Category: редакцийн-нийтлэл

Өнгөрсөн 2012 оны УИХ-ын сонгуулиар
Увс аймагт МАН-аас нэр дэвшигч Б.Чойжилсүрэн, Ч.Хүрэлбаа­тар нар ялалт байгуулж,
пар­ламентын гишүүн болчихсон. Гэхдээ өнөөдрийг хүртэл араасаа нэхэлтэй явна. Нэхэлтэйгээр
барахгүй яалт ч үгүй УИХ-ын гишүүнээсээ эргүүлэн татагдахаар болж байх шиг байна.
Яагаад гэвэл тэд УИХ-ын сонгуулийн тухай хуулийг зөрчсөн нь тодорхой болох шиг боллоо.
Нарийн хэлбэл, Ч.Хүрэлбаатар, Б.Чойжил­сүрэн хоёр сонгуу­лийн үеэр увсынханд мөнгө
тараасан нь үнэн байсан. Үүний баталгаа нь энэ хоёрын өгсөн мөнгийг авснаа нотолсон
13 хүн урамшуул­лын сая төгрөгөө халаасал­сан 
явдал байлаа. Өнгөрсөн УИХ-ын сонгууль шинэчлэн найруулсан хуулийн дагуу
явсан. Энэ хууль сонгууль луйвардагчдад хатуу заалт­тай болсон юм. Сонгогчдод мөнгө
тарааж, саналыг нь худалдан авахыг хатуу хориг­­лосон хууль. Сонгуу­лийн үеэр нэр
дэвшигчдийн тараа­сан мөнгийг тоо ёсоор нь бариад ирвэл хэд нугалж урамшуулах тухай
хуульд заасан байгаа. Увсын тойр­гийн хувьд асуудал энэ дагуу явсан.  Шударга бус өрсөл­дөө­нийг илчилснийхээ төлөө
зохих ёсныхоо шан харам­жийг Увсын 13 иргэн авсан гэхэд болно.  Цаана нь 
өргөд­лөө өгчихсөн 38 хүн бий. Тэд Увсаас УИХ-д сонгогдсон хоёроос мөнгө
авснаа хэлж, нотолж байгаа.

Ер нь 2012 оны сонгуу­лийн үеэр Ч.Хүрэлбаатар,
Б.Чойжилсүрэн нар нийтдээ 1000 гаруй хүнд мөнгө өгсөн гэдэг. Үүнийг нь тагнуул,
цаг­даа­гийнхан тогтоочихсон. Тэр ч бүү хэл, эрүүгийн гурван шатны шүүхээр асуудал
нь яригдаад эрхэм гишүүдийн сонгуулийн штабт ажилласан зургаа, долоон хүн ял сонс­чих­сон
байгаа юм билээ.  Хэрэв 1000 гаруй хүн өргөдөл
өгвөл тэдэнд тэрбум гаруй төгрөгийн шагнал олгох хэрэг гарна. Цагаа тулахаар тэр
мөнгийг Ч.Хүрэлбаатар, Б.Чойжилсүрэн хоёр төлж 
чадах болов уу. Ямартай ч тэр хоёрын мөнгө тарааж, төрийн сонгуулийг луйвард­сан
хэрэг ийм олон гэрчтэй, хөдөлшгүй баримттай байгаа юм байна.

Дээрээс нь Увсын жирийн айл өрхөөр
орж, гэрийг нь сонгуулийн сурталчилгааны байр болгох нэрийдлээр иргэд рүү бэлэн
мөнгө сар­вайж, үймүүлээд явсан гэдэг. Ингэж яваад өрсөлдөгчдөдөө баригдахаараа
балмагдаж, элдэв үлгэр зохиож ярьж буй бичлэгүүд нь зурагтаар ил тод цацагдаад авсан
удаа­тай.

Гэвч хууль зөрчиж, төрийн эрх мэдлийг
хүчээр булааж авсан дээрх хоёр эрхэм өнөөд­рийг хүртэл УИХ-ын гишүүний сэнтийд юу
ч болоо­гүй юм шиг инээгээд сууж байгаа билээ. Гэхдээ чуулганы танхимд байнга үзэгдэх
нь ховор. Гэмт хүн гэлбэлзэнэ гэгчээр тэр бүр олны өмнө ил гарч, сэтгүүлч­дийн нүдэнд
өртөөд байхгүй, аль болох үзэгдэхгүйг хичээ­дэг болов уу. Хааяа нэг өөрий­гөө өмөөрч
дуугардаг хүн нь Ч.Хүрэлбаатар гишүүн. Гэвч тэрээр сүүлийн үед бүр бараа сураггүй.
Ихэвч­лэн гадаад орноор аялж яваа бололтой. Харин Б.Чойжилсүрэн гишүүний хувьд хөдөө
орон нутгаар л явдаг ажилтай нэгэн гэнэ. 
Үнэндээ тэдний хэн нь ч байн­гын хороо, чуулганы хуралд байнга суух нүүргүй
болчихсон нь ойлгомжтой. Тийм ч учраас 2012 оны парламент бүрдсэнээс хойш  өнөөдрийг хүртэл тэдний санаачилсан хуулийн төсөл
гэж сонсогдсон юм алга. Дунд нь Увсын ард түмний эрх ашиг  хөсөр хаягдаж байна. Мөнгө тараасандаа бантаж,
ажлаа ч хийж чаддаггүй Төрийн ордныг “тойрч” 
хал­гаж яваа тэднийг удаан тарч­лаах хэрэг байна уу. Нэгэнт хууль зөрч­сөн
нь баттай бол­сон юм бол эргүүлэн татчих. 
Сонгогчдод тараасан мөнгөө  арав нугалж
төлчихөөд, гудамжинд цээж тэнэгэр айх зүйлгүй санаа амар алхаж явмаар юм.  Увсын ард түмэн ч нүүр улайхгүй ажлаа хийх төлөө­лөгчдөө
парламентад суул­гаж, гарч байгаа хуулиу­дад санаа бодлоо тусгуулах эрх­тэй болог.

 Уг нь Увсын тойргийн энэ маргааныг сонгуулиас хойш
шийдэхээр үзсэн ч шүүхээр явж ирсэн процесс нь урт удаан настай  байсан юм.  
Хамгийн анх УИХ-ын сонгуу­лийн 15 дугаар тойргийн дүн гарч, МАН-аас нэр дэвшигчид
ялалт байгуулсны дараа АН-ынхан гомдлоо СЕХ-нд гарга­сан.  Тэгтэл СЕХ нь “Ч.Хүрэл­баа­тар, Б.Чойжилсүрэн
хоёрын мөнгө тараасныг шүүхээр тогтоолгоод ирвэл тэднийг эргүүлэн татъя” гэдэг хариу
өгчээ.

Үүнээс хойш эцэс төгсгөл­гүй шүүх
хуралдаанууд үргэл­жилж байлаа. Өмгөөлөгч нь ийшээ, тийшээ явчихлаа гэдэг элдэв
шалтаг шалт­гаа­наар  шүүх хурлыг аргал­саар
Ч.Хүрэлбаатар, Б.Чой­жил­­сүрэн нар УИХ-ын гишүү­нээр нэг жил суугаад амжлаа.  АН-ын гомдол гар­гагс­дын хэлж байгаагаар Б.Чойжилсү­рэн,
Ч.Хүрэл­баа­тар нар зарим шүүх хуралд “мөнгөөр” нөлөөлж, өөрс­дийн­хөө талд шийдвэр
гар­гуул­даг байсан ч гэх  яриа бий. Үүний
худал, үнэнийг хэн мэдлээ.  Ямар ч байсан  Увсаас УИХ-д сууж байгаа хоёр гишүүн хууль зөрчсөнийг
бүх шатны шүүх тогтоосон юм байна. Тиймээс Ерөнхийлөг­чийн сонгуулийн өмнө СЕХ-нд
шүүхийн шийд­вэ­рийг хүр­гүүл­чихсэн  аж.
Ерөн­хий­лөгчийн сонгууль, залгаад наадам найр үргэл­жил­сэн учраас СЕХ энэ асууд­лыг
одоохондоо нэг тийш нь бол­гож амжаагүй биз. Ирэх арав­ду­гаар сард эхлэх  намрын чуулганаар СЕХ Ч.Хүрэлбаа­тар, Б.Чойжил­сүрэн
нарыг эргүүлэн татах саналыг УИХ-д өргөн барих нь дамжиггүй болчихлоо. 

Төрийг луйвардаж, эрх мэдлийг хууль
бусаар авах нь хориотой юм байна гэдгийг Ардын намынхан үүгээр яс махандаа шингэтэл
ойлгох хэрэгтэй.  Үнэндээ МАН-ын­хан дээрмийн
аргаар өөрс­дий­гөө төрд ороод суучихлаа гэж үеийн үед “бахархдаг” байсан байх.  Гэвч луйврын аргаар хэзээ ч  төрд суудаггүй, харин шоронд суудаг  гэдгийг ойлгодоггүй байж. Мэдсэн ч мэдээгүй юм
шиг явдаг биз.  Эрх ямба, албан тушаалын төлөө
бол юу ч байсан хөл дороо   дэвслээд гарахаар  улай­ран зүтгэдэг хүмүүс хойно доо.

Өвөрхангайн хоёр байна. Улайм цайм
хууль зөрчиж, сонгогчдод баруун солгойгүй мөнгө цацчихаад “Тэр ямар хамаатай юм.
Бид хоёр хам­гийн олон санал авсан хүмүүс. Юун Г.Батхүү, Д.Зоригт. Авсан саналынхаа
тоо­гоор бид тэднийг хол хая­на шүү” хэмээн одоо хүртэл гоншиго­но­дог. Сонгууль
бол сонгууль. Сонгуулийн хууль зөрчсөн л бол ялаа үүрээд, хариуцлагаа хүлээдэг юм.
Тэрнээс хэн нь хэдэн хүний санал авч, аль нь олон­хийн дэмжлэг авсан нь хэнд ч  пад­лий­гүй. Ганцаараа 100 хувийн санал авч ялсан
бай­лаа ч хууль зөрчсөн бол цааш алхах эрхгүй. Яагаад гэвэл Монгол хууль цаазтай
улс шүү дээ.

