Өнгөрсөн лхагва гаригm Улсын Дээд шүүхийн нийт шүүгчдийн зөвлөгөөнөөрУлсынДээд шүүхийн Ерөнхий шүүгчийг нэр дэвшүүлэх асуудлыг хэлэлцэж, хоёр шүүгч нэр дэвшин өрсөлдсөнөөс Эрүүгийн хэргийн танхимын шүүгч Д.Ганзориг олонхийн санал авчээ. Түүнийг Улсын Дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгчээр томилуулахаар нэрийг нь Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид өргөн мэдүүлээд байгаа юм.Шүүгч Д.Ганзоригтой уулзаж байр суурийг нь тодрууллаа.
–Улсын Дээд шүүхийн шүүгчдийн зөвлөгөөн лхагвагаригт хуралдаж, таны нэрийг Улсын Дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгчид нэр дэвшүүлсэн юм байна. Таныг хуралдаан дээр өөрийнхөө нэрийг дэвшүүлж, санал хураалтаар олонхийн санал авсан гэх юм?
-Тэгсэн. Ер нь Улсын Дээд шүүхийн Шүүгчдийн зөвлөгөөнд шүүгч өөрийнхөө нэрийг Ерөнхий шүүгчид нэр дэвшүүлэх нь тийм “ховор үзэгдэл” биш л дээ. Энэ удаад надаас өөр хүн өөрийнхөө нэрийг дэвшүүлээгүй болохоор л онцолж яриад байх шиг байна.
–Та шүүхэд хэдэн жил ажиллаж байгаа хүн бэ. Нэр нь дуулдаагүй, шинэ хүн гэнэт гараад ирлээ гэж нэг хэсэг нь яриад байна?
-Дүүргийн шүүхэд шүүгчийн туслахаас ажлын гараагаа эхлээд, дараа нь шүүгч болж, энэ системд нийтдээ хориод жил, Улсын Дээд шүүхийн шүүгчээр зургаа дахь жилдээ ажиллаж байна.
–Улсын Дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгчийн албан тушаалд нэр дэвшиж байгаа хүнээс асуух ёстой хэдэн асуулт байна. Юуны өмнө шүүх, шүүгчтэй холбоотой одоо үүсээд байгаа нөхцөл байдлуудыг та хэрхэн харж, дүгнэж байна вэ?
-Хүнд хэцүү үеийг туулж байна. Ийм хүнд нөхцөлд орж байсан нь бараг үгүй байх. Гэхдээ би энэ бүхний бурууг бусдаас биш Улсын Дээд шүүх өөрсдөөсөө эхлээд хайх ёстой гэж үзэж байгаа. Сүүлийн 10 гаруй жилУлсын Дээд шүүхийн удирдлагууд бодлогын болон зарчмын хэд хэдэн алдаа гаргаж, түүндээ дүгнэлт хийдэггүй, алдаагаа засалгүй даамжруулж явсаар өнөөдрийн нөхцөл байдлыг бий болголоо. Үүний үр дагаврыг үнэнч шударгаар ажлаа хийж яваа олон шүүгч нар шүүх засаглалынхаа нэр хүндтэй хамт цугтаа үүрч гарах болж байгаа нь харамсалтай.
–Тухайлбал ямар алдаа гаргав?
-Шүүхбол маш онцлогтой систем.Хараат бус, бие даасан шүүгч нараас бүрддэг. Бүгд тэгш эрхтэй, өөрийн гаргасан шийдвэрээ өөрөө хариуцдаг зарчимтай. Дэлхийн аль ч улсад нэг шүүгчийн гаргасан шийдвэрийг өөр бусад шүүгч хариуцах нь битгий хэл өмнөөс нь тайлбарлах ч боломжгүй гэдгийг хүлээн зөвшөөрдөг. Ийм учраас шүүн таслах ажиллагаанд “дарга шүүгч” гэдэг ойлголт байхгүй, зөвхөн хурал даргалагч буюу хуралдааныг удирдан явуулдаг шүүгч гэж л бий. Ийм онцлогтой системийг хуучин социализмын үеийн арга барилаар буюу босоо удирдлагын арга барилаар нэг талаас удирдаж, нөгөө талаас удирдуулж олон жилийг үдсэн, үүнийгээ өөрчлөхгүй удсанаар систем хямарч, өвчин ужгирсан гэхэд болно.
