УИХ-ын гишүүн Ж.Батсуурьтай ярилцлаа.
-Байнгын хорооны хурлын үеэр та махны үнийн талаар саналаа илэрхийлсэн. Таны энэ байр суурь сошиалд нэлээд шуугиан болж байна. Өмнөд Монгол, Эрээнд мах нэг килограмм нь 36 мянган төгрөгний үнэтэй байхад манай улсад найман мянган төгрөгний үнэтэй байна гэх байр суурийг илэрхийлсэн. Энэ талаарх санал бодлыг тань дэлгэрэнгүй сонирхмоор байна?
-Монгол Улсад төр байх ёстой. Төрөө ардчилсан сонгуулиар сонгож байна. Тэр хүмүүсийн бодлогоор хүмүүс хөгжих үү, эс хөгжих үү гэдгийг ард түмэн харж байдаг. Хөгжлийн талаар ярихаар нөгөө талд эдийн засгийг ярих болно. Өнөөдөр бид эдийн засаг гэхээр уул уурхайг л ярьдаг. Монгол Улс олон зуун мянган жил мал аж ахуйгаа дээдэлж ирсэн. Түүнийхээ ашиг шимийг хүртэж, борлуулж, хэрэглэж ирсэн түүхтэй шүү дээ. Уул уурхай бол нөхөгдөшгүй баялаг. Хэзээ нэгэн цагт дуусна. Харин мал аж ахуйн үйлдвэрлэл дуусашгүй баялаг. Хүн төрөлхтөн байх цагт байж л байх зүйл. Мал аж ахуйн салбараа дэмжиж, малын гаралтай бүтээгдэхүүний төрлийг олшруулж, борлуулалтыг нэмэгдүүлж чадвал Монгол Улсын эдийн засаг үлэмж хэмжээгээр тэлэх боломж бий. Төсвийн байнгын хорооны хурал дээр миний хэлсэн үг, ярьсан зүйлийн гол санаа ийм байсан. Өнгөрсөн 2019 оны эцэст Монгол Улс 70.9 сая мал тоолуулжээ. Харин энэ онд 22.7 сая төл хүлээн авсан. Энэ жил 20 орчим сая мал эргэлтэд орох төлөвлөгөөтэй байгаа юм. Нийслэлийн иргэдийн амьдралын түвшин, цалин хөлс ямар байгааг ойлгож байна. Бэлчээрийн малын мах бол дэлхийд хаана ч байхгүй органик хүнс. Тиймээс малчдынхаа хөдөлмөрийг үнэлэх ёстой юм. Манайд тариалалтыг дэмжих сан, үнэ тогтворжуулах сан гэх зэрэг олон сангууд үйл ажиллагаа явуулдаг.
Үүн шиг малчдаа дэмжих сан байх ёстой. Амьдралын түвшин доогуурх өрх айл, өндөр настнууд, цэцэрлэгийн хоол хүнсэнд нийлүүлж буй махны үнийн зөрүүг тус сангаас гаргаж болно. Төр засаг ч бодлогоор дэмжиж дотооддоо үнийг барих боломжтой. ресторан, амралт зугаалгын газруудад чөлөөт зах зээлийн үнэлгээнд тулгуурлаад махаа худалдаж аваг л дээ. Чадалтай, тэнхээтэй, үйлдвэрлэл үйлчилгээ эрхэлж байгаа Оюу толгой, Таван толгой зэрэг гадны хөрөнгө оруулалттай олон мянган аж ахуйн нэгжүүд малчдын маань дөрвөн цагийн хатуу ширүүнийг туулан хөдөлмөрлөж байж бэлтгэсэн махны үнийг заавал бага үнээр авна гэж зүтгэхгүй байлгүй гэсэн санаа илэрхийлсэн юм. Өөрөөр хэлбэл, малын гаралтай бүтээгдэхүүнээ зах зээлийн үнээр авч, малчдынхаа хүнд хэцүү хөдөлмөрийг үнэлж чадвал энэ салбар хөл дээрээ босч чадна. Мал малладаг залуучууд цөөрч байна. Хот руу олноороо шилжин ирж байна. Дэлхийд хаана ч байхгүй нүүдлийн мал аж ахуйгаа анхаарах цаг болсон. Цаашлаад яривал Монгол Улсын тусгаар тогтнолын баталгааны асуудал хөндөгдөнө. Монгол хүнийг мянга мянган жил тэжээж өдий зэрэгт хүргэсэн энэ том салбараа хамгаалах нь монгол хүн бүрийн үүрэг гэж хардаг. Малчдынхаа амь амьжиргааг тэтгэж чадвал хот, хөдөөгүй монгол хүний амьдрал дээшилнэ. Иргэн баян бол улс баян гэдэг биз дээ. Орон нутагт байгаа иргэдээ дэмжиж чадах аваас тэд нийслэл рүү зүтгээд байхгүй.