Төрийн эрх мэдлийг хууль бусаар авна
гэдэг бол эмзэг сэдэв. Ардчиллын амин сүнс нь сонгууль. Энэ сонгуулийг луйвардаж,
иргэдийн сана­лыг хууль бусаар худалдан авч төрд гарахыг оролдоно гэдэг нь өөрөө
ардчиллын амин сүнсийг устгаж байна гэсэн үг. Тэгэхээр Ардын намынх­ны сонгуулиар
хийж байгаа энэ мэт луйврууд цаашид сонгууль явуулах хэрэггүй гэдэг санаагаар яваг­даж
байна. Ийм учраас сон­гууль луйвардсан хэн бүхэнд хууль үйлчилж, хариуцлагыг нь
үүрүүлдэг байх ёстой.  Увсынханд л хууль үйлчил­дэг­гүй
гэдэггүй юм бол шүү дээ.

 Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

Говьсүмбэр аймагт нэгэн өрх эзгүйрлээ.
Шорон дамжиж олон жил амьдарсан Ж.Ганхуяг гэгч эхнэ­рээ зэрлэгээр хө­нөөж, голомтоо
самарсан байна. Энэ эрийн бал­гаар хоёр ээж хүргэн, бэрийнхээ мууг үзэж, үр хүүхэд
нь бурхны оронд очсон ээжийгээ балмад эцгийнхээ савраас хам­гаалж чадаагүйдээ ха­рам­саж
сууна. Нутаг усныхан нь ч энэ л хэргийг шүүн хэлцэж талийгаач бүсгүйн хойтын буянд
маани нэмэрлэж, хэрцгий  эрийн зүгт хамаг
муу үгээ урсгаж байна. Говьсүм­бэр аймагт очиход талий­гаач бүсгүйн ар гэрийнхэн
Улаанбаатар хот руу буян ном үйлдэхээр явсан байв. Хэрэг гарсан газрыг битүүмжилж
дотор нь өргөлийн ширээ засч, арц хүж уугиулс­наас өөр энд айхтар хэрэг гарсан байна
гэж анзаа­рагдах зүйл үгүй. Шинэ­хэн барь­сан байшин түгжээтэй  байх. 

Хэрэг Чойр хот, Сүмбэр суманд гарсан
байна. Ж.Ган­хуяг нь хоёр ч удаа шоронд орж арав орчим жил хоригд­сон нэгэн гэж
байгаа. Энэ хугацаанд эхнэр нь түүнийг хүлээж, хоёр хүүг нь бусдын гар харуулалгүй
өсгөж тусад оруулжээ. Ж.Ганхуяг дөрвөн сарын өмнө шоронгоос гарч эхнэр дээрээ ирэн
хамт амьд­рах болсон байна. Талийгаач бүсгүй Б ч, Ж.Ганхуягийг хүлээ­сэн шигээ хүлээн
авч, “Үлдсэн амьдралаа зөв зөө­лөн туулъя. Хоёр хүү тусад гарсан болохоор нас ахисан
чи бид хоёр нэг нэгэндээ хэрэгтэй. Ухаантай байгаа­рай” хэмээн ах дүү нарынхаа хажууд
хэлж байсан гэдэг. Ж.Ганхуяг ч “Ухаарал сэнх­рэлийн дээдийг оллоо. Өн­гөр­сөн
25 жилийн хугацаанд чамайгаа бишгүй их зовоож. Одоо ажил хийнэ. Амьдрал ахуйгаа
дээш татна” гэж байж. Ингээд эхнэр Б нь цалин­гийн зээл авч хуучны вагон депогийн
шавар бай­шин­гаа өргөтгөж  урд талд нь
10х10 харьцаатай нэг давхар тоосгон байшин барьж  эхэл­сэн гэнэ. Өнгөрсөн зуны турш Ж.Ганхуяг байшингаа
барих ажлыг гардан хийж наймду­гаар сарын сүүл гэхэд дотор заслыг нь эхлүүлээд байжээ.

 Ж.ГАНХУЯГ ЭХНЭРЭЭ БАЙНГА ЗОДДОГ
БАЙЖЭЭ
 Гэтэл “Ухаарал ухаара­хуйн дээдийг
оллоо. Орон шоронгийн амьдралаас залх­­лаа. Одоо л чамайгаа жаргаая” гэж амлаад
байсан Ж.Ганхуяг наймдугаар сарын 30-ны өглөөний 08 цагийн орчимд 25 жил ханилсан
хань, хоёр хүүгийнхээ ээж Б-г хөнөөжээ. Тэрээр сүүлийн хэдэн сар овоо дориун ажил­лаж
байсан ч наймдугаар сарын сүүлийн хэдэн өдөр архи ууж эхэлсэн байна. Төр­сөн өдөр
нь дөхөж байна хэмээн шоронгийн хамууд нь архи авчран ууж хэд хоног согтуу байсан
юм байх. Ингэж явахдаа арав гаруй хүнд гар хүрч, халаасан дахь мөнгийг нь бараг
л дээрэмдэж аван архины мөнгөө залгуулж бай­сан сурагтай. Ийн наймду­гаар сарын
30-ны өдөр та­сарч унатлаа архидаж Говь­сүмбэр аймгийн II сургууль буюу эхнэрийнхээ
ажлын үүдээр согтуу эргэлдэж бай­сан гэнэ. Энэ үед талийгаач бүсгүй нөхрөөсөө зугтаад
найзынх руугаа явжээ. Ер нь Ж.Ганхуяг согтсон үедээ эхнэр­тээ байнга гар хүрдэг
нэгэн байсан гэдгийг нутгийн хүн бүр ярьж байна. Ямар сайндаа л эхнэр нь түүнтэй
ханилснаасаа хойш өөрийн гэсэн ганцхан шүдтэй үлдэж хиймэл шүд хийлгэсэн бай­хав.

Иргэдийн ярьж буйгаар Ж.Ганхуяг эхнэрээ
хүний ёсонд байж болохооргүй хамгийн муу муухайгаар хө­нөө­сөн байна. Талийгаа­чийн
хоёр нүднээс бусад бие мах­бодь нь гэмтэж, хугарч, хөхөрч няцарсан байсан гэнэ.  Шууд хэлбэл барилга барьж бай­сан хүрз, лоом,
жоотуугаар ээлжлэн зодож амь насыг нь хохироосон бололтой юм. Бүх хавирга, хоёр
гар, хөл гээд хүний биед байдаг хамаг яс нь хугарч гавал нь няцарс­наас гадна лоом,
жоотуугаар нэвт сүлбэсэн, хүрзээр биеийг нь сийчсэн байдалтайгаар хөнөөсөн байсныг
Говьсүм­бэрийнхэн халаглан ярьж байна. Хиймэл шүд нь хэдэн хэсэг бутарч өөрт үлдсэн
нэг соёо нь хүртэл хугарсан бай­жээ. Цагдаагийнхан хэргийн газарт ороход байдал
ийм байхын дээр өрөөгөөр нэг цус тунарч хугарсан яснууд нь сэрийж, дөрвөн мөч нь
хэд хэдэн газарт нугаларсан бай­сан аж. Хүмүүсийн ярианаас анзаарахад Ж.Ганхуяг
эхнэ­рээ амь тасарснаас нь хойш хичнээн удаан нүдсэн ч байж мэдэхээр байгаа юм байна.

ЭХНЭРЭЭ ХӨНӨӨЧИХӨӨД ӨӨР ОЛОН ХҮНИЙГ
АЛНА ГЭЖ ДАЙРЧЭЭ
Тэр эр өөрийн эхнэр Б-г хөнөөсөн даруйдаа
байшин­гаа гаднаас нь түгжиж орхиод Замын-Үүдэд байдаг дүү рүү нь утсаар ярьж бид
хоёрт мөнгө хэрэгтэй болоод байна хэмээн 20 мянган төгрөг дан­саар шилжүүлэн авч
өөрийн хамаатныдаа очсон гэж бай­гаа. Тэндээ хоол унд идээд урдхан талд нь байх
шорон­гийн найзындаа очиж архи уусан байна. Ингэж явахдаа “Би одоо үхэх гэж байна.
Та нартайгаа хамгийн сүүлчийн удаа уулзаж байна шүү” гэж ярьж байсан гэнэ.  Архи ууж согтсон эр Шивээговь суманд очиж найз
нартайгаа өдөр­жин уужээ. Мөн л “Би үхэх гэж байгаа” хэмээн бусдыг дарам­талж ойр
өнгөрсөн хүн бүхэн рүү агсамнаж байжээ. Хэн нэгэн өөдөөс нь ширүү­хэн харахад л
ална хэмээн заналхийлж байсан байна. Наймдугаар сарын 30-ны үдээс хойш цагдаагийнхан
хэргийн талаар мэдээлэл авч Шивээговь сумаас түүнийг баривчлан эрүүлжүүлжээ. Ингээд
маргааш нь эрүүгийн хэрэг үүсгэн мөрдөн байцаах газарт шилжүүлсэн байна.

Ж.Ганхуяг эхнэрээ хөнөөх болсон шалтгаан
нь архи уулгаагүй гэх.  Тодруулбал, талийгаач
Б 30-ны өглөө буюу амь үрэгдэхийнхээ өмнө­­хөн нөхрийгөө эрүүл болсон гэж бодоод
гэртээ харьж ирсэн бололтой. Тэгэхэд Ж.Ганхуяг архи нь гараагүй байсан бөгөөд шар
тайлах мөнгө нэхэж эхнэрээ дарамталж эхэлснээс хэрэг явдал гарчээ. Талийгаач бүсгүй
эр нөхрөө архинаас хол байлгах гэсэндээ “Архи битгий уу” хэмээн учирлан гуйж байсныг
ойр өнгөрсөн нэгэн хэрэг гарахын өмнөхөн сонссон байна. Харин нөхөр нь “Хаана хоноод
ирсэн п… вэ. Архины мөнгө өг” гээд гарт таарсан бүхнээрээ балбаж эхэлсэн гэдгээ
хүлээжээ.  Тэрээр “Тэр намайг насаараа дарамталсан.
Архины мөнгө өгдөггүй байсан юм. Алъя гэж бодоод л зодож алсан” гэж мэдүүлсэн байна.

Үргэлжлэл бий

Л.МӨНХТӨР

Шинэ Ерөнхий сайд гэр бүлийн хамт

Австралиас манай тус­гай сурвалжлагч
Э.Энэрэл бичиж байна.

