Хөрөнгийн биржийн ажилтнууд өөрсдийн санаачилгаар цалингаа 30 хувиар бууруулжээ. Энэ бол хямралын үед улсынхаа төлөө хийж байгаа иргэн хүний хамт олноороо нэгдэж гаргасан эх оронч санаачилга.
Монгол Улсын эдийн засаг хямралтай, улс маань хямарч байна. Бид энэ хямралаас гарахын тулд эх орныхоо төлөө гэсэн сэтгэлтэй, түүний төлөө зовох зүрхтэй байх ёстой. Монгол Улсынхаа төлөө бид л санаа тавихгүй юм бол өөр хэн санаагаа чилээх юм. Түрүүчээсээ санаа тавьж эхэлж байгаагийн илрэл нь Хөрөнгийн биржийнхний дээр дурдсан санаачилга юм. Энэ бол хямралын үеийн баярт мэдээ.
Дэлхийн улс орнууд хямрал нүүрлэхэд яадаг вэ. Хямралыг янз бүрээр даван гарч ирсэн олон түүхэн жишээ бий. Дэлхийн түүхэн дэх хамгийн удаан үргэлжилсэн нь Америкийн 1929 оны аравдугаар сарын 29-ний их хямрал. Ажилгүйдэл, ядуурал, хоосрол, гэмт хэрэг ар араасаа хөвөрч зовлонгийн гинжин хэлхээг үүсгэсэн тэр үед Франклин Рузвельт АНУ-ын Ерөнхийлөгч болмогцоо хямралыг давахын тулд ажлын өргөн фронт бий болгосон байдаг.
Ажилчдын лагерууд олон тоогоор үүсч хүмүүс юун амрах, зугаацах зөвхөн ажлын төлөө, хямралаас гарахын тулд морь, нохой мэт зүтгэж сардаа ганцхан удаа амсхийж, олсон хэдэн доллараа ар гэр рүүгээ илгээнэ. Дайны угтвар үед төрийн захиалгыг хүнд үйлдвэрүүдэд өгч зэвсэг, техник хийлгэсэн нь ажилгүйдлийг арилгах, экспортын орлогыг нэмэгдүүлэхэд ихээхэн хувь нэмэр болсон гэдэг. Дараа нь нефтийн болон хөлөг онгоц босгох салбаруудад хөрөнгө оруулалтыг дэмжиж ажлын байрыг олноор нь бий болгосон нь арваад жил үргэлжилсэн хямралын хар үеийг цайруулахад асар их нөлөө үзүүлснийг эдийн засагчид тодотгодог. Энэ үед бүтээгдсэн тайз, дэлгэцийн уран бүтээл, зохиолуудад ажилчин хүн гол дүр нь байдаг. Ариун цагаан хөдөлмөрөөр нь эх орон нь шалбаагнаас өндийж, ажилчин хүний сэтгэлийн хатаар зовлонт замаас салж байгаа тухай өгүүлсэн олон арван роман, туужууд туурвигдсан билээ, тэр үед.
Нөгөө нэг жишээ бол БНСУ. 1960-аад оныг хүртэл хэрхэн хөгжих, яаж хүчирхэгжих ухаанаа олохгүй мунгинаж өөр хоорондын улс төрийн хэрүүл тэмцэлд сульдаж байсан Солонгос орон хамтын оролцоогоор сэргэн мандлын замдаа орсон гэдэг. Пак Чон Хи генерал хүн амын 80 хувийг эзэлж байсан ядуусын армийн хүчийг ажлын фронт руу татаж чадсан. Загасны аж ахуй, тариалангаас өөр юм эрхэлдэггүй байсан улсаа орчин үеийн үйлдвэржсэн орон болгохын тулд олон талт өргөн цар хүрээтэй ажлууд сэдсэн нь амжилттай болсон билээ. Хүнд үеийг хамтдаа туулаад гараад ирсэн энэ ард түмэн сүүлд нь дахин эдийн засгийн хямралд өртсөн. Солонгосыг загасчны тосгон, ядуу буурай орон биш, харин дэлхийн хэмжээний, Азийн бар улс хэвээр нь үлдээхийн тулд бүх ард түмэн нь өөрт байгаа алт, монетон бөгж, гинж, ээмэг, зүүлт зэргээ хуримтлуулж улсынхаа сан хөмрөгийг нэмэгдүүлсэн. “Би эх орныхоо төлөө ингэж сэтгэл гаргаж байна” гэдгээ нотлохын тулд солонгос эмэгтэйчүүд бусдаас урьтан улсын сан хөмрөгийн байрны гадна үүр цүүрээр очиж дугаарлан зогсч байсан гэдэг. Ингэж энэ ард түмэн эх орныхоо төлөө байгаа бүхнээ өгч байлаа. Солонгос эрчүүд алтан ээмэг, алмаазан бөгжгүй гээд бүсгүйчүүдээ хайрлахаа болиогүй. Харин ч эрэлхэг зоримог хүүхнүүдээрээ бахархаж хүндэтгэсэн талаар тухайн үед сонин хэвлэлүүдээр бичиж, кино ч хүртэл зориулж байсан билээ.
