Нийслэлийн Ардчилсан намын дарга Д.Пүрэвдаваатай ярилцлаа.
-Нийслэлийн Ардчилсан намын даргын үүрэг гүйцэтгэгчээр томилогдоод удаагүй байна. Ажлаа эхлээд явж байна уу?
-Нийслэлийн Ардчилсан намын даргын үүрэг гүйцэтгэгчээр томилогдсон нь гэнэтийн шийдвэр байлаа. Д.Баттулга дарга маань нийслэлийн намын хорооны хурлын үеэр өөрийн хүсэлтээр үүрэгт ажлаасаа чөлөөлөгдөх хүсэлтээ хэлсэн. Нийслэлийн намын хорооны гишүүд намайг санал болгож, дээд шатны байгууллагаас Нийслэлийн Ардчилсан намын даргын үүрэг гүйцэтгэгчээр томилсон. Миний хувьд төлөвлөгдөөгүй гэнэтийн шийдвэр байсан ч хамт олон, журмын нөхөд маань итгэл хүлээлгэж байгаа учраас ажилдаа ороод байна.
-Энэ удаагийн Орон нутгийн сонгуульд ямар төлөвлөгөөтэй оролцохоор бэлдэж байна вэ?
-Орон нутгийн сонгуулийн хууль тогтоомжийн хүрээнд Нийслэлийн намын хороо холбогдох бичиг баримтаа Нийслэлийн Сонгуулийн хороонд хүргүүлсэн. 2020 оны Аймаг, нийслэл, сум дүүргийн сонгуульд оролцоход ямар нэгэн зөрчилгүй, бичиг баримтын бүрдэл бүрэн гэж үзэн нийслэлийн Сонгуулийн хорооноос тогтоол гаргасныг өнгөрсөн долоо хоногт албан ёсоор гардаж авсан. Өнгөрсөн УИХ-ын сонгуулийн алдаа дутагдлуудаа ялангуяа нийслэлдээ давтаж болохгүй гэдгийг хэн хэн нь ойлгож байгаа. Энэ тал дээр маш нухацтай, анхааралтай, хянуур хандана. Улс төрийн нам бол зөв боловсон хүчин, өөрсдийн хүссэн гэхээсээ илүү иргэдийг төлөөлж чадахуйц, дэмжлэгийг авч чадах тэр нэр дэвшигчдээ санал болгох ёстой. Тиймээс нэр дэвшилт маань зөв, тунгалаг, оновчтой байх ёстой. Хоёрдугаарт, мөрийн хөтөлбөр. Нийслэлийн Ардчилсан нам өөрийн боловсруулсан мөрийн хөтөлбөртэй сонгуульд орж, ялсан тохиолдолд мөрийн хөтөлбөрөө хэрэгжүүлэхийн төлөө ажилладаг хуулийн зохицуулалттай. Манай намын мөрийн хөтөлбөрийн онцлог бол “иргэндээ ээлтэй” байх. Иргэндээ ээлтэй Улаанбаатарыг бий болгоно, цогцлооно гэсэн үг.
