УИХ-ын даргын ахлах зөвлөх Ж.Сүхбаатартай ярилцлаа.
-Бүгд найрамдах улсаа тунхагласны 95 жилийн ойн өдөр Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг Ерөнхийлөгч ёсчиллоо. Удаан дуншсан Үндсэн хуулийн өөрчлөлт баталгаажиж УИХ түүхэн үүргээ биелүүлэв. Мэдээж цаашид хийх ажлууд эхэлнэ, ундарна. Та хэрхэн дүгнэж байна вэ?
-Монгол бахархлын өдрийн өмнө Монголын шинэ эрх зүйн суурь болох Анхдугаар Үндсэн хуулиа баталсан Бүгд найрамдах улсын түүхт баярын өдөр Үндсэн хуулийн нэмэлт засвар маань эцэслэн баталгаажиж улс даяар албан ёсоор зарлагдлаа. Энэ өдөр бол монголчууд цаашид хаант ёс, ганц хүний ноёрхлыг халсан бүгдээр найрамдаж амьдрахаа тунхагласан учир жанцан ихтэй өдөр. Хууль тогтоогчдын төдийгүй эрдэмтэн судлаач, иргэд олон нийтийн ч олон жилийн хүлээлт, хүсэл, нийгмийн захиалга бодит биеллээ оллоо. Монголоороо бахархах, ирээдүйд итгэх итгэл улам батажсан сэтгэгдэл төрсөн шүү. Улс төрийн түвшинд эцсийн эцэст ухарч зогсолгүй санал зөрөлдөөнөө гэтлэн давж, урагшлах зам дээр ойлголцож зөвлөлдөж гарч чадсан. Мэдээж хүссэн бүх асуудалд дүүрэн хариулт, шийдэл өгсөн үү гэвэл асуудлуудын төвөгтэй нөхцөл байдлаас хамаараад зарим чухал зохицуулалт тусгагдаагүй үлдсэн. Тухайлбал, сонгуулийн холимог тогтолцоо, Ерөнхийлөгчийг төлөөлөгчдийн байгууллагуудаас сонгох гэх мэт. Гэхдээ эдгээр нь дараа дараагийн УИХ-ын ярих, шийдвэрлэх маш чухал үүрэг, зорилт болон шилжиж байна. Улсын Ерөнхийлөгч маань чамлахаар чанга атгахаар өөрчлөлтүүд орсныг тэмдэглэж хэлсэн. Үүнтэй санал нэг. Миний хувьд хүсэн хүлээсэн, зүтгэсэн зорилтынхоо 70 хувийг биелүүлж чадлаа гэж үзэж байна. Гэхдээ дүгнээд хэлбэл, Үндсэн хуулийн энэ түүхэн өөрчлөлт таван үндсэн зорилтыг бүхэлд нь ханган биелүүлж байгаа.
-Та тэдгээрийг тодруулаач?
-Нэгдүгээрт, төрийн удирдлагын хэлбэр өөрчлөх эсэх тухай хүчтэй хөндөж, Ерөнхийлөгчийн удирдлагатай улс болох Үндсэн хуулийн бус элдэв санаархалд Үндсэн хуулийнхаа хүрээнд хариултаа өгчихлөө. Өөрөөр хэлбэл, парламентын бүгд найрамдах улсаа бататган төгөлдөршүүлэх чиглэлд томоохон алхам хийлээ.
