Дорноговь аймгийн Олонхүрээ Дэчинчойнхорлин хийдэд Дүйнхор дацан нээж байгаа талаар өчигдөр мэдээлэл хийлээ. 1938 оноос хойш Монголд Дүйнхорын хурал, ном тавих уламжлалт ёс үгүй болсон ч 1944 онд дахин сэргэж, 1966 оноос Дүйнхорын хурлыг Гандантэгчэнлэн хийдээс сэргээн хурж эхэлжээ. Мөн 1995 онд Дээрхийн гэгээнтэн XIV Далай лам Монголд заларч олон нийтэд Дүйнхорын авшгийг хайрласан байна. Харин өдгөө ийн аг тарнийн ёсны хуралтай Дүйнхор дацан шинээр байгуулагдаж байна. Дацангийн албан ёсны нээлт энэ сарын 15-нд болох ажээ. Энэ үеэр Дорноговь аймгийн Дэчинчойнхорлин буюу Олонхүрээ хийдийн хамба лам Ж.Болор-Эрдэнэтэй ярилцлаа.
-Аг тарнийн ёсны хуралтай Дүйнхэр дацан гэдэг нь ямар учиртай вэ?
-Дүйнхор дацан нь аг тарнийн хийд. Бурхан багш шавь нарынхаа оюуны цар хэмжээ чадалд нь тааруулж, их хүлэгний бага хүлэгний ёсонг хийсэн байдаг. Их хүлэгний ёсонд монгол тарнийн, ханашгүй дээд дуйнхор, тарнийн аглаг орно. Энэ нь тарнийн аглагийг анхаарч авах дацан гэсэн үг. Нэгэн цагт ноён хутагт Шамбалын ерөөл талбидаг байсан юм. Шамбалын ерөөл талбисны буянаар “Дуйнхор дацан” хамгийн анх байгуулагдсан түүхтэй. Одоогоор хөдөө орон нутагт анхных нь нээгдэж байгаа нь бурхны шашны дэлгэрэх, хөгжих дэвшихийн бэлэгдэл юм. Дуйнхор дацангийн нээлт энэ сарын 15-нд болно. Бурханы шашныг хүндэтгэдэг зон олноо хүрэлцэн ирэхийг урьж, заллага айлтгаж байна. Хүн оюун сэтгэлдээ амар амгаланг бий болгох учиртай. Хамаг амьтны амар амгалан, сайн сайхны төлөө л хийгдэж байгаа зүйл шүү дээ.
– Хүмүүс яагаад амар амгаланд хүрч чадахгүй байна вэ?
-Хүн бүр үргэлж амар амгаланг хүсдэг. Тэгсэн хэрнээ бид зовоод л байдаг. Яагаад гэхээр хүсэл тачаал шуналд автаж, материаллаг эд хөрөнгөнд шунаснаас болоод зовоод байгаа юм. Төгс амар амгалан бол төгс гэгээрэл байдаг юм. Ер нь амар амгалангийн гол зүйл нь Дуйнхор дацан.
–Юуг ойлгож байж амар амгалан жаргалд хүрэх вэ?
-Жишээлбэл хүн гэдэг амьтан хэт материаллаг зүйлд автаад байна. Жижиг тэрэг унаад явахад амьдрал болоод байдаг ч өөрийнхөөс нь том машин унасан хүнийг хараад шунаж эхэлдэг. Том машинтай бол жаргачих юм шиг санаад л шуналд автаад байгаа юм. Монгол гэрт амьдраад болоод л байсан бол том хаустай болох гээд л зовоод эхэлдэг. Байгаа зүйлдээ сэтгэл ханах нь чухал шүү дээ. Мөн зовлонгийн шалтгаан нь уур хилэн, шунал байхгүй юу. Уурын мунхгаар буянаа барж, шунал тачаалаар зовлонгоо нэмж байна. Сэтгэлийн амар амгалангаар жаргана гэдгийг ойлгохгүй байна.
-Дээрхээс гадна өвчин, өнчрөл хагацал гэх мэт зовлон хүний амьдралд тохиолддог. Энэ үед ч тэгвэл сэтгэлээ бэлдсэн байх ёстой гэсэн үг үү?
-Ер нь бэлдэх ёстой. Төрөх нэг зовлон, өвдөх бас нэг зовлон. Дөнгөж төрсөн хүүхдийг торгонд өлгийдөөд авсан ч өргөстэй модонд өлгийдөж байгаа мэт өвддөг гэж байгаа юм. Хүн болж өсөхдөө өвчин ороодоггүй, өвдөж үзээгүй хүн гэж энэ орчлонд байхгүй. Наанадаж хамрын ханиад хүрсэн байгаа шүү дээ. Өвчин гэдэг зовлон энэ орчлонд байна. Өтлөхдөө ч мөн өвдөнө. Ингээд үхдэг ийм зовлон байна. Эцэст нь бид үхэх юм гэдгийг мэдсээр байж л зовоод байдаг. Байх ёстой зүйл, тохиолдож болно гэж, ойлгож хүлээж авах ёстой.
–Үйлийн үр гэж ярьдаг. Хүнд заавал туулах ёстой зүйл гэж байдаг уу?
