Шүүхийн шийдвэр
гүйцэтгэх ерөнхий газрын дэд дарга, хурандаа Г.Туулхүүтэй ярилцлаа.
-Өршөөл үзүүлэх
тухай хуулийн Ерөнхийлөгчийн хориг тавьснаас бусад заалтууд хэрэгжиж байгаа юу.
Ерөнхийлөгч хориг тавьчихсан, УИХ-аар хэлэлцэж байгаа учраас ял эдэлж байгаа хүмүүс
суллагдах боломжгүй юу?
-Ерөнхийлөгч Өршөөл
үзүүлэх тухай хуулийн дөрөвдүгээр зүйлийн 4.1, долдугаар зүйлд хориг тавьсан шүү
дээ. Өршөөл үзүүлэх тухай хуулийн дөрөвдүгээр зүйлд “Ял шийтгэлээс өршөөн хэлтрүүлэх
тухай” заасан байгаа. Энэ зүйлийн 4.1-д Ерөнхийлөгч хориг тавьчихсан учраас ял эдэлж
байгаа хүмүүст хууль үйлчлэхгүй, хүлээгдэж байгаа. УИХ-ын нэгдсэн чуулганаар өчигдөр
(уржигдар) Ерөнхийлөгчийн хоригийг хүлээж авлаа. Өнөөдрөөс УИХ-ын байнгын хороо
хуралдаад хуулийн төслийг хэлэлцээд явах байх.
-Хорихоос өөр төрлийн
ял шийтгүүлсэн хүмүүсийг өршөөх тал дээр Ерөнхийлөгч хориг тавиагүй учраас хэрэгжиж
байгаа биз дээ?
-Хуулийн дөрөвдүгээр
зүйлийн 4.2-т “Хорихоос өөр төрлийн хөнгөн ял шийтгүүлсэн этгээдийг гүйцэтгээгүй
ялаас өршөөн хэлтрүүлнэ” гэж заасан. Энэ заалт хэрэгжиж байгаа. Албадан ажил хийлгэх
ял зогссон. Шүүх рүү материалыг шилжүүлж байна. Ерөнхийдөө процессын ажиллагаа зогсоод
бичилбэрийн ажил үргэлжилж байгаа. Улсын хэмжээнд 1200 орчим хүн хорихоос өөр төрлийн
ялтай байсныг өршөөх ажиллагаа хэрэгжээд явж байгаа.
Мөн Өршөөл үзүүлэх
тухай хуулийн дөрөвдүгээр зүйлийн 4.3-т захиргааны шийтгэл хүлээсэн хүмүүсийг өршөөх
тухай заасан нь хэрэгжиж байна. Баривчлах шийтгэлтэй байсан хүмүүс суллагдсан. Долдугаар
сарын 1-нээс өмнө тээврийн хэрэгсэл жолоодох эрхээ хасуулсан 82 мянган иргэнд жолооны
үнэмлэх олгох ажиллагаа үргэлжилж байна. Бүгдийнх нь эрх сэргээгдчихсэн байгаа.
Нийтдээ энэ хууль 100 гаруй мянган хүнд үйлчилнэ.
-Тэнсэн харгалзах
ялтай, нялх хүүхэдтэй гэх шалтгаанаар ял хойшилсон хүмүүс өршөөгдөх үү?
-Өршөөлд хамрагдаж
байгаа. Тэнсэн харгалзах ял, хойшлуулсан ялыг хэрэгсэхгүй болгоно.
-Ял эдэлж байгаа
хичнээн хүн өршөөгдөж, суллагдах вэ. Ерөнхийлөгчийн хоригийг хүлээж авсан бол, аваагүй
бол гэдэг хоёр ялгаатай тоо яригдах байх?
-Нийтдээ 6600 орчим
хоригдол ял эдэлж байна. Тэднээс Өршөөл үзүүлэх тухай хуулиар 1700 орчим хоригдол
суллагдана гэж үзэж байгаа. Мөн 600 орчим ялтны эдэлж байгаа ялаас хоёр жил хасагдана.