Улс төрийн нам, сонгуулийн эрх зүйн орчныг хувьсган өөрчлөх заалтууд орсон, Засгийн газар, Ерөнхий сайдын эрх хэмжээг нэмэгдүүлэх замаар хууль биелүүлэх чадамжийг дээшлүүлэхийг зорьсон. УИХ, Засгийн газрын бүрэлдэхүүн хэт холилдох зүй бус үзэгдлийг хязгаарлан мэргэжлийн Засгийн газар бүрдүүлэх, УИХ-ын өмнө хүлээх хариуцлагыг өндөржүүлсэн.УИХ-ын хууль тогтоох, хянан шалгах үйл ажиллагааг чанаржуулах, УИХ, Ерөнхийлөгчийн дур зоргын үйлдэл, нөлөөллийг хязгаарлах эрх зүйн нөхцөлийг бүрдүүлсэн чухал заалтууд тусгагдаж чадсан. Хоёрдугаарт, байгалийн баялгийн ашиглалт, хамгаалалт, түүний үр өгөөж,зохистой хүртээмж болон иргэний хяналт, Үндэсний баялгийн сангийн талаарх гол зарчмуудыг шинээр зааж өгснөөр иргэдийн зүй ёсны хүсэл шаардлагыг анх удаа тодруулан үндсэн хуульчиллаа. Гуравдугаарт, шударга ёсны үйлчилгээ үзүүлэх шүүхийн сахилга, дотоод ардчиллыг шинэ шатанд гаргах, шүүхийг иргэдэд ойртуулах маш том өөрчлөлтийн механизмыг тусгаж өгсөн. Шүүхийн ерөнхий зөвлөл, Шүүхийн сахилгын хороо гэсэн байгууллагууд шүүх эрх мэдлийн институци дотор өнөө байгаагаас зохион байгуулалтын төдийгүй арга ажиллагаа, хандлага эрс өөрчлөгдөн ажиллах цоо шинэ шаардлага тавигдахаар болсон.Дөрөвдүгээрт, нутгийн өөрийн удирдлагын өвөрмөц ахуй, жам ёсны салаа мөчир болох хот, тосгоны статусыг засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн удирдлагын хүрээнд тодотгон зааж өгсөн. Ингэснээр байгаа хот, тосгодоо “амь” оруулах бодит боломжийг нээлээ. Орон нутгийн бие даасан байдлыг хангах тухайд өмчийн удирдлага, татварын хувь хэмжээ тогтоох эрхийг хуулиар эдлэх эрхтэйг анх удаа тусгайлан зааж, ИТХ-ын Тэргүүлэгчдийн байгууллагын доторх байгууллага мэт байх тусгай статусыг өөрчилсөн. Тавдугаарт, “дордуулсан долоон өөрчлөлт” гээчийг тойрсон 20 жилийн маргаанд хариу өгч үндсэндээ засаж залрууллаа. УИХ-ын дарга Г.Занданшатар Үндсэн хуулийн энэ удаагийн нэмэлт, өөрчлөлтүүдийг “эрх зүйн хувьсгал”-ын чанартай болохыг тэмдэглэж хэлээд байгаа нь зүгээр нэг сүржин, чамирхсан үг биш юм.Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг дагалдаад юун түрүүн хөндөгдөх, шинэчлэгдэх гучаад хууль байна гэсэн тооцоо бий. Энэ нүсэр ажлыг удахгүй боловсруулж УИХ-аар батлагдах тогтоолын хуваарийн дагуу хийж эхэлнэ. Үндсэн хуулийн өөрчлөлт шинэчлэлийн хэлэлцүүлэгт идэвхтэй оролцсон улс төрийн нам, байгууллага, иргэддээ талархлаа илэрхийлье. Гурван парламентад энэ асуудлыг хариуцан ажилласан төрийн албан хаагчид, хүч сэтгэлээ харамгүй зориулсан үе үеийн ажлын хэсгийн гишүүддээ баярлалаа. Сүүлийн хоёр жил ардчилалд, зөвлөлдөх соёлд хамтдаа суралцсан, Үндсэн хуулийн шинэ ухамсар суусан, шинэ жим зам гаргасан урагшилсан үйл явц байлаа.
-Таныг УИХ-ын Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны дарга байх үеэс Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг албан ёсоор эхлүүлэхээр ярьж эхэлсэн гэдэг бил үү?