Нийслэлд өнгөрсөн хугацаанд маш олон иргэд золгүй байдлаас болж эндсэн тохиолдол гарсан. Ер нь байгалийн гамшиг гэлтгүй иргэндээ ээлгүй бодлого, төлөвлөлтөөс болж олон хүн эрсдэх, гэмтэх тохиолдол Улаанбаатар хотод гарч байна. Үндсэн хуульдаа “эрүүл аюулгүй орчинд амьдрах эрхтэй” гэж заасан мөртлөө үүндээ хүрч ажиллаж чадахгүй байна шүү дээ. Бид энэ тал дээр онцгой анхаарна. Монгол Улсын нийт хүн амын хагас нь нийслэл хотдоо амьдардаг. Тиймээс төрийн үйлчилгээг иргэддээ түргэн шуурхай, цэгцтэй үзүүлэх ёстой. 2012-2016 онд Ардчилсан намын хийж хэрэгжүүлж байсан цахимжуулах, ухаалаг системийг нэвтрүүлэх ажлыг үргэлжлүүлэх ёстой. Дэлхий даяар мэдээллийн технологи маш хурдацтай хөгжиж байна. Нийслэлийн 500 гаруй үйлчилгээг аль болох цахимжуулах нь зүйтэй юм. Энэ их түгжрэл, ачааллын үед онлайнаар бүртгэл явуулах, цахимаар үйлчилгээний хариу өгөх, шуудан хүргэлтийн үйлчилгээг нэмэгдүүлэх зэрэг чиглэлд ажиллах болно. Ардчилсан нам анх төрийн үйлчлгээний “түц машин”-ыг санаачилсан. Олон хүний ажлыг хөнгөвчилж, маш их зардлыг хэмнэж чадсан. Нийтийн тээвэрт цахим картыг мөн амжилттай нэвтрүүлсэн. Энэ мэт ухаалаг системийг нэвтрүүлснээр цаг хугацаа болон төсөв зардлыг маш сайн хэмнэсэн иргэндээ ойр ажил болсон. Тиймээс энэ удаа ухаалаг Улаанбаатарыг бий болгохын төлөөх зорилтыг мөрийн хөтөлбөртөө тусгасан. Гуравдугаарт, хариуцлагын асуудал. Өнөөдөр хэн нэгэн төрийн албан хаагч ямар нэгэн алдаа дутагдал гаргалаа гэхэд хэн нь ямар хариуцлага хүлээж байгаа нь тодорхой бус байдаг. Иргэнийг чирэгдүүлж хохироосон байхад, хариуцлага үүрэхгүйгээс болоод төрийн албан хаагч эс үйлдэл гаргах хандлага бий болдог. Энэ гажуудлыг засах, арилгах нэг ажил бол Ардчилсан намын санаачилсан “шилэн дансны хууль” байсан. Гэтэл Ардын нам гарч ирээд Шилэн дансны хуулийн хариуцлага тооцох системийг нь үгүй хийснээрээ Шилэн дансаа хөтөлдөг байгууллага өнөөдөр эрс цөөрсөн. Улаанбаатар хотын ирээдүй болсон үр хүүхэд, дүү нартаа түгжрэлтэй, хүнд сурталтай, удаашралтай хотыг өвлүүлмээргүй байна. Өнөөдрийн орон нутгийн сонгууль бол хугарлын сонгууль болох ёстой гэж харж байгаа. Үндсэндээ хувьсгал хийхүйц, жишиг болохуйц сонгууль болох ёстой. 2012 онд Ардчилсан нам хотыг арай өөрөөр удирдаж болдог юм байна гэх жишгийг харуулж чадсан. Энэ жишгийг сэргээхийн төлөө, хүн амьдрахад таатай хотын төлөө бид оновчтой сонголтоо хийх шаардлагатай.
-УИХ-ын сонгуульд Ардчилсан нам ялагдал хүлээсэн. Ялагдлын шалтгааныг олон янзаар л тайлбарлаж байх шиг байна. Та Ардчилсан намд ямар шинэчлэл хэрэгтэй гэж харж байна?