Сүүлийн хэдэн өдөр сон­гуулиар нэвт
амьсгал­сан но­гоон тив-Авст­ра­лид бүх ний­тийн сонгуу­лийн санал ху­раалт бямба
гаригт буюу энэ сарын 7-ны өдөр болж дуус­лаа. Сонгуулиар сүүлийн зургаан жилийн
турш эрх барьж байсан Хөдөлмөрийн нам бай­раа тавьж, хүчтэй сөрөг хүчин байж ирсэн
либе­ральчуудын эвсэл ялалт бай­гуулаад байна. Ерөн­хий сайд Кевин Раддын тэргүүлсэн
хөдөлмөрийн намын хувьд сүүлийн 100 жилийн түүхэнд байгаа­гүй­гээрээ ялагдал хү­лээ­сэн
нь энэ. Ерөнхийдөө Хөдөлмөрийн намынх­ныг иймэрхүү ялагдал хүлээх ма­гад­лалтай
та­лаар Кевин Рад­дын өм­нөх Ерөнхий сайд хатаг­тай Жулия Гиллардын үед ч яригдаж
байсан. Авст­ралийн түүхэн дэх анхны эмэгтэй Ерөнхий сайд болох түүнээс албыг нь
авахаар Кевин Радд тэргүүтэй хүмүүс нэлээд эртнээс хөөцөлдсөн билээ.

Хатагтай Жулиягийн өмнө Ерөнхий сайдын
албыг хашиж байсан Кевин өнгөр­сөн зургадугаар сард нам дотроо чухам хэнд нь илүү
итгэл үзүүлэх талаар санал асуулга явуулахаар гарын үсэг цуглуулж эхэлсэн бөгөөд
томоохон сонгуулийн өмнө энэ нь ихээхэн эрсдэлтэй хэрэг байсан юм. Гэвч нам доторх
энэ мэт тэмцэл ялан­гуяа эрх баригч намынханд гардгийг манайхан юу эс андах билээ.
Гэхдээ тэр нь дандаа ашиггүй байдгийг бид бас л гадарлахтайгаа улсууд хойно.
2010 оноос эхлэн Ерөнхий сайдаар ажиллаж ирсэн Жулия хэн ялагдсан нь улс төрөөс
явъя гэсэн шаз­руун мэдэгдэл хийж, үр дүн түүний эсрэг гарснаар Кевин Радд дахин
Ерөнхий сайд болсон байдаг. Гэвч  тун удсангүйгээр
албаа өгөх болж байна. Тэрбээр ялагд­лаа хүлээж, Австралийн 28 дахь  Ерөнхий сайдаар Тони Аббот болох нь тодорхой болмогц
сонгуулийн орой буюу өнгөрсөн бямба гаригт ялагдлаа хүлээж мэдэгдэл хийсэн. Эрх
баригч нам болж, Ерөнхий сайдын суудлыг авахад 76 суудал хангалттай бөгөөд Либерал
намын дарга Тони Абботын удирдсан эв­сэл Төлөөлөгчдийн танхимын 150 суудлын 89-ийг
аваад байна. Ялагдал хүлээсэн Хөдөлмөрийн нам 56 суудал­тай үлджээ.

Австралийн сонгуулийн дүн цаг хугацааны
хувьд тун амархан гарч байгаа нь анзаа­рагдаж байна. Ердөө санал хураалт дуусаад
цагийн дараагаас Тони Аббо­тын нам ялсан талаар улс төрийн тоймчид телевизээр яриад
эхэлсэн билээ. Санал авах хугацаа 8-18 цагийн хооронд бөгөөд заавал сана­лаа өгөх
ёстой сонгогчдын хувьд амралтын өдөр гэлтгүй эртлэн босоод саналаа өг­чих­дөг бололтой
юм. Сүүлийн хэдэн өдрүүдэд зэврүүхэн байсан Австралид сонгуу­лийн өглөө тэнгэр цэлмэж,
дулаарч эхэлсэн. Манай сон­гуулийн үйл явцтай харьцуу­лан харахад энд ялгаатай зүйл
цөөнгүй. Манайд сонгуу­лийн өдрөөс нэг өдрийн өмнө хэвлэл мэдээллийн суртал­чилгаа,
гудамжны зурагт сам­бар, тараах материалыг хорь­чихдог бол энд үгүй. Гудам­жинд
нэр дэвшигчдийн хам­гийн сайхнаараа инээж ава­хуулсан зурагнууд өлгөөтэй хэвээр
байх. Заримыг нь манайд ч санаатай санамсар­гүй нь мэдэгдэхгүй үйлддэ­гийн адил
шүдийг нь харлуу­лан будаж, Гитлер сахал тавьсан шиг шоглосон нь санал хураалт дууссаны
дараа ч харагдаж байна лээ. Тэр ч байтугай зурагт хуудсыг  энэ өдөр л жинхэнэ тараах юм. Сонгуулийн байрны
үүдэн дээр нэр дэвшигчдийн кампанит ажилд оролцож буй оюутан голдуу нөхөд нэг нэг­нээ­сээ
өрсөн тараах мате­риа­лаа хүмүүст өгч уралдана. Австралийн сонгуулийн үйл явцыг
дунд нь орж ажиглах гэсэн хүсэл маань сайн дурын ажилтнаар нэг өдөр ажил­лахад хүргэсэн
нь энэ. Ингэс­ний хүчинд ч уншигчдадаа өөрийн ажиглаж харснаа хүргэх боломжийг эдэлж
бай­на. Гэхдээ том намаас нэр дэвшиж байгаа биш харин бие даагчдын кампанит ажилд
тусалсан. Нэг багш маань найздаа тусалж, кам­панит ажилд нь оролцож байгаа учраас
Австралийн сонгогчдод тараах материал түгээх ажил олдсон гэх үү дээ. 

Манайд санал болох өдөр тараах материал
ба­риад зогсч байвал өөрөө төдийгүй нэр дэвшигчээ бал­лаад хаячихна. Харин авст­раличууд
хэнд саналаа өгө­хөө шийдэхэд нь дөхөм болно гэж үздэг бололтой юм. Манайд санал
өгөх өгөхгүй нь мэдэгдэхгүй айл бүрт тараах материалаа оруулж өгдөг бол энд ирж
байгаа хүмүүст атгуу­лах гээд шамдчих юм билээ. Ер нь сонгуулийн сүүлийн өдөр л  сурталчилгаагаа илүү хүчтэй хийдэг гэмээр юм уу
даа.

Хаа газрын сонгогчид ялгаа­гүй л юм
даа. Ерөнхий­дөө манай АН, МАН шиг энд­хийн Хөдөлмөрийн хийгээд Либерал гэсэн хоёр
том намын дэмжигчид бол андаш­­гүй. Ногоон нам, бие даагч энэ тэрийн материалыг
тоож авахгүй. “Манай Хөдөл­мөрийн намынх хаана байна” гэвэл энэ үед тухайн намын
материалыг тарааж байгаа нөхрийн нүүрэнд мишээл тодрон бахархалтайгаар өгөх бол
бусад нь жаахан атаар­хангуй хоцрох жишээтэй. Австрали ч түмэн газрын холимог улс
болохоороо ёстой зүсэн бүрийн хүмүүс санал өгөх байрны гадаа ирээд дугаарлан зогсоно.
Дугаарлаж байгаад л ороод явчих юм билээ. Цагаанууд ч тараах материал авахгүй, эвсэл
сонголтоо хийчихсэн гээд тун сүрхий. Азиуд хаа очиж даруухан улсууд юм. Хэн тараах
цаас өгнө бүгдийг нь аваад л харж эргүүлж той­руулна. Залуучуудын хувьд бараг хэн
дэвшиж байгаа, хэнд саналаа өгөх вэ гэдгийг тэнд дугаарлан зогсч байхдаа шийдэж
байх шиг. Тэгэхээр тэрхүү манайд хууль бус гэж тооцогдох тараах материа­лаа сонгуулийн
өдөр ч өгч байдаг арга зүгээр мэт санагдсан шүү. Сайн дурын ажилтан хийж байхдаа
ан­заар­сан нэг зүйл бол харууд их үндсэрхэг юм. Угаасаа ч арьс өнгөний зөрүүнд
хавчиг­даж ирсээр цусанд нь ч байдаг юм уу. Сонгуульд заавал оролцож саналаа өгөх
үүргийнхээ дагуу ирж буй хип поп хар залуучууд хар нэр дэвшигч байвал заавал түүнд
өгье гээд л асуудлаа шийд­чихэж байх жишээтэй. Би Рибнга Грин, Зита Адут Нгор гэсэн
эрэгтэй, эмэгтэй хоёр нэр дэвшигчийн материалыг тарааж байлаа л даа. Тэдний гарал
үүсэл тавьсан зургаас нь илт. Харин хар залуучууд тэдний материалыг авангуу­таа
дараагийн нөхдийнхийг тоож авахаа болих бөгөөд энэ байдал нэлээд хэд хэдэн удаа
давтагдсан билээ. Зарим сонгогчид Хөдөлмө­рийн болоод Либерал болон Үндэсний намын
эвслийн тараах материалыг аваад хэрхэн саналаа бөглөх та­лаар анхааралтай ажигласан
шиг зогсоно. Тараах мате­риал ерөнхийдөө энгийн. Нэр дэвшигчийн зураг, саналын хуудсыг
хэрхэн бөглөх талаар гарын авлага, мэдээж өөрс­дий­гөө сонгохыг сануулна. Бас тухайн
намын гол уриа, амлалт байна. Энэ үеэр биз­несийн байгуулагууд ч зүгээр суухгүй.
“Өлсгөлөнг бүү сон­гоорой” гэсэн бичээс бүхий цамц өмссөн охид сагстай шоколадыг
тэнд зогссон хүмүүст тарааж амталгаа хийлгэж яваа харагдсан. Ийн­хүү “Сникерс” брэнд
сонгуу­лийн үеэр сэргэлэнтэж байх жишээтэй.