Хэдийгээр манайд бусад олон зууны түүхтэй ардчилсан улсуудад нэгэнт бэхэжсэн шүүхийн систем шиг сүрхий хөгжөөгүй ч гэсэн зохих хэмжээний дотоод ардчилал Улсын Дээд шүүхийн хэмжээнд байсныг хөгжүүлэх нь битгий хэл бүр байхгүй болгосон.Шүүгчдийн зөвлөгөөнөө зарлахгүй, дотоод, гадаад асуудлуудыг ямар зарчмаар, хэрхэн шийдээд байгаа нь ойлгомжгүй, аливаа асуудлыг нийт шүүгчдээрээ санал солилцдог, нээлттэй ярилцдаг арга барилаар биш, хэдхэн хүмүүсийн дунд нууц далд байдлаар шийддэг, шийдлээ бусад шүүгч нартаа тулгадаг гэх зэрэг олон асуудал ярьж болно.
Дотоод ардчиллыг ингэж байхгүй болгосноор дотроо эрүүл саруул шүүмжлэл өрнүүлэх, алдаа дутагдлаа ярилцах боломжгүй болж, үг сөрж, санал нийлээгүй нэгнээ ад үздэгэрүүл биш үзэгдэл бий болсон.Энэ байдал нь явсаар хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа, шүүгчийн хараат бус байдалд шууд нөлөөлөхөөр хэмжээнд хүрсэн гэж би хувьдаа үзэж байна. Үүнийг засахгүйгээр цааш явах боломжгүй. Ер нь өөр бусад олон асуудал бий.
Бүх нөхцөл байдлуудын талаар саяын болж өнгөрсөн Шүүгчдийн зөвлөгөөнд би ил тод саналаа хэлсэн, манай шүүгч нарын олонхи нь надтай ижил санаа бодолтой байгаа нь харагдлаа, үүнд нь баярлаж байгаа. Хамгийн гол нь бид өөрсдөө өөрчлөх, өөрчлөгдөх хүсэл эрмэлзлэлтэй байгаа нь чухал.
–Саяхан УИХ-ын ээлжит бус чуулганаар Шүүгчийн эрх зүйн байдлын тухай хуульд өөрчлөлт орууллаа. Олон хуульчид энэ хуулийн өөрчлөлтийг Үндсэн хууль зөрчсөн, шүүгчийн хараат бус байдалд халдлаа гэж үзэж байна. Та үүнийг юу гэж бодож байна?
-Ямар ч хуульд өөрчлөлт оруулах бүрэн эрх нь УИХ-д бий. Тэр баталсан хууль нь Үндсэн хууль зөрчсөн эсэхийг Үндсэн хуулийн Цэц л тогтооно.
–Шүүгчид хараат бусаар ажиллаж чадаж байна уу. Улс төрийн ийм нөхцөл байдалд шүүгчид хэрхэн хараат бус байдлаа хадгалж ажиллах вэ?
-Шүүгчхараат бусаар ажиллаж чадаж байгаа эсэх нь тухайн шүүгчийн хувьд л яригдах асуудал юм. Би дээр хэлсэн, шүүгч гаргасан шийдвэрийнхээ ард өөрөө л зогсох ёстой гэж…Өөрийнхөө итгэл үнэмшлээр нотлох баримтыг үнэлж, бусдын нөлөөнд автахгүйгээр хуульд нийцүүлэн шийдвэр гаргахыг шүүгч хараат бусаар шийдвэр гаргах гэж дэлхий нийт ойлгож байна.
