2016 онд ALIA-гийн
удирдах зөвлөлийн хурлыг Улаанбаатарт хийх үеэр Э.Сонинтогос захирал
Тайпэйн Соёл, урлагийн их сургуулийн ерөнхийлөгч Ян Чуй Вэн, Солонгосын
үндэсний их сургуулийн ерөнхийлөгч Бонгроул Кимд мөнгөн аяганы нутаг нутгийн
хийцийг танилцуулж байгаа нь.
СУИС-ийн захирал, доктор Э.Сонинтогостой ярилцлаа. Тэрбээр тавиад орны урлагийн 300 гаруй сургуулийг эгнээндээ нэгтгэдэг Европын Урлагийн Их, Дээд Сургуулиудын Холбооны Удирдах зөвлөл (ЕLIA)-ийн гишүүн. Мөн Азийн урлагийн их, дээд сургуулиудын холбоо (ALIA)-г санаачлагчдын нэг агаад дэд ерөнхийлөгч ажээ.
-Европын Урлагийн их, дээд сургуулиудийн Удирдах зөвлөлд монгол хүн байдаг гэхээр сонирхолтой санагдлаа. Дэлхийн урлаг, соёлын боловсролын томчууд цуглахаараа юу ярьдаг бол. Бусадтай харьцуулахад танай сургууль яажшуухан харагддаг вэ?
-Манайхыг сул талаа мэддэг, хөгжих бодлогоо зөв тодорхойлсон, эрч хүчтэй сургууль гэж тэд үнэлдэг. Манай соёл, урлагийн боловсролын үндэс суурь нь дорнын гэхээсээ өрнийнх шүү дээ. Манай сургууль Оросын соёл, урлагийн их сургуулиудын жишгээр байгуулагдсан. Сургалтын хөтөлбөрүүд маань ч өрнийн талыг барьдаг учраас Европтой хамтарч ажиллах нь чухал. Соёл ба урлагийн чиглэлийн төрийн өмчийн их сургууль Монголд ганцхан. Тиймээс бид Монголынхоо их, дээд сургуулиудын зэрэгцээ гадны соёл, урлагийн сургуулиудыг сайн судалсан. Ингээд 2013 онд ELIA-гийн гишүүн болсон. Европын их дээд сургуулиудын холбоо бол багшийн боловсрол, оюутнуудын ур чадварыг нэмэгдүүлэх, сайн туршлагыг түгээхэд илүү анхаардаг. Багш нарт зориулсан ELIA академи, оюутны фестивал, манлайлагчдын чуулганыг тогтмол зохион байгуулдаг. Дэлхийн хамгийн бүтээлч хүмүүс ирж лекц уншдаг. Урлагийн сургуулиудыг магадлан итгэмжлэх шинжээчийн сургалтад нь манайх ч хоёр хүнээ сургасан. ELIA академид манай арван багш суралцсан.
ELIA-гийн Удирдах зөвлөлийн гишүүдийн 25 нь Европынх, Азиас хоёр төлөөлөл сонгогддог юм л даа. Азийн хоёр гишүүний нэг нь би. ELIA –гийн жишгээр солонгос, тайван японы их сургуулиудтай хамтраад Азийн урлагийн их дээд сургуулиудын холбоог байгуулсан. Энэ холбоонд маань Азийн 20 орчим орны 32 соёл, урлагийн сургуулиуд нэгдээд байна.
ALIA сургууль хоорондын хамтын ажиллагаанд илүү анхаардаг. Жишээ нь Солонгосын K art буюу Солонгосын үндэсний их сургуультай хамтраад мультмедиа чиглэлээр сүүлийн гурван жилд “Мөрөөдлийн төсөл” хэрэгжүүлж, оюутнууд хамтын бүтээл хийсэн. Багш нар маань байнга ирж очдог. Манай бүжгийн багш Тайваньд нэг улирал ажиллахаар явсан. Удахгүй Японоос хоёр багш ирнэ гэх жишээтэй.
-Социализмын үед урлаг үзэл суртлын зэвсэг байсан. Харин орчин үед урлагийн зорилго ямар болсон бэ?
-Сэтгэлгээний эрх чөлөө, бүтээлч эрэл, хайгуулыг илүү илэрхийлдэг болсон. Техник, технологийн хөгжлийг өндөр түвшинд ашигладаг. Бас урлагийн олон салбар хорших хандлага түгээмэл. Урлаг бол мөнхийн эрэл хайгуул, хөдөлгөөн юм л даа. Энэ утгаараа сургалтын агуулгад ч өөрчлөлт орсон. Бас эртний мартагдсан зүйл ч орчин үеийн урлагийг маш хүчтэй илэрхийлж болно.
