Иргэн Д.Цолмонхүү манай сонины редакцид хандлаа. Тэрээр үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөөгөө эдэлж талбайд суулт зарлах бүртгэлээ хийлгэхээр Сүхбаатар дүүргийн ЗДТГ, Чингэлтэй дүүргийн ЗДТГ-т таван удаа хандаад татгалзсан хариу авчээ. Захиргааны хэргийн шүүх ч иргэний эрхийг эдлүүлэх тал дээр шийдэл гаргаж өгөлгүй, хууль зөрчиж байгааг Д.Цолмонхүү ярьж байгаа юм. Энэ талаар түүнтэй ярилцлаа.
-Сүхбаатар дүүргийн ЗДТГ, Чингэлтэй дүүргийн ЗДТГ-аас таныг суулт хийхийг татгалзсаар байгаа гэлээ. Ямар үндэслэл хэлэх юм бэ, тэд?
-Энэ бол сүүлийн сар гаруйн хугацаанд өрнөж байгаа асуудал. Эхний хүсэлтэд маань Сүхбаатар дүүргийн ЗДТГ-аас хичээлийн шинэ жил эхлэх гээд төв талбайд үзэсгэлэн худалдаа болж байгаатай таарсан учраас боломжгүй гэсэн хариу өгсөн. Би ч хүлээн зөвшөөрсөн. Гэтэл дараагийн удаа үндэслэлгүй, учир битүүлгээр татгалзсан хариу өгч эхэлсэн. Жагсаал цуглаан зохион байгуулах журмын тухай хуулийн 8.1-д заасан шинжийг агуулсан байх тул бүртгэх боломжгүй гэж. Тухайн хуулийн 8.1 нь дотроо зургаан зүйлтэй. Түүнийгээ тодруулж бичээгүй. Аль хэсгийг нь зөрчсөн юм, эсвэл зургаан зүйлийг бүгдийг зөрчсөн хэрэг үү, тэр бүхэн тодорхойгүй.
-Таны суулт хийх зорилго үүнтэй холбоотой юм биш биз дээ?
-Яалаа гэж дээ. Сүхбаатар дүүргийн ЗДТГ-аас ийм агуулгатай хариултыг хоёр удаа өгч татгалзаад байгаа. Үндэслэлийг нь асуухаар “Таны хүсэлтэн дунд анархист гэдэг үг орчихсон байна” гээд байгаа. Би угтаа анархист эрх баригчдыг эсэргүүцэж байна. Тиймээс суулт зарлая гэсэн хүсэлт өгсөн юм. Миний суулт хийх шалтгаан бол эрх баригчид хууль мөрдөхгүй байна, ёс зүйгүй байна гэж байгаа. Нэг ёсондоо анархист байна гэж л үзэж байгаа. Гэтэл ийм агуулгыг мушгиад намайг ороогоод байгаа юм.
Тиймээс би Чингэлтэй дүүргийн ЗДТГ-т хандсан. Гэтэл тэндээс “Зорилгоо бичээгүй байна, таны суултад хэдэн хүн оролцох нь тодорхой бус байна” гэсэн хариултаар татгалзлаа. Би энэ хариултыг гайхаад байна. Би өргөдөлдөө бүх зүйлийг тодорхой бичсэн. Суултыг дан ганц биеэрээ хийнэ. Гэхдээ хэдэн хүн дэмжихийг би мэдэхгүй. Ганц хүн суулт хийнэ гээд тодорхой бичсэн байхад хэдэн хүн гэдэг нь тодорхойгүй гэдэг учир битүүлэг шалтгаанаар буцаагаад байгаа явдалд ерөөсөө өөр шалтгаан байна.
-Ямар?
-Эрх баригчдад хандаж үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх эрхийг шууд хүчээр бодлоготойгоор дарангуйлдаг нийгэм тогтчихсон юм байна. Бусад жагсаал цуглааныг зөвшөөрөөд байх шиг байна. Яг өөрсдөд нь хандсан асуудлаар иргэн үзэл бодлоо илэрхийлэх бол ямар ч хамаагүй шалтгаанаар болиул, ганцхан хүн байсан ч хамаагүй зогсоо гэдэг даалгаврыг энэ хүмүүстээ өгчихсөн байна.