-Махны үнийг нэмэгдэх ёстой гэж үзэж байна гэж ойлголоо. Нэг талдаа малчид махаа өндөр үнээр худалдаалбал ашигтай хэдий ч нөгөө талд худалдан авч байгаа иргэдийн амьдралын түвшинг нарийн харгалзаж үзэх шаардлагатай байх…
-Тийм, махны үнийг нэмэгдүүлэх ёстой. Найман мянган төгрөгөөр махаа зарж байгаа малчид тээвэр, татвар төлөөс, бензин тос гээд тал нь урсчихдаг. Тэгэхээр килограмм махыг дөрвөн мянган төгрөгөөр зарж байна гэсэн үг. Махны үнийг өсгөснөөр бид хөдөө аж ахуйгаас олох орлогоо хоёроос дээш хувиар нэмэгдүүлж чадна. Махны үнэ нэмэхээр Монголд орж ирж байгаа мөнгөний урсгал ч нэмэгдэнэ. Сангийн хувьд малчин хүн найман мянган төгрөгөөр махаа зарвал санд мөнгө өгөхгүй. Харин малчид зарагдаж байгаа махаа хэд дахин үнэ нэмээд зарвал үнийн дүнгээсээ санд мөнгө хуримтуулна. Малчин зарагдаж байгаа үнийн дүн, борлуулалтын орлогоосоо санд мөнгө төвлөрүүлнэ гэсэн үг. Энэ сангаас хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, ахмад настан, амьдралын түвшин доогуур иргэдэд хөнгөлөлт үзүүлэх төрийн бодлого хэрэгжих ёстой юм. Амьдралын боломжтой чадвар чансаатай, гадна дотноос мах зөөж хүнсэндээ хэрэглэдэг хүмүүс яагаад монгол малын махыг зах зээлийн үнээс доогуур үнээр идэх ёстой гэж. Үүнийг улстөрчид зоригтой хэлж чаддаггүй. Яагаад гэвэл сонгогчдын дунд нэр хүндээ алдахаас айдаг. Гэхдээ аливаа асуудлыг хэлэхээс айвал энэ улс орныг хэн өөрчлөх юм. Мэдээж хэрэг хувийн аж ахуйн нэгж, уул уурхайн дэмжих ёстой боловч нэн тэргүүн ээлжинд мал аж ахуйгаа дэмжье гэсэн санааг элдвээр мушгиж гуйвуулаад байх шаардлагагүй гэж би боддог.
-Махны үнийг дагаад махны экспорт нэмэгдэх үү?
