-ҮХЭР, АДУУНЫ ШИР 13000, ЯМААНЫ АРЬС 20000-45000, ХОНИНЫ НЭХИЙ 1000 төгрөгий Н ХАНШТАЙ БАЙНА-
Эмээлтийн дэнж мал зарахаар орж ирсэн улсын хөлд дарагджээ. Тэдний дундуур бандгар жип унасан нөхөд сүлжиж арьс, шир сураглаж яваа нь ченжүүд бололтой. Малчдыг анзаарахад гол төлөв амьд адуу ачиж орж иржээ. Булган болон Архангайн дугаартай портеруудад бойнд өгөхөөр 20 гаруй адуу ачаад Эмээлт зах руу оруулаад ирж. Дайвар эд авдаг ченжүүдийн хашаа руу шагайхад үхэр, адууны хөлдүү ширийг хэдэн мянгаар нь тэвхийтэл овоолоод өрчихсөн харагдлаа. Заримынх нь хашаа дүүрээд түгжээд явчихаж. Эмээлтэд хаашаа л харна, дүүрэн шир овоолсон хашаанууд. Малчид ч адуу, үхрийн ширээ овойтол ачаад ар араасаа дугаарлаад зогсож байна. Ямааны арьс ачсан портерууд ч хэдэн арваараа дугаарлан зогсох аж.
Арьс ширний ченж Л.Сүхбаатар: Урд хил нээг дсэн . Арьс ширни й эрэлт их байна
Ченж Л.Сүхбаатартай ярилцлаа.
-Малчид адуу, үхрийн ширээ хэд хэдэн машинаар нь авчирчээ. Та бүхэн хэдэн төгрөгөөр үнэлж авч байна вэ?
-Энэ жил баруун талд зудтай өвөл болж байна. Хэцүү цагт малчид ч малын тоо толгойгоо цөөлөх сонирхолтой болж. Бэлчээрийн даац хаа сайгүй хүнд болсон ийм цагт өөр арга байхгүй л дээ. Энэ жил цэвэрхэн ажилласан үхэр, адууны шир 13 мянган төгрөгийн ханштай байна. Өнгөрсөн жил ч иймэрхүү л байсан. Цаг хатуу байгаатай холбоотойгоор энэ жил арьс шир өдөрт л хэдэн зуугаар энд ирж байна. Хэдхэн сарын дотор манай хашаанд л гэхэд ийм хэмжээний шир төвлөрлөө (дүүрэн шир овоолсон хашаа руу заав ).
–Хэдэн мянган шир танай хашаанд төвлөрчээ. Одоо ч та шир сураглаад явж байна. Шир ийм эрэлттэй байгаа хэрэг үү. Хэдхэн жилийн өмнө л адууны шир эмээлтийн хойд энгэрт хог болоод хэвтэж байсан шүү дээ?
-Үхэр, адууны ширний эрэлт байгаа болоод л би энд зогсож байна л даа. Хөдөөнөөс ч их хэмжээгээр орж ирж байна. Авсан энэ их ширээ цагаан сарын дараахан л учрыг нь олохгүй бол таны хэлж байгаагаар эмээлтийн энгэрт хог болно. Бид хэдэн арван сая төгрөгийн алдагдал хүлээнэ. Хэдийг цуглуулаад хурдхан шиг л борлуулахгүй бол болохгүй.
-Та энэ их ширийг хаана боловсруулж байна вэ?
– Х а г а с б о л о в с р у у л а х ц е х ү ү д э н э х а в и а р о л о н бий. Хагас боловсруулаад л шууд урагш нь гаргана. Шир сурагласан хүмүүс ч дээр дээрээс нь утасдаж байна. Энэ жилийн тухайд авсан ширээ гүйцэд борлуулчихна. Хил нээгдсэн. Урагшаа асуудалгүй гарч байна. Санаа зовж байгаа зүйл алга. Хил хаалттай үед бол урагш нь гаргаж болохгүй хэцүү байлаа. Саяхнаас л хил нээгдэж дайвар бүтээгдэхүүн эргэлтэд орж байна.
-Та адуу, үхрийн шир 13 мянган төгрөгөөр худалдаж авдаг талаараа хэлж байна. Цааш нь хэдэн төгрөгөөр зардаг юм бэ?
-Нэг ширнээс л хэдхэн м я н г а н т ө г р ө г и й н а ш и г гарна. Ахиухан цуглуулахад олох таван төгрөг маань л нэмэгдэнэ.
-Дотоодын үйлдвэрүүд шир авч байх юм уу?
-Би бол урагш нь л гаргадаг. Дотоодын үйлдвэрүүд шир үнэлдэггүй л дээ. Гүйцэд боловсруулах хүчин чадалтай ү й л д в э р ц ө ө н . У у л н ь дотооддоо боловсруулаад ашигладаг бол хангалттай нөөцтэй. Эндээс гарсан шир боловсорч хувцас болоод л о р ж и р н э . Ү н э н ь х э д дахин нугарна. Гэхдээ арьс хог болчихолгүй урагшаа гарч байгаа нь сайшаалтай юм даа. Малчдад ч хэдэн төгрөг нь хэрэгтэй. Хэдхэн жилийн өмнө урд ч арьс шир манайхтай ижил шир хог болоод байсан бол саяхнаас авах сонирхолтой болсон.
