Хөдөө аж ахуйн биржийн анхны форвард арилжаа энэ сарын 19-нд эхэлсэн билээ. Арилжааны нээлтээр долоон хэлцэл хийгдэж, 11.5 тонн ноолуурыг форвард буюу урьдчилсан захиалгаар арилжсан.
Тодруулбал, урьдчилан захиалсан ноолуураа “Mongolian Cashmere World” компани Хэнтий аймгийн “Эмхбум” ноолуурын хоршооноос авахаар гурван талт хэлцэлд гарын үсэг зурсан юм. Форвард арилжааны захиалга ирэх оны нэгдүгээр сарын 15 хүртэл үргэлжлэх аж. Захиалагч компани урьдчилгаа төлбөрийг байршуулснаар малчид захиалгыг бэлтгэн дөрөвдүгээр сарын 12-20-ны өдрүүдэд хүргэж өгөх юм байна. Форвард арилжааны захиалга бүрийг Хөдөө аж ахуйн бирж батлан дааж, гэрээ тус бүрд итгэмжлэх гарын үсэг зурна гэсэн үг. Цаашид ноолуураас бусад түүхий эдийг ч форвард арилжаагаар худалдаална гэж Хөдөө аж ахуйн бирж мэдээлсэн. Форвард арилжаа нь малчид ноолуураа самнахаас гурав хүртэл сарын өмнө биржид ноолуураа зарах захиалга өгөөд, урьдчилан мөнгө авах боломжийг бүрдүүлж өгч байгаа хэлбэр юм. Тиймээс анхны Форвард арилжааг хийсэн “Mongolian Cashmere World” компанийн гүйцэтгэх захирал Д. Ангартай ярилцлаа.
-Монголын нөхцөлд форвард арилжаа ач холбогдол өндөртэй байхаар тооцоологдож байна уу?
-Дэлхийн ноолуурын салбарын 40 хувийг Монгол хангаж байна. Манайх ноолуурын бодлогыг, үнийг, чиг хандлагыг тодорхойлдог улс гэсэн үг. Монгол Улс ноолуураа гаргахгүй бол олон улсын зах зээлд ноолуурын ханш өсдөг, Монголын ноолуурын гаралт ихсэхээр үнэ буурах хандлагатай байдаг гэх жишээний. Гэтэл энэ их боломжоо бид ерөөсөө ашиглаагүй өдий хүрсэн. Монгол Улс жилдээ 9,10 мянга орчим тонн ноолуур бэлтгэж байгаа. Гэтэл одоогоор энэ ноолуурынхаа 10-15 хувийг л эцсийн бүтээгдэхүүн болгоод, Европ, Америкийн зах зээлд гаргаж байна. Үлдсэн 85-90 хувь нь Хятад руу зөвхөн угаагдаад түүхийгээр гардаг. Манайхаас авсан ноолуураараа хятад дэлхийн ноолуурын зах зээлийг тодорхойлоод байна. Уг нь бид тодорхойлох ёстой. Ноолуурын үнийг хятадын гурван том ченж л тогтоож байна. Нэг кг ноолуур есөн мянга байх уу, 60 мяанга байх уу эсвэл 20 мянга байх уу гэдгийг хятадууд мэддэг гэсэн үг. Үүгээр хятадын ченж нарыг буруутгах гэсэнгүй. Тэд мэдээж ченж учраас ашгийн төлөө ажиллаж байгаа. Тэдний гол амжилт нь “Форвард арилжаа байж. “Форвард арилжаа гэдэг нь урьдчилаад тохирчихдог, малчид тохирсон ёсоор ноолуураа самнаад тэдэнд өгчихдөг юм байна. Цагаан сарын өмнө малчдад бэлэн мөнгөний хэрэгцээ гарахаар, хятадын ченжүүд малчдын тушаах ноолуурынх нь 25-30 хувьд тохирсон мөнгийг хүүгүй өгчихдөг юм байна. Ингэхдээ өөрсдөө очихгүй, монгол хүмүүсээр дамжуулна. Ноолуур гарахаар тохирсон үнээрээ хамаад явчихдаг гэсэн үг. Хятдууд яагаад ингэж мөнгөтэй байна гэхээр хятадын бизнесийн зээлийн хүү маш бага, жилийн ердөө тавхан хувийн хүүтэй. Гэтэл монгол наймаачид дотоодынхоо арилжааны банкуудаас 30-40 хувийн хүүтэй зээл авдаг Ийм зээлийн хүүгийн асар их ялгаа байгаа урчаас хятадуудтай өрсөлдөж чаддаггүй.
