Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн сурталчилгааны ажил ид өрнөж байна. Энэ удаагийн сонгуульд МАН-аас М.Энхболд, АН-аас Х.Баттулга, МАХН-аас С.Ганбаатар нар нэр дэвшин өрсөлдөж байгаа билээ. Ерөнхийлөгчид нэр дэвшигчдээс дөрөв дэх нь илүү байгаа талаар дурдсан нь МАХНын дарга Н.Энхбаярыг хэлээд байгаа хэрэг л дээ. Хэдийгээр тэрбээр Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшихээр нэрээ дэвшүүлсэн ч СЕХноос түүнийг бүртгэх боломжгүй гэсэн учраас МАХНынхан хуулийн хугацаандаа амжихаар яаран хуралдаж УИХын гишүүн асан С.Ганбаатарыг оронд нь нэр дэвшүүлсэн билээ. Албан ёсоор нэр дэвшигчийн үнэмлэх авсан хүн нь гурав. Албан бусаар харагдаж байгаа нь дөрөв. Н.Энхбаяр С.Ганбаатартай мөр зэрэгцэн явж, “Надад итгэж байгаа хүмүүс С.Ганбаатарыг маань дэмжээрэй” гэх нь дөрвөн хүн нэр дэвшиж байгаа мэт санагдуулж байна.
Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн сурталчилгаа өнгөрсөн мягмар гаригаас албан ёсоор эхэллээ. Яагаад ч юм Монгол төрийн тэргүүнийг тодруулах энэ үйл ажиллагаа, тэрхүү албан тушаалд нэр дэвшигч нарыг таниулах түүхэн арга хэмжээ нэг л сүр муутайхан шиг, хийморь лундаа тааруухан эхлэх шиг мэдрэгдэх юм. Хэзээнээс монголчууд сонгуулийн үйл ажиллагаанд ихээхэн ач холбогдол өгдөг ялангуяа төрийн тэргүүнийг сонгох сонгуульд гойд анхаардаг. Ёстой л юун наадам, юун цагаан сар болдог байлаа. Гэтэл сүүлийн үед төрт ёсны чухал арга хэмжээ сонгууль нэг тийм гундуухан болдог болжээ. Магадгүй сүржин хийхээр идсэн уусан, тасарсан гээд элдвээр хэлэгдэнэ гэж болгоомжилдог байж болох юм. Гэхдээ хөлтэй хийхээсээ илүү аливаа зүйлд харагддаг хийморь лундаа, од гүйсэн өнгөтэй байдал тун чухал. Үнэндээ аль ч нэр дэвшигчдээс тийм зүйл бага анзаарагдлаа.
Хуучин цагт сонгууль болохоор хөдөө орон нутгийнхны нар нэг гардагсан. Эрүүл мэндийн үйлчилгээ хаягдсан хөдөө газар нэр дэвшигчид ирэх үед дагаад эмчилгээ, оношлогоо ирдэг байлаа. Бараг л “Нацагийн хүүгийн ачаар ходоодны хавдраа эрт үед нь мэдсэн” гэж ярьдаг байв даа. Ойрд үзэж хараагүй урлагийн тоглолтууд, дуучид жүжигчдийн үзүүлбэрээр цангаагаа тайлдаг байв. Цаашлаад ном, бэлэг дурсгал өгчихвөл баярлаад л явчихна. Урьд цагт сонгууль ингэж л явдаг байлаа. Дагаад хоёр талдаа хэн хэн нь сэтгэл хангалуун. Санал өгөх үйл явдлыг тэмдэглэлт явдалд тооцон торгон дээлээ өмсөн, морьдоо ижилсүүлэн ирдэгсэн. Харин одоо бүх зүйл зогсчээ. Гэхдээ энэ нь саналыг худалдаж авахуулахгүйн тулд гэсэн сайхан тайлбартай л даа. Энэ бүх хорио санал