Хэвлэл мэдээллийн хувьд өмнөх өдрөөс
нь сурталчил­гаа таг болох ч сонгуулийн өдрөө мэдээллийг харамгүй цацаж байх юм
билээ. Хэний кампанит ажил ямар болсон хэн юу гэж амласан гээд сануулсан тойм бичлэгүүд
их гарч байсан. Мөн саналын эхний дүн гараад эхлэхээр жагсаалтын эхэнд бичигдсэн
Кевин Радд эсвэл Тони Аббот сенатад үлдэх нь тодорхой болж байна гээд явж өгнө.
Манайхан шиг ялагдсаны талд нь өгч, тэнцвэржүүлэх гээд байдаг сэтгэлгээгээр бол
сонгуулийн үр дүн эхнээсээ тодорхой болоод явах нь буруу ч юм шиг. Сонгуулийн үйл
явцыг гаднаас нь ажиг­лахад иймэрхүү зүйлс бодогдож байснаа хуваалц­лаа. Энэ удаагийн
сонгуулийн хувьд аль, аль нам нь сошиал буюу интернэт дэх нийгмийн сүлжээнд ихээхэн
анхаарсан гэх юм билээ. Албан мэдээ­лэл хийж байхад нь нүүр амаа хачин болгон, нүдээ
томруулж ирээд зэрэгцэн зургаа авахуулах залуу сонгогчдод дарга нар туйлын эелдэг
байгаад байсан нь үүнтэй холбоотой л байх. 
Харахад энгийн бага залуу ч твиттерт хэчнээн дагагчтай ч юм, фэйсбүүкийн
хэдэн ч найзтай юм хэн мэдлээ дээ гэж боддог биз. Хормогч зүүж хоол хийж байгаа,
бөмбөг өшиглөж байгаа хоёр том намын дарга нарын дүр зураг голлон үргэлжилсэн сонгуу­лийн
кампанит ажил ийн сөрөг хүчин нь ялагч болс­ноор дууслаа. Сонгуулийн үеэр охидоороо
гоёж, албан ёсны мэдэгдэл уулзалт бүр дээр нэг нэгээр нь дагуулан явж байсан Тони
Абботт ийн­хүү Ерөнхий сайд болж бай­на. Тэрбээр ялалтаа зарлаж хэлсэн үгэндээ
“Өнөөдрөөс эхлэн Австрали улс шинэ менежментээр явах болсныг зарлаж байна” гэсэн
билээ. “Илүү хүчирхэг Засгийн газар, илүү хүчирхэг Австрали улс” гэсэн уриатай оролцсон
эвс­лийнхэн хоёр сая ажлын байр бий болгож, шинэ замууд барьж, агаарын бохирдлын
эсрэг бодлогыг татвараар зохицуулж, үргүй зардлыг багасган, хөлөг онго­цоор олноороо
бууж байгаа цагаачдын асуудлыг зохи­цуулна хэмээсэн. Ийм зорил­го бодолтой эвслийнхэн
сон­гуульд яллаа. Бизнесийг нээлттэй болгоно гэж тэд онцолж буй. Сонгуулийн шөнө
баяраа тэмдэглэсэн ч ням гаригийн өглөө 6.30 цагт дугуйгаа унангаа ажлаа хийж, уулзалтуудаа
хийсэн талаар Австралийн шинэ Ерөнхий сайдын талаар ням гаригийн өглөөний сонингууд
мэдээлээд эхэлжээ. Тэгэхээр түүнийг хэр ажил хэрэгч бай­хыг цаг хугацаа л харуулах
нь бололтой.

Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг  гадаад айлчлалаа энэ сарын 11-14-ний хооронд  Японоос эхлэх юм байна. Гадаад айлчлал хаанаас
тавьж  байна гэдэг улс орны удирд­лагуудын
хувьд чухал байдаг. Айлчлалынхаа эхлэлийг Японоос эхэлж байгаа нь зөв зам дээрээ
л байгаа гэсэн үг.  Үе, үеийн Ерөнхий сайдууд
бадар барихдаа урд, хойд хөршөө чухалчилдаг байв. Бадар барьсан айлчлал нь балагтай
болох нь олонтаа. Хаашаа зугтаах аргагүй мөнхийн хоёр хөрштэйгөө найрсаг байх ёстой
ч найр тавьж, гар барьж,  гарын үсэг зураад
бүх зүйл болчихдог юм биш. Гуравдагч  хөршийн
бодлого барьдаг ч хөр­шөө­сөө давж хардаггүй сэтгэхүйг өөрчлөх цаг болсон. Ерөнхий
сайдын энэ удаагийн айлчлалаас их зүйл хүлээж байна. Бэлгэдлээ бодсон ч нар зөв
тойрдог монгол хүний хувьд энэ айлчлал ээлээ өгөх буй за. Хөрөнгө оруулагчид нүүрээ
буруулж, эдийн засаг хүнд­хэн байгаа үед харилцан хамтын ажиллагаа, хөрөнгө оруулалт
ярихаар наран ургах зүгт  мордож байгаа нь
нааштай зөв алхам боллоо.

“Зовсон үеийн нөхөрлөл  жин­хэ­нэ нөхөрлөл байдаг” гэж япон­чууд ярьдаг.
Манай зүйрлэлээр бол “Зовох цагт нөхрийн чанар таниг­да­на” гэдэгтэй утга ойролцоо.
Байлдаж тэмцэж явсан цаг нэгэнт ард хоцорч, сүүлийн жилүүдэд харилцан хамтын ажиллагаа,
итгэлц­лийн түвшинд хоёр улс явж ирлээ.

Эдийн засаг хүнд хэцүү жилүү­дэд тусламжийн
гараа сунгаж, хамгийн их хөрөнгө оруулалт хийж байсан Япон улсад талархахгүй байхын
аргагүй. Фүкүшимагийн асуудал дэлхийн анхааралд орохоос өмнө цунами боллоо гэхэд
Монголын ард түмэн хэрээрээ тусалж байлаа. Тэгэх ч ёстой юм. Япончууд бидэнд цэцэрлэг,
сур­гууль барьж, зам тавьж,  томоохон төсөл
хөтөлбөрүүд хэрэгжүүлж, буцалтгүй тусламж үзүүлж байсан, одоо ч үргэлжилсээр байгаа.  

Н.Алтанхуягийн  танхимд ч 
Японд боловсролд эзэмшсэн  сайд нар
бий.  Боловсролд хөрөнгө оруулна гэдэг ийм
ашигтай. Япончууд манай боловсролыг дэмжиж олон монгол хүн тэндээс эрдэм өвөрлөж
ирсээр байгаа. Үүний үр дүн ч гарч Ерөнхий сайд нар ургах зүгээс гадаад айлч­лалаа
эхэлж байна. Энэ айлч­лалаас үр дүнг хүлээх л үлдлээ.

Уул уурхайн сайд Д.Ганхуяг, Боловсролын
сайд Л.Гантөмөрөөс эхлээд   чамгүй олон хүн
Японд боловсрол эзэмшсэн. Уул уурхайн яамыг хоёр далбаатай гээд хэлчихэд буруутахгүй
байх. Алтан соёмботой Монголын далбаа, алтан нартай Японы далбаатай гэж хэлж болох.
Эндээс  зам мөрийг  нь зөв заагаад өгчихөж дээ гэж хэлмээр санагдав.

 
Наргиж хэлэхэд увс аялгаар сайн ярьдаг Ерөнхий сайд магадгүй хятад ч, орос
ч үгүй, бүр англи ч хэл мэддэггүй байж болох. 
Гэвч түүний хэлний мэдлэгийн тухай биш хэлэлцээрийн ширээний ард хэрхэн тохиролцож
чадахыг харах эхний боломж.  Хөрөнгө оруулаг­чид
нэгэнт нүүр буруулж, Засгийн газрын нэр хүнд унаад байгаа энэ цагт яах аргагүй энэ
улстай найрсаг хамтын ажилла­гаагаа дараагийн түвшинд хүргэж, яриа хэлцэл хийх нь
чухал. Япон­чуудыг уул уурхайд хөрөнгө оруу­лалт хийх болов уу гэсэн горьдлого манайханд
бас байгаа. Уул уур­хай­гаас эдийн засаг нь хамаарал­тай болчихсон манайх шиг улс
эргэж буцаад байхгүй Япон түнш­тэй хамтрахад буруу гэх зүйлгүй. 

 Сөхрөөд байгаа эдийн засгаа аврах гэж хийж буй
эхний алх­муудын нэг энэ болов уу.  Ерөнхий
сайд Наран улсаас юу амжуулаад ирэх вэ гэдэг анхаарал татаж байгаа. Энэ удаагийн
айлчлалын гол зорилго томоохон төслүүд дээр хамтран ажиллах, хөрөнгө оруу­лал­тыг
нааш нь татах сонирхол.   Айлчлалын үеэр Японы
эзэн хаанд бараалхаж, Ерөнхий сайд Ш.Абэтэй уулзалдах юм байна.  Монголын Эдийн засгийн хорооны төлөөлөгчид, хоёр
орны найрамд­лын нийгэмлэг болон  томоохон
төсөл хөтөлбөрийн төлөөлөгчид­тэй уулзана. Японы хувийн хэвш­лийнхэнтэй уулзахдаа
“Монголын эдийн засгийн өнөөгийн байдал, хөрөнгө оруулалт”-ын  талаар лекц уншиж харилцан ярилцах юм билээ. Эдийн
засаг, үйлдвэрийн сайд, Гадаад харилцааны сай­дууд­тай  мөн уулзах юм.  Албан  хөтөлбөрт
иймэрхүү зүйл тусгагд­сан байна лээ. Зүгээр нэг уулзалт хийх биш үр дүн гаргах нь
чухал. Ерөнхий сайдын айлчлал олз омогтой байгаасай. Аян замд яваа хүнд ингэж л
хэлэхээс.

Япончуудын хэлдгээр “Хямдхан амлалт  хурдан мартагддаг”. Мартагдахгүй үнэ цэнэтэй тохироо
хийх нь Ерөнхий сайдаас л хамаарна. Улсын нэрийн өмнөөс бадар барьж яваа хүн урагштайхан
юм дуулгах биз. Олон улсын харилцаа ч гэсэн хүн хоорондын л харилцаа байдаг шүү
дээ.  Чин сэтгэл, үнэнч байдал гэдэг япон
хүний ёс зүйн том хэмжүүр болж байдаг. Үүрэг хариуцлага гэдгийг хэн нэгнээс өгсөн
үүрэг даалгавар гэж тэд үздэггүй. Үүнийг тэд амьд­ралын нэг салшгүй хэсэг болгож
чадсан. Хэр баргийн юманд сэтгэл хөдлөлөө ил гаргаад байдаггүй. Ямар нэг зүйлийг
аргалж, аргацаах талаар  тэдэнтэй яриад нэмэргүй,
хэлсэн ярьсандаа л байх хэрэгтэй болно. 

