Хэнтий аймгийн Биндэр суманд солонгос эмч нар ирж үнэгүй үзлэг, эмчилгээ хийх нэрийн дор ямар ч эрүүл ахуйн шаардлага хангахгүй, ариутгал халдваргүйжүүлэлтгүй багажаар иргэдэд үйлчилж халдвар тараах эрсдэл үүсгэж буй талаар тус сумын Эрүүл мэндийн төвийн гэрээт шүдний эмч Х.Хонгорзул өөрийн цахим хуудаснаа анх мэдээлж байсан. Мөн ЭМЯ, Нүүр ам судлалын мэргэжлийн салбар зөвлөлд гаргасан Х.Хонгорзул эмчийн өргөдлийн дагуу хамтарсан баг тус суманд хоёр өдөр ажилласан юм. Түүнчлэн Хэнтий аймгийн Биндэр суманд үүссэн нөхцөл байдалтай холбогдуулан Х.Хонгорзул эмчтэй ярилцсанаа өмнө нь хүргэж байсан.
Мөн Хэнтий аймгийн Биндэр сумын иргэдэд шүдний эмчилгээ үзүүлэхдээ солонгос эмч нар ариутгал халдваргүйтгэлийн дэглэм сахиагүй. Дээрх эмч нартай хамтран ажилласан “Агапе Христ”-ийн эмнэлгийн тусгай зөвшөөрлийг цуцалсан. Мөн холбогдох албаны эрх бүхий албан тушаалтнуудад зөрчил арилгуулах хугацаатай үүргийг ЭМЯ-наас өгсөн билээ.
Энэ талаар Х.Хонгорзул эмчтэй дахин ярилцлаа.
-Солонгос эмч нарын шүдний үзлэг, эмчилгээнд хамрагдсан 50 гаруй хүнийг энэ сарын сүүлээр давтан шинжилгээнд хамруулна гэж сонссон. Энэ талаар тодруулахгүй юу?
-Элэгний В,С вирус, ДОХ, тэмбүү гээд цусаар дамжих өвчнүүд бүгд нууц үетэй байдаг. Ямар өвчнөөсөө хамаараад нэг, гурав, зургаан сар, жилийн дараа ч илрэх тохиолдол бий. Тэр бүрд нь үе шаттай шинжилгээ авна гэсэн үг. Үзлэгт хамрагдсан 52 хүн дотор шарласан, элэгний халдвартай, вирустэй хүмүүс байсан.
-Таны хувьд солонгос эмч нарын асуудлаас хойш 14 хоногийн дараа шүдний үзлэг, эмчилгээгээ хийж эхэлсэн гэсэн үү?
-Би албан ёсоор ажлаа хийгээгүй, яг хэзээ хийх нь тодорхойгүй байгаа. Ажлаа хийхгүй нэлээд хугацаа өнгөрлөө. Тухайн солонгос эмч нарын буруутай үйлдлээс болж 14 хоногийн дараагаас бүр яаралтай, давтан эмчилгээтэй байсан хүмүүсээ л үзэж байна. Эмчилгээ хийх эрхгүй л байна. Гэхдээ болно байх л гэж бодож байна.
Миний хувьд ард түмэнд эрүүл мэндийн боловсрол олгоод, гадны юм болгоныг шүтэх бус сонор сэрэмжтэй, болгоомжтой хандах тал дээр жаахан ч болов анхааруулга өгсөн юм болов уу гэж бодож байна.
-Хэнтий аймгийн Биндэр сум дэд бүтцийг нь шийдсэн шинэ эмнэлэгтэй болсон нь танд ажиллах гол нөхцөл болов уу?
-Ажлын орчин гэдэг маш чухал. Шүдний кабинетад байх ёстой бүх зүйл манай эмнэлэгт бий. Хэнтий, Дорнод аймгийн сумд шүдний иж бүрэн тоног төхөөрөмжтэй болсон. Түүн дээр өөрийн хэрэглэдэг багаж материалуудаа авчраад үзлэг хийхэд ямар ч асуудалгүй. Бүх юм нь орчин үеийн гэсэн үг. Боловсон ариун цэврийн өрөөтэй байх жишээний. Яг л хотод байгаа юм шиг мэдрэмжийг төрүүлдэг. Манай Биндэр сум хотоос 300 гаруй, аймгийн төвөөсөө 200 километрт байдаг. Маш бартаат замтай, олон жижиг голуудыг гаталдаг. Хот орох тээврийн зардал, очсон хойноо шүдний эмчид үзүүлэхэд хэд хэдэн удаа тухайн эмнэлэгтээ очиж, эмчилгээ хийлгэх шаардлага үүсдэг. Хугацаа их ордог учраас хөдөө орон нутгийн иргэд, малчдад маш хэцүү. Суманд шүдний эмнэлэгтэй болсноор иргэд хот оролгүйгээр цаг хугацаа, зардлаа хэмнэх боломж бүрдсэн юм. Энэ суманд ирээд би удаагүй, зарим хүмүүс нь намайг ойлгохгүй ч нэг хэсэг нь сайнаар хүлээж авч байгаа. Би зориглоод хувийн эмнэлэг нээсэн. Өөрийн эмнэлгийн тусгай зөвшөөрөл гараагүй байгаа. Зөвшөөрөл гарсны дараа эрүүл мэндийн даатгалаар үзүүлэх, яавал ард иргэддээ илүү их боломжийг хүртээх чиглэлээр холбогдох байгууллагууддаа санал дэвшүүлж, уялдаа холбоотой ажиллах тал дээр анхаарч байна.