-С.Дулам доктор хадны зургийн кодыг тайлаад, түүгээр нь СУИС-ийн бүжгийн урлагийн багш нар орчин үеийн бүжиг дэглэсэн. Энэ бүхэн монголчуудад аль эсвэл хүн төрөлхтөнд шинэ мэдрэмж төрүүлнэ гэж та бодож байна уу?
-Хадны зураг бол хамгийн эртний урлаг юм. С.Дулам багш СУИС-ийн Бүжгийн сургуульд тэргүүлэх профессороор ажиллаж, багш нарыг маань судалгааны ажлын арга зүйд сургаж байгаа. Дүрс, дохио тэмдгийг судалдаг нь манай багш нарт их хэрэгтэй. Хадны сүг зурагт дүрслэгдсэн мэдээллийг хийсвэр оюун ухаанаар дамжуулж, тухайн үеийн амьдралыг бүжиг хэлбэрээр орчин үеийн залууст хүргэж байна. Орчин үеийн залууст хүрэх хамгийн дөт зам нь бүжиг байсан. Энд монголчуудын тэнгэр шүтлэг, ертөнцийг үзэх үзэл, байгаль хүн нийгмийн харилцааны асуудлыг гаргаж тавьж байгаа юм. Хадны зурагт хийсэн багшийн судалгааны ажилд үндэслээд орчин үеийн цуврал гурван бүжгийн жүжгийг гурван өөр бүжиг дэглээч, хөгжмийн зохиолч, найруулагчаар хийлгэхээр болж “Хөмөргөн гурвалжин”, “Тамганы бүжигчин” гэсэн эхний бүтээлүүд гарсан. Гурав дахь “Босоо цагаан гурвалжин” төсөл дээр францын уран бүтээлчид хамтрах юм. Уран бүтээл шинээр хийхээс гадна бүжиг дэглээч Д.Энхгэрэл, М.Мөнгөнцэцэг багш нар судалгааны ажлууд хийж байна. Ер нь манай салбар эрдэмтэн цөөтэй. Тийм болохоор бид мэргэжлийн томчуудыг урьж тэргүүлэх профессороор ажиллуулдаг. Төрийн хошой шагналт Н.Жанцанноров гуай мэргэжлийн хөгжмийн багийг удирдах жишээтэй. Академич Г.Чулуунбаатар, доктор Ж.Батсуурь, Төрийн соёрхолт С.Соронзонболд, профессор Н.Ганхуяг, Ч.Алтанцэцэг, Ж.Баянсан нар манай профессорын багуудыг удирддаг.
Монголын соёл урлаг асар их өвтэй. Зуун профессорын баг ажиллаад ч барахааргүй их судлагдахуун бидэнд бий.
Монголын уламжлал, соёлд хүн төрлөхтөнд хэрэг болохоор мэдлэг бий. Монголчуудын байгаль, нийгэм, төртэй харьцаж ирсэн соёл, гэр бүлийн үнэт зүйл орчин үеийн ертөнцөд хэрэг болно гэж боддог.
-Мөнх хааны үед тоглож байсан “Хурган чих” хэмээх шавар бишгүүр хөгжмийг танай багш нар олж, судалж, сэргээсэн. Эртний хөгжмийг орчин үеийн хэрэглээнд оруулах боломжтой юу?
-Хурган чих гээд эртний бишгүүрийн шаврын найрлагаас эхлээд хүний биед нөлөөлөх эсэхийг ч шинжлүүлсэн. Энэ ажлыг С.Соронзонболд тэргүүтэй профессорын баг удирдаж байна. Бишгүүрийг манай сургуулийн керамикийн урланд Г.Лхагвацэрэн багшийн баг урласан. “Хурган чих”-д зориулж багш маань сайхан ая зохиосон. Бид аль нэг ерөнхий боловсролын сургуульд туршиж үзнэ. Яваандаа зарим сургууль “Хурган чих” бишгүүр хөгжмийн хамтлагтай болохыг үгүйсгэхгүй. “Хурган чих” алганд багтахаар жижигхэн ч эр хонгор дуутай. Хүүхдүүд энэ хөгжмийг тоглоод сурчих боломжтой. “Хурган чих” бол манай багш нарын инновацийн чиглэлээр хийж байгаа ажлын зөвхөн нэг л жишээ.