Дашрамд   сануулахад япон­чууд гурван удаа татгалзаж байж
өгдөг гэсэн үг байдаг.  Эхний удаа гуйхад
нь хэлсэн бүрийг нь зөвшөөрөөд байв. Үг нь түргэдээд байдаг хүнд ийм үг илүүдэхгүй
болов уу.

Нэгэнт Японы айлчлалын тухай хөндсөн
болохоор энэ улсын тухай багахан мэдээлэл хүргэе. Японы Үндсэн хуулийг энх тайвны
хууль гэх нь бий. 1947 онд Японы уг хуульд энх тайван дайн дажингүй байх зарчим
тунхагласан байдаг. Энэ нь хоёрдугаар дайны сургам­жаас үүдэлтэй. Үүнийгээ 1951
онд  Сан Францискогийн энхийн гэрээнд тусгасан.

Японы гадаад бодлого нь аль болох
сөргөлдөөнөөс сэргийлж, алтан дунджийг барьдаг. 1950, 1960-аад оны үед Японы гадаад
бодлого гурван үндсэн зарчимд тулгуурлаж байсан. Батлах хам­гаалах болон эдийн засгийн
хүрээнд АНУ-тай нягт холбоотой ажиллах, чөлөөт худалдааны системийг дэмжих,  олон улсын харилцааг дэмжих зарчим байв.

Энэ бодлого ч зөв болж эдийн засгаа  нь маш хурдацтайгаар хөл дээр нь босгосон.
1970 оноос хойш бие даасан гадаад бодлого 
явуу­лах болсон гэж хэлж болсон. 1990-ээд он хүртэл  АНУ-аас улс төрийн хараат байдал хэвээр байсан
боловч эдийн засгийн хувьд олон улсын санхүүгийн болон улс төрийн байгууллагуудад
өөрийн байр суурийг бэхжүүлэхэд ихээхэн хөрөнгө зарах болсон төдийгүй тэр дундаа
Азийн хөгжиж буй орнуу­дад ихэхээн анхаарал хандуулах болсон юм. Үүнд Монгол улс
ч багтана.

Монголчууд тулаанч ард түмэн гэдгийн нотолгоо болж 2008 оны Бээжингийн
олимпоос 57 кг-ын жинд Хөдөлмөрийн баатар, гавьяат тамирчин Э.Бадар-Ууган алт,
П.Сэрдамба 48 кг-ын жинд мөнгөн медаль хүртэж ард түмнээ баясгаж байсан цаг
саяхан. Тэгвэл өдгөө эдгээр тамирчид Монголын олимпийн боксын холбоог удирдаж
байна. Ард түмэн тэднийг олимпийн наадамд амжилт гаргасан шигээ боксын
холбоогоо удирдаад явна гэж бодож байсан ч харамсалтай нь тэгж чадахгүй байна. Аливаа
асуудлыг шийдэж чадахгүй байна. Олимпийн боксын холбоо гэж хаалга нь байнга
түгжээтэй байдаг нэг өрөө бий. Тэмцээн уралдааны үед салхи савир оруулдаг гэхэд
хилсдэхгүй. Боксын зовлонг мэдэрсэн хүн өөр ажиллаж байх гэсэн ч зовлонг нь
амссан шигээ зөв ажиллаж чадахгүй байна. Хэдэн хүний эрх хасах маягтай, тэмцээн
уралдаанд оролцох тамирчдаа ялгаварлан эрх мэдлээрээ далайлгах маягтай, хэдэн
хүнээр өөрсдийгөө хүрээлүүлэн ажиллаж эхэлсэн. Өөрт нь таалагдахгүй бол эрх хасна
хэмээн далайлгадаг тухай боксынхон ярьцгаадаг болсон нь нууц биш. Боксын холбоо
амжилтын төлөө хамтдаа ажиллах хэрэгтэй. Өнгөрөгч дөрөвдүгээр сард Олимпийн боксын холбооны Ерөнхийлөгч Ч.Ганзоригийг хэл
амтайхан албан тушаалаас нь буулган Батлан хамгаалахын сайд Д.Бат-Эрдэнийг
сонгосон. Шинэ Ерөнхийлөгчтэй болоод долоо ч хоноогүй байхад нь Залуучуудын улсын аварга
шалгаруулах боксын тэмцээний дараа Монголын үе үеийн шилдэг
ширэн бээлийтнүүдийн амжилтын замыг зассан Сэлэнгэ аймгийн “Улаан ирвэс” клубын дасгалжуулагч,
спортын мастер, ОХУ-ын Буриад улсын гавьяат дасгалжуулагч Г.Ганхуягийн
дасгалжуулагчийн эрхийг нэг жилээр хассан. Үүнийг нь бокс сонирхогчид эгдүүцэн
хүлээж авсан ч тэгс гээд нам дарагдсан. Энэ явдлаас хойш Олимпийн боксын
холбооны үйл ажиллагаа чухамдаа яаж явдгийг хүмүүс ойлгохоо байж, шинэхэн генсекдээ
эргэлзэж эхэлсэн. Түүний дараа боксын эмэгтэй тамирчид Олимпийн боксын
холбооноос өрх тусгаарлаж тусдаа холбоо байгуулна. Ийм холбооныхонтой хамтарч
ажиллаж чадахгүй гэдгээ мэдэгдсэн. Нэг бүдэрвэл долоо бүдэрнэ гэдэг. Боксын
холбоог удирдах боксын рингэнд тулалдах хоёр өөр гэдгийг тэд ойлгож эхэлсэн
байх. Боксын
холбоонд бодлого хэрэгтэй байна. Тэд бодогогүй зүгээр л өөрсдийн бодлоор ажлаа
хийж байна. Гаргасан амжилтаараа өрсөлдөх дуртай Жүдо бөхийн холбоо нь хажууд
нь тэнгэр газар шиг ялгаатай. Нарийн журамтайгаар хэрхэн ажиллахаа шийдчихдэг.

Боксын холбооны удирдлагын эрхийг гартаа авна гэдэг нь хэн нэгний эрх ашигт
өөрсдийн дур зоргоор халдана гэсэн үг биш. Өнөөдөр Монголын нэрийг дэлхийд
дуурсгаж явсан ширэн бээлийтнүүд Спортын төв ордны гадаа халамцуухан ирчихсэн
таньдаг хүмүүсээсээ “татвар” аваад сууж байдаг. “Та нар чинь хийх юмгүй улсууд
уу” гэхэд “Боксын холбоо маань биднийг тоохгүй байхад өөр тоох хүн байх юм уу”
хэмээн гомдолтойгоор шүүрс алдан архины мөнгөө гүйцээж аваад алга болцгооно. Олимпийн
боксын холбооныхон ойрд хөл хөдөлгөөн ихтэй байна. Улсын аваргынхаа үеэр л
бөөнөөрөө цугладаг багш нар бүгд цуглачихсан Спортын ордны гадаа тамхи татангаа
болж буй процессын талаар ярьцгааж байна. “Уг нь Мөнх-Эрдэнийн зөв. Даанч
Мөнх-Эрдэний зөв гээд байвал арвин авахуулцгаана биз” хэмээн ярилцаж байлаа. Дасгалжуулагч
нар нь өөрсдийн үзэл бодлоо илэрхийлж чадахгүй үгээ залгиж сууна. Боксын холбоо
ямар Хойд Солонгос биш дээ. П.Сэрдамба нарын хүмүүс Ким Чен Ун биш дээ.

Монголын боксын холбоо ДАШТ-нд оролцох тамирчнаа ч сонгож чадахгүй хэмжээнд
хүрээд байна. Боксын эрэгтэйчүүдийн насанд хүрэгчдын Дэлхийн аварга
шалгаруулах тэмцээн ирэх 10 дугаар сард Казахстан
улсын Алматы хотноо болно.  Дэлхийн аваргын эрэгтэйчүүдийн 10 жингийн
нэмэх, хасах 91 кг, 52 кг-ын
жингээс бусад долоон
жинд манай улсын ширэн бээлийтнүүд хүч сорих юм. Эдгээрээс зургаан жинд өрсөлдөх тамирчдын нэрс тодроод байгаа
бол 64 кг-ын
жинд эх орноо төлөөлөн тулалдах боксчин хараахан тодроогүй байна.

Олимпийн
боксын
холбоо, Спортын бэлтгэлийн төвийн үндэсний шигшээ багийн албанаас боксын насанд
хүрэгчдийн Дэлхийн аварга шалгаруулах эрэгтэйчүүдийн тэмцээний 64 кг-ын жинд эх орноо төлөөлөх
тамирчинг шалгаруулахаар Монгол Улсын гавъяат тамирчин У.Мөнх-Эрдэнэ,
ОУХМ З.Энхзориг нарын дунд сорилго явуулахаар шийдвэрлэжээ.
Өнгөрсөн
бямба гаригт
явуулсан сорилгод гавьяат тамирчин У.Мөнх-Эрдэнэ рингэнд гараагүй тул З.Энхзоригийг
явуулахаар болжээ.

 

Дэлхийн боксын холбооноос
гаргасан журмын дагуу ОУХМ З.Энхзоригт ялалтыг өгсөн. Гэсэн ч одоогоор энэ хоёр
тамирчны хэн нь Казахстанд болох ДАШТ-нд оролцох нь тодорхойгүй байна.

