АН-ын дэд дарга, хуульч Ч.Өнөрбаяртай ярилцлаа.
-Нүүрсний сонсгол өнгөрсөн өдрүүдэд болж өнгөрлөө. Сөрөг хүчний мөн хуульч хүний хувьд энэ сонсголыг хэрхэн дүгнэв?
-Нэгдүгээрт, энэ сонсгол бол АН руу чиглүүлэх гэж үзээд олигтой үр дүн бий болгоогүй. Хоёрдугаарт, МАН ялангуяа, МАН-ын ерөнхий нарийн бичгийн дарга Д.Амарбаясгалан нүүрсний хамгийн том наймаачин байсан юм байна гэж ойлголоо. Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд, Ажлын хэсгийн дарга Б.Энхбаярын гаргаж ирсэн баримтуудыг харахаар барагцаалбал 30 сая ам.долларын асуудал ярилаа шүү дээ. Юу гэсэн үг вэ. 30 сая ам.долларыг Д.Амарбаясгалан өөртөө авч идсэн юм уу, намынхаа санхүүжилтэд өгчихсөн юм уу, мэдэхгүй. Үүнийг хуулийн байгууллага шалгаж тогтоох ёстой. Нөгөө талаасаа нүүрсний сонсгол бол өмнөх Хөгжлийн банкны сонсгол шиг сүр дуулиан болсноо мартагнадаг байж болохгүй.
Энэ нь хаа нэг газарт эцэслэгдээд ард түмэнд эцсийн хариултыг өгөх ёстой гэж харж байгаа. үнэхээр буруутай хүмүүст хариуцлага тооцох ёстой. Би Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Б.Энхбаяр үүн дээр хариуцлагагүй байдлаар явахгүй байх гэж найдаж байна. Намынхаа ерөнхий нарийн бичгийн даргын асуудлыг гаргаад тавьчихлаа шүү дээ. Баримттай, судалгаатай гаргаж ирлээ.
Тэгэхээр энэ бол МАН, эрх баригч дотроо ямар их ялзарсан, ямар их мөнгөний сүлжээ энэ нам дотор үүссэн байсны тод илрэл. Монголын ард түмэнд 1072 хувьцааны ашиг болж очих байсан хөрөнгө явж явж эрх баригч нам, тэр дотроо генсекийнх нь халаас руу орчихсон байна гэдэг ойлголттой үлдэж байна. Үүн дээр Монголын төр хариуцлага тооцож чадахгүй бол цаашдаа Монголд шударга нийгэм тогтохгүй. Монголын улс төрд орж байгаа хүн бүр хулгай хийе л гэж орж ирнэ. Хулгай хийж болдог юм байна, хулгай хийгээд хариуцлага хүлээхгүй зугтаачихаж болдог юм байна. Тэр мөнгөөрөө хэвлэл мэдээлэл, хуулийн байгууллагыг худалдаад авчихаж болдог юм байна гэдэг зүйл рүү Монгол Улс явж болохгүй. Энэ бол маш буруу жишиг.
Үүн дээр ялангуяа Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн тэргүүн Монгол Улсын Ерөнхийлөгч намаасаа түдгэлзэж, зарчмын хатуу байр суурь баримтлах байх гэж найдаж байна. Тэгж байж зөв жишиг тогтоож, Монголын төр бүтэн болж үлдэх ёстой болохоос назгайрч хаях юм бол хулгайчид төрөө барьж гараад сүүлдээ хэн ч хулгайчтай юм ярьж чаддаггүй буруу улсыг бид дараа үедээ хүлээлгэж өгөх болчихоод байна.
-Сонсголын эхний хэсэгт орон нутгийн “Таван толгой” ХК-ийн баримтыг шинжилсэн. Ер нь сонсголын явцад гэрчээр дуудагдсан хүмүүс сөрөг хүчин талдаа байсныг олон нийт шүүмжилсэн. Эрх баригч намын гол гэрчүүд дуудагдаагүй, ирээгүй нь анхаарал татлаа?
-Жижиг “Таван толгой” ХК Таван толгойн бүлэг ордын 0.4 хувь л шүү дээ. Дээрээс нь энэ компанийн хувьцаа нь Хөрөнгийн биржээр ил арилжаалагддаг. Хувьцаа эзэмшигчид нь тодорхой. Ногдол ашиг нь хэн рүү, хаашаа явж байгаа нь тодорхой компани. Нэг ёсондоо зах зээлийнхээ зарчмаар ажиллаж ирсэн компани. Ийм газарт авлигал үүсэх боломж байдаггүй.