Ер нь ямар ч хүний туйлын хүсэл бол бусдаас хараат бус, эрх чөлөөтэй байх явдал биз дээ.Хүний өөрийн мөн чанар, суурь ийм байхад шүүгч хүн өөрийн хүслээр бусдаас хараат байх үндэслэл үгүй юм.Өөрийнхөө итгэл үнэмшлээр шийдвэр гаргах дургүй хүн хэн байх билээ. Ийм байхад шүүгч хараат бусаар ажиллаж чадахгүй байна гэдэг нэг талаас тогтолцооны асуудал байна.
Миний бодлоор юуны өмнө үнэхээр шүүхийг бие даасан, хараат бусаар ажиллуулахыг хүсч байгаа бол төрийн эрх барьж байгаа субьектүүд, улс төрийн нам, албан тушаалтнууд шүүхийн хараат бус байдлыг өөрсдөөсөө хамгаалах хэрэгтэй байна.
Шүүхийн хараат бус байдлыг хууль тогтоох, гүйцэтгэх засаглал, Ерөнхийлөгч нь бодит байдал дээр хамгаалдаггүй, хараат бусаар ажиллуулах сонирхолгүй, “шүүх хараат бусаар ажилла” гэж амаараа ярих хэрнээ эргэж хараад,өөрийн эрхшээлд байлгахаар байнга довтолдог бол шүүх хараат бусаар ажиллах бараг боломжгүй. Энэ бол энэ албан тушаалд хэн ажиллахаас хамаарахгүй, тогтолцооны, зарчмын чухал асуудал юм шүү.
Нөгөө талаас, шүүгчийн хувийн зан чанарын асуудал бас бий. Бүх эрхийг нь өгөөд, хуулиар хамгаалаад байхад бусдын үгээр яваад байдаг хүнийг яах юм бэ. Энэ албан тушаалд тохирохгүй хүн гэж л үзэж, хурдхан зайлуулахаас өөр аргагүй.
–Та хараат бусаар шийдвэр гаргадаг шүүгч мөн үү?
-Хэн нэгний нөлөөнд автаж шийдвэр гаргаж байсан удаагүй.Би гаргасан шийдвэрийнхээ ард нуугддаггүй, ил гарч зогсдог хүн.
–Шүүгчид бүлэглэлд үйлчилсэн, үндэслэлгүй хөрөнгөжсөн гэх зэрэг асуудлуудад холбогдоод байна. Шүүгчдийн сахилга, ёс зүйн асуудал онцгой анхаарал татах боллоо. Энэ талаар таны бодол?
-Үндэслэлгүй хөрөнгөжсөн эсэхийг шалгаж тогтоодог хуулийн механизм байгаа. Тэр журмаараа шалгагдаад үндэслэлгүй хөрөнгөжсөн нь тогтоогдвол эрүүгийн ял шийтгэл ногдуулдаг хууль бий.Үүний дагуу л шийдэгдэх ёстой.Олон шүүгч шалгагдаж байгаа гэх мэдээлэл олон нийтэд тараад байгаа. Ер нь энэ асуудлыг шалгаж байгаа байгууллага нь цаг хугацаа удаалгүй, нарийн шалгаж дуусгах ёстой. Шалгах ажиллагаа гарцаагүй шалтгаангүйгээр хэт удаашрах нь сөрөг үр дагавартай, нэг талаас буруутай этгээдүүдэд ял завшуулах нь гэж олон нийтэд хардлага төрүүлнэ, нөгөө талаас шүүгчид бүгдээрээ гэмт хэрэг үйлдсэн мэтээр олон нийтэд ойлгогдоод байгаад байж болмооргүй байгаа юм.
Шүүгч хэрэг маргааныг шийдвэрлэхдээ хөндлөнгийн байр сууринаас хандах үндсэн зарчим байна. Мөн ёс зүйн дүрмээ чанд сахиж, “хэргийг шударгаар шийдвэрлэнэ” гэсэн хэргийн оролцогчдын итгэл үнэмшлийг алдагдуулахгүй байх ёстой. Шүүгчийн ёс зүй, хариуцлагын асуудал тулгамдаж байгаа нь үнэн.