Хятадууд ноолуурын үнийг тодорхойлдог шалтгаан ердөө энэ. Монгол ченж нар банкнаас тийм өндөр хүүтэй зээл аваад, малчдад хүүгүй тараавал сүйрнэ шүү дээ.
-Харин танайх банкнаас зээл авахгүйгээр форвард арилжааг яаж хийхээр болов?
-Бид тэдний схемийн дагуу ажиллая, хятадууд урьдчилж мөнгө тараадаг бол тараая. Тэдний аргыг хэрэглэе гэж байгаа юм. Форвард гэрээгээ бид шууд малчидтай хийж болно. Гэхдээ Хөдөө аж ахуйн биржээр дамжуулья гэдэг шийдэлд хүрсэн. Гурвалсан гэрээ гэсэн үг. Хөдөө аж ахуйн бирж манай гэрээний хэлцлийг хангаж ажиллах юм. Биднээс 30 хувийн урьдчилгаа авчихаад бидэнд ноолуураа өгөхгүй байвал малчдад хяналт тавина гэсэн үг.
-Ноолуурыг түүхийгээр нь гаргаад байгаа. Боловсруулж гаргах тал дээр хэр анхаарч байна. Танай компани мөн ноолууран утас болгож гаргахаар ажиллаж байгаа гэсэн ?
-Монголоос ноолуурыг зөвхөн угаагаад л гаргадаг. Угаадаг үйлдвэрүүд нь бүгд хятадын хөрөнгө оруулалттай, худалдаж авдаг үйлдвэрүүд нь мөн бүгд хятадынх. Биднийг ноолуур угаана гээд дундуур нь орвол ямар нэгэн байдлаар өрсөлдөөнөөс шахаж гаргана шүү дээ. Бид угаагаад, түүхийгээр нь гаргаж буй ноолууртай өрсөлдөх боломжгүй юм байна лээ. Бидэнд өрсөлдөх боломж юу байна гэхээр, утас болгоод, гадаадын зээлд гаргах нэг боломж байна. Энэ нь Монголынхоо эдийн засагт тодорхой хэмжээнд тус дэм болно. Утас хийдэг компанийн үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлснээр, ажлын байр бие болно, экспорт нэмэгдэнэ. Манай ноолуурыг өөр хүмүүс аваад хийгээд байхад бид өөрсдөө яагаад хийж болохгүй гэж. Ноолуур бэлэн байна, ээрдэг, утас болгодог технологи хүртэл маш хямдхан болчихсон. Бэлэн ноолуураа өгчихдөг, манай хэдэн үйлдвэрүүд дор нь хийгээд л өгчихнө. “Говь”-ийн үйлдвэрт ноолуур өгөөд утас хийлгэе гэж өчигдөр (уржигдар) би холбогдлоо. Гэтэл “Говь” эцсийн бүтээгдэхүүнийхээ ачааллыг дийлэхгүй болчхоод, утас хийхээ больсон юм байна. Гэхдээ өөр утас хийдэг жижиг үйлдвэрүүд бол байгаа. Бидэнтэй хамтарч ажиллая гээд эхнээсээ мэдээ харчхаад хандаж байна. Том хэмжээний бизнес болгоё гэвэл бид утас хийдэг үйлдвэрт нь хөрөнгө оруулж болно. Утас хийчихсэн байхад зарагдах нь бол тодорхой байхгүй юу. Яагаад гэхээр газрын тосны гэдэг шиг дэлхий дээр ноолуур байх уу, байхгүй юу гэдгийг шийддэг улс чинь монгол. Энэ боломжийг хараад бид эхний ээлжид найз нөхдийнхөө хүрээнд 500 сая төгрөгийн эх үүсвэрийг босголоо. Цаашид хөрөнгийн бирж дээр хувьцаа гаргаад, илүү олон хүнийг хамруулах төлөвлөгөөтэй. Бүх боломжийг бусдад алдаад байдгийн гол шалтгаан нь хөрөнгийн зах зээл, санхүүжилтийн схем буруу байгаатай холбоотой. Өндөр хүүтэй зээлээр бизнес хийх боломжгүй, өөрсдөө хүүлэгдээд дуусдаг. Эх оронд нь зээлийн хүү маш бага учраас урд зүгийнхэн манайд ирээд бизнесээ цэцэглүүлээд байдаг. Зээлийн хүү маш сөргөөр нөлөөлж байна. Банкны захирлууд болохоор, хятадынх таван хувь байх нь хамаагүй, манайх 30 хувь байх ёстой гэж бизнесээ өмөөрдөг. Энэ зээлийн хүүгийн зөрүү нь монгол, хятад ченж нарын өрсөлдөөнийг байхгүй болгочихож байна. Санхүүгийн систем боомилчихоод байна. Хөрөнгө босгоод ногдол ашиг гаргаад ашгаа хуваарилна гэдэг байдлаар босгосон. Бид банкнаас зээл аваад форвард хийх ямар ч боломжгүй, банкнаас л мөнгө зээлбэл шатна.
