Монголын Усны ассоциаци”-ийн тэргүүн, доктор Д.Батмөнх Антарктид тивд ажиллаж байгаад өнгөрсөн долоо хоногт нутагтаа иржээ. Тэрээр тус тивийн Ливингстон арал дээр Монголын бааз байгуулах газрын өндөр нам, байрлал, эргэн тойрных нь видео бичлэгийг дроноор хийж, нарийвчлан тогтоосон байна. Энэ судалгаа нь Монголын баазыг байгуулах үндсэн баримт болох юм. Антарктид судлалд нэлээд идэвхтэй оролцдог “Монгол Улсын Усны ассоциаци”-ийн нарийн бичгийн дарга Д.Ганбаатартай ярилцав. Дашрамд дурдахад тэрээр хоёр жилийн өмнө Антарктидад очиж ажиллажээ.
-Манай эрдэмтэд олон жилийн өмнөөс өмнөд туйлд хийгдэж буй судалгааны ажилд оролцсоор ирсэн. Энэ түүхийг эргэн дурсвал уншигчдад сонин байх болов уу?
-Манай улс Антарктидыг бүр социализмын үеэс сонирхож эхэлсэн. Анх хуучин Зөвлөлтийн Антарктид судлаачдын бүрэлдэхүүнд цаг уурч Ж.Цэрэндэлэг гуай, дараа нь 1982 онд цаг уурч Д.Чулуунбат, мөн Зөвлөлтийн судлаачдын бүрэлдэхүүнд Антарктидад ажилласан. 2003, 2004 он хүртэл нэг хэсэг завсарлаад ТИС-ийн геологи, уул уурхайн тэнхимийн доктор, профессор Л.Дүгэржав гэдэг хүн Болгарын Антарктид судлалын экспедицтэй холбоо тогтоосон. 2003-2008 оны хооронд энэ хүн өөрөө гурван удаа Антарктидын Ливингстон аралд Болгарын экспедицийн бүрэлдэхүүнд судалгаа хийж ажилласан бөгөөд гурав дахь удаа явахдаа Антарктид тивийн 00 цэгт нь хүрээд ирсэн. Түүний гаргасан замаар Антарктид тивийн Ливингстоны аралд 2008, 2014 онд цаг уурын чиглэлээр хоёр, 2013, 2015 онд Монгол Улсын Усны ассоциациас ус судалгааны чиглэлээр хоёр, нийт дөрвөн хүн очиж Болгарын экспедицийн бүрэлдэхүүнд орж ажиллан судалгаа хийсэн. Сая Антарктидад очиж ажиллаад ирсэн доктор Д.Батмөнх нь Хүнс хөдөө аж ахуйн яаманд усны асуудал хариуцаж 20 гаруй жил ажилласан туршлагатай мэргэжилтэн юм.
-Монголоос нийтдээ хэдэн хүн өмнөд туйлд очиж ажилласан бэ?
-Нийтдээ долоон хүн.
-Хэдхэн хоногийн өмнө Антарктидаас ирсэн доктор Д.Батмөнх нэлээд чухал ажил амжуулсан гэсэн. Манай улс өмнөд туйлд кэмптэй болох гэж байгаа талаар тодруулаач.
-Манайх Испанийн баазаас нэг кэмп худалдаж аваад Монголынхоо сонгосон газарт барья гэдэг асуудал яригдаж байгаа. Гэхдээ кэмп худалдаж авахын тулд тодорхой хэмжээний мөнгө хөрөнгө хэрэгтэй. Тиймээс санхүүгийн асуудлыг яаж шийдэх вэ гэдэг тал дээр ажиллаж байгаа.Энд нэг зүйлийг тодруулж хэлэхэд манай улс Антарктид тивд газартай болчихсон, бүр газар өмчилсөн юм шиг ойлголт байх шиг байна. Энэ нь тийм биш юм. Тус тивд газар өмчлөх ойлголт байхгүй, зөвхөн эрдэм шинжилгээ, судалгааны зорилгод олон улсууд ашиглахаар Олон улсын Антарктидын гэрээгээр зохицуулсан байдаг. Энэхүү гэрээнд манай улс өнгөрсөн жил элсэж нэгдэн орсон.
-Испанийн бааз Антарктидын чухам хаана нь байрладаг юм бэ. Манайх кэмпээ авчихвал яг хаана нь байрлуулах юм бол?
-Антарктид буюу Өмнөд мөсөн далайн Шотландын бүлэг арлын нэг болох Ливингстон арал дээр Испанийн бааз бий. Ер нь энэ арал дээр ердөө хоёр бааз байдаг. Нэг нь Болгар, нөгөө нь Испанийнх. Гурав дахь нь манай Монголынх болох байх.
-Хөрөнгө мөнгөний асуудлыг яаж шийдвэрлэх гэж байгаа юм бол. Та нарыг дэмжиж байгаа компани, байгууллагууд байна уу?