Дэлхийн II дайны дараа үнсэн товрого дундаас хүчирхэг Герман орныг босгосон түүх нь ажилгүйдлийг устгасан түүхээс өөр юу ч биш гэцгээдэг. 1945 оны сүүл гэхэд Германы төр үндсэндээ устгагдчихсан байсан бөгөөд ихэнх германчууд ялагдлын гутралд орчихсон гутранги үе байжээ.
Герман төдийгүй бүх Европ хэрэгцээнээсээ хамаагүй бага үйлдвэрлэл явуулж дээр нь их хэмжээний өрөнд баригдсан, хэн ч, юу ч худалдан авч чадахгүй болтлоо дампуурсан байж. Дайтаж явсан хэдэн зуун мянган цэрэг эрс, юу ч үгүй болтлоо сүйдэж балгас болсон хотууд, сэтгэл санааны гүн дарамттай, идэх хоол, өмсөх хувцасгүй ард түмнийг хэрхэн, юугаар хооллож, ирээдүйгээ яаж бий болгох вэ гэсэн хүндхэн асуултын хариуд Конрад Аденауэр “Ажлын байр бий болгох” гэсэн товчхон шийдэл олсон байдаг. Босоо болгоныг нь танкаар индүүдсэн баруун герман, аравхан хувь нь бүтэн үлдсэн Берлин хотыг шинээр барилгажуулж, унасан эдийн засгаа сэргээнэ гэдэг ямар ч найдваргүй мэт сэтгэгдэл төрүүлж байжээ. Тэгтэл германчууд босч чадсан. Ажилчид нь хуучин үйлдвэрийнхээ буурин дээрээс суурь машинаа эд ширхэг бүрээр нь түүж, сэлбэж эвлүүлсэн гэдэг. Ажилчид нь эздэдээ үйлдвэрээ ингэж үнэгүй байгуулж өгсөн байдаг. Нэгэнт ажиллаж эхэлсэн үйлдвэрээ хөл дээр нь босох хүртэл ажилчид нь хөлсгүй зүтгэж, олон сарын дараа цалинтайгаа золгосон түүх бий. Үйлдвэр нь өдөр өдрөөр дэвжихийн хэрээр ажилчдын амьдрал, цалин нь нэмэгдэж яван явсаар Герман улс хүчирхэгжсэн. Одоо ямар байгааг хүн бүр мэднэ.
Яг үүн шиг бид эдийн засаг хямарч, яваандаа уналтад ч орж мэдэхээр болж байгаа энэ үед эх орныхоо төлөө санаачилга гаргах хэрэгтэй болж байна. Хямралыг давж гарахын тулд одоо байгаа албан байгууллагууд, үйлдвэр, аж ахуйн нэгжүүдээ нүдний цөцгий мэт хайрлан тэсч авч үлдэх ёстой болоод байна. Яагаад гэвэл хэрвээ дампууруулаад хаалгыг нь бариулчихвал эргээд ажлын байрны хомсдол үүснэ. Эдийн засаг сэргэхийн цагт буцаад орох байгууллагагүй олон мянган хүн гудамжаар ажил эрэх нь тодорхой.
Байгууллагаа дампууруулахгүйн тулд ажилчид нь цалингаасаа тануулаад ч болтугай хэн нэгнийгээ халуулахгүйгээр бүгд ажилтай байж хямралыг давах гарц бий. Бусад үед цалин нэмэгдээсэй гэж хашгирдаг бол хямралын үед цалингаа бууруулах шийдвэр гаргах замаар байгууллагаа дампууруулчихгүй авч үлдэх нь эх оронч зан. Хямралын энэ үед багахан шиг цалин аваад үйлдвэр, аж ахуйн нэгжээ хөл дээр нь тогтоож, тэсч үлдэхэд мэдээж зориг гаргах шаардлагатай. Бага цалин авч байгаа нь хувь хүнд хохиролтой ч байгууллагаа алга болгочихгүй, галыг нь алдуулахгүй үйл ажиллагааг нь хэвийн авч явах ажилдаа хайртай хүний хийх зоригтой алхмуудын нэг.
Ажлын газраа дампууруулчихгүйн тулд тэсч үлдэх л хэрэгтэй.
Д.ГАНСАРУУЛ