-Аж үйлдэр хөгждөггүй гол шалтгаан нь банкны хүү юм биш үү?
-Яг тийм. Бүх боломжуудыг банкны хүү боомилж байна. Энэ асуудлыг бодлогын түвшинд ер харахгүй юм. Банкны захирлууд бууруулах боломжгүй гээд бизнесээ хамгаалаад, төрийнхөн түүнд итгээд байдаг. Банкны хүүгийн энэ асуудал гаднынханд боломж, бидэнд эрсдэл болоод байна.
-Ноолуурын зах зээл ирээдүйд, урт хугацаандаа хэр ашигтай байх вэ?
-Миний нэг Америк найз эмэгтэй хүний хэзээ ч татгалзаж чаддаггүй, уйддаггүй хоёр зүйл байдгийн нэг нь алмаз, нөгөөх нь ноолуур гэж хэлсэн юм. Тэгэхээр ноолуурын зах зээл мөнхөд эрэлттэй хэвээр байна гэсэн үг. Гоё дарс, гоё машинаас уйддаг хэрнээ энэ хоёроос уйддаггүй гэнэ. Эхний ээлжинд утас болгоод гаргахад эдийн засагт 2-3 хувийн өсөлт мэдрэгдэнэ. Ядуурал багасч, ажлын байр нэмэгдэнэ. Өндөр хүүнээс болоод үйлдвэржилт хөгжихгүй байна. Тиймээс бид банкнаас зээл авахгүйгээр хаалттай хүрээнд хөрөнгө босгож байгаа юм.
-Монгол ченж нар ноолуурын ханш унагадаг, ноолуурын ханш уначихвий гэж малчид айдаг?
-Монгол ченж нар форвард арилжаа хийгээд эхэлбэл, энэ салбарын өрсөлдөөн нэмэгдэнэ. Өрсөлдөөн нэмэгдэх тусам ханш өснө. Ер нь ноолуурын үнэ хоёр дахин өсөх боломжтой гэсэн үг. Эндээс урагш гарч буй түүхий ноолуур, урд очоод тушаагдахдаа үнэ нь хоёр дахин өсдөг юм байна лээ. Тиймээс малчид дотоодын ченжүүдээ дэмжиж, өрсөлдөх боломжийг нь олгох ёстой байхгүй юу. Хятадын гурван том ченжийн төлөөний хүмүүс нь монгол хүмүүс байдаг учраас мэддэггүй юм билээ.
-Хөдөө аж ахуйн бирж үүнд үүрэгтэй ажиллаж чадаж байна уу?
-Өмнө нь энэ бирж зөвхөн шар бичиг зардаг байсан юм билээ. Урагш гаргахын тулд хуулийн шаардлагаар л хүчээр шахуу арилжаа хийсэн болоод л бичгээ авдаг. Жишээлбэл, “Говь” компани биржээсээ арилжаагаа хийчихдэг болох хэрэгтэй. Форвард арилжаа бол зөв эхлэл, ингэж байж хөдөө аж ахуйн зах зээл зөв голдрилоор хөгжих ёстой юм.