-Монголчууд юу үйлдвэрлэх вэ гэсэн эрэл хайгуулыг бид хийж байна. СУИС-иас зохион байгуулсан “Соёлын бүтээлч үйлдвэрлэл” олон улсын хурлын үеэр соёлын бүтээлч үйлдвэрлэлийн орон зай Монголд их байх шиг санагдсан?
-Олон улсын Соёлын бүтээлч үйлдвэрлэлийн чуулган хийхдээ Англи, Канад, Америк, Солонгосоос хамгийн сайн онолчид, мэргэжилтнүүдийг урьж авчирч сургагч багш бэлтгэж, оюутнууддаа хичээл заалгасан. Солонгосоос ирсэн дизайны багш “Танай гудамжинд энд тэндгүй мөнгө байна. Зах зээлээ судал. Эхлээд хэнд санхүүгийн боломж байна, тэдний хүсэл боломжийг судал” гээд л зөвлөсөн. Энэ чуулганыг кино, дизайны чиглэлээр зохион байгуулсан л даа. Төгсөгчдийнхөө өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэхээр шинэ урлан, хөтөлбөрүүд бий болгосон. Үр дүнд нь соёл, урлагийн менежментийн хөтөлбөрүүдийг шинэчилж, диплом хамгаалалт ч өөрчлөгдсөн дөө.
-Кино, жүжгийн зохиолчгүй болсон. Манайхан гадны кинонуудыг хуулбарладаг, эсвэл жүжигчид өөрсдөө ур хийц тааруутай зохиол бичдэг болоод байгаа. Харин СУИС кино зохиолч бэлтгэж байгаа гэсэн үү?
-Кино бол соёлын бүтээлч үйлдвэрлэлийн маш том хэсэг. Манайхан кино, жүжгийн зохиолчгүй боллоо гэж олон жил ярьсан. Бид Бээжингийн төвийн драмын академи, Шанхайн театрын академитай хамтын ажиллагааны гэрээтэй. Үүнийхээ дагуу нэлээд нягт хамтран ажилладаг. Дэлхийн киноны боловсролын эрдэм шинжилгээний хурлыг хийж, кино үзлэг зохион байгуулж эхэлсэн. Шанхайн академид багш оюутнаа явуулж, сургалтад хамруулж байна. Ингээд дундын хөтөлбөртэй болохыг зорьж, эхний ээлжинд кино зохиолчийн нэг жилийн модулийн сургалт хийж байна. Шанхайн багш докторантуудтайгаа удахгүй ирнэ. Хавар бас дахиад ирнэ. Суралцагсад заалгасан хичээлийн үр дүнд кино зохиол бичнэ. Хамгийн сайныг нь сонгож кино хийх юм. Манайд найруулагч, жүжигчдийг бэлтгэж байна. Оюутны хамтын бүтээл хийх боломж бий болсон. Л.Шаравдорж багшийн хэлсэнчлэн сар бүр нэг кино хийх техникийн боломж бий. Улс орнуудын кино өдрүүдийг сургууль дээрээ зохиодог. Дэлхийн томоохон найруулагчид, судлаачид ирдэг болсон. Үр дүн удахгүй гарна гэж найдаж байна.
Ер нь бид сургалтаа олон улсын жишигт хүргэх нэг гарц бол гадаад хамтын ажиллагаа гэж үздэг учраас аль болох гадны улсын шилдэг сургуулиудтай бүтээлчээр хамтран ажиллахыг чухалчилдаг.
Манайд урлагийн сургуулийн онцлогоос шалтгаалан алтан үеийн ахмадууд ч, ид бүтээн туурвих насан дээрээ яваа дунд үеийн уран бүтээлчид ч, гадаадад сургууль дүүргээд ирсэн цэл залуухан хүмүүс ч ажилладаг. Манай нэг ахмад багш “Дандаа нэг үеийнхэн хамт ажиллахаар нэгнийхээ үгийг сонсдоггүй юм. Харин янз бүрийн насныхан байвал ядаж ахмадаа залуус нь хүндэтгэн сонсч, залуучуудаасаа өмнөх үеийнхэн нь суралцдаг байгууллагын соёл бий болдог юм аа” гэж хэлсэн нь учиртай үг. Сайн дуучин, зураач, жүжигчин, сэтгүүлч тэр бүр сайн багш болдоггүй юм билээ. Урлагийн сургуулийн багш гэдэг өргөн мэдлэгтэй, маш уйгагүй, асар их тэвчээр шаардсан ажил.
