Зохиолч Ч.Галсан бороо оруулдаг нэгэн төхөөрөмж бүтээсэн байна. Түүнийг нь өчигдөр Дархан–Уул аймагт болох нэгэн үзэсгэлэнд тавихаар авч явжээ. Ингээд бороо оруулагчийн талаар бид Ч.Галсан гуайгаас өөрөөс нь тодруулсныг сонирхуулъя.
–Та маргааш Герман явах гэж байгаа гэсэн. Аль хотод очих вэ. Бодвол уншигчидтайгаа уулзах байх?
-Штуттгарт хот орно. Энэ удаад би Туркээр дамжиж явна. Эхлээд Киргизийн нийслэл Бишкек, дараа нь Туркийн Истанбул орно. Тэндээсээ онгоцоо солиод маргааш оройдоо Штуттгартын онгоцны буудалд буух санаатай байна. Штуттгартын ойролцоо Нюртинген гэдэг жижигхэн хотод менежер маань амьдардаг. Тэр намайг тосч авах юм. Ирэх сард хийх ажлаа танилцуулна. Би бол менежерийнхээ ажилд ерөөсөө оролцдоггүй, хэрэгтэй үедээ надад юмаа танилцуулдаг. Би их ажилтай байдаг тул тэр болгон мэдээлэл аваад байхыг хүсдэггүй. Менежер маань олон жил надтай ажиллаж байгаа, туршлагатай ч болсон. Би энэ удаад Швейцарь, Австри, бас Германы хэд хэдэн хотоор орох ажилтай.
–Таныг бороо оруулдаг төхөөрөмж хийсэн гэж сонслоо. Энэ төхөөрөмжөө танилцуулбал манай уншигчдад сонин байх болов уу?
-Төхөөрөмжийн тухай яриагаа холоос эхэлье. Би бол өөрийгөө оточ хүн гэж боддог. Оточ эмч гэхээр надад диплом байхгүй. Би бүр багаасаа багшийгаа дагаж хүн эмчлэхийг заалгасан. Таван настайгаасаа эхлээд. Хуянтай хөгшчүүлийг барьж, иллэг хийж тайвшруулна. Малын өвчнийг ихэнхдээ эмчилчихнэ. Адуу, хонь, ямаа, үхэр дөрөвдөө бол гайгүй. Тэмээ сайн мэдэхгүй. Гэхдээ тэмээтэй ноцолдсон. Ингээд нэг удаа бодож байсан чинь дэлхий ээж маань бүр болохоо байжээ. Бид чинь дэлхий ээж гэж ярьдаг шүү дээ. Монгол орныг өөрийнх нь үр хүүхдүүд алж, тонож байна, тиймээс үүнийг эмчлэх хэрэгтэй юм байна. Ингэхийн тулд би юу хийж чадах вэ гэж бодлоо. Нөгөө уулын модыг бүгдийг нь хөрөөдөөд байхад би түүнийх нь оронд шинэ мод тарьж байна. Би нэг сая модыг өөрийн хөрөнгөөр тарьж ургуулна гээд үүрэг авчихсан. Одоогийн байдлаар 550 мянган мод тарьчихаад байгаа. Гэхдээ зөвхөн газрыг эмчлээд нэмэргүй. Газар тэнгэр хоёр чинь нэг гэр бүл, эхнэр нөхөр, аав ээж хоёр шиг гэсэн үг шүү дээ. Тэнгэрт маань их зовлон байна. Юу гэвэл Монгол орны зовлон ган гачгаас болж байна. Яаж ган гачгийг давах вэ гэж бодлоо. Шинжлэх ухааны арга, шүтлэгийн аргаар аль алинаар нь бодсон үүнийг давах арга байна. Ингээд эрээд явж байтал задач гэж хүмүүс байсныг олж мэдлээ. Зад гэж хүн төрөлхтний хамгийн эртний шинжлэх ухаан. Одон орны ухаантай яг зэрэг гарч ирсэн. Түүнийг хийж байсан хүмүүс нь дуусаад үг нь үлдчихсэн. Тэнгэр задарвал яах вэ. Зав авна, зад тавина гэдэг. Шувууны зад гэж сонссон уу. Нүүдлийн шувуу ирж буцахад тэнгэр эвгүйтдэг. Нүүдлийн шувуу