-Том үйл хэрэг бүрт өөрийн үүх түүх, учир явдал байдаг. Ялангуяа биеэр оролцогч нэгэн гэрчийн хувиар энэ үед нь товч дурсах нь зөв биз ээ. 2008 оны долдугаар сарын 1-ний эмгэнэлт хэрэг явдлын дараа одоогийн МАН, Ардчилсан нам хооронд УИХ-ыг шинээр эмхлэн байгуулах талаар зөвшилцөх үйл ажиллагаа болсон. Ардчилсан намыг төлөөлж өнөөгийн Ерөнхийлөгч Х.Баттулга, З.Энхболд, С.Баярцогт, Ч.Сайханбилэг нарын хүмүүс орсныг санаж байна. МАН-аас Ё.Отгонбаяр, Сү.Батболд, Ц.Мөнх-Оргил, Н.Энхболд болон миний бие байсан. 2008 оны наймдугаар сард Монгол төрөө бэхжүүлэх, шударга сонгуулийн орчныг бүрдүүлэх талаар тохиролцоонд хүрч зөвшилцлийн баримт бичигт бид гарын үсэг зурсан. Үүнд, Үндсэн хуульдаа нэмэлт, өөрчлөлт оруулна, сонгуулийн хууль,тогтолцоонд шинэчлэл хийхээр тохирсон. Ингээд 2008 оны наймдугаар сарын сүүлчээр УИХ бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэх боломжтой болсон. Энд тухайн үеийн УИХ-ын дарга Д.Дэмбэрэлийг онцлон дурдах хэрэгтэй болно. Улс төрийн бодлогын тохиролцоог ажил хэрэг болгох үүднээс Д.Дэмбэрэл дарга эхлээд УИХ-ын гишүүн Д.Лүндээжанцангаар ахлуулсан сонгуулийн шинэ хуулийн ажлын хэсгийг байгуулсан, би үүнд нь багтсан. Дараа нь тухайн үеийн Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны дарга Ө.Энхтүвшинд Үндсэн хуульд хэрхэн нэмэлт, өөрчлөлт оруулахыг журамласан хуулийн төсөл боловсруулах үүрэг өгч, Б.Чимид багш тэргүүтэй эрдэмтэн, судлаачдыг оролцуулсан мэргэжлийн ажлын хэсгийг ажиллуулсан. Төсөл бэлэн болсны дараа хянаж үзээд Ө.Энхтүвшин, Ж.Сүхбаатар, Ч.Сайханбилэг нарын есөн гишүүний санаачилснаар УИХ 2010 оны намар Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах журмын тухай хууль анх удаа батлагдсан юм. Үүний дараа би Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны даргаар сонгогдсон. Д.Дэмбэрэл дарга 2011 оны нэгдүгээр сард надаар ахлуулан Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах эсэхийг судлах ажлын хэсгийг 40 гишүүний бүрэлдэхүүнтэй байгуулж байлаа. Ингээд би Байнгын хорооны даргын хувьд сонгуулийн шинэтгэл, Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн асуудал гэсэн хоёр аварга том ажилтай “ноцолдох” үүрэг хүлээж билээ.
-Ажлын хэсэг ямар дүгнэлт гаргаж байв?