“Хөх дарх” урланд доктор Д.Энхдаваа дархны удирдлагаар монголчуудын үнэт зүйлийн судрын шоголыг есөн эрдэнээр бүтээжээ.
-Танай сургуулийн багш нар монголчуудын үнэт зүйлийн судалгаа хийж байгаа гэсэн. Ерээд оноос хойш монголчууд үнэт зүйлгүй боллоо гэж ярьцгаадаг?
-Тийм судалгаа хийж байгаа. Манай Соёл, урлаг судлалын хүрээлэн гэр бүлийн соёлын үнэт зүйлсийн судалгаа хийх явцдаа эрдэмтэд, төрийнхэн, иргэний нийгмийнхнийг оролцуулсан хэд хэдэн хэлэлцүүлэг хийсэн. Өнөөдөр монгол гэр бүл ямар болсон бэ, өв соёлоо үр хүүхэддээ уламжлуулж чадаж байна уу, үлгэр оньсогоо ярьж байна уу, монгол хүн хэн бэ гэхчилэн ярилцсан. Япон боловсрол, монгол боловсрол гэдэг бол дэлхийн хүнийг гэхээсээ илүүтэй тухайн улсын иргэнийг төлөвшүүлэх тухай асуудал юм. Одоо зүйр цэцэн үгийг эцэг эхчүүд, залуу багш нар өөрсдөө тайлбарлаж чадахгүй хэмжээнд очжээ. Соёлын өвийг хадгалах, хамгаалах, өвлүүлэх, сурталчлах нь манай сургуулийн нийгмийн өмнө хүлээсэн үүрэг юм. Сингапур үнэт зүйлийнхээ цагаан номыг гаргасан орон. Яг тэр бодлого дээр ажилласан хүн ирж, манайхантай хамтрах юм. Үндэсний үнэт зүйлийг тодорхойлохын тулд Монголын нийгмийн бүх давхарга, эрдэмтэн мэргэд залуустайгаа хамтарч ажиллах ёстой. Олон төрлийн судалгаануудыг хийх учиртай. Монголчуудын үнэт зүйлсийн “Эрдэнийн судар”-ыг бүтээх юм. Саалиа бэлтгэхээр саваа бэлтгэхээр СУИС-ийн Дүрслэх, дизайн урлагийн сургуулийн “Хөх дарх” урланд, доктор Д.Энхдаваа дархны удирдсан уран дархны ангийнхан эртний ном хэвлэж ирсэн монголчуудын уламжлалт аргаар шогол бүтээсэн. Удахгүй үнэт зүйлсээ бичсэн “Эрдэнийн судар”-тай болно гэж найдаж байна.
-СУИС-ийг төгссөн дуурийн дуучид дэлхийд Монголынхоо нэрийг гаргаж байна. Дэлхийн түвшний мэргэжилтэн бэлтгэхийн тулд юуг онцгойлж үздэг вэ?
-“Хаана сурсан бэ, танайд ийм сургууль байдаг юм уу, хэн багшийн шавь бэ?” гэж манай Э.Амартүвшин, Г.Ариунбаатар нараас асуудаг гэсэн. Аравдугаар анги төгсөөд, ноот гэж юу байдгийг ч мэдэхгүй хүүхдүүд СУИС-д элсдэг. Манай багш нар сайн дуучин болох хүнийг илрүүлж, элсүүлж чадаж байна. Ганцаарчилсан сургалтын онцлог бий. Бас манай уртын дуу, байгаль цаг уур ч нөлөөлдөг гэж боддог. Монголынхоо дуурийн дуучдыг гадны дуучидтай нэг тайзан дээр дуулахыг сонсоход манай дуучид зөөлөн намуун, гэхдээ нугалаатай, уран ганган дуугардаг юм билээ. Сэтгэлийн урыг сайн гаргадаг гэж Н.Жанцанноров гуай хэлсэн. “Дэлхий дээр дуулах урлагийн хоёр том дэг сургууль байна. Нэг нь Италийнх буюу өрнийх, нөгөө нь уртын дууны буюу Монголынх” гэж тайлбарласан л даа. Үүнийг гүнзгийрүүлэн судлах учиртай.
Г.Ариунбаатарыг сурвалжлахаар ирсэн ВВС-гийнхэн манай сургуулийг бас сурвалжлаад явсан. Дэлхийн шилдэг 20 дуучныг жагсаахад гурав нь СУИС-ийг төгсөгч байна гэдэг манай сургалтын маш том үнэлгээ юм.