Чингэлтэй дүүргийн Хуулийн хэлтсийн дарга Хурцбаярт би хуулийг нь тайлбарласан. Хариуд нь “Уг нь тийм л дээ. Гэхдээ том зочид төлөөлөгчид ирэх гэж байгаа учраас Засгийн газраас ийм даалгавар өгсөн” гээд сууж байгаа. Түүгээр зогсохгүй “Бид тагнуул, цагдаагийнхантай таны асуудлаар ярилцахад олон хүн цуглаж үймээн самуун болж магадгүй гэсэн үндэслэл байгаа учраас бүртгэж авах хэрэггүй гэж яригдсан” гээд хээв нэг хэлж байна. Үнэхээр гутаж байна. Засаг дарга хуулиа л мөрдөх ёстой. Тагнуул, цагдаа өөрийнхөө ажлыг хийх ёстой биз дээ.
Хүмүүнлэг, аюулгүй иргэний нийгэм гэдэг бол либералист буюу хувь хүний эрх чөлөөг дээдэлсэн тулгуур зарчимтай байх ёстой.
-Шүүхэд хандсан гэсэн үү. Шүүх ямар шийдвэр гаргасан бэ?
-Дээрх хуулиа мөрдөхгүй байгаа Засаг дарга нарыг Нийслэлийн захиргааны хэргийн анхан шатны шүүхэд өгсөн. Шүүхээс жагсаал цуглаантай холбоотой асуудлыг хялбаршуулсан журмаар зургаа хоногт шийдэх хуультай. Энэ хугацаанд нэхэмжлэгчийн асуудлыг бүрэн шийдсэн байх ёстой. Гэтэл өргөдөл өгснөөс хойш энэ хугацаандаа ямар нэгэн байдлаар хариу өгөөгүй. Арга буюу сүүлийн өдөр нь өөрөө явж очоод асуухаар иргэнийг туйлдуулсан, залхаасан байдлаар тайлбар хэлж байгаа юм. Уг нь би шүүхэд Сүхбаатар дүүргийн Засаг дарга миний эрхийг бүдүүлгээр зөрчлөө. Би эрхээ сэргээлгэе. Хууль зөрчсөн байвал хуулийн дагуу арга хэжмээ авч өгнө үү гэж л шүүхэд хандсан. Шүүх хуулийнхаа дагуу тэр хүнд ямар арга хэмжээ авах нь тэдний шийдэх асуудал. Гэтэл шүүх зургаан хоногоо дуусгасны дараа намайг “Та Сүхбаатар дүүргийн Засаг даргад ямар хариуцлага хүлээлгэмээр байгаагаа тодорхой бич” гээд буцаасан. Уг нь түүнийг шүүх шийдээд өгөөч гээд явж байгаа хэрэг шүү дээ.
-Таны суултын зорилго юу юм бэ?
-Төр засгийн бодлого урагшгүй, хүн ардаа боддоггүй увайгүй, үхээнц бодлогыг нь шүүмжилж “Би л лав тэвчихгүй” гэсэн уриатай суулт юм. Энэ хүрээнд Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайд гуравт шаардлага хүргүүлэх төлөвлөгөөтэй байсан. Нэгэнт надад эрхийг минь эдлүүлж үг хэлэх үзэл бодлоо илэрхийлэх боломж олгохгүй байгаа учраас шаардлагаа танай сониноор дамжуулж товчхон хэлчихмээр байна.
-Бололгүй яахав?
-Үндсэн хуулийн Цэц өнгөрсөн наймдугаар сарын 15-нд давхар дээлийн асуудлыг шийдсэн. Ямар асуудал шийдсэн нь чухал биш, гол нь Цэц Үндсэн хуульд бүдүүлгээр халдаж Үндсэн хуулийг зөрчсөн. Үндсэн хуулийн 64.1-т Үндсэн хуулийн Цэц нь Үндсэн хуулийн биелэлтэд дээд хяналт тавина гэж байгаа. Энэ бол Үндсэн хуульд өөрт нь хяналт тавина гэсэн үг биш. Цэц энэ үйлдлээрээ Үндсэн хуульд халдаж болдог гэсэн муу жишиг тогтоож байна. Үүнийг УИХ хүлээн зөвшөөрөөд баталж байгаа нь УИХ өөрөө төрийн эрхийг барих, хууль санаачлах, хууль батлах, хуулийн хэрэгжилтэд хяналт тавих үүргээ чандлан биелүүлэх чадамжгүй болсон гэж үзэж байна. Тиймээс алдаагаа засч, ёс зүйн хариуцлага хүлээ. Хэрэв алдаагаа засахгүй бол УИХ-ын гишүүдийг дахин сонгохыг шаардаж эсэргүүцлийн суулт зохион байгуулж олны дэмжлэг хүснэ гэж УИХ-ын дарга Г.Занданшатарт хандахыг хүссэн.