-Үүнийг ярихад хэдэн зүйлс дурдагдана. Эрүүл бүс нэн тэргүүнд чухал. Монгол малаа эрүүл болгохын тулд төр жилд 20 гаруй тэрбум төгрөгийн вакцин хийж байна. Би Байнгын хорооны хурал дээр Хөдөө аж ахуйн сайдад онцгой анхааруулсан. Хоёр гурван жилийн туршид уйгагүй анхаарсны хүчинд эрүүл бүс болоод ирэнгүүт зуд боллоо гэх нэрийдлээр отор нүүдэл хийлгэж эрүүлжиж байгаа бүсээ сүйтгээд байна. Эрүүл бүс рүү ердөө ганц өвчтэй хонь ороход л хэдэн жилийн хөдөлмөр үгүй болчихоод байна. Экспортод гаргах мах эрүүл, олон улсын чанарын шаардлага хангасан байх ёстой. Эрүүл бүсийн төлөө төр нэг гараараа вакцин хийгээд нөгөө гараараа отор нүүдэл гэх нэрийдлээр олон жилийн хөдөлмөрөө үгүй хийдэг байж болохгүй. Нийслэлийнхнийг харахаараа толгой дохидог, хөдөө очихоороо малчдаа дэмжинэ гэж хоёр нүүр гаргадаг байж болох уу. Төр хатуу бодлого явуулж байж тэнцвэрийг хангаж Монгол Улс хөгжинө.
-АН Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэр, түүний нэгжийн тухай хууль хэлэлцэх үед завсарлага авсан. Завсарлага авах шалтгаан юу байв?
-1992 онд анхны Үндсэн хууль батлагдаж нийгмийн баримжаа өөрчлөгдсөн. Төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгаа чөлөөт зах зээлээр сольсон. 1990 онд манай улсын ДНБ ердөө 13 тэрбум төгрөг байсан. 2000 онд нэг их наяд төгрөгийн босго давж, харин өнгөрсөн жил 37 их наяд төгрөгт хүрчээ. Ийнхүү манай улсын эдийн засгийн багтаамж тэлсэн байна. Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэр түүний удирдлагын тухай хууль гэдэг бол Үндсэн хуулийн дараа орох суурь хууль. Энэ хууль газар нутгаар нь, удирдлагаар нь, нэгжээр нь заасан хэнээр удирдуулах, хамрах хүрээ, хөрөнгө мөнгө бүгдийг тусгасан. Энэ бүхнийг тухайн баг, сумын хүмүүс мэдэх ёстой. Энэ бүх зүйлийг зохицуулдаг хуулийг яаран сандран өөрчилж болохгүй. Энэ хууль анх 1992 онд батлагдсан. 2004 онд жижиг сажиг нэмэлт, өөрчлөлт орсон. 2020 онд энэ хуулийн шинэчилсэн найруулга орж ирж байна. Энэ том хуулийг ээлжит бусаар яаравчлан батлах нь буруу гэх саналыг АН хэлсэн. Хоёр тал ярьж байгаад ээлжит чуулганаар хэлэлцэх нь зүйтэй гэж үзлээ. Аливаа хуулийн нийгмийн шинжтэй ирээдүйг харсан зүйлийг улс төрийн сонгуулийн өмнө хийх буруу. Яагаад гэхээр орон нутгийн удирдлагыг Ерөнхий сайд санал оруулна гэвэл Үндсэн хууль зөрчиж байгаа хэрэг. Одоо хүчин төгөлдөр хэрэгжиж буй засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн тухай хуулиар аймаг, нийслэлийн Засаг даргыг тухайн шатны Иргэдийн хурлын төлөөлөгчдийн хурлаар хэлэлцэн, нэрийг нь тодруулж, Ерөнхий сайдад санал болгон батламжилдаг. Ээлжит чуулганаар энэ хууль орж ирэх байх. Үүн дээр нийгмийн хэлэлцүүлгүүд хийх ёстой. Хөдөө хотыг зааглаж ярих ёстой. Өнөөдөр хоёр өөр Монгол үүсчихээд байна. Хөдөөний нүүдэлчин Монгол, төвлөрсөн багширсан түгжирсэн төвийн Монгол. Нэгдсэн хуулиар хөдөө, хотын асуудлыг зохицуулахад ихээхэн ухаан хэрэгтэй. Гэхдээ салгаж үзэж болохгүй л дээ.