-Та ямааны арьс ямар үнээр авч байна вэ?
-Ямааны арьс их хэмжээгээр ирж байна. Хэмжээнээс н ь ш а л т г а а л а а д 2 0 – 4 5 мянган төгрөгөөр авч байгаа. Б о р л о н г и й н а р ь с 2 0 – 2 5 мянга, нас гүйцсэн ямааных 45 мянган төгрөгөөр авч байна. Харин хонины нэхий 1000 төгрөг. Толгой, гэдэс дотор нь дагалдана. Эндээс хувь хүмүүс ч ирж авдаг юм. Толгой, шийрийг нь хуйхлаад зардаг гэв. Хэдхэн жилийн өмнө Эмээлтийн энгэрт хог болж байсан адуу, үхрийн шир энэ жил эрэлттэй байна. Хөдөөнөөс машин, машинаар зөөгөөд ирэхэд нь ченжүүд булаацалдаад авч байна. Ченжүүдийн зүгээс урд хөрш рүү эрэлт их байгааг хэлж байлаа. Тэр дундаа ямааны арьс илүү эрэлттэй байна. Үнэ нь өндөр байгаа гэнэ. Цаашид ч өсөх төлөвтэй байна.
Малчин Л.Дорждпүрэв: Хэдэнширийгмаань ченжүүдбулаацалдаадавлаа
-Та хаанаас ирэв. Танай нутгаар өвөлжилт ямар байна вэ?
-Би Өвөрхангайн Бүрд сумын хүн. Нутагт ган болоод өнгөрсөн намар оторлохоор Булганы Бүрэгхангайд ирсэн. Хүний газарт малтай явахад ад үзэгдээд амар биш юм. Хэдэн малаа цөөлөөд сар ши н и й н ө м н ө б о р л у у л а х бодолтой ирлээ.
-Та адуу ачиж иржээ. Бойнд өгөх нь үү. Ченжүүд ямар ханш хэлж байна?
-Бойнд өгнө дөө. Оторт мал ядруу, мах хямдхан хэцүү байна. Өвөл хатуу болж мал онд ороход хэцүү л байна. Өвс тэжээлийн үнэ тэнгэрт х а д с а н . С а я х э д э н ү х э р ажиллаад, адуугаа амьдаар ачаад орж ирлээ. Ченжүүд бойнд 8800 төгрөгөөр бодоод авъя л гэж байна. Боломжийн л санагдлаа.
– Үх р и й н ш и р э э борлуулав уу, та?
-Ширхгийг нь 13 мянган төгрөгөөр өглөө. Шатахууны зардалд нэмэртэй юм даа. Өнгөрсөн жил тоож сонирхох хүн олдохгүй байсан. Энэ жил харин булаацалдаад авч байна. Хөдөө их ажлын хажуугаар шир боловсруулах хүн ховор болсон. Санаснаар болдог бол малчид өөрсдөө ширээ экспортолдог бол зүгээр санагдах юм. Заавал ченжүүд гэх шуналтай хүмүүсийн гараар оруулах хэрэггүй л санагддаг. Шууд өөрсдөө урагш нь гаргадаг зохицуулалт бидэнд хэрэгтэй байна.
-Адуугаа яагаад амьдаар нь ачиж ирэв?
-Бойнд өгье л гэж санасан юм. Мэдээ харахад амьд мал экспортод гаргах талаар ярьж байна лээ. Үүнийг би хоёр гараа өргөөд дэмжиж байгаа. Арьс, шир урагшаа гаргахад л эрэлт нь нэмэгдэж байна. Цөөхөн төгрөг нь шатахуунд ч болов нэмэртэй байна шүү дээ. Урд хөрш гэх тэр том зах зээл рүү малаа экспортлоод эхэлбэл малчдын амьжиргаанд тун хэрэгтэй. Мал гэх баялгаа бид ямар ч аргаар хамаагүй экспортлох л хэрэгтэй. Тэгж байж л үнэ цэнэ нь гарна шүү дээ. Хүйтэнд хөрж, халуунд халдаг малчид хөдөлмөрөө үнэлүүлэх юм даа гэв.
Хэдэн малаа борлуулж Сар шинийн баярын бэлтгэлээ хангахаар зэхсэн малчид энэ өдрүүдэд Эмээлтэд чуулжээ. Бойнд тушаахаар авчирсан адуугаа тэд хамгийн багадаа л 1кг-ийг нь 8500 төгрөгөөр бодож өгч байна. 8800-аар авах ченжүүд ч байна лээ. Харин хог болоод байсан адуу, үхрийн ширийг ченжүүд булаацалдаад авч байна. Х а ш а а г а а р н ь д ү ү р т э л овоолоостой байхад л ченжүүд дээрээс нь нэмж авсаар л байна. Энэ нь хил нээгдэж урагш нь гаргах болсонтой холбоотойг тэд хэлж байна. Харин ямааны арьс ачиж ирсэн залуу таван ширхэг арьс тушаагаад л 240 мянган төгрөг халааслаад яваад өгөв. Ширхгийг нь 48 мянгад бодож байна лээ. Харин ноолуурын ханш одоогоор энд 100 мянган төгрөг гэж байна. Гэтэл хонины нэхий 1000 төгрөг. Чингэлэгтэй ченжүүд үүдэндээ гишгүүр хийгээд сууж байв.
О.ДАШНЯМ