-Тухайн үед сонгуулийн хууль, Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн асуудал гол сэдэв болж яригдаж байв. Бид материалууд судалсан, нийгмийн уур амьсгалыг тандсан. УИХ-ын гишүүн Д.Энхбат, З.Алтай нарын дордуулсан гэх өөрчлөлтийн заримыг засах буюу УИХ, ЗГ-ын гишүүнийг хавсран ажиллахыг хязгаарлах, Д.Дамба-Очир нарын Дархан, Эрдэнэт хотын статусыг тодорхой болгох тухай Үндсэн хуулийн саналууд парламентын хүрээнд гарч байсан. Үүнээс гадна МҮШН зэрэг улс төрийн намууд шинэ Үндсэн хуулийн төсөл ярьж байсан эгзэгтэй үе таарсан. Энэ бүхнийг урсгалд орхилгүй төрийн бодлогоор залж авч явахыг хичээн судалгаа тандалтыг мэргэжлийн болон нийтийн хүрээнд идэвхтэй явуулж, олон ч санал ирсэн, бид ч зайлшгүй зарим өөрчлөлт оруулах ёстой гэж үзсэн. Үүнээс цөөн хэдэн санал нэгдэж байсан асуудлуудыг өргөн бариад Байнгын хороонд шилжүүлээд л цааш хуулийн цаг хугацааны хайчинд ороод зогссон. Сонгуулийн хууль, тогтолцоо шинэчлэх, төсөв батлах үе ч давхацсан. Манай ажлын хэсгийн хажуугаар Ерөнхий сайд, МАН-ын дарга Сү.Батболдын санаачилгаар намуудтай парламентын хоёр танхимтай байх, парламентын ардчиллыг бэхжүүлэх талаар олон намуудын хамтран гарын үсэг зурсан зөвшилцөл хүртэл явагдаж байсан цаг. Дараачийн 2012-2016 оны УИХ-д Л.Цог дэд дарга болон эхнээсээ бидэнтэй идэвхтэй хамтран зүтгэсэн. Н.Батбаяр нар Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг хариуцан ажилласан нь бодлогын залгамж хангагдан илүү том зөвшилцөл хийгдэн томоохон өөрчлөлт бүхий төслийг бэлтгэх боломжийг бүрдүүлсэн. Гэсэн ч мөн УИХ хэлэлцэн шийдвэрлэж чадалгүй гурав дахь УИХ луу шилжсэн. Улмаар ажлын хэсгүүд байгуулагдан ажиллаад энэ жил УИХ-ын дарга Г.Занданшатарын үед боогоод Д.Лүндээжанцан нарын 62 гишүүний өргөн барьсныг УИХ таван сар буюу 158 ажлын өдөр хэлэлцэн баталлаа. 327 мянган иргэний таван сая 600 мянган нэгж саналыг ангилан ялгаж авч үзсэн гэхээр нөр их хөдөлмөр, хамтын үйл ажиллагаа орсон байгаа юм шүү.
-Гишүүдийн тоог нэмэх асуудлыг танай парламентын ажлын хэсэг ярьж байсан гэдэг.
-УИХ-ын гишүүний тоо 99 байх ёстой гэдгийг Н.Батбаяр гишүүнийг санаачилсан гэж зарим хүмүүс ойлгодог. Энэ тоог анх гаргаж тавьсан “гэмтэн” нь молхи би юм аа. 76 гишүүнийг 1/3-ээр нэмэгдүүлэхэд 100 гарантай болчихоод байсан. Гурван оронтой тоонд оруулахгүйгээр, хүн ам нийгмийн төлөөлөл, эдийн засаг, ажлын зүй зохист менежмэнт талаас бусад орны жишиг харгалзан энэ тоог дэвшүүлж тавьсан хэрэг. Тухайн үед хэвлэл мэдээллээр энэ саналыг шүүмжилж байв. Иргэд ч төдийлөн таатай хүлээж авахад бэлэн биш байсан учраас үүнийг өргөн бариагүй, харин ирээдүйд үүнийг дахин ярихаар үлдээсэн юм. Гэхдээ хот, тосгоны өөрийн удирдлагыг тодотгох асуудлыг заавал өргөн барихыг хүсч байсан. Мөн Засгийн газрын гишүүдийн 1/3-ээс дээшгүй нь УИХ-ын гишүүн байж болно гэж оруулж байсан. Энэ нь одоогийн дөрөв хүртэлх УИХ-ын гишүүн Засгийн газрын гишүүн байж болно гэх заалттай ойролцоо.
