МАХН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Э.Эрдэнэжамъянтай ярилцлаа.
-МАХН-ынхан уржигдар хоёр талд хэвлэлийн хурал хийлээ. Энэ арванхоёрдугаар сарын 16,17-ны өдрүүдэд танай намын Их хурал болно гэсэн мэдээллийг О.Баасанхүү гишүүн өгч байгаа. Намынхаа хурлаар ямар асуудлыг хэлэлцэх вэ?
-Би намын Ерөнхий нарийн бичгийн даргын хувьд О.Баасанхүү, Г.Бямбасүрэн нарын зарлаж байгаа хуралд МАХН-ын гишүүн нэг ч хүн очихгүй гэдгийг мэдэгдэж байна. Хэрвээ тэр хуралд санаатай буюу санамсаргүй гэх нэрийдлээр очсон бол намын гишүүнээс хасагдсанд тооцох болно. Угаасаа цаад санаа зорилго нь МАХН-ыг устгах, шинээр нам байгуулах, улмаар улс төр, эдийн засгийн буруу бүлэглэлд үйлчлэх зорилгоор зохион байгуулагдаж буй хуралд оролцсон бол ойлгож уучлах арга байхгүй. Хууль бус хуралд оролцсон л бол намын аль ч шатны байгууллагын албан тушаалд сонгох, томилох, улмаар сонгуульд манай намын зүгээс ямар нэг хэлбэрээр оролцуулах талаар яриа байхгүй гэдгийг хатуу сануулж байна. Манай намын дүрэмд намын Их чуулганыг Намын дарга, Бага чуулган зарлан хуралдуулах бүрэн эрхтэй. 2018 онд МАХН-ын Их Чуулганыг хуралдуулах төлөвлөгөө бий. Нэгэнт намын Их чуулган хуралдвал Намын даргын сонгууль болж таарна. Хэн, хэн өрсөлдөх талаар ярих арай эрт байна. Хууль, дүрэм зөрчиж, намын нэр барин залилан хийгээд явбал бид хуулийн байгууллагад нь хандах болно.
-МАХН-ын дүрмийн өөрчлөлтийг бүртгүүлэх тухай тус намаас гаргасан хүсэлтийг Дээд шүүх хүлээн авахаас татгалзсан. Энэ ямар хүсэлт байсан бэ. Шүүх татгалзчихаар цаашид яах вэ?
-Манай нам Сонгуулийн хууль, тогтолцоо өөрчлөгдсөнтэй холбоотойгоор дотоод бүтэц зохион байгуулалтаа өөрчилж, 76 тойрог тус бүр намын мянгатыг байгуулах журам гаргасан. Үүнийгээ дүрмийн хэмжээнд оруулахаар 2016 оноос эхлэн ажиллаж байна. Нэгэнт дүрмийн өөрчлөлт яригдаж эхэлсэн учраас намын гишүүд, хяналт ёс зүйн хорооны зүгээс намын гишүүнтэй хариуцлага тооцдог болох, намын сахилга хариуцлагыг дээшлүүлэх зохицуулалт хэрэгтэй байна гэж үзсэн. Ийм утгатай дүрмийн өөрчлөлтийг өнгөрсөн 19 дүгээр Бага чуулганаар шийдвэрлэсэн. Улс төрийн намын тухай хуульд намын Их хурлын чөлөө цагт намын төлөөллийн төв байгууллага нь намын дүрмэнд өөрчлөлт оруулж болох тухай заалт байдаг. Үүний дагуу хуулийн хүрээнд Улсын дээд шүүхэд намынхаа дүрмийн өөрчлөлтийг бүртгүүлэхээр өгсөн. Харин УДШ зөвхөн Их хурлаараа дүрмийн өөрчлөлтөө бүртгүүл гэсэн шийдвэр гаргаж бүртгэхээс татгалзлаа. Улс төрийн намын тухай хуулиар УДШ зөвхөн Үндсэн хууль, Улс төрийн намын тухай хуульд нийцсэн эсэхийг л хянах ёстой байтал МАХН-ын дүрмэнд Бага чуулган дүрмийн өөрчлөлт хийх эрхгүй байна гэж үзсэн. Тиймээс 2018 онд хуралдах Намын Их чуулганаар энэхүү дүрмийн өөрчлөлтийг хэлэлцэн, дахин УДШ-д бүртгүүлнэ. УДШ манай намын дүрмийг ягштал баримтлах шаардлага тавьж байгаа нь О.Баасанхүүд ч хамааралтай. УДШ-ийн шүүгчид О.Баасанхүүд намынхаа дүрмийг баримтлах, хэрвээ намын дотоод зохион байгуулалт, үйл ажиллагааны талаар элдэв гомдолтой байгаа бол шүүхэд биш намынхаа хяналт ёс зүйн хороонд хандахыг зөвлөсөн. Бас намынхаа дүрмийг баримталж ажиллахыг сануулсан.