ирсний дараа хур тунадас ордог. Манай баруун Алтайд бол цас л ордог юм. Задын цас ч гэж ярьдаг. Холаш гэж нэг өвөө байлаа. Тэр санаанд маань орлоо. Зун халж бороо орохгүй өвс ногоо хатаад ирэхээр “Холаш өвөөг нэг залж авчирна байгаа” гэдэг байсан. Жаахан хар өвгөн ирээд сүү, архи, цайныхаа дээжийг авчир гэнэ. Сан тавьчих гээд арц асааж амандаа юм бувтнаж дом хийгээд за одоо болно биз дээ гээд явчихдаг. Тэр шөнөдөө, маргааш нь, удлаа гэхэд нөгөөдөр нь заавал бороо орно. Ийм хүмүүс байжээ. Бусад орны ардын аман зохиол, хүмүүсийн яриаг сонсож байхад хүмүүс тэнгэртэй шууд харьцдаг байж. Шинжлэх ухаан техник хөгжихийн хэрээр хүмүүс тэр чадвараа алдсан. Зун халуу шатаад ирэхээр хөгшчүүл шүдтэй хүүхдүүд гараад исгэр гэдэг байсан. Исгэрэхэд салхи сэвэлзээд л ирдэг. Хавар бол тэнгэр задраана гээд исгэрүүлдэггүй. Социализмын үед Майн баярыг хөдөө хүртэл тэмдэглэдэг байсан. Дөрөвдүгээр сарын сүүлээр хүмүүс чинь салхи хөдлөхөөс өмнө амжуулъя гээд туг далбаагаа хийсгэдэг байлаа. Энэ бүхнийг бодоод үзэхэд манайхан тэнгэртэй харьцдагаа мартаагүй. Ядахдаа салхи хэрэгтэй бол исгэрдэг. Зун гэрт ороод ирэхэд зуухны яндан хүүгэж байдаг даа. Нэг соролт явагдаад байна. Энэ бүхнийг бодож үзсэний эцэст нэг арга байна гэж бодлоо. Шинжлэх ухаан талаас нь хайхад Вилхелм Райх гэдэг хүний нэр гараад ирсэн. Тэр бол 1897 онд Австрид төрсөн еврей хүн юм. Тэр хүн бол гоц ухаантай хүн байсан. Бас жаахан шизофрин маягийн юмтай. Их ухаантай учир академийнхаа нөхөдтэй таарамж муутай байж л дээ. Тэр хүн маш их нээлт хийсэн. Нобелийн шагналыг хоёр удаа авдаг байсан бол энэ хүн л авах ёстой байсан. Европын эрдэмтэд түүнийг ихэд гадуурхсан. Яагаад гэхээр тэр нэг элементийг нээжээ. Тэр нь оргон. Хагд өвсийг (үхчихсэн өвс) усанд хийчихээд хэд хонуулжээ. Усыг нь шинжлүүлэхэд амьд биетүүд байсан гэдэг. Тэрнийг оргон гэж нэрлэсэн. Вилхелм Райхын сургаалыг малчны хүү би нэг үгээр орчуулж ойлгосон. Юу гэвэл тэнгэр нүдтэй, тэмээ шүдтэй гэж. Тувачууд ингэж хэлдэг юм. Вилхелм Райх үүнийг л нотолсон. Юу гэхээр газар дээр болж байгаа бүхнийг тэнгэр мэдэж байдаг. Тэнгэр өөрийн гэсэн ухамсартай. Сайн юм болоход сайнаар хариулдаг. Муу юмыг муугаар нь дарж өгдөг. Европ эрдэмтэд үүнийг мухар сүсэг гээд хүлээн зөвшөөрөөгүй. Вилхелм Райхын ярьж байгаа энэ зүйлс бол сүм хийдийн эсрэг гэж буруутгаж байсан. Тэр хүн шал өөр юм яриад байж л дээ. В.Райх Америк руу гарсан. Гэтэл бас л түүнийг ойлгоогүй, түүнийг шоронд хийж зүйл дууссан. Энэ бол 1951 оны явдал. Түүнийг Америк ч хүлээн зөвшөөрөөгүй бүх номыг нь шатаасан байдаг. Ингээд нэг хэсэг чимээгүй байж байхад Европт үлдсэн шавь нар нь түүний номнуудыг цуглуулж дахин хэвлүүлсэн.