Харин төрийн өмчит компани буюу Таван толгойн бүлэг ордын 95.5 хувийг эзэмшиж байгаа “Эрдэнэс Таван толгой” ХК дээр л хулгай луйвар гарч байгаа. Та бүхэн анзаарсан байх. Эрх баригч намын гол гэрч сайд нарыг дуудахаар ирсэнгүй. Генсек Д.Амарбаясгалан сонсголд ирсэнгүй. Иймэрхүү маягаар хамгийн гол тайлбараа тавих ёстой том хүмүүс янз бүрийн шалтаг тоочоод алга болчихсон.
Гэтэл АН-ынхан бол, жишээ нь С.Баярцогт гэхэд “Надад ямар ч хамаа байхгүй. Гэхдээ би төрөө, төрийн байгууллагуудыг, хуулиа хүндэтгээд ирлээ” гэж байсан. Тэгэхээр эрх баригч нам дотор хуулийг хүндэтгэдэг хүн байхгүй болсон. Хуулиа өшиглөж байгаа улстөрчдөд бол Монгол Улсын эрх ашиг цаашаа асуудал болж байгаа хэрэг. Тиймээс эхлээд нүүрсний луйвар хулгайг АН сөрөг хүчин рүү чиглүүлэх гэж үзээд амжилт олохгүй болонгуут иймэрхүү байдлаар бултуулсан. Хамгийн гол нь шинэ жил гээд баярын уур амьсгал оруулаад мартагнуулах, тархи угаах улс төр явах болов уу гэсэн болгоомжлол төрж байна. Үүн дээр сөрөг хүчин ч, хэвлэл мэдээллийн салбарынхан ч анхаарлаа сулруулж болохгүй.
-“Эрдэнэс Таван толгой” ХК-ийн захирал асан Б.Ганхуяг сонсголд оролцохыг хүссэн ч оролцуулсангүй. Тэгэхээр үр дүнтэй сонсгол болж чадав уу?
-Б.Ганхуягийг сонсголд оролцуулаагүйгээс сонсгол үүргээ 30 хувьтай л гүйцэтгэсэн гэж харж байна. Хэрэв Б.Ганхуяг оролцсон бол маш үр дүнтэй болох байсан. Учир нь тэр хүний гарын үсгээр бүх гэрээ хийгддэг байсан. Тэр хүн хэн дээрээс улс төрийн дарамт үзүүлж байсан, хэн шахаа хийснийг бүгдийг мэдэж байгаа. Хэн намын санхүүжилт, хэн сонгуулийн санхүүжилт авсныг ярих ганц хүн. Тиймээс тэр хүнийг оролцуулж байж сонсгол үр дүнтэй болох байсан.
Гэтэл Б.Ганхуяг өөрөө оролцмоор байна гэж байхад оролцуулаагүй нь явж явж эрх баригчид түүнээс айж байгаа юм байна. Болж өгвөл шоронд үхээсэй гэж хүсч байж ч магадгүй. Харин ч Б.Ганхуягийг цаашдаа бараг гэрчийн хамгаалалтад авч, тайлбар мэдээллийг нь заавал авах ёстой.
Нэг сонин нь, Б.Ганхуяг шүүхийн танхимд “Би яахаараа ганцаараа олон сар хоригддог юм бэ. Гэтэл үүнд хамгийн их өрмийг нь авч идсэн хүмүүс тамгатайгаа, засагтайгаа үлдэж байгаа нь шударга бус байна” гэж байсан даа. Энэ бол олон зүйлийг хэлж байгаа явдал. Хулгайч нар Засгийн газар дотор чинь байна. Тэр хулгайч нар эрх мэдэлтэй үлдчихээд байна. Би түүнийг чинь яриад өгье гэсэн. Мэдээж Засгийн газар дотор олон хүн айж байгаа юм байна гэж харж байна.
-Хууль талаасаа харахад ч сонин юм. Гол гэрчийг оролцуулах бүх боломж нь байсан. Салбарын сайд нь сонсголыг ахалж байсан шүү дээ?
-Үүнийг Б.Энхбаяр сайдаас тодруулах хэрэгтэй. Миний харснаар олон нийтэд хүссэн мэдээллээ ил тод болгож, нуух гэсэн зүйлээ нууж байна. Өөрөөр хэлбэл, зарим зүйлээр сенсааци тариад зарим зүйлээ нууж, халхавчин дор нуух ёстой хүмүүс байгаа юм байна.