-Яг одоо УИХ-ын гишүүн О.Баасанхүү танай намын гишүүн мөн үү. Танай нам парламентад төлөөлөлтэй нам мөн юм уу үгүй юу?
-Хэлбэрийн хувьд гишүүн хэвээрээ мэт, харин бодит байдал дээр намын гишүүн биш болсон. Нам ч мөн адил хэлбэр талаасаа гишүүнтэй мэт, харин бодит байдал дээр гишүүнгүй нам. Улс төрийн нам гэдэг бол үзэл санаагаараа нэгдсэн хүмүүсийн нэгдэл шүү дээ. Гэтэл О.Баасанхүүд тийм итгэл үнэмшил, МАХН-тай ижил үнэт зүйл байхгүй болсон. Гурван жишээ л хэлье. Нэгд. Эрдэнэтийн 49 хувийг хууль бус аргаар нэг хэсэг бүлэглэл авах гээд байна гэдгийг МАХН-аас Засгийн газрын гишүүн байсан Ц.Оюунбаатар, З.Баянсэлэнгэ, Ц.Цолмон нар эсэргүүцэж, мэдэгдэл хийж анх олон нийтэд мэдэгдсэн. Улмаар миний бие Орхон аймагт ажиллан Эрдэнэтийн 49 хувийг ард түмэнд өгөх, Эрдэнэтийн иргэдэд давуу эрхийн хувьцаа олгох талаар гарын үсэг цуглуулан хуулийн төсөл боловсруулсан юм. УИХ дахь ганц төлөөлөл, Эрдэнэтээс сонгогдсон гэдэг утгаар нь О.Баасанхүүгээр өргөн бариулъя гэж үзсэн юм. Энэ үеэс эхлээд О.Баасанхүү нам дээр огт үзэгдэхээ байж, утсаа ч авахгүй болж зугтсан. Гэтэл Эрдэнэтийн 49 хувийг авсан Худалдаа хөгжлийн банк, Б.Хурц нарын талд орчихсон ажиллаж байсан юм билээ. Үүнийг ард түмэн тэртээ тэргүй мэдсэн.
Хоёрт: МАХН Дээд хууль буюу шинэ Үндсэн хуулийн төслийг хэлэлцүүлж эхэлсэн. Гэтэл О.Баасанхүү, Г.Бямбасүрэн нар хэлэлцүүлэгтээ урьсаар байтал нэг ч удаа ирээгүй мөртлөө Төрийн ордонд хэд хэдэн удаа эсрэг хэлэлцүүлэг хийж, ХМХ-ээр удаа дараа гутаасан мэдэгдэл гаргасан.