–Тэгэхээр Вилхелм Райхын хийсэн судалгаан дээр үндэслэн та энэ төхөөрөмжийг хийсэн гэсэн үг үү?
-Тийм. Би энэ төхөөрөмжийг бүтээсэн юм биш. Хүмүүс буруу ойлгосон байна лээ. Түүнийг бүтээсэн хүн бол Вилхелм Райх. Амьд байхдаа 1945-1947 онд шүү дээ. АНУ-ын Невадад элсэн цөлд цөмийн бөмбөг туршиж юу ч үгүй болгосон. Тэр цөлийг дахин юм ургуулж ногооруулж өгсөн ачтай хүн.
–Энэ төхөөрөмжийг Арабын орнуудад аль хэдийнэ хэрэглэж байгаа гэсэн?
-Бараг 15 жилийн өмнөөс. Арабын орнууд бүгд ийм төхөөрөмжтэй. Нэрийг нь “Cloudbuster” гэдэг. Үүл бутлагч гэж орчуулах юм уу даа. Гэхдээ нэр нь оноогүй. Үүл бутлагч биш үүл бий болгогч гэсэн үг. Вильхелм Райхын энэ төхөөрөмжийг дэлхийн олон орон хэрэглэж байгаа. Газрын дундад тэнгисийг тойрсон орнууд.
–Элсэн цөлтэй газруудад гэсэн үг үү?
-Бороо ордоггүй газар. Ердөө л бороо оруулахын тулд. Үүл гаргах, гарсныг нь доош нь татах.
–Энэ төхөөрөмж яаж ажилладаг юм бэ?
-1945 онд Казахстаны Семипалатинскт оросууд цөмийн зэвсгээ анх ил дэлбэлж эхэлсэн. Оросууд Семпалатинскт надад мэдэгдэж байгаагаар 470 удаа цөмийн бөмбөг туршсан байдаг. Үүний тоос шороо, хог нь Монголд орж ирсэн. Монголын салхи дандаа баруун хойноос шүү дээ. Ингэж биднийг хордуулсан. Хятадын Лоб нуурт цөмийн туршилтын талбай байдаг. Монголын бараг хил дээр шүү дээ. Хятадууд өмнө зүгээс салхитай өдрөө туршилтаа хийдэг. Ингээд Монголын нөгөө талаас бас хор орж ирж байна. Монголын Мардайгаас уран олдчихсон гэж байна. Ингээд Төв Азийн өндөрлөг газрыг хаагаад нүдэнд үл үзэгдэх бүслэлт бий болчихсон. Тэр хана нь гадаад далайн үүлийг нэвтрүүлдэггүй. Үүл ойртохын аргагүй битүү хана босчихож. Тийм учраас ган болж байна. Өөрөөр хэлбэл бид том цөмийн бөмбөлөг дотор сууж байна гэсэн үг. Миний багажийн онцлог нь гэвэл тэр 20 том трубаны арав нь усан дотор, арав нь босоо байрлалтай. Таван метрийн диаметртэй бассейнд байгаа. Нэг талаас нь ус ороод гарахад эргүүлэг үүснэ. Энэ бол усны эргүүлгийг ашиглаж байгаа хэрэг. Үүнд цахилгаан, зай энэ тэр хэрэггүй. Байгалийн хуулийг ашиглаж байгаа юм. 20 ган труба гэдэг бол маш хүчтэй. Ганц гэрийн яндан яаж хүнгэнэдэг билээ. Түүн шиг 20 труба зэрэг сороход тэр битүү ханыг цоо сорно. Түүнийг цоолоход нураад эхэлнэ дээ. Ингээд л гадаад далайгаас хаагдаад байсан чийг ороод ирнэ. Тэр чийгийг л энд татаж буулгана. Энэ багажийг ажиллуулаад эхэлмэгц маш хүчтэй салхи гардаг. 