Бидний судалгаагаар Ерөнхийлөгчийн хориг 161 хүнд үйлчлэх юм. Хорих ангиас 161 хүн
Өршөөл үзүүлэх тухай хуульд хамрагдах байгаад Ерөнхийлөгчийн хоригоор хаагдах нь
гэж ойлгож болно. Тэдний олонхи нь онц, хүнд хор хохирол учруулсан залилангийн хэрэг
буюу Эрүүгийн хуулийн 148.4-т зааснаар ял шийтгүүлсэн иргэд байгаа. Мөн Эрүүгийн
хуулийн 181.3, 147.2, 96.1, 96.2 буюу хүний биед хүнд гэмтэл учруулах, танхай, дээрмийн
хэргээр ял эдэлж байгаа хүмүүсийн эдлэх ялаас хоёр жил хасах тухай Ерөнхийлөгчийн
хоригт бий. УИХ үүнийг хүлээж аваад баталбал 1700 орчим ялтны эдлэх ялаас хоёр жил
хасагдана.
-Ерөнхийлөгч авлига,
албан тушаалын хэргийг өршөөх тухай заалтууд дээр хориг тавьсан. Тухайлбал, авлигын
хэргээр хичнээн хүн өршөөгдөх гэж байсан бэ?
-Эд хөрөнгө завших,
үрэгдүүлэх, эрх мэдлээ урвуулах, хэтрүүлэх зэрэг Эрүүгийн хуулийн зүйл ангиудад
зааснаар ял эдэлж байгаа 40-өөд хүн байдаг. Хээл хахууль авах, хууль бусаар хөрөнгөжсөн
хэргээр ял эдэлж байгаа арав гаруй хүн бий. Энэ мэтээр 161 хүн хоригт хамаарч байгаа.
Энэ бол шүүхийн шийдвэрээр ял эдэлж байгаа хүмүүсийн тоо. Үүнээс гадна энэ төрлийн
гэмт хэрэг үйлдсэн үндэслэлээр цагдаагийн байгууллага, АТГ-т шалгагдаж буй хүмүүсийн
тоо нэжгээд байгаа байх. Шүүхийн шийдвэр дээр байхгүй тоог би ярих эрхгүй.
-УИХ-ын гишүүдийг
улстөржиж, намынхаа гишүүдийг хэргээс мултлахын тулд авлига, албан тушаалын хэргүүдийг
өршөөхөөр хуульчилсан гэдэг хардлага бий. Ерөнхийлөгчийн хориг тавьсан албан тушаал,
авлигын хэрэгт холбогдсон хүмүүс дунд улс төрийн алба хашиж байсан, өндөр албан
тушаал эрхэлж байсан хүмүүс хэр олон бол?
-Шоронд ял эдэлж байгаа
хувь хүний талаар ярьж болдоггүй. Ял эдэлж байгаа ч эдлэх эрх гэж тэр хүнд бий.
Ял эдэлж байгаагаа нийтэд мэдэгдэхийг хүсэхгүй байдаг. Өршөөлийн хуулийг батлах
эрх нь УИХ-д л бий. Яаж батлах нь УИХ-ын онцгой эрх. Уучлах эрх Ерөнхийлөгчид бий.
Тиймээс бид хуульд үнэлэлт, дүгнэлт өгөх эрхгүй. Бид хэрэгжүүлэх л үүрэгтэй.
-Шүүхийн шийдвэртэй
байгаа 161 хүний учруулсан хохирол хэдэн төгрөг байгаа вэ?
-Иргэдэд учруулсан
хохирлын хэмжээг тооцоогүй. Залилан, тэр дундаа онц хүнд гэмт хэргийн хохирол их
байдаг. Эдийн засгийн хэргүүд хохирлоосоо шалтгаалж хөнгөн, хүндэвтэр, хүнд, онц
хүнд гэсэн зүйл ангиар ялгардаг. Эрүүгийн хуулийн 148.4 онц хүнд гэмт хэрэгт тооцогддог
учраас хохирлын хэмжээ их гэж ойлгож болно.
-Хохирлыг нөхөн
төлсний дараа өршөөх үү, эсвэл бусдад учруулсан хохирлыг нь ч өршөөлд хамруулах
уу?
-Өршөөл үзүүлэх тухай
хуульд хохирлыг нөхөн төлсний дараа гэсэн ойлголт байхгүй. “Хохирлоо нөхөн төлөхийг
илэрхийлсэн бол…” гэсэн байгаа. Өөрөөр хэлбэл, шалгагдаж байгаа хүмүүс хохирлоо
нөхөн төлөхөө бичгээр илэрхийлнэ. Өршөөгдсөнийхөө дараа хохирлоо төлөхгүй бол хохирогч
Иргэний шүүхэд хандана. Шүүх дээр өршөөгдсөн иргэний бичиж өгсөн бичиг нь нотлох
баримт болох юм. Харин шүүхийн шийдвэр гарчихсан бол хохирлыг нөхөн төлүүлэхийг
илэрхийлнэ гэдэг ойлголт байхгүй. Таслан шийдвэрлэх тогтоол дээр гэм бурууг тогтоогоод
төлбөрийг нь тавиад өгчихсөн байгаа. Тиймээс эдлэх ялыг өршөөж хохирлыг нөхөн төлүүлэх
ажил шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэлээр үргэлжлээд явах юм.