Одоогийн Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн концепцийнх нь 70 хувь нь өмнөх парламентын үеийн Н.Батбаяр гишүүн нарын төсөл дээр суурилсан гэж УИХ-ын дарга мэдэгдсэн нь төрийн ажлын залгамж чанар хэр байсныг нотлон харуулна. Эхлэлийг нь 2008-2012 оны парламент тавьсан, дараа, дараачийн парламент үргэлжлүүлэн буухиалсан. Энэ удаад Үндсэн хуулийн 29 хувийг хөндөж, хүндрэл бэрхшээлийг туулсаар том хэмжээний нэмэлт, өөрчлөлтийг хийлээ. Шинэ Үндсэн хуулийн эх баригчийн туслах УИХ-ын гишүүн Д.Лүндээжанцан эх баригчаар ажилласан. Яах аргагүй парламентын амьд домог түүх болсон хүн мэргэжил арга зүйн удирдлагаар сүрхий хангаж ажиллалаа. Үндэсний зөвшилцөл, ойлголцлын ажлын хэсгийг Улсын Ерөнхийлөгч толгойлж, улс төр, нийгмийн өргөн төлөөлөл оролцуулсан томоохон цуврал хэлэлцүүлгүүд зохион байгууллаа. УИХ дахь МАН-ын бүлэг, АН-ын зөвлөлийн удирдлагууд идэвхтэй оролцоог хангаж, эрх баригч МАН-ын удирдлага хүчлэн зүтгүүлэхээс татгалзаж зөөлөн бодлого, зарчим баримталсан.УИХ-ын Төрийн байгуулалтын хорооны дарга С.Бямбацогт, түүний аппарат голлон зохион байгуулалт, ажлыг урагш явуулж байлаа. Төдийгөөс өдий хүртэл Ө.Энхтүвшин дарга идэвхтэй оролцож гардлаа. Мэдээж УИХ-ын дарга Г.Занданшатарын манлайлал, уйгагүй оролдлогууд шийдвэрлэх үүрэг гүйцэтгэлээ. УИХ-ын дарга улс төрийн сонирхлоос ангид мэргэжлийн маш хүчтэй баг нэгтгэн бүрдүүлж чадсан. Цөөн хэдэн заалтаас бусдаар бол мэргэжлийн хүмүүсийн томьёолол голлосон. Байгалийн баялаг, намтай холбоотой асуудлууд дээр л улс төрийн томьёолол орсон. УИХ-ын дарга явцын бүх шатанд мэргэжилтнүүдэд ажил хэргийн өргөн боломж олгож ирсэн нь шууд нөлөөлсөн. Бид энэ удаагийн Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр зөвлөлддөг, хэлэлцдэг, хугацаа шаардсан, зардал ордог, бас их саад тотгортой учирдаг, санал зөрөлддөг, удаан ярилцдаг гэсэн ч гарц шийдлийг нь олох гэж хаана хаанаа хичээдэг энэ процесс чинь өөрөө ардчилал юм гэдгийг илүү сайн ойлгож авсан болов уу. Улс төрийнхөө түвшинд ардчиллын нэг том хичээлд суралцчихлаа. Бид хэлэлцүүлэг, зөвлөлдөөн, харилцан ойлголцол шийдэлд яаж хүрдэг юм бэ гэдэг цоо шинэ замыг анх удаа тавилаа. Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах журмаа хэрэглэж үзлээ, жишигтэй боллоо. Үндсэн хууль баталсан нь онцгой үйл явдал байснаас гадна батлах үйл явц нь бидэнд сургамж, туршлага үлдээсэн. Британийн Ерөнхий сайд байсан Маргарет Тэтчерийн онож хэлснээр “Үндсэн хууль цаасан дээр төдий бус хүмүүний зүрх сэтгэл дээр бичигдсэн байх ёстой”.
-Та өмнө нь намаа шүүмжилж, МАХН руу орж байсан. Одоогоор УИХ-ын даргын ахлах зөвлөхөөр ажиллаж байгаа. Тэгэхээр намдаа буцааж ирчихжээ гэж ойлгож болох уу?
