойлсон “ЖДҮ”-чин бүлэглэл одоогоор ялалт байгуулж яваа гэдгийг надаар хэлүүлэлтгүй мэдэж байгаа биз ээ. “ЖДҮ”-чин бүлэглэл “60 тэрбум” бүлэглэлд нэр холбогдсон хүн бүрийг толгой дараалан ажлаас нь халж байгаа. Мөн “ЖДҮ”-чид бүлэглэлийн нэр аажим аажмаар өөрчлөгдөж “Шинэ МАНАН” гэх нэртэй болоод буй. Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн бүлэглэлийг ил, далд дэмжих болсноос үүдэн “Шинэ МАНАН” гэх нэр зүүж байна. “Шинэ МАНАН”-гийнхан өдөр шөнө, өглөө оройгүй 60 тэрбумынхан гэх тодотголтой хүмүүсээ ажлаас нь халаад сүйд хийж байна. Өнгөрсөн долоо хоногийн баасан гаригт гэхэд УИХ-ын Тамгын газрын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Ц.Цолмонг ажлаас нь халлаа. Үүний цаана МАН-ынхан 2016 оноос хойш хүний нүдэнд харагдаж, гарт баригдахаар олигтойхон ямар ч ажил хийхгүй зөвхөн халаа, сэлгээ хийсээр байна. Сүүлийн жилд гэхэд л Ерөнхий сайд, УИХ-ын даргаас эхэлсэн халаа сэлгээ Ерөнхий шүүгч, УЕП, АТГ-ын дарга, орлогч, хэлстийн даргаар үргэлжилж буй. Удахгүй цагдаагийн байгууллагад халаа сэлгээ хийгдэх юм гэсэн. Бүр ЦЕГ, Эрүүгийн цагдаа, Мөрдөн байцаах газар, дүүргүүдийн цагдаагийн дарга, хэлтсийн чиглэлийн ахлах мөрдөн байцаагч хүртэл халах юм гэх мэдээлэл гараад байгаа. Толгой өндийх сэхээгүй тэр ч 60 тэрбум, тэр ч авлигачин гэж хэн нэгнийг ажлаас нь халж, дараагийн өөр нэгэн хүнийг ажилд томилох ажил ирэх жилийн зургадугаар сарын 30-нд хүртэл үргэлжлэх нь тодорхой байна.
Хойтон жилийн зургаан сарын 30-нд “60 тэрбумын” гэх хамгийн сүүлчийн хүнийг ажлаас нь халаад өндийгөөд харахад ямар дүр зураг байх вэ. Шал өөр улс төрийн хүчин УИХ-ын сонгуульд ялчихсан, МАН-ын хоёр бүлэглэлийнхэн хүний өөрийн гэлтгүйгээр бүгд ялагдчихсан, ганцхан У.Хүрэлсүх ялчихсан зогсож байгаа дүр зураг харагдаад байна. Өөрөөр хэлбэл, энэ зодоон дундаас МАН-ынхнаас У.Хүрэлсүх ганцаараа УИХ-ын сонгуульд чадвал арай гэж ялах боломжтой хувилбар болж харагдах ажээ. У.Хүрэлсүхийг УИХ-ын сонгуульд ялна гэж хэлээд байгаа нь саяхан хаанаас ч гэлээ нэг судалгааны байгууллага улстөрчдийн рейтингэд судалгаа хийсэн юм байна лээ. Судалгаагаар МАН-аас У.Хүрэлсүх 200 хувийн рейтингтэй байна гэсэн. У.Хүрэлсүх ээ, 76 хувилахгүй юм бол МАН ирээдүйд УИХ-д хаана ч ялалт байгуулахгүй. Яагаад гэвэл өнгөрсөн дөрвөн жилд төр засгийг гартаа авсан МАН олигтой нэг ч ажил хийгээгүй. Дандаа л өөр хоорондоо алалцаж өнгөрөөсөн. Ухвал олны анхаарлыг татахаар ганц нэг ажил хийсэн байгаа. Тэр нь хөөн хэлэлцэх хугацааны асуудал юм.
Саяхан МХЕГ-ын байцаагч нарын авлигын хэрэг хөөн хэлэлцэх хугацаанаас үүдэн хэрэгсэхгүй болсон. Ил цагаан авлига авсан хэрэг яагаад хөөн хэлэлцэх хугацаа нь дууссан юм бэ гээд асуудал яригдаж эхэлсэн. Гэтэл УИХ-ын гишүүн Ш.Раднаасэд санаачилж, хөөн хэлэлцэх хугацааг богиносгох хуулийг УИХ-аар баталчихсан нь ил болоод байна. Үүнээс үүдэн авлигад холбогдсон хүмүүсийн хэрэг хоёр жил хүрэхгүй хугацаанд шалгагдаж байгаад хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан гэх нэрийн дор хаагддаг болоод байна. МАН-ынхны хийсэн өөр нэг томоохон ажил гэвэл Салхитын мөнгөний орд газар, Асгатын ордыг төр мэдэлдээ авсан асуудал юм. Тусгайгийнхнаар хамгаалуулсан ажлын хэсэг орд газрыг эрх мэдэлдээ авч байгаа бичлэг цахим орчинд цацагдсан.
Мөн “Эрдэнэт” үйлдвэрийн 49 хувийг төр мэдэлдээ авах ажлыг МАН-ынхан гардаж хийсэн. Одоо Оюу толгойг эргүүлэн авна гээд л ноцолдоод байгаа. Оюу толгойг төр мэдэлдээ авна гэж улайрч байгаад МАН-ынхан сонгуульд үсгүй арчуулах дээрээ тулах вий. Ард түмнийг ажилгүй болгож байгаа намынхан ирэх сонгуульд хэрхэн оролцохыг харах л үлдлээ. Ямар ч ажил хийгээгүй хүмүүс сонгуульд ялдаггүй юм.