Баяр наадмын үеэр Их тэнгэрийн аманд том хүлээн авалт зохион байгуулсан Ерөнхийлөгчид ёс зүйн хариуцлага хүлээж уучлалт гуйн, тэрхүү тансаг зардалд гаргасан их хэмжээний мөнгөө буцааж төлөхийг шаардаж байна. Ерөнхийлөгч бол бүх ард түмний эв нэгдлийн бэлгэ тэмдэг гэдэг. Гэтэл ард түмнээ ялгаварлан гадуурхаж, хэсэг бүлэг хүмүүст зохион байгуулалттайгаар тансаг үдэшлэг хийж бидний татварын мөнгө бөгөөд өвөг дээдсээс өвлөгдөн ирсэн газар нутгаас хуримтлагдсан эд хөрөнгөөр их зардал гаргаж тансаг шоу зохиосон.
Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ бол залуу хүн. Ид хийж бүтээх насан дээрээ яваа. Тэгэхэд өмнөд хөршийн ерөнхийлөгч Си Жиньпин 70 гарчихсан хүн. Тэрбум гаруй хүн амаа 20 жилийн дотор чинээлэг давхаргад аваачина, 2050 он гэхэд дэлхийн тэргүүлэх гүрэн болно гэж зарлачихсан. Энэтхэгийн ерөнхий сайд Нарендра Моди ч бас хөгшин хүн. Тэрээр 25 жилийн дотор тэрбум хүнийг дундаж давхаргад хүргэнэ гэж сая зарлалаа. Тэгэхэд Л.Оюун-Эрдэнийн “Алсын хараа 2050” гэсэн бодлогын баримт бичиг нь өлбийсөн үхээнц. Өнгөрсөн 30 жил ингэж л явсан. 2050-даа хөрш улсуудын стратеги бодлогыг тооцоолоогүй, ард иргэдийн ашиг сонирхол, хүсэл зорилгыг тусгаагүй. Тиймээс алсын хараа 2050-даа олон нийтийн хүсэл зорилгыг тусгах ёстой. 2050 он гэхэд нэг хүн 5000 ам.долларын цалин авдаг болно гээд байгаа. Тэр үед 5000 доллар одоогийнх шигээ үнэ цэнэтэй байх уу.
-Эдгээр шаардлагыг тавьж суулт зарлахаар зэхжээ дээ. Гэтэл зөвшөөрөхгүй байгаа нь сонирхолтой юм?
-Би ч бас гайхаж байна. Монголд үг хэлэх, үзэл бодлоо илэрхийлэх иргэний эрх чөлөө байхгүй болсон юм байна. Энэ бол бүх иргэнд Үндсэн хуулиар олгосон эрх. Энэ эрхээ монголчууд эдэлж чадахгүй нь.
Үүнээс гадна Монголд Путинтай болоход нэг л алхам үлдэж. Үндсэн хуулийн Цэц нь Үндсэн хуулийг өөрчилдөг жишиг тогтоочихлоо. УИХ нь зөвшөөрдөг болчихлоо. Үндсэн хуульд Монгол Улсын Ерөнхиийлөгчийг зургаан жилээр зөвхөн нэг удаа сонгоно гээд заачихсан байгаа. Гэтэл “зургаан жил” гэдэг үг Үндсэн хуулийн агуулгад зөрчигдөөд байна гээд авч хаяад нэг өглөө сэрэхэд “Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийг зөвхөн нэг удаа сонгоно” гээд баталчихад л бид Путинтай болох эрсдэлтэй байна.