Бид монгол дотортой хүн бэлтгэхийг хичээдэг. Дэлхийд өрсөлдөх мундаг дуучин, эмч, инженер байсан ч Монголынхоо соёлыг мэддэг бол тэр хүн улам үнэ цэнтэй болно.
-Их сургуулийн захиралтай уулзаж байгаа учраас санхүүжилтийн асуудлыг сонирхмоор байна. Их сургуулиуд оюутны сургалтын төлбөрөөс гадна санхүүжилтийн өөр эх үүсвэр хайж байна. Танай хувьд ямар байгаа вэ?
-Тогтмол зардлыг улс өгнө. Гол санхүүжилт сургалтын төлбөрөөс. Манай сургуульд бусад сургууль шиг хур хөрөнгө байхгүй. Яагаад гэвэл манай сургалтын төлбөр бага. Сургалтын зардал өндөр, ихэнх хичээл ганцаарчилсан, бага дунд бүлгээр явна. Оюутны тоо нэмэгдэх тусам зардал өснө. Бид оюутны тоо нэмэх бодлого барьдаггүй. Харин оюутны өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэх, тал талын мэдлэг, дадал олгоход анхаардаг. Нэгэнт санхүүжилтын гол эх үүсвэр сургалтын төлбөр болохоор бид улсын төсвийн хөрөнгөөр сургалтын лаборатори байгуулах, олон улсын төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлэх, янз бүрийн сургалт зохион байгуулах гээд бусад эх сурвалжийг хайдаг.
Японы Жайкагаас бараг 1 тэрбум орчим төгрөгөөр сургалтын студи, улсын төсвөөс 3,4 тэрбум, дотоодын санхүүжилтээр 3,5 тэрбум төгрөгөөр лаборатори, студи байгуулж, сургалтын орчноо сайжруулсан. Бусад их сургуулиудын дэргэд энэ бол бага тоо.
Төрийн мэдлийн урлагийн сургуульдаа улс орнууд онцгой анхаардаг юм байна. Яагаад гэвэл улс өөрийн гэсэн өнгө төрхтэй, үнэт зүйл бахархалтай байх нь соёл, урлагийнхнаас шалтгаалдаг юм. Манай түнш Бээжингийн төвийн драмын академид гэхэд багш нарыг мэргэжил дээшлүүлэхэд 300 сая юань улсаас нь өгдөг, нэг оюутанд 100м2 талбай оногддог тухай сонсоод бараг итгэж ядсан шүү.
-СУИС урлаг соёлынхноос гадна сэтгүүлч бэлтгэдэг сургуультай. Та өөрөө сэтгүүлч хүн. Орчин үеийн сэтгүүл зүйд юу дутагдаж байна гэж хардаг вэ?
-Манай сэтгүүлчид хурц, дайчин шуурхай ажиллаж байна. Сэтгүүлчид, хэвлэл мэдээллийн салбар эрүүл байж нийгэм эрүүлждэг. Тийм учраас сэтгүүлч бэлтгэдэг сургуулиуд илүү хариуцлагатай, ёс зүйтэй мэргэжилтэн бэлтгэвэл нийгэмд тустай. Сэтгүүл зүйн бүтээлүүдэд шүүмж, анализ хийх ажил дутагдаж байна. Тиймээс энэ ажлыг Балдорж сантай хамтраад хийж байна. Сэтгүүлчдээ өргөн мэдлэгтэй, болж өгвөл хоёр гурван гадаад хэлтэй, монгол хэлээ зөв, сайхан хэрэглэж чаддаг, сайн цалинтай байгаасай гэж хүсдэг.
Төр засгийн байгууллагууд ажлаа олон нийтэд мэдээлэх, сурталчлах эрхтэй бөгөөд үүрэгтэй. Тиймээс сонгон шалгаруулах байдлаар хөрөнгө хуваарилж болдоггүй юм болов уу. Сэтгүүлчдийн үг, байр суурь хүчтэй чухал хэвээрээ л байгаа. Аливаа хүн хийж байгаа зүйлдээ итгэх ёстой. Сэтгүүлч та нар өөрийнхөө бичиж байгаа зүйлийг улс эх орондоо, хүмүүст хэрэгтэй учраас би энэ тухай бичиж байна гэдгээ үргэлж санаж, нийгмийн болж бүтэхгүйг илрүүлж, бас сайны үрийг халдааж явах учиртай хүмүүс.