-Намаас гарсан, орсон асуудал бол миний улс төрийн тэмцэлтэй холбоотой. Намын нэгэн гишүүний хувьд тухайн үеийн намын удирдлагаа эсэргүүцэж тэдэнд хариуцлага тооцсон хэрэг. Уул шугамандаа ардчилсан орнуудад намын удирдлага нь муу байвал, муухай ялзарсан болбол намын гишүүд нь олон мянгаараа гараад явчихдаг, орхидог нь шинэчлэх өөрчлөх дохио сануулга болдог. Тэгэхгүй муугийн үүр болсон ч пялдага царайлаад бүгээд суугаад байвал ялзраад л байнашүү дээ. Манайд нам нь тааруу байсан ч гишүүдийн тоо нь нэмэгдэнэ үү гэхээс буурдаггүй эрүүл бус орчин бий. Намаас салбал хоолны түмпэнгээсээ сална гэсэн өчүүхэн ойлголт байж таарахгүй.Нам хуучин цаг шиг нэр төр, нандин чанар агуулсан, хадгалсан ариун сүм шиг байхаа больсон. Ийм болохоор тангараг өргөөд түүнээсээ ухарч няцах гэсэн асуудал энд яригддаггүй. Орчин цагт улс төрийн байгууллага, тэмцэл өрсөлдөөний, үзэл санааны талбар байх ёстой. Харамсалтай нь мафи маягийн бугшмал авилгач бүлэглэлийн сүлжээ болоод байна. Ийм үед үзлээ дагаж тэмцэх үү, удирдлагын том улс төрчийг дагах уу, хий хоосноор байгууллагадаа үнэнч гээд суугаад байх уу, эсхүл найз нөхөд, дэмжигчдэдээ хоргодоод хөдөлж чадахгүй үлбийгээд байх уу гэдэг сонголт тулгардаг. Миний хувьд МАН-ын доторх МАНАН сүлжээний эсрэг хүч хүрэхгүй болохоор үзлээ дагаад МАХН дахь МАНАН-гийн эсрэг хуучин журмын нөхөдтэйгээ нийлж тэмцсэн. МАХН ямартай ч сүлжээнээс гадуур байж завхралыг эсэргүүцэж, өөрсдийн дуу хоолойгоо нийгэмд хүргэж байсан. Очоод улс төрийн тэмцэл явуулж болох, миний хамгийн ойр холбогдож болох хүмүүс тэнд байсан. Хэцүү нөхцөлд очиж ажилласан, хамтарсан. Зарим тохиолдолд санаа бодол нийлэхгүй байх явдал ч байсныг үгүйсгэхгүй. Юутай ч уг намд том зорилгоо бодоод үүргээ гүйцэтгэсэн. Миний хувьд энэ оны зургадугаар сард МАХН-аас гарсан. МАН шинэчлэгдэж өөрчлөгдөж гэмээ нь улс төрийн намууд хөгжиж, төр бэхжинэ гэж би үздэг хүн. Ойрын ирээдүйд МАН, МАХН улс төрийн цул хүч болно гэдэгт эргэлздэггүй. МАН-аас 2015 оны намар гарах өргөдөлдөө өнөөгийн МАНАН, 60 тэрбум гэх нөхдийн үйлдэл, арга барилыг дурдаад МАН-ыг шинэчлэхэд нөлөөлөх үүднээс гарч байгаагаа мэдэгдсэн. Цаг үе ч наашилж эерэг шинж тэмдэг гарч байна.
-Одоо тэр байдал нь өөрчлөгдсөн гэж үү?