худалдагдана гэхээсээ улс төрд байгаа хэдэн хүн өөрсдийнхөө улс төрийн замналыг урт удаан настай байлгах гэж хийсэн зүйл юм. Шинэ хүн гарч ирэх боломжгүй болгож, танигдах ямар ч боломж өгөхгүйн тулд сонгуулийн сурталчилгааг маш богино хугацаанд бас хэвлэл мэдээлэл, сурталчилгааны хязгаарлалттай хэмжээгээр өгөхийг тэд хуульчилсан. Сонгуулийн тухай хуульд байс гээд л гар хүрдэг байсныг санаж байгаа байх. Сонгуулийн жил зургаан сарын өмнө гар хүрэхгүй гэдгийг ч зориуд мартан байж өөрчилж ирсний үр дүнд өнөөдрийн энэ байдал бий болсон. Телевизийн нэвтрүүлгийн цагийг хянаж, хэвлэмэл материалыг ч тийм ийм хэмжээтэй гээд ирэхээр шинэ тутам хүмүүс улс төрд орж ирэх ямар ч боломжгүй, өөрийгөө таниулж олны итгэлийг хүлээх нь худлаа болж ирсэн. Улстөрчид халаасандаа хэд хэдээр нь халаасалдаг вэб сайтуудыг хянаагүй болохоос бусад нь бүгд хязгаарлагдсан. Чадал чансаатай шинэ залуус телевизээр гарч, хэвлэлээр танигдах боломжгүй болоод ирэх нь өч төчнөөн жилээр төрийг зайдалсан, улс төрд удаан байхаар дархлагдсан хүмүүст эртнээс танигдсанаараа боломж үүсгэх болсон. Ийм л зорилго санаатай өөрчилсөөр ирсэн Сонгуулийн хуулийн үр дүнд сонгуулийн үйл явц ийм сүнсгүй, сүр сүлдгүй өрнөдөг болжээ. Тэгээд хувь нэр дэвшигчид нь цог золбоо, хийморь лундаагүй бол бүр гуниг болоод явчих нь тэр. Энэ долоо хоногт болсон нэр дэвшигчдийн сонгуулийн сурталчилгааны нээлтийг харахад хэд хэдэн зүйл анзаарагдлаа. Нэр дэвшигчдийн нээлтийн үг олон зүйлийг тодорхойлж таарна. Манай нэр дэвшигчид үгэн дээрээ ажиллаж, сайжруулмаар санагдлаа. М.Энхболд нэр дэвшигч гэхэд эхний үгийн төгсгөл дээр дараагийнх нь орж ирээд л нэг л ороолцолдсон ойлгомжгүй. Тэр дундаа “Хүчирхэг Ерөнхийлөгч гэж хүч чадалтай Ерөнхийлөгч биш” гэсэн нь үнэндээ илүүдсэн. Уг нь өрсөлдөгчөө дайруулж хэлж байгаа нь хэнд ч ойлгомжтой л доо. Гэхдээ ийм хэмжээний намын даргын хувьд урагшаа хараад явахад л болмоор мэт. Түүнээс өрсөлдөгчөө дайраад, үгээр давах гэж оролдох нь жижигдэж байгаа мэт харагдсан шүү.
Х.Баттулга нэр дэвшигчийн хувьд яг л бөхчүүдийн яриагаар яриад байна лээ. Балжаа аварга онигоо яриад өөрөө тэрэндээ инээгээд бусад нь дуугүй байсан гэдэг шиг л. Ямар ч албан ёсны зүйлгүй. С.Ганбаатар нэр дэвшигчийн хувьд цангинаад л, янгинаад л явчих нь тэр. Нөгөө жагсаалаа хийж байгаа мэт, Үйлдвэрчний байгууллагын хурлаа хийж байгаа юм шиг. Уг нь нэр дэвшигчдийн хувьд хэлж байгаа үг, үйлдэл нь анхнаасаа төрийн тэргүүний буурьтай хүрвэл сонгогчдын саналыг авахад дөхөмтэй мэт санагдана.