У.Мөнх-Эрдэнийн хувьд 64 кг-ынхаа жинд 10 гаруй жил
өрсөлдөн элгээрээ хэвтсэн боксын спортын галт бамбар болж явсан цаг саяхан. Э.Бадар-Ууган,
П.Сэрдамба нарыг бокс мөрөөдөж явахад тэр дэлхийн тамирчин болчихсон явсан юм. Монголын
ард түмэн түүнийг дэлхийн тамирчин, ясны тамирчин, боксод л зориулагдсан хүн
гэдэг. Тэр олон жилийн хөдөлмөрийнхөө ачаар олимп, дэлхий, тив, Азийн наадам,
олон улсын нээлттэй тэмцээнүүдэд нүүр тахалж медаль зүүж ирсэн. Дэлхий, дэлхий
гэж хөөрцөглөдөг манайхны хэлдгээр дэлхий мэднэ. Лондонгийн олимпийн наадмаас
ирээд хоёр хоноод боксын бэлтгэлдээ орж байхад бусад тамирчид амралт зугаалгаар
явж байлаа. Тэр боксод зориулагдсан хүн. Үүнтэй хэн ч маргахгүй. Лондонгийн
олимпоос ирэхэд нь хөл гарыг нь үнсэх шахам гүйлддэг байсан хүмүүс одоо нүүрээ
буруулсан. У.Мөнх-Эрдэнэ амбицлаад, алдар хүндийн араас гүйсэн бол өнөөдөр
жигшээ багийнхаа хөлс үнэртсэн зааланд хөлсөө цувуулан бэлтгэл хийхгүй байсан
юм. Зүгээр л нэг газар дарга эхсүл боксын сайн дасгалжуулагч болох байлаа. Тэр
үүнийг хүсээгүй. Амжилтын зам минь дуусаагүй гэдэгт итгэлтэй байна. “Би чадна”
гэсэн эр зоригийг нь боксын холбооныхон мохоох гэж оролдож байгаа юм. Аргаа
барахдаа У.Мөнх-Эрдэнэ хэвлэлийнхэнд хандаж болсон зүйлсийг үнэнээр нь хэлсэн. У.Мөнх-Эрдэнэ
жиндээ дэлхийн чансааг тэргүүлж байгаа. Харин У.Мөнх-Эрдэнийн оронд явуулах
гээд байгаа З.Энхзориг жиндээ сураггүй байгаа. Уг нь З.Энхзориг чинь 57 кг-ын
жинд тулалддаг юм. Сүүлийн үед жин өгсөж тулалдаж эхэлсэн. 57 кг-даа өндөр
амжилт гаргах магадлалтай хэмээн боксынхон хэлсэн байдаг. Гэтэл мань эр
У.Мөнх-Эрдэнийнхээ жинд ДАШТ-д оролцон хэмээн гэдийж явна.

У.Мөнх-Эрдэнэ “Миний хувьд энэ жил ганцхан ОУ-ын тэмцээнд
орсон. Ази тивийн аварга шалгаруулах тэмцээн. Азийн бүх шигшээ багууд орсон.
Миний хувьд багаасаа хамгийн өндөр амжилтыг үзүүлж мөнгөн медаль авсан. Харин
нөгөө нэг баг маань оюутны наадамд орсон. Оюутны наадамд Монголын
боксын шигшээ, Оросын шигшээ баг хоёр л орсон. Бусад нь жинхнээсээ оюутнууд
байсан. Гэтэл медаль аваагүй хүнтэй намайг сорилго хий гэж байгаа байхгүй юу.
Энэ жил олон улсын тэмцээнд манай баг олон удаа буюу 10 гаруй удаа явсан. Миний
хувьд өөрөө зардлаа олоод тэмцээн уралдаанд явъя гэхээр явуулахгүй байлгаад,
гэсэн атлаа өөрсдөө гадаадад бэлтгэл хангаж, явж явж ирчихээд яг бэлтгэлээ
тааруулаад л сорилго хийнэ гээд байгаа юм. Хамгийн гол нь бэлтгэл дээр
би илүү байдгийг бүгдээрээ мэдэж байж, шударга бус юмнаас шударга юм гаргах
гээд сорилго барилдаан хийх гээд байгаа юм. Ийм зүйл байж болохгүй ээ” гэж
мэдэгдсэн байна лээ. Долдугаар сард Азийн аваргаа мөнгөн медаль хүртэхдээ
У.Мөнх-Эрдэнэ өөрийнхөө зардлаар тэмцээнд явсан гэнэ билээ. Холбоо нь тамирчнаа
ингэж хавчиж болмооргүйсэн. Эхнээсээ л З.Энхзоригийг ДАШТ-д оролцуулах нь
тодорхой байж. Боксын холбоо зүгээр л алтыг нь аваад авдрыг нь хаядаг
байгууллага болж.

Өдгөөгөөс яг жилийн өмнө У.Мөнх-Эрдэнийн амжилтаар бахархаж монгол түмэн
олон амжилт гаргахыг түүнээс хүсч байлаа. Өнөөдөр харин түүнийг нүд үзүүрлэн
хэнд ч хэрэггүй хүн мэт аяглах юм. У.Мөнх-Эрдэнэ “Хамт хичээллэдэг байсан надаас мундаг тамирчид амьдралаа бодоод боксоос
холдсонд л харамсдаг даа” хэмээн
шүүрс алдан өгүүлсэн байдаг. Тэр харамсахыг хүсэхгүй байна. Лондонгийн олимпоор
хүрэл медалийн төлөө эзэн орны тамирчныг шүүгчидтэй нь буулган авахад дэлхий
гайхаж байлаа шүү дээ. Олимпоос ирснийхээ дараа “Зодог тайлъя гэж бодож байсан
ч дараагийн олимпод ч орох хүч байгааг мэдэрч байна. Цаг нь болохоор би зодог
тайлах болно” хэмээн манай сонинд өгсөн ярилцлагадаа дурдаж байсан. Энэ хүн
насаар бус хөдөлмөрөөр амжилт гаргадаг. Афин, Лондонгийн олимпод медалиас
мултарчихаад шантарсан зүйлгүй бэлтгэлээ л хийсэн. Дараа нь амжилт ирсэн. Дэлхийн
аваргад нь явуулаад амжилт гаргахгүй бол ирэхээр нь хариуцлага тооцож зодгийг
нь тайлуул. Тэгж болно шүү дээ. Тэр хүн тэнэг л биш бол өөрөө орон зайгаа
үлдээгээд явна шүү дээ.

Хорсож гомдсон
сэтгэл дахин хэзээ ч сэргэхгүй гэдэг. Монголчууд тамирчин, дасгалжуулагчдаа
үнэлж чадаагүйгээс олон шилдгүүдээ гадаадад алдсан. Хамгийн сүүлийн жишээ гэхэд
Жүдо бөхийн шигшээ багийн дасгалжуулагч байсан. Ч.Насантогтохын удирдсан Өмнөд
Монголын шигшээ баг Бүх Хятадын ард түмний спартакиадаас анх удаа хоёр алт, гурван
мөнгөн медаль хүртээд байна цаана чинь. Амжилтын захад дөнгөж хүрч буй залуус
хүлээн авалт, найр наадам бүрт уригдаж байхад мань эр тэнд байснаас зааландаа
бэлтглээ хийж байсан нь дээр гэдэг хүн шүү дээ. Боксын холбоо тамирчин,
дасгалжуулагчдаа хавчин гадуурхахаас гадна ажлаа хийж сурмаар байна.

Э.ЭНХБОЛД

Ж.Нэргүй түүнийг нэгэнтээ ингэж хэлсэн
нь бий. Тэр бол үнэндээ авьяас билэг нь асгарч явдаг хөгжмийн зохиолч л доо. Хэний
тухай өгүүлээд унав гэдгийг уншигч олон төвөггүй мэдэж ба­гаа. Манай сонины энэ
дугаарын зочин Монгол Улсын урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Бадарчийн Бямбабаяр. Эл эрхмийг
хөгжмийн зохиолчдын холбооны тэргүүн гэдгээр нь бус Монголын зохиолын дууны хөгж­мийн
урлагт шинэчлэл хийсэн, өнөө цагт жин дарахуйц уран бүтээлчийн нэг гэдгээр нь хүлээж
авах нь чухал санагдана. Түүнээс дарга даамал нь яах вэ. Тамга барьсан сүрхий хүн
л байдаг, ачир дээрээ хөгжмийн зохиолчдын хол­боо маань зовлонтой газар. Өөрийн
гэсэн орон байр гэж байна уу, саяхан л түрээсийн байранд тууж явсан даа. Уг холбоог
удир­даад удаагүй байхдаа тэрээр бүр нэг цөхрөнгөө барчихсан “Түрээ­сийнхээ мөнгөө
төлөх гэж бүтээлээ хүртэл зарж байна” гээд Д.Лувсан­шарав, Ц.Нацагдорж, Г.Алтанхуяг,
М.Хатанбаатар нарын үе үеийн удирдлагуудынхаа зовлонг яс махаараа амсаж буйгаа хэлсэн
байдаг. Гэхдээ өөрийн нэр нүүр байна, бүтээл туурвил нь байна хөгжмийн зохиолчдынхоо
байгуул­лагыг айлын дайтай авч яваа. Уран бүтээлийн нөхөд нь түүнийг ули­раан сонгосон
нь нэгийг хэлэх биз ээ.