-МАНАН бүлэглэл, 60 тэрбумын асуудалтай өмнөх МАН-ын удирдлага, төрд байсан, байгаа нөхдүүд холбоотой нь бодит үнэн. Харин МАН-ын шинэ удирдлагын бодлого, залуусаа бол би дэмжиж байгаа. Энэ хүмүүс миний тухайн үед хэлж байсан зүйлүүдийг үндсэндээ хуваалцаж, тэмцэж байна. Ийм үед би хол хөндий суугаад байх шаардлагагүй. МАН улс төрийн хамгийн өргөн гишүүнчлэлтэй зохион байгуулалттай хүчин. Цаашид надад улс төрийн намын дотоод үйл ажиллагаанд хутгалдах, элдэв сонирхол тэнд горилох санаархал огт байхгүй. Харин төр түмнийхээ төлөө зүтгэх, намыг эрүүлжүүлэхэд бусад нөхдөдөө туслах хүсэл зориг маань хэвээр. Миний хувьд Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн дэд ажлын хэсэгт орж ажиллалаа. УИХ-ын даргын зүгээс зөвлөхөөрөө ажиллах саналыг наадмын өмнө надад тавьсан. Олон жилийн өмнөөс зүтгэсэн сонгуулийн тухай хууль, Үндсэн хуулийн шинэчлэлийн асуудалд оролцох боломж тул би дуртайяа хүлээн авсан. Өмнө нь, МАН ялагдсан үед Г.Занданшатар дарга намын генсек, би намын нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байсан. Бас дөрвөн жил УИХ-д хамт байсан бие биеэ мэдрэх, ойлгох хоёр л доо. Сэтгэлийн дуудлага байсныг ч хэлэх хэрэгтэй. Энд миний найз нөхөд, дэмжигчид гээд маш олон ойрын дотно хүмүүс минь байдаг. Энэ өөрөө онцлог ахуй орчин юм. Хүн хоорондын тусгай холбоос байх шиг. 20 жилийн өмнө намын бүлэгт би хуулийн зөвлөх, У.Хүрэлсүх дарга нийгмийн бодлогын зөвлөхөөр хамт ажиллаж байсан л даа. Хэлсэндээ байдаг, хулхи хуурмаг зан түүнд байдаггүй нь амар байдаг. Зун таарчихаад “Чи Балт шиг сайхан зэсэрч байгаад ирлээ. Ер нь чиний яриад байсан зүйлүүд буруу биш, зөв байсан шүү дээ. Сайхан ажиллая, дэмжиж байна” гэсэн агуулгаар ярилцсан. Ингээд л эр хүний ёсоор уулзаад салсан. Эргээд харахад бид улс төрийн хувьд зарим асуудал дээр санал зөрөлдөх зүйлүүд байж. Би харьцангуй биеэ даасан хүн. Үүнээс болоод элдэв зүйлтэй л нүүр тулж үзэж явна.Цаг үе өөрчлөгдөж байна. МАН-д залуусын цөн эрчимтэй түрж байна. Хаа газар ажиллахдаа бусдад лай болж яваагүй, чадвал тус дэм болох, ядвал гай болохгүй байх нь миний зарчим.Үнэнийг хэлэхэд хоёр хоногийн өмнө Бүгд найрамдах улс тунхагласны өдөр МАН-ын дарга маань дуудаад намын батлахыг минь гардууллаа.
-Сонгуулийн тухай хуулийн төслийг тун удахгүй хэлэлцэнэ. Ямар гол өөрчлөлтүүд орж байгаа бол?
-Төсөл боловсруулах ажлын хэсэгт бол ороогүй явна. Л.Энх-Амгалан дарга ахлан ажиллаж байгаа. Сонгуулийн хуулийн төслийн талаар одоогоор гүехэн танилцсан төдий явна. Тогтолцооны асуудал, бүртгэл, зөрчил маргаан шийдвэрлэх журам байнга л анхаарал татдаг сэдвүүд. Өнөө маргаашгүй өргөн барих гэж байгаа гэсэн мэдээлэл авсан. Гол нь, Сонгуулийн тухай нэгдсэн хуулийг хуучин шиг тус тусад нь салган хуульчлахаар байсан. Өргөн барьсан хойно маргаантай асуудлаа хагалдаг нь бараг жишиг болсон доо. Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн дараа цаг хугацаанд шахагдсан хуулийн төсөл яах аргагүй УИХ-ын болон Орон нутгийн сонгуулийн хуулийн төслүүд.
-Саналыг гараар тоолно гэдэг нь үнэн үү?
-Үгүй. Хуулийн төсөлд санал тоолох төхөөрөмж ашиглахаар заасан. Урьдын адил хяналтын тооллогыг бүх хэсгийн 50 хүртэлх хувийг санамсаргүй сонголтоор сонгож хяналтын тооллого хийлгүүлэхээр тусгасан байна лээ.