-Ер нь бол Монголын Антарктид судлалын ажил дээр нэр дурдсан доктор, профессор Л.Дүгэржав, Монголын Антарктид судлалын нийгэмлэгийн тэргүүн, “МонЗол” ХХК-ний захирал Чинбат болон Антарктид судлаач хувь хүмүүсийн итгэл зүтгэл, хүчин чармайлтаар явж байгаа.Хүмүүс маань экспедицтэй нийлэх хүртлээ өөрсдийнхөө зардлаар явдаг. Доктор Д.Батмөнх болон миний бие гэхэд Болгар улсад очих, буцаж ирэхдээ “Монголын Усны ассоциаци”-ийн зардлаар явсан. Тодруулбал Болгарын судлаачдын багтай нийлэх хүртэл мөнгийг гаргасан. Экспедицийн бүрэлдэхүүнд ажиллах, тэнд байрлах зардлыг Антарктид судлалын нийгэмлэгийн тэргүүн, Монгол Улсаас Болгар улсад суугаа Элчин сайд Л.Дүгэржав зохион байгуулсан. Антарктид судлалын нийгэмлэгийн тэргүүн Ч.Чинбат хэлсэн дээ. Яваандаа улс маань энэ салбарыг анхаарах байх гэж найдаж байгаа гэсэн. Одоогоор ямар нэг хувь хүн, компаниудаас санхүүгийн дэмжлэг аваагүй. Нэг үгээр хэлэхэд оюуны потенциалаа худалдан олж авсан мөнгөөрөө явж байгаа.
– Хөрөнгө мөнгөний асуудал шийдэгдэж Ливингстон арал дээр кэмптэй болохоороо манай эрдэмтэд судалгааныхаа ажлыг юунаас эхлэх вэ?
-Антарктид тив гэдэг маань цасанд хучигдсан эх газар. Тэгэхээр эх газарт ямар судалгаа хийдэг, ер нь хийх боломжтой бүхнийг хийнэ. Ингэхийн тулд судалгаа хийх, эрдэмтэд судлаачид ажиллаж амьдрах бүх нөхцөл бололцоогоор хангагдсан байх ёстой. Тоног төхөөрөмж, харилцаа холбоо гээд л. Мөн ложистик, тээвэрлэлтийн асуудал байгаа. Антарктид тив рүү үсрэлт хийдэг хоёрхон цэг байдаг. Нэг нь Өмнөд Америк, нөгөө нь Шинэ Зеланд. Монгол Улс эдийн засгийн чадавхитай болоод ирвэл өөрсдийнхөө нисэх (эсвэл хөлөг онгоцоор) онгоцоор өмнөд туйлд хүрч болно. Ер нь бол нэлээд хөрөнгө оруулалт шаардах ажил л даа. Тиймээс бид үүнийг яваандаа Монголын төр анхааралдаа авах байх гэж бодож байгаа. Шинжлэх ухааны академи болон олон хүрээлэн байна.Тиймээс залуу ажилтнуудаа тийш нь явуулж туршлагатай болгох хэрэгтэй. Би жишээ нь Антарктидад очоод ирсэн болохоор монгол хүн тэнд амьдрах чадвартай эсэхийг өөрийн биеэр үзээд ирсэн.
-Та ямар улиралд очиж байсан бэ?
-Хавар, зуны улиралд нь очсон. Манайхаар бол ид мал төллөж байсан үе гэж болно. Далайн хав, оцон шувуу, жигүүртнүүд нь өндөглөж үр төлөө бойжуулж байсан. Гэхдээ Монголын өвөл шиг л байсан.
-Та хэр зэрэг удаан ажилласан бэ?
-Ирж очихтойгоо нийлээд хоёр сар болоод ирсэн. Намайг очиход маш их цас орсон байсан. Байшингууд нь бараг дээвэр хүртлээ цасанд дарагдсан. Өмнө нь тэгж их цас ордоггүй байсан гэсэн.
-Ер нь монгол хүн тэнд дасан зохицоход хэцүү юу?
-Монгол хүнд бол тэнд дасан зохицоход хэцүү биш.
-Манайхан кэмп худалдаж авах гэж байгаа Ливингстон арал дээр та өөрөө очсон гэсэн. Тэнд Болгар, Испанийн бааз байдаг гэлээ. Жилийн дөрвөн улиралд тэндээ судалгааны ажлаа хийдэг үү?
-Испанийн Хуан Карлосын баазад бол судлаачид ээлжээрээ ажилладаг. Ямар судалгаа хийхээсээ шалтгаална. Ер нь бол 40 орчим хүн ажилладаг, ээлж солигдож байдаг. Болгарынхад ойролцоогоор 20 хүн ажилладаг. Гэхдээ тэд бүгдээрээ улирлын чанартай ажилладаг. Хавар зун намар гээд дээд тал нь гурван сар л байдаг.