-Залуу хүний хувьд хөдөө орон нутаг, тэр дундаа суманд ирж ажиллах болсон шалтгаан, давуу талыг тодруулбал?
-Сум орон нутагт шүдний эмчийн хэрэгцээ шаардлага их байсан. Шүд нь цооролттой, өвчтэй хүмүүс маш ихтэй. Нэг наснаас эхлээд хүүхдүүдийн шүд нь цооролттой, гэхдээ суманд ямар ч мэргэжлийн эмч байхгүй. Улаанбаатарт байшин бүрд хоёроос гурван шүдний эмнэлэг байдаг. Дээрээс нь утаа, түгжрэл маш ихтэй. Хотод байхад гэр бүлдээ болон өөрийнхөө хоббинд цаг гаргах ямар ч боломжгүй. Хөдөө суманд ажиллахад түгжрэл байхгүй учраас гэр бүлээрээ амьдрахад тэдэндээ гаргах чөлөөт цаг нь их, өөрийнхөө дуртай зүйлийг хийх боломжтой байх жишээний. Ямар ч эмч байхгүй гурван сумын дунд үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа болохоор миний хувьд тасралтгүй үйлчлүүлэгчтэй байдаг. Хотод байгаа залуус ч гэсэн өвөө, эмээ аав, ээжийнхээ төрж өссөн суманд очиж, өөрийн зэмшсэн мэргэжлээрээ ашиг орлого олох боломж бий. Сум орон нутаг ч өргөжин тэлж, хөгжинө. Манай улсын хүн амын тал нь хотод төвлөрч байхын оронд 21 аймгийн 300 гаруй суманд залуучууд хэрэгтэй мэргэжлээрээ ажиллах юм бол сум орон нутгийн хөгжил дэвшилд чухал нөлөө үзүүлнэ гэж боддог. Суманд шүдний эмчээс гадна программист, канон, принтер, автомашин засвар, дугуй засвар, гуталчин гээд олон мэргэжлийн хүмүүсийн хэрэгцээ шаардлага их байгаа. Дээд боловсролтой залуучууд суманд маш их хэрэгтэй. Сум орон нутгийн удирдлагууд гадаад, дотоодод сураад ирсэн залуучуудынхаа үгийг сонсоод, тэднийг хавчиж, шахах гэхээсээ илүүтэйгээр хамтарч ажиллах нь зүйтэй.
-Үнэ тарифын хувьд хэр байдаг вэ?
-Улаанбаатарт шүдний үзлэг, эмчилгээний үнэ тариф янз, янз байдаг. Сувгийн эмчилгээ л гэхэд 100 гаруй мянгаас нэг сая гаруй гэх мэт тухайн эмнэлгийн үзүүлж буй үйлчилгээ, эмчийн боловсролын зэргээс хамаарч үнэ нь өөр, өөр байгаа. Миний хувьд эмчилгээ, үзлэгтээ дундаж үнийг барьдаг. 2019 оны үнэ тарифаа өөрчлөөгүй гэсэн үг. Сумын ард иргэд маань шүд тэдэн төгрөгөөр авдаг гээд үнэндээ дасчихсан байдаг тул тэр үнээрээ үйлчлүүлэх илүү сонирхолтой байдаг. Шүдний эмнэлгийн үнэд хэрэглэж байгаа багаж хэрэгсэл, ариутгалын зардал, тэр эмчийн боловсрол зэрэг нөлөөлдөг гэж болно. Дэлхий даяар шүдний эмчилгээ нь өндөр өртөгтэй эмчилгээнд ордог. Би Герман, Япон, Америкийн шилдэг материалуудыг хэрэглэдэг ч гэсэн гадны үнэ тарифтай адилхан байдаггүй. Гадны эмчилгээний зардалтай харьцуулахад 20, 30 хувьд нь ч хүрэхгүй. Хэрэглэж байгаа материал, үйлчилгээний чанарын хувьд яг адилхан. Тийм ч учраас Америк ч юм уу гадны улсад амьдардаг хүмүүс жил бүр над дээр ирж шүдээ эмчлүүлдэг.
