Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яамнаас өчигдөр Шинэ сэргэлтийн бодлого – Аялал жуулчлал сэдэвт хэлэлцүүлгийг зохион байгууллаа. Энэхүү хэлэлцүүлгийн үеэр Монгол Улсын Соёлын сайд Чинбатын Номинтой цөөн хором ярилцлаа.
-Хэлэлцүүлэгтэй холбоотойгоор асууя. Аялал жуулчлалын салбарт голлох байр суурийг соёлын салбар эзэлнэ. Энэ хоёр ойлголтыг салгах боломжгүй. Тэгэхээр нэн түрүүнд аялал жуулчлалын салбарт танай яамны зүгээс ямар бодлого баримтлан ажиллахаар байгаа вэ?
-Аялал жуулчлалын бодлого нэг яам, төрийн байгууллагын бодлого бус Засгийн газрын тэргүүлэгч бодлого гэдгийг онцлон хэлье. Энэ салбарт үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн нэгжүүдэд үзүүлэх төрийн бодлого тогтвортой байснаар цаашид уг салбарын бодлого тогтвортой үргэлжлэх юм аа. Манай яамны хувьд аялал жуулчлалын салбартай салшгүй холбоотой. Манай улсад аялал жуулчлалаар ирж байгаа иргэдийн нийт 70 гаруй хувь нь Монгол орны үзэсгэлэнт байгаль, өв соёлд нь татагддаг гэсэн судалгаа гарсан. Өөр нэг судалгааны дүнгээс танилцуулахад манай улсыг зорин ирэх гэж байгаа санхүүгийн чадамжтай иргэдийн 80 орчим хувь нь Монгол Улсын талаарх тодорхой мэдээлэл байдаггүй гэж гарсан. Харин үлдсэн 20 хувийн гуравны нэг нь манай улсыг тухайлан Монгол гэж ойлгохгүй, Хятад улстай хамааруулан ойлгодог гэсэн судалгаа байна. Тиймээс цаашид манай яамны зүгээс аялал жуулчлалын салбарт хийгдэж буй бүтээн байгуулалтыг үндэсний онцлогт тулгуурлан нийтэд харуулсан байх ёстой гэдэг үзэл баримтлалыг барьж ажиллах болно. Бид Азийн улс орнуудаас түрүүлж хилээ нээж байна. Аялал жуулчлалын салбарт богино хугацаанд сэргэлт авчрах үүднээс Засгийн газраас хилээ нээж, жуулчдад тогтвортой нээлттэй болж байгааг зарлаж байна. Тэгэхээр аялал жуулчлалын компаниуд тогтвортой захиалга авч, үйлчилгээний байгууллагууд ч мөн адил үйл ажиллагаа нь жигдэрснээр эдийн засгийн сэргэлтэд эерэгээр нөлөөлнө.
Урт хугацаандаа Монгол Улсыг соёлын бүтээгдэхүүнээр дамжуулан дэлхийд таниулах.
Жуулчдаар дамжуулан соёлын бүтээгдэхүүнээр эдийн засгийн эргэлтийг сайжруулах. Ингэснээр олон улсад үндэсний брэндээ таниулж сурталчилна. Нөгөө талд, агаарын тээврийн либералчлалд анхаарах хэрэгтэй. Хатуу дэд бүтцээс гадна аялал жуулчлалын дэд бүтцэд анхаарах ёстой. Өөрөөр хэлбэл, түүхэн дурсгалт газарт хүний ердийн хэрэгцээ, шаардлагыг хангасан зочид буудал, ариун цэврийн байгууламж зэргийг анхаарах хэрэгтэй болов уу.
-Тодорхойлж хэрхэн хоршин ажиллах юм бэ?
-Соёлын яам Үндэсний брэндингийн судалгааг хийж дуусгаад, аялал жуулчлалын салбарын оролцогч талуудад танилцуулахаар бэлтгэж байна. Энэ судалгаа, концепт нь бид гадна талдаа ямар байдлаар харагдах, жуулчдыг хэрхэн татах, эх орноо юу гэж сурталчлах гэсэн үндсэн суурь судалгаа, үзэл баримтлал нь гэсэн үг. Жишээ авбал, БНСУ “Imagine your Korea”, Япон “Endless Discovery” гэх брэндинг гаргаж түүгээр нь Төрийн болон хувийн хэвшлийн бүх тур агентлагууд аялал жуулчлалын сурталчилгаагаа явуулдаг. Өөрөөр хэлбэл, улс даяараа “нэг цэг” хатгаад түүндээ хүрэхийн тулд өөр, өөрийн арга барилаар ажилладаг. Тиймээс Соёлын яам Үндэсний нэгдмэл үнэт зүйлд тулгуурласан үндэсний брэндингийг бий болгож, бид өөрсдөө ямар үнэт зүйлтэй үндэстэн бэ, түүнийхээ юуг нь дөвийлгөж гадна талдаа сурталчлах вэ гэдэг том судалгааг хийж гүйцэтгэж байгаа юм. Үндсэндээ Соёлын яам түүх, соёл, нүүдэлчин хэв маяг, байгалийн болон соёлын өвийн хосгүй шинж чанарыг илтгэн харуулсан нөгөө талдаа Үндэсний онцлогтоо нийцсэн аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх бодлого баримталж байна.
