“Бүгдээрээ хэлэлцье” ТББ-ын тэргүүн, Монгол Улсын гавьяат эдийн засагч, эдийн засгийн ухааны доктор, профессор Г.Янсанжав манай сонинд хандаж, валютын ханш тойрсон сэдвээр байр сууриа илэрхийлэхийг хүссэн юм. Түүнтэй ярилцлаа.
-Та Монголбанкинд ажиллаж байсан гэсэн. Юуны өмнө энэ тухай тодруулахгүй юу. Мөн эдийн засгийн ухааны докторыг ямар сэдвээр авсан юм бэ?
Би ГовьАлтай аймагт арван жилийн сургуулиа төгссөн. Тухайн үед төв банкийг Улсын банк гэж нэрлэдэг байлаа. Ингээд Монголбанктай гэрээ байгуулж, банкны зардлаар Эрхүүд банк санхүүгийн чиглэлээр их сургууль төгссөн юм. Эргэж ирээд төв банкинд ажилласан. Тухайн үед Монгол Улсын зээлтэй холбоотой бүх асуудлыг би хариуцдаг байлаа. Энэ сэдвээр Ленинград хотод эдийн засгийн ухааны докторын зэрэг хамгаалсан. Монголбанкинд 1663 онд орж, 1980аад он хүртэл ажилласан. Социализмын үед ажиллаж байсан гэсэн үг.
-Та валютын ханшийн өсөлтөөс болж ард иргэд асар ихээр хохирч байна гэсэн. Энэ тухай тодруулахгүй юу?
-Би энэ тухай л ярьж, төрийн сонорт хүргэх гэж та бүхэнд хандаад байгаа юм. Өнөөдөр төгрөгийн ханш тасралтгүй унаж, маш хүнд нөхцөл байдал үүслээ. Үүнийг анзаарч харж, анхаарал хандуулж байгаа хүн байна уу. Нэг жишээ татъя. 2016 онд нэг ам.доллар 1700 орчим төгрөгтэй тэнцэж байлаа. Одоо 2840 орчим төгрөг байна.
Хэдхэн жилийн дотор 1100 гаруй төгрөгөөр өсчихсөн. Тухайн үед 100 сая төгрөгийн хадгаламжтай байсан хүний мөнгийг доллар руу хөрвүүлбэл 53823 болж байна. Харин одоо 2840 орчим төгрөгийн ханшаар хөрвүүлбэл 35211 ам.доллар болж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, төгрөгийн үнэ цэнэ ингэж унаж хэдхэн жилийн дотор 23612 ам.долларын алдагдал хүлээсэн байна. Ийм байхад хүмүүс төгрөгийг үнэ цэнэтэйд тооцохоо больж, ам.доллар руу хошуурч байгаа нь аргагүй. Он гарснаас хойш төгрөгийн хадгаламж дорвитой нэмэгдээгүй байхад ам.долларынх нэлээн өндөр хувиар өсчээ. Ийм байхад хадгаламжийн хүүг бууруулна гэж төр засгаас ярьж байна. Ямар утга авцалдаатайг бодоод үз дээ. Ам.долларын ханшийн өсөлтийг хязгаарлаж, тогтвортой байлгаж чадахгүй байж яаж төгрөгийн хадгаламжийн хүүг бууруулж олон нийтийг хохироох гээд байгаа юм бэ.
Зөвхөн хадгаламжаас гадна ханшийн өсөлт иргэдийн цалин, тэтгэвэрийг үнэгүйдүүлж байна. Дөрвөн жилийн өмнө нэг сая төгрөгийн тэтгэвэр тэтгэмж авч байсан хүн тухайн үеийн ханшаар 588 ам.доллартай тэнцэж байв. Харин одоо нэг сая төгрөг 352 ам.доллартай дүйнэ. Тэгэхээр 236 ам.доллар алдчихсан байгаа биз. Энэ бол төгрөг цаас болсны нотолгоо. Үндэсний мөнгөн тэмдэгтээ устгах бодлого явуулаад байна уу гэж хардаж байна. Төв банкны тухай хуулийн 4.1-т “Монголбанкны үндсэн зорилт нь үндэсний мөнгөн тэмдэгт-төгрөгийн тогтвортой байдлыг хангахад оршино” гэж заасан. Мөн 21.4-д “Монголбанк чөлөөтэй хөрвөдөг гадаад валют, түүнтэй адилтгах хэрэгслийг төгрөгөөр худалдах,худалдаж авахдаа төгрөгийн тогтвортой байдлыг хангана” гэж заасан. Өөрөөр хэлбэл, хэрэгжүүлэх үүрэг хариуцлага үүрүүлж хуульд зааж байгаа шүү дээ. Гэтэл энэ хуулийн хэрэгжилт хангагдахгүй байгаа нь төв банкны удирдлагуудтай холбоотой.