-Та хүүхдийн шүдний нарийн мэргэжил эзэмшсэн нь хүүхдийн шүдний өвчлөл их байгаатай холбоотой юу?
-Хүн амын дундах шүдний өвчлөл дотроос хүүхдийн шүдний өвчлөлийн эзлэх хувь маш өндөр. Жилээс жилд хувь нь нэмэгдээд байгаа. Намайг анх Анагаахад ороход хүүхдийн шүдний өвчлөл 87 хувьтай байсан бол одоо 90 гаруй хувьтай болжээ. Манай сумын 0-6 настай хүүхдүүдийн шүдний өвчлөл 98 хувьтай байна.
-Хүүхдийн шүдний өвчлөл жил ирэх тусам ихэсч байгаад юу нөлөөлж байна. Эцэг, эхчүүд хэрхэн хүүхдийнхээ шүдэнд анхаарал хандуулах вэ?
-Хүүхдийн шүдний өвчлөл их байгаагийн гол шалтгаан нь хоол хүнсний асуудал юм. Уламжлалт хоол хүнсээ хэрэглэх нь багассан. Орчин үеийн хоол хүнс болох котлёт, бөөрөнхий мах зэргийг хэрэглэхээс гадна ундаа, чихрийг өдөр бүр хүүхдэдээ авч өгөх болсон. Хүүхдүүдэд шүд угаах дадал хэвшил суулгаагүй. Хамгийн багадаа өглөө, орой буюу өдөрт хоёр удаа шүдээ угаах ёстой ч хүүхдүүд шүдээ угааж сураагүй байдаг. Угаалаа гэж бодоход буруу угааж байгаа нь шүд цооролтын бас нэг шалтгаан болж байна. Шүд нь өвдөөгүй байсан ч урьдчилан сэргийлэх байдлаар гурван сар тутам эмчид үзүүлэх ёстой. Бага насны хүүхдүүдийн сүүн шүдний өвчлөл нь байнгын шүдэнд нөлөөлдөг. Байнгын шүд нь гажигтай, цоорхой, далий мурий ургах нь их бий. Тиймээс эцэг, эхчүүд хүүхдийнхээ шүдийг байнга угааж өгч, өөрөө шүдээ зөв угааж суртал нь хамтран угаах хэрэгтэй. Хүүхдийн шүдийг гаа багатай ургамлын гаралтай оогоор угаах нь зүйтэй.
-Хүмүүс шүд өвдөхөд хацартаа оо түрхэж, өвчин намдаах эм зуудаг. Шүд өвдөж эхэлсэн үед ямар арга хэмжээ авах нь зөв бэ?
-Хүмүүс ихэвчлэн шүд өвдөхөд хацартаа оо түрхдэг нь хамгийн буруу. Оог түрхсэнээр нэг хэсэг хүйтнээр сэнгэнээд, өвчин намдаж байгаа юм шиг хуурамч мэдрэмжийг төрүүлдэг. Эсрэгээрээ хүүхдийн хацарт түрхэхэд арьсыг нь түлж, гэмтээж шархлуулсан тохиолдол бий. Тиймээс оог хацарт түрхэж болохгүй. Мөн шүдэндээ өвчин намдаах эмийг зуудаг. Өвчин намдаах эмийг зуухад амны дотор талын завьж, хэлийг түлэх аюултай. Өвчин намдаах эмийг биеийн жин, насандаа тохируулж зааврын дагуу уух ёстой. Шулуун гэдсээр өвчин намдаах лааг хэрэглэж болно. Өвчин намдаах эм ууна гэдэг нь өвдөлтийг түр намдааж байгаа болохоос тухайн өвчнийг эмчилдэггүй. Тиймээс яаралтай шүдний эмчид хандах нь зүйтэй.
-Шүдний өвчин бүх өвчний суурь гэдэг. Энэ тал дээр таны бодол?
-Хүний биеийн бүх өвчин амны хөндийгөөс эхэлдэг. Амны хөндийн эрүүл ахуйгаас шалтгаалж 280 гаруй бие даасан өвчнийг үүсгэж байдаг. Тодруулбал, хоолойн ангина, зүрх судас, бөөр, үе мөчний өвчин болон хүндэрнэ. Шүдгүй болоход механик үйл ажиллагаа алдагдаж, хоол бүхэл бүхлээрээ ходоод руу орсноор ходоодыг цочроож өвчлүүлдэг, ходоодны шархтай болгодог.