-АН-ын бүлэг хэр сөрөг хүчин болж чадаж байна гэж та үзэж байна?
-Төр гэдэг ард түмний нэг хэсэг. Төр хоёр багана дээр байх ёстой гэж боддог. Нэг нь ард түмний саналаар олонх, нөгөөх нь хүчтэй хяналт. Хянаж байгаа бүтэц нь ил тод шударга үнэнийг хэлдэг байх ёстой. МАН Монгол орныг хөгжүүлэхийн төлөө зүтгэж байгаа бол АН-ын үгийг сонсох ёстой. Сонгууль өгсөн нийт иргэдийн 45 хувь нь МАН-ыг сонгосон. Гэтэл УИХ-ын дийлэнх олонх буюу 62 гишүүн МАН-ыг төлөөлж байна. АН, бие даагч, бусад нам эвслийг нийт сонгогчдын 55 гаруй хувь сонгосон. Нэмээд сонгууль өгөөгүй 20 гаруй хувь байна. Энэ 20 хувь МАН-ыг дэмжиж байгаа гэсэн үг биш. Тэгэхээр бараг 60 гаруй хувь нь МАН-ыг сонгоогүй. Тэр 60 гаруй хувийн хяналт АН-аар дамжих ёстой. Тиймээс би чуулганы хуралдаан дээр “МАН нь АН-аас долоо дахин хүчтэй мэт харагдавч нийт иргэдийн 40 хувийн дэмжлэг авсан байна” гэж хэлсэн. Одоо энэ дэмжлэгээ тодорхой хувиар алдсан байхыг үгүйсгэхгүй. Чуулганы хуралдааны үеэр Б.Пүрэвдорж гишүүн сонгуулийн талаар нэлээд хүчтэй дуу хоолойгоо гаргасан. Дэгийн тухай хуульд гишүүн зөвшөөрөл өгөөгүй байхад үг хэлж болохгүй гэсэн хориг бий. Гэвч Б.Пүрэвдорж гишүүн үг хэлж байхад Т.Аюурсайхан гишүүн түүний үгийг тасалж өөрөө дэгээ зөрчсөн. Асуудал нь Б.Пүрэвдоржийн дуу хоолойг хасч байгаа юм биш, нийгмийн 60 хувийн иргэдийн дуу хоолойг хаасан учраас бид эгдүүцэж байгаа юм. Эхлээд Б.Пүрэвдоржийн дуу хоолойг хаана. Дараа нь Батсуурийг хаана. Дараа нь хэний дуу хоолойг хаах юм бэ. МАН-ын маш буруу үйлдэл хийж байна гэж би дүгнэж байгаа. Миний хэлсэн үгийг монтажлаад сошиалаар цацаж байна. Магадгүй эрх баригчид Ж.Батсуурь гэдэг хүний яриад байгаа бодлого ажил хэрэг болчихвол, нэр хүнд өсчих байх гэсэндээ ийм зүйл хийгээд байна уу гэж би хардаж байна. Энэ бол соёлтой улс төрийн хүчний арга барил биш. Эрх барьж байгаа нам ард түмнийг цөөнхийн дуу хоолойг сонсох үүрэгтэй. Биднийг нийт иргэдийн дуу хоолой болсны төлөө эсэргүүцэн дарж болохгүй, биз дээ. Миний хэлсэн үг, санааг зориуд мушгин гуйвуулах үйл ажиллагаа явуулж байгаад харамсалтай байна. Хэрвээ миний хэлсэн үгийг бүрэн эхээр нь үзвэл ХАА-ын салбарыг дэмжих бодлого байсныг иргэд олж харна. Тиймээс орон нутгийн малчин өрх төдийгүй нийслэлийнхэн ойлгож хүлээж авна гэдэгт итгэлтэй байгаа.