Нэр дэвшигч Х.Баттулга сонгуулийн нээлтээ Хэнтий аймгаас эхэлсэн. Эзэн Чингис хааны өлгий нутгаас эхэлж байгаа нь Монгол ялна гэсэн уриатайгаа авцалдсан нь үнэн. Гэхдээ урианы хувьд хэр зөв байсан талаар олон нийт хэлэлцүүлэг өрнүүлээд эхэлчихсэн байна лээ. Хамгийн гол нь түүний хэлж ярьж байгаа нь тусгаар тогтносон улсад гэхээсээ өөр газар оронд ярьж баймаар үг санагдаж байсныг нуух юун. Манай урд хөршийн өмнөд монголчууд маань Альшаадаа юм уу, Хөлөнбуйртаа ингээд зогсч баймаар юм шиг санагдаад байлаа. “Монголын заяа их, монгол хүний ухаан уужим, сэтгэл цэлмэг. Монгол гэх гайхамшигт эх орныг бидэнд өгсөн өвөг дээдсийнхээ гэгээн үйлсийг үргэлжлүүлж, Монголын төлөө монголчууд намайг дэмжинэ, Монгол ялахын төлөө нэгдэн нягтарна гэдэгт би бүрэн итгэж байна” гээд сонсохоор гоё байгаа юм л даа. Омогшил төрмөөр ч юм шиг. Гэхдээ жаахан ухаад бодохоор би хаана байгаа юм, бид яг яачихаад байгаа юм гээд хоосон хийрхсэн үгэнд догдолж байгаагаа ойлгоно. Хөнгөн зуурын улс төр хийхийн оронд эдийн засгийн тусгаар тогтнол, хөгжлийн боломжуудын тухай яривал илүү үнэмшилтэй. Одоо ямар 1945 оны аравдугаар сарын 20ны өдрийн бүх нийтийн санал асуулгад оролцож, Монгол улсыг тусгаар улс болохыг хүсч байгаа эсэхээ илэрхийлж байсан дал гаруй жилийн өмнөх үе биш. Хүмүүс өөрчлөгдсөөн. Хөдөө орон нутгийнх гээд мэдээлэлгүй үлддэг байсан үе ч өнгөрсөн.
Нэр дэвшигч М.Энхболд сонгуулийн нээлтээ намынхаа байранд хийсэн. Гадна, дотно гэсэн ажиллагаа нь аль аль нь төв, албан ёсны болсныг онцлох хэрэгтэй. Элдэв хийрхэл, гоёчлол байхгүй. 2000, 2004 онд сүр хүчийг үзүүлэн нээлт хийж алдсанаа тэд сайн мэддэг болжээ.
Сүүлийн сонгуулиудад МАНынхан сонгуулийн нээлтээ даруу атлаа хий гаргахгүй хийдэг болсон тэр зарчим давтагдсан. Хувцаслалт дээр ч албаны байсан нь болоод явчихсан. Гэхдээ өглөө нь эндээ албан ёсны хувцастай нээлтээ хийчихээд орой нь Дорнодод улаан дээл өмсчихөөд дахиад нээлт хийгээд яваад байсан нь сонин харагдаж байлаа. Ер нь сонгуулийн үеэр нэг тогтсон имиж дүр төрхөө баримталбал дээр байдаг талаар мэргэжлийнхэн зөвлөдөг. Заавал хөдөө гэхээр дээл өмсөөд байх нь зөв ч юм уу, буруу ч юм уу. Өрсөлдөгч нь дээлтэй нээлт хийснийг дагаад байгаа мэт харагдсаныг хэлэх нь зөв байх. Х.Баттулгын хувьд олны дунд хоногшсон одтой даавуун дээлээ өмсч сонгуулийн нээлтээ хийсэн. Женко дээл гээд хүмүүсийн дунд түгсэн уг дээлний хувьд өөлөхийн аргагүй. Гэхдээ зуны халуун өдрүүдэд баагилдаж, халуудмаар болоод явчихсан шүү. Цаашдаа бас бодмоор.