Б.Бямбабаярын “Эзэн заяа” нэртэй цэнгүүн
Дуурийн театрт хэдэн жилийн өмнө болж билээ. Хэн бүхний зүрх сэтгэлд хадаатай явж,
цээжин цаанаас нь түлхээд байдаг өнөө л сул асгарсан аялгуу­нууд нэгэн тайзнаа эгшиглэн,
дуунд дуртай түмнийхээ хужирхайг тэ­нийлгэсэн удаатай. “Газрын цэн­хэр нүдэн”,
“Орхон түшээ мөрөн”, “Эрийн сайхан хийморь”, “Би мон­гол хүн”, “Эзэн заяа” гэх мэргэж­лийн
бүтээлүүд симфони оркест­рийн дор цалгин давалгаалж, хөгж­мийн зохиолч маань уран
бүтээлч хүнд олддог жаргалын дээдийг эдэлж суусныг нь санаж байна. Тоглолтын дундуур
шиг билээ, Тангадын Галсан гуай тайзнаа гараад “Энэхүү авьяас билэгт хүү миний нэг
шүлгэнд тоож ая хийсэн нь тэртээ ерээд онд юм” гээд өнөө Бямбабаярт чинь хадаг ном
гар­дууллаа. Тэгснээ нэг хацрыг нь зөөлөн үнсэж нөгөөг нь чангахан алгадчихаж билээ.
Нэг бодлын сануулга, нөгөө бодлын их хайр юм даа. Бямбабаяр Р.Чойномын “Ундааны
дээж архи нь болбол…” гэх дуунд аялгуу хийгээд баларсан хүн. Балрах юу байхав,
уг дууныхаа ая аялгуунд хэсэгтээ л алгадуу­лахгүй юу. Гэхдээ тийн алгадуулж, сагаж
явах үедээ л манай хүн “Морин хуур” наадамд гурав маг­найлан бөхөөр бол дархан аварга
болж, ааг бяр нь амтагдаж байв. “Би чинь Лувсаншарав, Мяасүрэн, Шарав, Жанцанноров,
Билэгжар­гал, Чинзориг, Алтанхуяг, Баттөмөр гээд дууны их мастеруудыг бүтээ­лээ
их туурвиж байх үед Морин хуурт гурав түрүүлж, найман удаа шөвгөрсөн дөө” хэмээн
аатай омогтой, бахархал дүүрэн өгүүлсэн нь ийм учиртай. Тэр бол зохиолч­дын шарыг
малтаж жинхэнэ торгон сайхан шүлэг бичүүлж аваад түүн­дээ даацтайхан аялгуу хийдэг
шазууртай эр. “Эзэн заяа” гэж сайхан дуу бий. Ардын жүжигчин Чинзаяагийн Мөнхшүр
дуулж олонд хүргэсэн билээ. Уг дууны шүлгийг Цэндийн Чимэддорж най­рагч бичсэн юм.
“Дэрэнгийн хар азарга” Чимээ агсныг “Үнэхээр л онгодтой найрагч юм бол надад нэг
шүлэг өгөөч” гэж аазгайг нь хөдөлгөж байгаад “Араажавын малчны редакци”-д “Эзэн
заяа”г бичүүлж байсан гэдэг шүү. Мөн түүний “Газрын цэнхэр нүдэн” гэж үнэн лайтай
дуу бий. Ерэн долооны “Морин хуур” наадамд Бямбабаяр энэ бүтээлээрээ аман хүзүүддэг
юм аа. Жанцанноровын нэг дуу түрүүл­дэг юм. Гэтэл ард түмэн “Бямбабаяр түрүүлэх  байсан юм, Газрын цэнхэр нүдэн яалт ч үгүй аварга
дуу юм” гэцгээж сонин хэвлэлээр ч шуугиж байв. Пүрэв­жавын Ганбат агсныг Буриадаас
дуудуулж авчраад “Газрын цэнхэр нүдэн”-гээ дуулуулж байлаа. Харин уг бүтээлийг өөрийнх
нь цэнгүүн дээр залуухан гавьяат Э.Амартүв­шин дуулж олонд хүргэсэн. Тийн­хүү ерэн
долоон оны “Морин хуур”-т аман хүзүүдсэн тэрээр дараа жил нь Бавуугийн Лхагвасүрэнгийн
“Эрхлэхийн заяатай Монгол” билүү дээ, тийм нэг дуунд аялгуу хийгээд л гурав дахиа
түрүүлсэн юм даг.

Түүнийг уран бүтээлчээс гадна хувь
хүнийх нь хувьд жинхэнэ хүн чанарын туйл гэж найз нөхөд нь үнэлдэг. Намдагийн Төмөрхуяг
дуучны хэлсэн үг санаанаас гар­даг­гүй юм. Төмөрхуяг дуучныд хар үүрээр Бямбабаяр
давхиад очиж л дээ. Шартчихсан амьтан очихгүй юу. Тэгтэл багш нь (төрийн шагналт
Цэдэн-Ишийн Чинзориг) байжээ. Үндсэндээ Чинжиг, Төмөрхуяг хоёр дундаа нэг “юм” тавиад
сууж байж. Хичнээн шартсан ч гэсэн багшийн­хаа дэргэд ганц ч хундага тогтоол­гүй
гарсан гэж байгаа. Тийм л ёс жаяг, хүндэтгэл мань хүнд байдаг. “Ундааны дээж архи
нь болбол…” гэж төгөлдөр хуураа “уйлуулсан” тэрээр гэзэг Алтангэрэлтэйгээ хамтарч
“Эрийн сайхан хийморь” хэмээх дуу хийгээд л дахиж сархдыг хүртээгүй юм билээ. Шаравын
Сүрэнжав гуай Далай багшид хадаг бариад, Балжирын Догмид аавдаа тангараглаад архийг
орхиж байсан бол Бямбабаяр “Эрийн сайхан хийморь” дуу хийгээд л ийнхүү орхисон түүхтэй.
Түүнийг хайрлах нэг шалтгаан бас бий. Тэрээр Д.Лүндээжанцанг Их хурлын дарга байхад
нь “Арвайхээрийн цэнхэр хавар” дуунд нь аялгуу хийгээд өнөө Лүндээг чинь “Таван
шар”-ынхаа байшинд дуудаж, дуугаа сонсгож байсан. Их хурлын дарга харуул хамгаалалтын
нөхөдтэйгээ Бямбабаярынд очиж “Арвайхээ­рийн хавар”-аа сонсч байсан нь бас л түүх.
Өөр нэг нөхөр байсан бол Их хурлын даргад яаж долигонож,  өрөөнд нь очиж сонсгоод хэрхэн зулгуйдах байсан
бол оо. Гэвч Бямбабаяр тэгээгүй л хүн. Бороо­хойн Батхүү найрагчтай “Идэр их мөрөн”
дуу хийгээд мөн л “Морин хуур”-т аман хүзүүдсэн. “Одоо нэг Идэрийн голдоо очно”
гээд хөөрч байна лээ. Зочин маань удахгүй даргын хувьд  “Алтан намар”-аа хийнэ гээд Үйлдвэр, хөдөө аж
ахуйн яамны сайдын үүдийг сахих нь мэдээж. “Алтан намрын тов хараахан гараагүй байна”
гэж байсан. Гэхдээ удахгүй л “Ургацын талбайд шуугиан тасрахгүй…” гээд эхэлнэ,
Бямбабаярын ажил ч ундраад ирнэ.

Н.ГАНТУЛГА

Нийслэлд баригдаж
байгаа зөвшөөрөлгүй ба­рилгуудад энэ жил ду­лаан, цахилгаан өгөхгүй байх нийслэлийн
Засаг даргын захирамж гараад байгаа. Тодруулбал, нийс­лэлд зөвшөөрөлгүй барилга
угсралтын  ажил эхлүүлсэн, удаа дараа хууль
тогтоомж, дүрэм зөрчсөн иргэн, аж ахуйн нэгж байгууллагад хариуцлага тооцохоор болсон.
Энэхүү захи­рамж хэрэгжиж эхэлснээр нийслэлд энэ жил ашиг­лалтад орохоор төлөв­лөгд­сөн,
угсралтын ажил нь дууссан  барилга бай­гууламж,
орон сууцууд халаалт, дулаанаа авч чадахгүй гэсэн үг. Судал­гаа­гаар нийслэлийн
хэм­жээнд одоогоор 90 ба­рил­гын ашиг­лалтад орох хугацаа нь хойшилж, дулаанаа авч
чадахгүй болжээ.

Тө­вийн шугамд холбохгүй эдгээр барил­гууд дунд барилга угс­ралтын
ажил нь дууссан ашиглалтад ороход бэ­лэн болсон орон сууцны томоохон хороолол, иргэн
аж ахуйн нэгжийн орон сууцууд ч байгаа юм.

Энэ талаар Улаан­баатар дулааны сүл­жээ ТӨХК-ийн гүйцэт­гэх захирал
Р.Хайда­ваас тодрууллаа.

-Нийслэлийн Засаг даргын захирамжаар
зөрчилтэй аж ахуйн нэг­жүүдэд төвийн халаалт өгөхгүй байх шийдвэр гарсан байна.
Энэ шийд­вэртэй холбоотойгоор энэ жил хичнээн аж ахуйн нэгжийн дулаа­ныг өгөхгүй
вэ?

-Дулааны эх үүсвэр буюу Дулааны II, III, IV  цахилгаан станц дээр өргөтгөл шинэчлэлийн ажил
хийгдэж, хүчин чад­лаа нэмэгдүүлэхээр ажил­лаж байна. Гэхдээ  энэ жилдээ өргөтгөл ши­нэч­лэлийн ажил дуусч,
ашиглалтад хараахан орохгүй байх магадлал­тай байна. Өөрөөр хэл­бэл, нийслэлийн
хэм­жээнд дулааны эх үүсвэр дутагдалтай байгаа гэсэн үг.  Гэтэл дулаанд хол­богдох барилга, орон сууц маш
олон байна. Нөгөө талаар дулаанд холбогдох техникийн нөх­цөл хийлгээгүй, зөв­шөө­рөл
аваагүй баригд­сан барилга олон байна. Техникийн нөхцөл авна гэдэг нь манай инжене­рүүд
тухайн барих гэж байгаа барилга дээр ажил­лан тооцоо судал­гаа хийх ёстой байдаг.
Гэтэл манайхаас техни­кийн нөхцөл аваагүй, судал­гаа хийлгээгүй, өөрс­дөө дураараа
ба­рил­га  барьчихдаг. Тий­мээс ийм зөрчилтэй
барилгуудыг энэ 2013 оны халаалтын улирал эхлэх буюу энэ намар дулаанд холбох боломж­гүй
болж байна.

-Зөрчил гаргаагүй аж ахуйн нэгжүүд
дулаанд холбогдож байгаа биз дээ?

-Норм журмынхаа да­гуу холбогдох зөвшөөр­лөө аваад барилгаа бариад
дулаандаа хол­богдох гэж байгаа олон барилга байгаа. Үүнээс гадна зөвшөөрөлгүй ба­рил­га
нэлээд олон байна. Энэ зөвшөөрөлгүй ба­рил­гуудыг дулаанд хол­бох эх үүсвэр дутагдаж,  нийслэлийн хэмжээнд дулаан доголдох  эрс­дэлтэй учраас иймэрхүү арга хэмжээ авч байна
гэж ойлгож болно.

-Жилд хичнээн ба­рил­га шинээр
дулаанд холбогддог вэ?

-Жилдээ 150-200 орчим барилга дулаанд холбогддог. Энэ жил мөн
л ийм хэмжээний барилга дулаанд холбогдоно. Ши­нэ барилгуудыг дулаанд холбох ажил
одоо эхлэх гэж байна. Аравдугаар сарын 1-нээс өмнө холбоод дуусна.