-Уйгаржин бичгийг төрийн албаны хоёр дахь хэл болгох асуудал зарим иргэдийн эсэргүүцэлтэй тулж байна. Энэхүү хэлийг өв соёл талаас нь судлаад явахаас биш нийтээр эзэмшүүлэх хоёр дахь хэл болгох шаардлага байхгүй гэж шүүмжлэх иргэд олон байна. Соёлын яамны хувьд энэ асуудалд ямар байр суурьтай байгаа вэ?
-Соёлын яамнаас саяхан нэгдмэл үнэт зүйлийн судалгаа гэж хийсэн. Улс эх орныг тогтвортой байлгах, оюун санааны аюулгүй байдал талаасаа нэгдмэл үнэт зүйл гэдэг маш чухал байдаг. Нэгдмэл үнэт зүйлүүдийг бий болгодог зүйл бол соёлын үнэт зүйлүүд байдаг. Улс орон нэгдмэл байх нь дөрвөн зүйлээс тогтдог. Тэр нь соёл, эдийн засаг, нийгэм, улс төрийн нэгдмэл байдлаараа энэ улс нэгдмэл байна гэж үздэг. Тэгвэл бидний судалгаанаас харахад манай улс соёлын үнэт зүйл дээрээ илүү нэгдмэл чанар нь илэрч байна гэж гарсан. Эдгээр судалгаанаас үзэхэд монголчуудын эх хэл монгол бичиг бол соёлын үнэт зүйлийн нэг хэсэг гэдэг нь тодорхой харагдаж байгаа юм. Монголчууд бид түүхэнд есөн эрхэмлэх үнэт зүйлтэй гэдгийг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч баталчихсан. Энэ дотор монгол бичиг гэдэг үнэт зүйл орсон. Бид бусдаас ялгаатай байх бусад соёлоос ялгарч харагдах гол үнэт зүйлийн нэг бол монгол бичиг.
-Уйгаржин бичгийг яагаад заавал хоёр дахь хэл болгож авч явах гээд байгаа юм бэ?
-Нийтээр авч явна гэсэн зүйл байхгүй. Ирэх 2025 он гэхэд зөвхөн төрийн албан бичгийг л уйгаржин бичигт шилжүүлье, кирилл бичигтэйгээ хослуулан ашиглая л гэж байгаа юм. Түүнээс биш монгол хүн бүр хос бичигтэн бол оо гэсэн үг биш шүү. Цаад агуулга нь бол яваандаа бидний ирээдүй болсон үр хүүхэд маань монгол бичгээ мэддэг байгаасай гэсэн гол санаа явж байгаа юм. Нөгөөтэйгүүр монгол бичиг бол бидний монгол гэж бусдаас ялган өгч байгаагаараа онцлогтой. Тиймээс энэ хэлээ бид үр хойчдоо зааж сургаж явахгүй бол мартагдах аюулд орчихсон байна. Хэл мартагдах тусмаа тухайн хэл дээр гарч байгаа эрдэм шинжилгээний бүтээлүүд үгүй болох ийм эрсдэл байна. Улмаар тухайн хэлний чадамж суларч мөхөх аюулд ордог.
-Манай улс ардчилсан орон. Тэр утгаараа хувь уран бүтээлчид ямар сэдвээр, ямар агуулгатай бүтээл гаргах нь тэдний асуудал байх. Гэхдээ сүүлийн жилүүдэд нэн ялангуяа кино урлагийн салбарын агуулга, хэлбэр хийц, утга санааны хувьд чамлахаар бүтээлүүд олон нийтэд их хүрч байна. Кино гэдэг бол нийгмийн сэтгэл зүйг өөрчлөх хүчтэй. Тэр утгаараа танай яамнаас киноны агуулга, утга санаанд нь цензур тогтоосон ямар нэгэн шүүлтүүр тогтоох бодлого баримтлан ажиллах уу?