Аливаа бие организм өөрийгөө цэвэрлэх системтэй байдаг. Тэр системийг зөв, зохих ёсоор ажиллуулахгүй бол өвчилж, ялзарч эхэлнэ.Шүүхтэй улс орон бүрт шүүгчийн сахилга, хариуцлагыг шийдсэн механизм байгаа. Манайд энэ асуудлыг хариуцдаг Шүүхийн ерөнхий зөвлөл гэж тусдаа бие даасан байгууллага бий. Цаашид шүүгчид санаатай санамсаргүй ийм асуудалд нэр холбогдох нь шүүхийн албаны нэр хүндэд туйлын халтай учраас энэ асуудлаар Улсын Дээд шүүх, Шүүхийн Ерөнхий зөвлөл бодлогын түвшинд хамтарч ажиллах, санал солилцох шаардлага байна.
–Сүүлийн үед С.Зоригийн амь насыг хөнөөсөн хэргийг шүүх буруу шийдсэн, хэргийн холбогдогч нарыг эрүүдэн шүүсэн ноцтой асуудал яригдаж байна. Энэ талаарх таны бодол ямар байдаг вэ. Шүүх буруутай юу?
-Олон нийт “Зоригийн хэрэг” гэж нэрлээд байгаа энэ хэргийг Улсын Дээд шүүхийн хяналтын шатны шүүх хуралдаанаар хэлэлцэхэд миний бие шүүх бүрэлдэхүүнд ороогүй тул таны энэ асуултад хариулах боломжгүй байна.
–Шүүхийн байгууллагын нэр хүнд туйлын хүндхэн байгаа энэ үед Ерөнхий шүүгчээр томилогдвол ажлаа юунаас эхлэх вэ. Олон нийтийн дунд унасан энэ нэр хүндийг хэрхэн сэргээж, шударга ёсонд итгэх олон нийтийн итгэлийг яаж нэмэгдүүлэх вэ?
-“Нэр хугарахаар яс хугар” гэж үг байдаг. Тийм ч амар, дороо сэргээд ирэхгүй л болов уу. Гэхдээ бид өөрсдөө суурь асуудал, алдаа, дутагдлаа зөв тодорхойлж, зөв бодлоготой, дэс дараалалтай, төлөвлөгөөтэй ажиллаж, энэ байдлыг даван туулах ёстой.
Юуны түрүүнд, Улсын Дээд шүүх дотроо шүүгчийн хараат бус байдлыг бодитой хангах, дотоод ардчилалыг хөгжүүлэх асуудал чухал байна. Бид өөрсдөө арга барилаа өөрчлөх, хандлагаа өөрчлөх, өөрсдөө өөрчлөгдөх шаардлага байгаа. Улсын Дээд шүүхийн шүүгч нар маань энэ өөрчлөлтийг дэмжиж байгаа нь хамгийн чухал. Хэрэв Ерөнхий шүүгчээр томилогдвол бодож төлөвлөсөн, хийх ажил их байна.
–Таны авч байгаа цалин амьдралд тань хүрэлцдэг үү. Таныг олон бууны цуглуулгатай гэж ярих юм?
-Би эхнэр, хүүхдүүдийнхээ хамт амьдардаг. Эхнэр бид хоёрын цалин амьдралд маань хангалттай хүрэлцдэг.
Бууны тухайд аавын минь буунууд байгаа юм. Аав минь ан ав сонирхдог, буу цуглуулдаг хүн байлаа. Ааваас минь үлдсэн хэдэн буу, хуучны нэг Газ-66 машин, өөрийнх нь унаж байсан нэг “Ландкруйзер 80” машин байна. Хайрлаад үгүй хийж чаддаггүй юм.