Гуравт: МАХН-аас нэр дэвшсэн С.Ганбаатарын эсрэг ажилласан. Тэр бүү хэл сонгуулийн хууль зөрчсөн самбар Орхон аймагт хэд хэдийг өөрөө дур мэдэн байршуулсан. Шүүхээс манай намыг торгох, нэр дэвшигчийн нэрийг татуулах хүртэл шийтгэл оногдуулахаар завдсан ба нам энэ хэрэгт огт хамаагүй гэдгээ нотолсон учраас бие төлөөлөгчөөр нь ажиллаж байсан Чинбат гэдэг залуу торгуулаад өнгөрсөн. Энэ шийтгэлийг хүлээсэн О.Баасанхүүгийн бие төлөөлөгч Чинбат одоо Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын зөвлөхөөр ажиллаж байгаа шүү дээ.
Ер нь манай нам луйвардуулаад луйвардуулаад ердөө 900 хүний саналаар дутаж гуравт орсон байдаг. Хэрвээ 900 хүн манайд санал өгсөн бол М.Энхболдоос илүү гарчих байлаа. Тэгэхлээр Манай намын ёс зүйн дүрэм, хэм хэмжээний дагуу намын эсрэг, нэр дэвшигчийнхээ эсрэг ажилласан О.Баасанхүү тэргүүтэй хүмүүстэй ёс зүйн хариуцлага тооцно. Тиймээс нэр дээрээ манай намын гишүүн мэт царайлж байгаа боловч үнэн хэрэгтээ аль хэдийн үйлдэл, үзэл бодлоороо огт өөр нам, бүлэглэлийн гишүүн болчихсон хүн.
-О.Баасанхүү намын дарга болох сонирхлоор Н.Энхбаяртай зөрөлдсөн гэж үнэн үү?
-Үнэн шүү дээ. Намын дарга болчихоод Эрдэнэтийн 49 хувь гэх мэт улс төр бизнесийн бүлэглэлд үйлчлэх санаатай юм байлгүй.
-МАХН-аас Ерөнхийлөгчид нэр дэвшсэн С.Ганбаатар танай намд ямар албан тушаалтай байгаа юм бэ. Танай намд ёс зүйн дүрэм гэж байдаг уу. С.Ганбаатар гадны хүнээс мөнгө авч хууль зөрчсөн нь шүүхээр тогтоогдсон?
-Сонгуулийн дараа хуралдсан Бага чуулганаар сонгуулийн тайланг хэлэлцэж дүгнэсэн. Намын зүгээс болон нэр дэвшигчийн зүгээс сайн ажилласан гэж дүгнэлт гаргасан. Хэдийгээр луйвардуулсан гэдгийг ард түмэн харсан ч гэлээ ноёны бөхийг давуулдаг хөлийн цэц сонгуулийг зохион байгуулж байгаа учир арга байсангүй. Далайцэрэн давсан гэдгийг та ч харлаа би ч харлаа, ард түмэн бүгдээрээ л харлаа шүү дээ. Сонгуулийн өмнө ба явцын дунд хийгдсэн бүх л судалгааны үр дүн С.Ганбаатар бол Монгол Улсын тав дахь Ерөнхийлөгч болохыг харуулж байсан. Хоёр дахь шатанд С.Ганбаатар үлдэх нь тодорхой, нэгэнт хоёр дахь шатанд үлдвэл нөгөө хоёрын хэнтэй ч тунасан С.Ганбаатар давах байсан юм. Харамсалтай нь ноён, хөлийн цэц, арван тавны цагдаа бүгд нийлж байгаад л хөөлөө шүү дээ. Гэхдээ дахин хэлэхэд энэ бол манай намын гишүүд дэмжигчдэд ялалтын мэдрэмжтэй сонгууль болж өнгөрсөн учраас бид С.Ганбаатарыг намын дэд даргад нэр дэвшүүлэн сонгосон. Тагнуулын байгууллага С.Ганбаатарын эсрэг ажиллагаа явуулсан гэдгийг Хууль зүйн сайд Ц.Нямдорж УИХ-ын чуулган дээр мэдэгдлээ шүү дээ.