-Бурхны шашны гол онол нь үйлийн үрийн тухай номлодог. Бүтээгч эзэн байхгүй гэж үздэг. Жишээлбэл, чамайг эзэн төр бүтээгээгүй, бурхан бүтээгээгүй. Чиний жаргах зовохыг бурхан мэдэхгүй, чи өөрөө л мэднэ, зовлон жаргал бүгд чиний гарт байгаа гэсэн үг. Чи энэ амьдралаа диваажин болгох, там болгох эсэх нь чиний гарт байгаа. Чи сайн үйл хийгээд л байвал сайн зүйл тохионо. Сонгино тарьсан бол сонгино хурааж авдаг. Сонгино тарьчихаад, төмс хурааж авна гэдэггүй биз дээ. Муу үйл хийчихээд л бид жаргах ёстой гээд байвал таарахгүй. Тиймээс бид жаргахыг хүсч л байгаа бол сайн үйл хийх хэрэгтэй. Ямар үйл хийнэ түүнийхээ үрийг заавал эдэлнэ. Аливаа үйлийг хийхэд хүний сэтгэл чухал. Үйл зөв бол үр дүн зөв гарна.
–Ном уншуулдаг, засал хийлгэдэг. Энэ нь гэнэтийн муу муухай зүйлээс хамгаалдаг гэдэг. Засал номын утга учрын тухай тайлбарлаж өгөөч?
-Энэ ертөнцөд бүх юм шүтэлцээтэй, харилцан холбоогүй зүйл гэж байхгүй. Нар сар лус савдаг бүгд холбоотой. Тиймээс бид энэ дэлхий дээр амьдарч байгаа тохиолдолд лус гэдэг зүйлийг аргадаж байх ёстой. Газрын эзэн савдаг гэж байна, эзэнгүй зүйл гэж байхгүй. Засал ном гэдэг чинь засах гэсэн “санскрит” үг ш дээ. Засна гэсэн үг. Юуг засах гээд байгаа юм гэхээр сэтгэлийг засах гэж байгаа юм. Жишээлбэл, хүн, тэнгэр бэрд гурав усыг өөр, өөрөөр хардаг гэж үздэг. Тэнгэр усыг рашаан гэж харж байгаа юм. Хүн бол усыг ус гэж харна. Гэтэл бэрд гэдэг амьтан усыг идээ бээр гэж хардаг нь буянгүй байна гэсэн үг. Үүнтэй нэгэн адил хүний сэтгэл булингартай байвал аливааг муугаар сэтгэж, муухайгаар хардаг болчихдог. Тэрийг л бид ном уншуулж, засч байгаа юм. Уг нь хүн болгонд бурхны чанар байгаа. Бурханлиг чанарыг ном уншуулж сэргээж өгч байгаа юм.
–Засал хийлгэхдээ хүртэл сэтгэлээ бэлдэх ёстой байх?
– Доошоо харсан саванд юм хийж болдоггүйтэй адил. Хүний сэтгэлийн сав дээшээ харсан байх ёстой. Хиртэй булингартай саванд сүү хийвэл ээддэг. Мөн цоорхой биш бүтэн байх ёстой. Цоорхой саванд хэчнээн юм хийгээд ч тогтохгүй. Ном буяныг тогтоохын тулд ном уншуулж байгаа хүний сэтгэл чухал.
–Зарим хүмүүс шашин мухар сүсэг хоёрыг ялгадаггүй ?
-Асар ялгаатай. Бурхны шашны онол бол дан гүн ухаан. Хийморийн сан тавина гэдэг. Энэ нь “хий -морь” гээд гурван төв судас байгаа юм. Рома жума судас дунд нэг хий гүйж байна гэж үздэг. Хийг хөглөж байгаа сэтгэлийг морь гэж нэрлээд байгаа юм. Хүний суудлыг хийморийн сан тавьж засдаг энэ бол том философи. Арцны утаагаар хүний цөвийг арилгадаг. Мухар сүсэг гэхээрээ тэнгэр намайг бүтээсэн, миний идэх хоолыг тэнгэр бурхан хайрлаж байна гэдэг чинь мухар сүжиг. Бүх л зүйл үйлийн үрээр бүтээгддэг. Бид хөдөлмөрлөж байж л амьдарч байгаа шүү дээ. Түүнтэй адилхан бид буян үйлдэж байж л жаргал ирэх байхгүй юу. Түүнээс биш мухар сүжиг гэдэг нь далдын хүчинд итгэх. Жишээлбэл, фэйсбүүкээр үүн дээр лайк дарвал мөнгөтэй болно гээд шэйрлээд байдаг. Энэ бол жинхэнэ мухар сүжиг. Хэрэв тийм байсан бол хүн бүр ажил хийхгүй шэйрлээд суугаад байх нь. Хүн ажиллаж, хөдөлмөрлөж амьдарна, ертөнцийн бүх юм үйлийн үрээр л явна.
-Хийдийн хашаагаар ч болов ороод гарч байвал ариусна гэдэг. Энэ нь үнэн үү ?
-Байж болно. Номын адис Жанлав, олон дээдэс бурхдын Жанлав байна. Гэхдээ тэр хүн яаж сэтгэж байна түүгээр болно. За Гандан орчихлоо сайхан болчихлоо гэдэг ш дээ. Ингэж өөрийн бурханлиг чанараа сэргээж байна ш дээ.