-Олон хүчин зүйлээс болж ялагдал ирсэн гэж боддог. Алдааг хүнээс хайхаас илүү өөрсдөөсөө эрэх нь зүйтэй. Ардчилсан нам бол санаачлагч нам гэж би боддог. Улс орноо хөгжүүлсэн, иргэндээ хүрсэн олон ажлыг эхлүүлж, хийж хэрэгжүүлсэн. Зах зээлийн нийгэмд шилжсэнээр ардчиллаар бий болсон олон өөрчлөлтүүд гарсан шүү дээ. Ардчиллын буянаар хүссэн улс орондоо зочилдог болж, хүн бүр хүссэн мэдээ мэдээллээ авах боломж бүрдсэн. Мөн Монгол Улсын иргэн хүн өөрийн гэсэн үл хөдлөх өмч хөрөнгөтөй байх эрхтэй болсон зэрэг олон өсөлт, өөрчлөлтийг дурдаж болно. Ардчилал хувь хүний орон зайг хамгаалсаар ирсэн гэдгийг тодотгож хэлмээр байна. Ардчилсан нам хийж бүтээх, шинийг санаж сэдэх, санаачилга гаргаж ажиллахдаа дотоод эмх цэгцдээ түлхүү анхаараагүй орхигдуулсан талтай. Нэг үгээр хэлбэл, дотоод ардчилал хэт их байснаас болоод нам доторх үл ойлголцол даамжруулсан юм болов уу. Гэхдээ Ардчилсан намын залуучууд алдаагаа давтахгүйн төлөө нэгдэж чадна гэдгээ харуулж байгаа гэж бодож байна. Ялагдлын нэг шалтгаан бол пропорционал тогтолцооноос мажоритар тогтолцоо руу буцсан явдал гэж харж байна. Энэ тогтолцоогоор сонгууль явуулахад иргэдийн санал гээгддэг. Өнөөдөр Ардын нам иргэдээс 44 хувийн санал авсан мөртлөө нийт УИХ-ын 82 хувийг бүрдүүлж, Засгийн газрыг 100 хувь бүрдүүлж, захирч байна. Дэлхий даяараа татгалзаж байгаа хэлбэрийг манай улс сонгоод байгаа юм. Энэ тогтолцоог 100 хувь халах юм бол сонгууль мөнгөний уралдаан байхаа болино. Гэтэл мажоритар тогтолцоогоор эрх баригч нам маань гаршчихлаа. 30 жилийн хугацаанд найман удаагийн сонгууль хийхэд нэг л удаа пропорционал буюу холимог тогтолцоогоор сонгууль хийсэн. Тэр сонгуулийн үр дүнгээр олон намын төлөөлөл УИХ-д суусан байдаг. Санал гээгдээгүй гэсэн үг. Мажоритар тогтолцооноос салахгүй л бол шударга сонгууль болохгүй.
Ардчилсан намын ялагдлын бас нэг шалтгаан нь цар тахлын хязгаарлалтын дэглэм. Үндсэндээ шударга биш сонгууль боллоо шүү дээ. Ардын намын бүлгийн нөхдүүд хэзээ сонгууль явах, ямар дүрэм журмаар явуулахаа урьдчилаад мэдэж байсан. Бусад улс төрийн хүчнүүд сонгууль болох эсэхийг ч мэдэхгүй л байсан. Манай улс, эрх баригчид маань Ковидыг дотооддоо алдаагүй гэж өнөөдрийг хүртэл мэдээлж байгаа. Гэтэл дэлхий даяар хязгаарлалтын дэглэмээ сулруулж, цуцалж байна. Харин Засаг барьж байгаа хүмүүс Орон нутгийн сонгуультай холбогдуулан онцгой байдлын дэглэмийг чангалаад л байна гэж хардаж байна. Мөн эрх барьж байгаа намаас томилогдсон төрийн албан хаагч нар сонгуулийг зохион байгуулсан. Дарга нарын хүүхдүүд дандаа дарга болдог гэдэг шиг магадгүй эрх баригчдын хамаатан садан, ах дүү нар нь сонгууль зохион байгуулж байгаа. Тэд ялахын төлөө өөрсдийнхөө давуу эрхийг ашигладаг. Тиймээс өнгөрсөн УИХ-ын сонгуулийг туйлын шударга явагдсан гэж харахгүй байгаа.
-Ардчилсан намын даргын сонгууль юу болж байгаа вэ?
-Ардчилсан намын Үндэсний бодлогын хороо хуралдаад арваннэгдүгээр сарын 16-ны өдөр намын их хурлаа хуралдуулахаар товлосон. Дүрэм журмаараа намын сунгааг дотоод сонгуулийн хороо зарлаж, зохион байгуулах ёстой. Арваннэгдүгээр сард намын их хурлаа хуралдуулаад, тэр хурлаараа дүрэм, журамдаа өөрчлөлт оруулах эсэхээ шийднэ. Хурлаар гарсан шийдвэрийн дагуу бүх гишүүдээсээ намын даргаа сонгохоор тогтвол гишүүдийн саналаар, харин их хурлаараа намын даргаа сонгохоор тогтвол намын их хурлаар намын удирдлагаа сонгоно.