-Манай эдийн засгийн өнөөгийн бүтэц валютын ханшийн өсөлтийн суурийг бий болгож байгаа юм биш үү. Бид гаднаас их хэмжээний импорт хийж байна. Үүнд доллар хэрэгтэй. Нэмээд хөрөнгө оруулалт буурч, экспорт багассанаар ам.долларын дотогшлох урсгал татарч байна. Ийм нөхцөлд ханшийн өсөлттэй холбогдуулж нэр зааж бусыдг буруутгах боломжтой юу?
-Би дээр хуулийн заалт дурдсан. Үүнийг холбогдох хариуцсан албан тушаалтнууд, засаг төр хэрэгжүүлэх үүрэгтэй. Хэрэгжүүлж чадахгүй юм бол тийм хууль, дүрэм журмаар яах юм. Ханшийн өсөлтөөс болж Монголын ард түмэн хохирч байгаа нь үнэн. Үүнд хариуцлага ярих ёстой. Ер нь би сүүлдээ төгрөгийг гүйлгээнээс шахан зайлуулах бодлого хэрэгжүүлээд байна уу гэж хардаж байгаа. Төв банк бие дааж үйл ажиллагаа явуулж чадахгүй, Засгийн газрын мэдэлд орчихсон. Ам.долларын ханшийг өсгөж байгаа бодит байдлыг буруу тайлбарлаж, нууж байна уу гэж боддог. Энэ нь юунаас болж байна гэхээр хэмжээлшгүй их зардал төлөвлөж байна. Ирэх онд 2.2 их наядын алдагдалтай төсөв төлөвлөж байгаа. Энэ алдагдлыг яаж нөхөх үү гэхээр гаднаас ам.доллар оруулж ирнэ шүү дээ. Тэгвэл тэр ам.долларын ханшийг өсгөөд тавьчихаар төгрөг дээр гарч байгаа ханшийн зөрүүгээр төрийн албаныхны цалин, бусад зардлыг тавьчихаж байх шиг. Сүүлдээ ингэж хүртэл хардаж байна.
-Ийм байх боломжтой гэж үү. Та жишээн дээр ойлгомжтой тайлбарлаад өгөөч. Ханш өсгөх нь хэнд ашигтай юм?
-Төсөв дээр ашигтай. Нэг сая ам.доллар ороод ирлээ гэж бодъё. 2850 төгрөгөөр бодоход 2.8 тэрбум төгрөг болно. Харин 1700-гаар тооцвол 1.7 тэрбум төгрөг юм. Энэ хоёрын зөрүү 1.1 тэрбум төгрөг гарч байгаа биз. Тэгвэл ам.долларын ханш өндөр байж 1.1 тэрбум төгрөгийн зөрүү гаргаснаар уг мөнгөөрөө төрийн албан хаагчид, иргэдийн цалин тэтгэврийн тавих “нөөц” үүсгээд байгаа юм. Ханшийн өсөлт нь төр засгийнханд ашигтай. Харин иргэдэд ашиггүй, амьдралыг нь доройтуулж байна.
-Валютын ханшийн өсөлтийг хязгаарлах таны санал юу вэ?
-Аргаа барсан л хүний үг юм. 1991 онд Ерөнхий сайд асан Д.Бямбасүрэн 20 дугаар тогтоол гэж гаргаж төгрөгийн ханшийг хоёр дахин унагаж байсан түүхтэй.Үүнтэй адил одоогийн Засгийн газар, төв банк төгрөгийн ханшийг хоёр дахин чангалах механик зохицуулалт хийх хэрэгтэй байж болох юм гэж бодох боллоо. Энэ талаар ард түмнээс санал асуулга авч, эдийн засагчид судлах хэрэгтэй. Ийм арга механизм ашиглахгүй бол валютын ханш утга замбараагаа алдлаа шүү дээ. 50, 100 мянгатын дэвсгэрт гараад ирвэл төгрөг тэгээд сүйрч байгаа хэрэг.
Г.БАТЗОРИГ