Эрт дээр үеэс одоог хүртэл дэлхийн олон улс орны ардын эмнэлэгт ашиглаж ирсэн, дэлхийн эмийн ургамлын санд тэргүүн байрын нэгийг эзэлдэг “Их шүүдэргэнэ” гэдэг эмийн ургамлыг манайд сүүлийн үед хүмүүс их сонирхох болсонтой холбогдуулан энэ ургамлын талаар өөрийн олсон мэдээллээс танилцуулж байна. Их шүүдэргэнэ нь намуутан овгийн олон наст, өвслөг ургамал бөгөөд манай орны Хэнтий, Хангай, Монгол Дагуур, Дорнод Монгол, Хянганд гацуур хуш бүхий шинэсэн ойн сийрэг сүүдэрлэг хэсгийн хад асга бүхий налуу энгэр, жалга,хус улиасан төгөл, гол мөрний эрэг орчмын чийглэг нугын өндөр ургасан өвслөг ургамалтай хус бургасан төгөлд тус тус тархан ургана. Их шүүдэргэнийг Монголын ард түмэн “Мянган уулын шүүдэр цэцэг” хэмээн нэрлэсэн нь мянган уулын зөвхөн нэгэнд нь ургадаг ховор эмийн ургамал гэсэн утга санаагагуулжээ. Мөн улс орон бүрт энэхүү ургамлыг ихэд хайрлан “Бурхнаас хүн төрөлхтөнд өгсөн бэлэг “ гэж билэгшээн олон сайхан нэрээр нэрлэж иржээ. Их шүүдэргэнэд берберин, протапин, протропин, хелеритрин, хелидонин, гемохелидонин, метоксхелидонин, коптизин, стилопин, хелидамин, сангвинарин, оксисангвинарин зэрэг хорь гаруй төрлийн алкалоид, А, С аминдэм , хелидон, нимбэг, алим, хувны зэрэг органик хүчлүүд, хелидониал гэдэг дээд алифат спирт, идээлгийн бодис, тос агуулагддаг. Биохимийн найрлагаас үзэхэд их шүүдэргэнэд өвчин үүсгэгчийн хортой нөлөөг дарах биологийн их идэвхтэй хортой бодисууд, ялангуяа хорь гаруй нэр төрлийн алкалиодууд байдаг учраас олон төрлийн өвчнийг эмчлэхэд ашигладаг байна. Анагаах ухааны бэлгэдэлд “хорыг хороор дарна” гэсэн утгатай зураг байдаг нь биед хор учруулсан өвчний хорыг түүнээс илүү чадалтай хор болох эмээр дарж, биеийг эдгэрүүлнэ гэж ойлгож болно. Тийм ч учраас эмийг тодорхой жороор хэрэглэдэг. Их шүүдэргэний найрлага дахь бодисуудын үйлчилгээний талаар товч тайлбарлахад: Хелидонин алкалиод нь морфин, папаверинтэй төстэй, өвчлөлийг дарах үйлчилгээтэй бөгөөд булчингийн агшилтыг сулруулж, артерийн даралтыг бууруулан судасны лугшилтыг удаашруулна. Гемохелидонин нь таталдуулах хор бөгөөд биеийн тодорхой хэсгийн өвчлөлийг намдаана. Сангвинарин нь шүлсний булчирхайн шүүрлийг өдөөх, гэдэсний гүрвэлзэх хөдөлгөөнийг идэвхжүүлэх, нойрсуулах зэргээс гадна өвчин үүсгэгч нянгийн эсрэг өргөн үйлчилдэг байна. Протропин бол савны гөлгөр булчинг чангаруулах, вегетатив мэдрэлийн системийн өдөөгдлийг бууруулах үйлчилгээтэй. Холидин, гемохелидонин, метоксхелидонин зэрэг алкалойд нь эсийн митоз хор учраас хавдрын өсөлтийг саатуулан зогсооход нөлөөлдөг. Их шүүдэргэнэд агуулагддаг бодисууд нь бүх биеийн эд эрхтэн цаашилбал эсийн түвшинд хүрч үйлчлэхдээ эрүүл эд эсийг хөнддөггүй