-Өршөөгдсөн хэдэн
мянган хүн гараад ирэхээр гэмт хэрэг ихэснэ, нийгэм айдаст автана гэх хандлага бас
байгаа. Өмнө нь өршөөгдсөн хүмүүсийн хэдэн хувь нь дахин гэмт хэрэгт холбогдсон
бэ. Суллагдсан хүмүүсийг нийгэмшүүлэх тал дээр ямар арга хэмжээ авч байгаа бол?
-Зургаа дахь Өршөөлийн
хууль батлагдаж байна. Ер нь өршөөгдөөд гарсан хүмүүсийн 7-8 хувь нь дахин гэмт
хэрэг үйлдсэн судалгаа байдаг. Мянган хүн суллагдаад гарлаа гэхэд есөн зуу нь сайхан
амьдралд хүрч, 100 шахам нь дахин гэмт хэрэг үйлдсэн гэсэн үг. 90 гаруй хувь нь
сайхан амьдралд хүрч байна гэдэг Өршөөлийн хуулийн давуу тал. “Ийм их хүн гэнэт
гараад ирэх нь” гэж ярих юм. Тэр хүмүүс өмнө нь бидний дунд амьдарч л байсан. Одоо
ч бидэнтэй хамт амьдарч л байгаа. Тэднийг бүгдийг нь муу, муухай хүмүүс гэж нийгэм
хүлээн авч болохгүй. Тэр хүнийг аав ээж, хань ижил, хүүхэд, ах дүү, найз нөхөд нь
хүлээж байгаа. Нэг удаа алдлаа, гараад сайхан амьдрах юмсан гэсэн сэтгэлтэй хүмүүс
олон бий. Өршөөгдсөн хүмүүс айхавтар аюултай гэмт хэрэг үйлдсэн хүмүүс биш. Өршөөлийн
хууль гараагүй ч бай тэд цувраад гарч ирээд бидний дунд амьдарна. Харин ах дүү,
төрөл садан нь хүнээ хүлээж авах бэлтгэлтэй байх хэрэгтэй. Миний хүү гараад ирэхээр
тэнд амьдруулна, дүүдээ ийм ажил олж өгнө гээд тус бүртээ бэлтгэл хийж байгаа. Түүн
шиг орон нутаг, нийслэл бэлтгэлээ хангаж байх ёстой. Харамсалтай нь Өршөөлийн тухай
хууль хэрэгжүүлэх ажлын хэсэгт Нийслэлийн Засаг даргын орлогч орохгүй гэсэн мэдэгдэл
хийсэн. Тэр хүний хэн байх нь сонин биш. Нийслэлд 800-900 ялтан суллагдаж ирж байгаа.
Тэднийг аль аль дүүрэгт хүлээж авч, нийгмийн асуудлыг нь хэрхэн шийдэх, ажлын байраар
яаж хангах вэ гэдэг асуудал дээр Нийслэлийн Засаг даргын нийгмийн асуудал хариуцсан
орлогч оролцох ёстой. Ажлын комисс УИХ-аас баталсан хуулийг хэрэгжүүлэхэд л бэлтгэдэг.
Гэтэл тэр хүн би ялаас хүн чөлөөлөхгүй гээд татгалзчихсан. Тиймээс нийслэлд суллагдаж
ирэх хүмүүсийг хүлээж авахад Нийслэлийн Засаг даргын тамгын газарт хэрхэн бэлтгэж
байгааг мэдэхгүй байна.
-Суллагдсан хүмүүсийг
гэр, гэрт нь хүргэж өгөх үү. Тахарын алба танай байгууллага хоёр хамтарч ажиллах
болов уу?
-Хорих ангиас суллаад
л орхичихож болохгүй. Орон нутгийн хорихоос суллагдсан хүмүүсийг тэндэхийн цагдаад
хүлээлгэж өгнө. Дарханд ял эдэлж байгаа хоригдол Дундговь аймаг руу явах шаардлагатай
бол Улаанбаатарт авчраад эндээс Дундговь явах бүх хүнийг нэгтгээд хүргэж өгнө.