-Арваннэгдүгээр сар хүртэл намын даргагүй явна гэсэн үг үү?
-Үүрэг гүйцэтгэгчтэй явна гэсэн үг.
-С.Эрдэнэ дарга “АН ялагдсан нь бид Ерөнхийлөгчтэйгөө хамтарч ажиллаж чадсангүй” гэж байсан. Одоо нийслэлийн Ардчилсан нам Ерөнхийлөгчтэй хэр хамтарч ажиллаж байна вэ. Таныг Ерөнхийлөгчийн хүн гэх юм…
-Би Ерөнхийлөгчийн Байгаль орчин, хот хөдөөгийн бодлогын асуудал хариуцсан зөвлөхөөр ажиллаж байсан. Хот хөдөөгийн бодлого гэхээр Улаанбаатар хотын асуудал ч орж таарна. Ерөнхийлөгчтэй хамтарч ажиллаж байсан учраас Ерөнхийлөгчийн дэмжлэгээр энэ албан тушаалд оччихлоо гэх ойлголт байх шиг байна. Энэ бол өрөөсгөл. АН-ын дүрэм журмын хүрээнд гарсан шийдвэр юм. Тодруулбал, Нийслэлийн намын хороо хуралдаж, гишүүдийн олонхын санал, Ардчилсан намын даргын тушаалаар миний бие томилогдсон.
-Ардчилсан нам нийслэлд хэр хүчтэй байх бол?
-Бид хоёр сарын хугацаанд өөрсдийн онцлог, давуу талуудыг иргэддээ маш сайн ойлгуулж чадвал боломж хангалттай бий.
-Нийслэлийг хоёр дахь Засгийн газар гэдэг. Мэдээж өндөр хариуцлага Ардчилсан намаас шаардагдах байх?
-Европын улс орны улс төрийг харахад тэд аль болох мэтгэлцэж харагддаг. Парламентдаа олон намын төлөөлөл нь байнга хоорондоо байнга өрсөлдөж байх жишээтэй. Тийм өрсөлдөөнтэй, хяналттай газар л хамгийн хөгжилтэй, иргэндээ ээлтэй улс болж таардаг. Тэгвэл өрсөлдөөн огт байхгүй нэг намын засаглалтай болвол яах вэ. МАН-ын томилгоонуудыг харахад удам дамжсан сайдуудыг томилох тохиолдол байсан. Одоо удахгүй хотын даргаар хэн нэгэн хамаатнаа, эсвэл нутгийнхаа нэгнийг томилох уу. Тэгээд дараа нь иргэдийн дуу хоолойг хэн ч сонсохгүй, хэнд ч хүрэхгүй л болдог. Ардчилсан Монгол Улсын иргэн үйл хэрэгт оролцох эрхээ л нээлттэй байлгах хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол энэ ардчилсан улс гэдэг үгийн утга учир чинь байхгүй болно. Жишээгээр нам төвтэй төр бий болбол хоёр бизнесмэн уралдаж байхад нам дагадаг бизнесмэн нь давуу эрхтэй болж эхэлнэ. Бизнесийн зарчим бол зах зээлийнхээ хуулиар өрсөлдөж байх ёстой байтал нэг нь намын дэмжлэг аваад илүү эрх авч эхэлнэ. Тэгэхээр бизнесийн зарчим алдагдаж, тэгш бус байдал үүснэ. Ийм л нийгмийг хүсээгүй бол бид өнөөдөр үйл ажиллагаа, үзэл санааныхаа төлөө сонголтоо хийх цаг нь болсон. Ялангуяа аймаг, нийслэлийн хэмжээнд бол заавал хяналтын тогтолцоо байж, төрд иргэдийн хяналт бий болох ёстой. Өнөөдөр Ардчилсан нам хувь хүний эрх чөлөө, хувь хүний орон зай гэдэг зүйлийг л хамгаалахын төлөө ажилладаг.
С.ОТГОНГЭРЭЛ