бөгөөд бусад эмчилгээ, эм тариатай харшлахгүй байдгаараа онцлог юм. Их шүүдэргэнэ нь өвчин үүсгэгчийн хортой нөлөөг дарахдаа, биеийн дархлааг сайжруулан, биеийн өвчилсөн эсийг эрүүл эсийн уулзвараас эхлэн гадагшлуулан эмчилж эдгээдэг байна. Энэхүү гайхамшигт ургамал эмчилгээнийхээ арга тактикийг өөрөө боловсруулан, өвчин амь насанд заналхийлсан үед бүхий л хүч чадлаа тэрхүү өвчнийг анагаахад зуун хувь зарцуулдаг мөртлөө бусад үед бүх эс, эд эрхтнийг нэгэн зэрэг эмчилж анагааж байдагяах аргагүй ”оюун ухаантай, сэтгэн боддог ургамал” гэж судлаачид үздэг. Эртний Грек, Орос, Рим, Араб, Германы эрдэмтэн, эмч нар их шүүдэргэнийг шарлах, элэгний хавдар, цөс чулуужих, өтгөн хатах, нүд, шүдний өвчин, ил шархыг эмчлэхэд ашиглан түүнийг “хүчтэй цэвэршүүлэх чадвартай “ургамалд хамруулж,мөн “хүн орхоодой” хэмээн үзэж магтсан байдаг. Их шүүдэргэнэ нь хортой хоргүй хавдар, элэгний төрөл бүрийн өвчин,арьсны өвчин, харшил, цөс нойр булчирхай, хоол боловсруулах замын өвчнүүд,ходоодны шарх, чихрийн шижин, үе мөч, нүд, шүд, эрэгтэйчүүд болон эмэгтэйчүүдийн өвчин, бөөр давсагны үрэвсэл, шамбарам, уушиг, ангина, зүрх судасны зэрэг хоёр зуун тавиад төрлийн өвчнийг анагаахад тус дэм болдог нь Шинжлэх Ухаанаар батлагдсан төдийгүй хүний биеийн цусыг цэвэршүүлэн, бодисын солилцоог сайжруулснаар биеийг эрүүлжүүлж, тэнцвэртэй болгодог байна. Их шүүдэргэний шүүс, хандаарүү, батга, нөсөө толбо, хатиг, ил шарх, няцралт, түлэгдэлт зэргийг эмчлэхэд сорвигүй эдгээдэг. Мөн тосон түрхлэг хийн арьсны төрөл бүрийн өвчин болон унасан,халцарсан үс ургуулахад хэрэглэхэд үр дүнтэй байна. Харин жирэмсэн эмэгтэйчүүд, бахардаж унадаг, бронхийн багтраа, зүрх цухалдах өвчтэй хүмүүс гадуур ч хэрэглэж болохгүйг анхаарах хэрэгтэй. Их шүүдэргэнийг хорт хавдар эмчлэхэд ашиглах талаар эрт дээр үеэс оролдож ирсэн бөгөөд ялангуяа урьдчилан сэргийлж хэрэглэх , хавдрыг эхэлж байх үед эмчлэхэд зохих үр дүнд хүрчээ. Хавдраас урьдчилан сэргийлэх зорилгоор их шүүдэргэнийг жилд гурван удаа хэрэглэж байвал хавдрын микробыг үхүүлж, хорт хавдар үүсэхийг саатуулдаг байна. Манай орны байгаль орчны тэнцвэртэй байдал жилээс жилд алдагдаж байгаагаас болж, ховордож буй их шүүдэргэнийг ургамал судлаач Б.Цэдэнбалжирын хүү Ц.Эрдэнэбаатар олон жилийн уйгагүй хөдөлмөрөөрөө Хөвсгөл нутагт тарималжуулж, олон хүний эрүүл мэндэд туслаж байгаа нь үнэхээр сайн үйлс юм. Өндөр уулын бүсэд тарималжуулсан их шүүдэргэний эмчлэх чадал ердийн хэмжээнээс өндөр чанартай байгаа нь лаборторийн шинжилгээгээр гарсан байна. Манай ард түмэнд эрт дээр үеэсээ л монгол эмийн ургамлаа хэрэглэж , эрүүл саруул явж ирсэн уламжлал, түүх бий.
Тугч овгийн С.Бямбабаатар
Утас 99061303