2012 оны дөрөвдүгээр сарын 12-ны өдөр бид анх энэ төхөөрөмжийг ажиллуулахад хүчтэй салхи дэгдсэн. Уржигдар бас салхи дэгдсэн. Тэр чинь энэ багажтай шууд холбоотой. Уржигдар бид багажаа нэлээд ажиллуулсан юм. Орой нь жаахан цас орсон доо, 2014 онд мөн л ингэсэн. Тэр өдөр агаарын хэм дөрвөөр доошилж хүйтэрсэн. 2012, 2013, 2014 онуудад бороо их орсон. Гэтэл 2015 онд ороогүй. Би өнгөрсөн жил энэ төхөөрөмжийг ажиллуулахад нь Германд байсан. Гэтэл бороо ордоггүй. Энд ирээд харахад салхинд эвдрэх гээд байна гээд троссоор хүлээд хаячихсан байсан. Тэгэхлээр яаж ажиллах билээ. Арван труба чинь чөлөөтэй хөдөлж байх ёстой. 180 градусын чөлөөт хөдөлгөөнд байх ёстой л доо.
–Энэ төхөөрөмжийг хийхэд аль зэрэг их хугацаа зарцуулсан бэ?
-Бэлтгэл ажлаа их удаан хийсэн. Трубануудаа Германаас авчруулсан. Бавариас жинхэнэ дээд зэргийн ган труба захиалж авчруулсан. Урт нь дөрвөн метр. Би энэ төхөөрөмжөө нэг газар таван жил туршъя гэж бодсон юм. Энэ бол тэнгэр лүү буудахаас огт өөр. Үүл буудахад маш үнэтэй шүү дээ. Тэгээд ч тэнгэр рүү буудна гэдэг нүүдэлчин хүний сэтгэлд нэг л буухгүй байгаа юм. Бид бол залбирч авч байгаа. Эхлээд бид ёслол үйлддэг.
–Төхөөрөмжөө ажиллуулж эхлэхээсээ өмнө гэсэн үг үү?
-Тийм. Сүү, цайныхаа дээжийг өргөж, тэнгэрээсээ гуйна.
-2012 онд бүтээсэн гэдэг чинь та дөрвөн жил туршсан юм байна шүү дээ. Үр дүн нь харагдсан гэсэн үг үү?
-Миний хувьд харагдсан. Надаас олон хүн энэ төхөөрөмжөө өгөөч гэж гуйсан. Намайг их л баян хүн гэж боддог юм шиг байна. Үүнийг бүтээхэд би 50 сая төгрөг зарцуулсан. Алжирийн Мажид Адель Азиз гэдэг хүнийг урьж авчирч ажиллуулсан. 12 хоног шүү дээ. Ингэхдээ нэг цагийн 100 еврогоор хөлсөлсөн. Энэ хүн “Диваажин” гэдэг гайхамшигтай цэцэрлэг байгуулсан.
–Тэгэхээр олон газар очиж энэ төхөөрөмжийг хийж өгсөн гэж та ярилаа. Тэр газар болгонд нь бороо ороод ган гачиггүй байгаа гэсэн үг үү?
-Янз бүр гэсэн. Газрын дундад тэнгисийг тойрсон орнуудад бүгдэд очиж түүнийг хийж өгсөн. Тэнгисийн хажууд оршдог орнуудад ган болж байна гэхээр сонин байгаа биз. Тэр орнуудад нэг хэсэг ямаа их өссөн гэсэн. Ямаа өсөөд өвсийг үндсээр нь зулгаажээ. Ингээд ямаагаа цөөрүүлсэн байдаг. Энэ төхөөрөмж Грект ажиллаагүй гэсэн. Гэхдээ хойтон жил нь ажилласан гэж ярьж байна лээ. Би саяхан Атлантын тэнгисийн голд байдаг арал дээр очсон. Тэнд ган болчихсон байсан. Ган болохдоо хүрвэл хаана ч болдог юм билээ.