С.Ганбаатар нэр дэвшигч нээлтээ хийх газраа олж авах гэж сурталчилгааны өдрөө хөөрхөн тэмцэлдээн хийгээд авсан гэж байгаа. Эрх чөлөөний талбай дээр электрон барааны үзэсгэлэн худалдааны завсар чөлөөгөөр амжиж нээлтээ хийхгүй гэж жагсаал шахуу зүйл болж байж сүүлдээ бүр төв талбай дээр нээлтээ хийсэн. Тэрбээр МАНАНг үгүй хийнэ, МАН, АНын дарангуйллыг хазаарлана гэдгээ онцолж байгаа. Гэхдээ төрийн тэргүүнд нэр дэвшигчийн үг гэхээсээ жагсаал дээр сонсогддог л үг л дээ. Нөгөө талаасаа Ерөнхийлөгчид нэр дэвшигчийн хувьд алдаатай тактик. Хоёр том намын олон жилийн эрх мэдэлд дургүйцэх хүмүүс байдаг ч бас нөгөө сонгогчид чинь энэ хоёр намаа бараадаж амьдарч ирсэн гэдгийг мартах учиргүй. Тэгэхээр энэ хоёр намаас салгана, энэ хоёр намыг устгана гэх нь бүх хүмүүст таалагдана гэвэл учир дутагдалтай болов уу. Гэх мэтээр гурван нэр дэвшигчийнхээ талаар өөлж, шүүмжлээд байвал байна аа байна. Гэхдээ аль нэгийг нь дөвийлгөх гэж муулсангүй. Сурталчилгааны нээлтийн үйл ажиллагаан дээрээс ажиглагдсаныг тоочлоо. Үнэнийг хэлэхэд албан ёсны гурван нэр дэвшигчээс илүү дөрөв дэх нэр дэвшигч буюу албан бус нэр дэвшигч Н.Энхбаяр манай гурваас хамаагүй дээр харагдсныг хэлэхгүй өнгөрч боломгүй. Хэлж буй үг, бие авч яваа цэгц, үйл хөдлөл нь хамаагүй өөр байна. Үнэндээ тасархай байна даа. Улс удирдах гэж байгаа хүн биеэ яаж удирдаж чаддаг гэдгийг тэр буй байдлаараа харуулж байгаа. Хэлж байгаа үг нь цэгцтэй, өөлчлөх зүйлгүй. Цагтаа Н.Энхбаяр дарга бусад улстөрчдөөсөө тааруу ярьдаг нь байсан. Урт өгүүлбэрээр орооцолдуулж ярьдгийг нь сэтгүүлчид өөр хоорондоо ярьдаг л байлаа. Харин одоо өөрчлөгджээ. Логик сайтай, цэгц мундаг. Гадуураа пиджак өмсөлгүй цэвэрхэн цагаан цамц өмссөн нь Обамаг санагдуулам. Буурал үс нь салхинд хийсэх нь үзсэн туулсан, туршлагажсан нь илүү гэдгийг баталж байна гэж ярих хүмүүс олон байна. Ямартай ч хиймортой хүн нь манай дөрөв дэх нэр дэвшигч Н.Энхбаяр байна. Уг нь тэр биш нөгөө гурав нь албан ёсны нэр дэвшигчид, тэр гурваас л Монгол Улсын Ерөнхийлөгч тодорно. Гэвч хажуугийн хүнийг давж харагдахгүй байхын учир юу вэ.
Мэдээж сонголтод мөрийн хөтөлбөр, хийх ажил, замнаж ирсэн зам мөр гээд нөлөөлөх зүйл олон. Нөгөө талаас харагдах байдал, төрүүлэх сэтгэгдэл чухал. Сонгуулийн нээлтийн ажиллагаанаас хэрхэн харагдаж байгаа талаар хуваалцлаа. Мэргэжлийн мундаг имиж бүтээгчид, пиарчид нь бодолцох биз ээ. Төрийн ажилд зүтгэх улсууд аль болох албан ёсны, аль болох итгэл үнэмшил төрүүлэхүйц байх ёстой байх. Нөгөө талаас ард түмэнтэйгээ ойр байна гээд энгийн хувцаслаад, эгэл даруухан байвал амжилтад хүрнэ гэж бодвол алдаж ч магад. Сонгогчид идэж уусан зүйлгүй, эгэл жирийн хүнд дуртай ч өөрөөс нь тааруухан, өөрөөсөө маруухан хүнийг хүлээн зөвшөөрдөггүй. Итгэж үнэмшүүлж, дагуулж чиглүүлж явах өөрөөсөө мундаг хүнд л итгэдэг бас хүндэлдэг шүү дээ. Тэгэхээр олон талаас нь бодох хэрэгтэй биз ээ. Сонгууль ч дөнгөж эхэлж байна. Хичээж, анхаарахгүй бол одоогийн байдлаар дөрөв дэх “нэр дэвшигч”ийг барах нь харагдахгүй байна шүү.