-Ял эдэлж байгаа
ихэнх хүүхэд суллагдах байх гэсэн таамаг
бий. Үнэн үү. Эмэгтэйчүүд хэр олон бол?
-Хүүхдүүдийн дийлэнх
нь хамрагдана. Өмнөх Өршөөлийн хуулиудыг харж байхад эмэгтэйчүүдийн хорихоос
100 гаруй хүн суллагдаж байсан. Эмэгтэйчүүдийн хориход ял эдэлж байгаа хүмүүсийн
ихэнх нь залилан, хүн амины хэрэгтэй байдаг. Тиймээс хаагдаад үлдчихдэг тал бий.
Гэхдээ Өршөөлийн хууль ямар байдлаар эцэслэн батлагдахаас шалтгаална.
-Ямар хэрэг үйлдсэн
хүмүүс өршөөгдөхгүй вэ?
-Цаазаар авах ял шийтгүүлсэн
хүний ял нь уучлагдан хорих ялаар солигдсон бол өршөөгдөхгүй. Онц аюултай гэмт хэрэгтнээр
шүүх тооцсон бол өршөөхгүй. Онц аюултай гэмт хэрэгтнээр шүүх тооцсон 200 гаруй хүн
ял эдэлж байгаа. Тэдэнд Өршөөлийн хууль үйлчлэхгүй. Мөн эх орноосоо урвасан, тагнуул
хийсэн, төр нийгмийн зүтгэлтний амь биед халдах гэмт хэрэг үйлдсэн, зэвсэгт үймээн
дэгдээсэн, хорлон сүйтгэсэн, хүнийг санаатай алах гэмт хэрэг үйлдсэн, хүн хулгайлах,
худалдах гэмт хэрэг үйлдсэн гэх мэт Эрүүгийн хуулийн 29 зүйл ангиар ял шийтгүүлсэн
хүмүүс өршөөгдөхгүй. Өршөөлд хамаарахгүй гэмт хэрэг үйлдсэн 4000 гаруй хүн ял эдэлж
байгаа.
-УИХ-ын чуулганы
хуралдаан дээр Р.Гончигдорж гишүүн өршөөгдсөн хүмүүс шоронд нэг ч хонох ёсгүй гэж
байсан. Ер нь энэ хууль нийгэмд маш их хүлээлттэй байсан. Батлагдсан даруйд олон
хүн суллагдана гэж догдолсон. Үүнээс болж ялтнуудын сэтгэл санаа тогтворгүй болох
асуудал гарч байна уу?
-Хууль хүчин төгөлдөр
болох хугацаа гэж бий. Ерөнхийлөгч бүрэн эрхийнхээ хүрээнд хориг тавьсан л бол хууль
үйлчлэх үйл явц зогсдог. Хоригийг УИХ-аар шийдсэний дараа ял эдэлж байгаа хүмүүсийн
асуудлыг шийднэ. Тиймээс хууль бусаар ял эдэлж байгаа нэг ч хүн байхгүй. Өршөөлийн
хууль батлагдаад л бүх хүн маргааш чөлөөлөгдчихнө гэж ойлгож болохгүй. Хууль батлагдсаны
дараа шоронд хоригдож байгаа хүн тус бүрийн асуудлыг хурлаар оруулдаг. Нэг өдөр
бүх хүний асуудлаар хурал хийчихэж амжихгүй. Суллах ажиллагаа сарын турш үргэлжилнэ.
Хууль хэрэгжиж дуусах хугацаанд амжуулна гэж ойлгож болно.
-Ерөнхийлөгчийн
хоригийг УИХ нэр төдий хүлээж авлаа. Ажлын хэсэг хоригийг гуйвуулсан төслийг байнгын
хороогоор хэлэлцүүлэхээр оруулж ирсэн гэх шүүмжлэл байна. Ерөнхийлөгч дахиад хориг
тавих боломжтой биз?
-УИХ Өршөөлийн хуулийг
баталсны дараа Ерөнхийлөгч тав хоногийн дотор хориг тавих эрхтэй. Өмнөх Өршөөлийн
хуулийн туршлагыг харахад Ерөнхийлөгч хориг тавиад УИХ хэлэлцээд баталсны дараа
Ерөнхийлөгч дахин хориг тавьж байсан.