-Өргөн нэвтрүүлгийн тухай, Соёлын тухай, Садар самуунтай тэмцэх тухай гэх мэт хуулиар энэхүү асуудал зохицуулагдан явж байгаа. Тухайлбал, насны хязгаар тогтоох, хүүхдийн хүчирхийллийн эсрэг, цаашлаад хүчирхийлэл, гэмт хэргийг өөгшүүлсэн бүтээл гаргахгүй байна гэж заасан байдаг. Ардчилсан улсын хувьд кино салбарт баримталдаг нэг бодлого бий. Тухайлбал илүү түүхэн кино болон хүүхдийн киног захиалж хийлгэдэг бодлого байдаг. Дээхнэ үед бид “Цогт Тайж”, “Мандухай цэцэн хатан” гэх мэт кинонуудыг захиалга өгч хийлгүүлдэг байсан шүү дээ. Түүх өв соёлоо таниулахын тулд. Үүнтэй адил түүх, өв соёлоо таниулсан кино уран бүтээлүүдийг улсаас захиалга өгч хийлгүүлэх ёстой. Ингэж байж чанартай сайн кино уран бүтээл гарч ирнэ гэж үзэж байгаа. Киноны зах зээл шударга чөлөөт өрсөлдөөний зарчмаар явж байгаа. Тиймээс сайн уран бүтээл, киног захиалгаар гаргаж ирэх юм бол агуулгаараа энэ салбар хөгжөөд явна гэж бодож байна. Сүүлийн үед шинээр гарч ирж байгаа кинонуудын зарим нь үнэхээр агуулга, чанарын хувьд учир дутагдалтай. Гэхдээ энэ бол энэхүү салбарын хөгжлийн явц явагдаж байгаагийн нэг илэрц юм уу даа. Эрх зүйн орчин ч бас дутагдалтай байсан. Харин Соёлын яамтай болсноороо Кино урлагийг дэмжих тухай хууль батлагдлаа. Цаашлаад кино урлагийн талаар бүхэл бүтэн бодлого гарган ажиллаж байна. Бид яаж олон улсад Монгол Улсынхаа кино урлагийн зах зээлийг таниулах вэ гэдэг талаар төлөвлөгөө гарган ажиллаж байна. Ингээд олон улсаас томоохон кино уран бүтээлчид орж ирээд энэ салбарт ажиллаад ирвэл манай залуучууд чадваржиж, уран бүтээлүүд нь чанаржаад ирнэ. Одоохондоо манай кино урлагийн шинэ залуучууд бүтээлийнхээ хэлбэр дээр нь анхаарч ажиллаад байна. Цаашид агуулга дээрээ анхаардаг болно гэдэгт итгэлтэй байна. Өөрөөр хэлбэл, кино уран бүтээлийн агуулга тал дээр төрөөс болон манай яамны зүгээс түлхүүтэй анхаарч ажиллах болно.
-Үндэсний уламжлалт баярын өмнө томоохон контентуудыг Соёлын яам яагаад сайн хийхгүй байна вэ. Иргэдийн зүгээс үндэсний гэсэн агуулгатай контент чанаргүй, дутмаг байгаа талаар их шүүмжлэлтэй хандаж байна?
-Соёлын яам үйл ажиллагаагаа эхлээд хоёрхон жил болж байна. Өмнө магадгүй орхигдсон юмнууд байгаа л байх. 24 жил манай улс Соёлын яамгүй явж ирлээ шүү дээ. Харин манай яам бий болсноосоо хойш сая Цагаан сараар соёлын өвийг харуулсан контентуудыг бүтээж, олон нийтэд хүргэсэн. Нийтдээ Монголын өргөн нэвтрүүлгийн телевизүүдэд 16 нэвтрүүлгийг захиалж гаргуулсан. Цаашид ч үнийг илүү чанаржуулж хийж явна. Соёлын яамны зүгээс мэдлэг шилжүүлэх бодлогын хүрээнд ажлуудыг хийж байна. Түүх соёлоо сайн мэдэхийн хэрээр тэр чигийн нэвтрүүлэг уран бүтээл сайн болно. Нөгөөтэйгүүр наадам гэдэг бол Үндэсний хэмжээний баяр. Ганцхан Соёлын агууламжаараа биш. Энэ бол өөрийн гэсэн хуультай, хуулийнхаа хүрээнд нэгдсэн байдлаар хийгдэж явдаг баяр юм.