-Барилгын ажил нь дууссан олон
орон сууц байгаа. Зөрчил дутагд­лаа арилгавал дулаанд холбогдох уу?

-Зөрчлөө арилгавал дулаанд холбогдоно. Гэх­дээ одоо дулаанд холбохгүй,
ирэх жилээс холбоно.

-Төвийн дулаанд хол­богдохгүйгээр
өөрсдөө  халаалтаа ший­дэж байгаа аж ахуйн
нэгж байгаа юу?

-Байгаа. Одоогоор нийт­дээ 18 барилга өөрийн эх үүсвэр буюу цахилгаанаар
халаах болно гэв.  

Хэдийгээр ийм шийд­вэр гараад байгаа ч зарим барилгын компа­ниуд
өвлөөс өмнө манай барилга ашиглалтад орно хэмээн зарлаж буй. Энэ нь байр захиалж
урьдчилгаа төлбөрөө өгөөд хүлээж байгаа, банкны зээлээр байр авахаар өргөдлөө өгсөн
иргэдэд багагүй хүндрэл учирч байгаа юм.

Энэ өвөл дулаанд холбогдохгүй аж ахуйн нэгжүүдийн байршлын хувьд
Хан-Уул дүүргийн Зайсан хороололд ба­риг­даж буй шинэ барил­гууд мөн Баянзүрх дүү­рэгт
баригдаж байгаа нэлээд олон орон сууц, худалдаа үйлчилгээний барилгууд байгаа юм
байна. Нийслэлийн Засаг даргын энэхүү шийд­вэр­тэй холбоотойгоор  орон сууц худалдан авахаар захиалга өгсөн олон
ир­гэнд хүлээлт үүсч болзош­гүй байгаа юм. Тиймээс энэ өвөл дулаанд хол­богдохгүй
барилгын нэрс, байрш­лыг хүснэгтээр харууллаа.

Х.ЦЭНД

Ардын намын залуу­чууд өчигдөр твиттерээр “Чингэсийн талбай дээр
салаавчтай жагсаал хий­нэ” хэмээн жиргэцгээсэн юм. Өдрийн 13:13 цагт тэд Төрийн
ордон руу харж зогсоод салаавч гаргана гэлээ. Ам.долла­рын ханш хэт хэлбэлзсэн учраас
төр засагт дур­гүйцлээ илэрхийлж, тэд ийм гажиг үйлдэл хийж байгаа юм байх.

Ингээд товлосон цаг нь болоход таван хүн салаавчтай жагсаал хийв.  “Хас”-ын гэж нэрлэгддэг Ч.Ганхуяг, Б.Болдсайхан
эмчээс бусад нь хэн ч танихгүй твиттерийн жир­гээчид байлаа. Тэд твит­терээр цаг
болзоод цай­ны­хаа цагаар Чин­гэсийн талбай дээр ирж Төрийн ордны хоёр талд гаран
зогсч салаавч өгчи­хөөд яваад өгөв. Чухам тэдний өгсөн са­лаавчийг Төрийн ордны
цонхоор хэдэн дарга хар­сан бол. Са­лаавч гарга­лаа гээд ам.дол­ларын ханш буу­рах
бо­лов уу, яах бол.

Ямартай ч тэд са­лаавч гаргахдаа “УИХ болон Засгийн газар аж­лаа
хий. Долларт баяр­лалаа” хэмээн орилж бай­­­­сан юм. Иргэд “Энэ арай ч дэндэнэ ээ.
Төрийн ордонд бидний итгэл үзүүлээд сонгосон 
хүмүүс ажлаа хийгээд сууж бай­гаа. Тэгэхээр энэ хүмүүс ард түмэн биднийг
до­ром­­жилж байгаагаас өөрцгүй. Тэгээд ч монгол хүн төрөө ингэж улан до­роо гишгэж
бүдүүлэг заг­нах ёсгүй” хэмээн эгдүү­цэж байв.

Салаавч гаргагчдын нэг болох эмч Б.Болд­сайхан “Долларын хан­шийн
өсөлт иргэдэд хүн­дээр тусч байна. 1400 төгрөгт хэлбэлзэж байсан долларын ханш
1700 дав­­­чихаад байна шүү дээ. Бидний мөнгө үнэгүй­дэж байна. 2012 онд Стра­­тегийн
хөрөнгө оруу­лалтын тухай хууль гар­гас­наас болж гадаадын хөрөнгө оруулалт зогс­лоо.
Уг хуулийг цуцлах хэрэгтэй. Хоёр хөрш рүү­гээ элдвийн зүйл ярьсаар байгаад нүүрсээ
ч гаргаж чадахгүй байдалд хүр­лээ. Тиймээс салаавч гар­гаж эсэргүүцлээ илэр­хийлж
байна” хэмээн мэ­дэгд­эв. Хэсэгхэн зуур МАН-ын идэвхтэй залуу­чуу­­дын нэгт тооцогдож,
Ардын намыг мандаж явах үед Сангийн дэд сайдаар хүртэл ажиллаж явсан Ч.Ганхуягтай
ут­саар холбогдоход “Уг са­лаавч жагсаалыг эмч Б.Болдсайхан санаачил­сан. Би дэмжиж
ирсэн юм. 13 цаг 13 минут гэдэг нь цаанаа ямар нэгэн учир шалтгааныг агуулаагүй
бөгөөд зүгээр л цайныхаа цагаар ирж долларын ханшийн өсөлтөд ийнхүү бухимдлаа илэрхийлж
байна. Долдугаар сараас хойш хэлээд байхад дол­ларын ханшаа зохицуул­сангүй. Салаавч
соёлгүй мэт харагдах боловч үүнээс өөр эсэргүүцлээ илэрхийлэх арга алга.” гэсэн
юм.

Ямартай ч сүүлийн үед улстөрчдийн дунд салаавч гаргах моод дэл­гэ­рэв
бололтой. Энэ моод­ны эхлэлийг УИХ-ын гишүүн асан Ц.Шинэ­баяр эхлүүлсэн гэхэд бол­но.
Тэрээр МАХН-ын дар­га Н.Энхбаярыг баривч­лагдах үед хүчний бай­гуул­лагынхан руу
са­лаавч гаргаж байсан юм. Түүний араас  Ш.Сайхан­самбуу
УИХ-ын гишүүн байхдаа салаавч үзүүл­сэн зураг нь олонд та­рааг­даж шуугиан тарьж
байсан удаатай.

Э.ЭНХ

МУИС-ийн Олон ул­сын харилцааны
сур­гуулийн багш, доктор Ж.Баттөртэй ярилц­лаа.

-“Жи 20” буюу дэл­хийн томоохон
20 орны уул­залт ОХУ-ын Санкт Петербург хотноо эхэл­лээ. Хуучны “Их 8” дээр ямар
ямар орнууд нэ­мэг­дэн “Жи 20”-ийн бүл­гийг үүс­гэ­сэн бэ?

-Дэлхийн өндөр хөг­жил­тэй 20 орон
нийлээд “Жи 20” буюу “20-ийн бү­лэг” гэдгийг байгуулсан юм. Өмнө нь манайхны хэлдгээр
“Их найм” гэж байлаа. Эдгээр улсууд дээр бусад тивүүдийг тө­лөөлсөн 11 улс болох
Хятад, Энэтхэг, Бразил, Мексик, ӨАБНУ, БНСУ, Австрали, Индонез, Сау­дын Араб, Турк,
Аргентин зэрэг улсууд нэмэгдсэн. Мөн Европын холбоо үүнд багтдаг. Түүнчлэн Дэл­хийн
банк, ОУВС, НҮБ-ын төлөөлөл оролц­дог, дэл­хийн хэмжээний бодлогыг ярилцдаг то­моохон
газар. Анх “20-ийн бүлэг” бий болсон шалт­гаан нь 2008 оны дэлхийн санхүү-эдийн
засгийн хям­ралаас эхэл­сэн гэж ойлгож бол­но. Энэ 20 орон дэл­хийн нийт үйлд­вэрлэ­лийн
86 хувь, хүн амын 2/3-ыг эзэлж байна гэ­хээр ямар их нөлөөтэй нь харагдаж байгаа
байх. Дэлхийн эдийн засгийн хямралыг хамтдаа ярил­цан зохи­цуу­лахгүй бол хямрал
дэлхий нийтийг хамарч байгаа учраас нэг дор цуглан уулзаж байгаа юм.

-“Их 20” тэгээд ямар асуудлыг шийддэг
юм бэ. Уулзалт бүр нь цаанаа өөр өөрийн гэсэн онцлог агуулгатай бол­дог байх?

-Уулзалтаар тухайн цаг үеийн нөхцөл
байд­лаас шалтгаалан өөр өөр зүйлсийг хэлэлцдэг. Гэх­дээ гол яригддаг хэд хэ­дэн
зүйлс бий. Тэдний гол зорилго нь дэлхийн сан­хүүгийн тогтолцоог бо­ловс­ронгуй болгох,
дэл­хийн эдийн засгийн асууд­лыг харилцан ашигтай шийдвэрлэх, санхүүгийн хямралаас
урьдчилан сэр­гийлэх, түүнээс хэрхэн гарах, даван туулах, сан­хүүгийн ил тод байдлыг
бий болгохыг чухалчил­даг. Мөн хариуцлагыг өндөржүүлэх, дүрэм жур­маа тодорхой болгох,
сан­хүүгийн зах зээлийг эрүүлжүүлэх, олон улсын хамтын ажиллагааг эр­чимжүүлж, олон
улсын санхүүгийн байгууллагад өөрчлөлт хийх талаар ярилцдаг. Тухайн үеийн олон улсын
харилцаанд тулгараад байгаа шийд­вэрлэх арга замуудаа ч хэлэлцдэг. ОХУ гэхэд ажлын
байр нэмэгдүүлэх талаар санаачилга гаргаж магад­гүй.

Дэлхийн байдлаас ха­ра­хад эдийн засаг,
сан­хүүгийн байдал тэргүүлэх зэрэгт байгаа нь харагд­даг. Манайд улс төр нь дандаа
тэргүүнд байгаа­гаас болоод эдийн засаг, санхүү нь улс төрчдөөс шууд хамаардаг болчих­сон.
Мөн нэг сонирхолтой нь Монгол Улсын оршин буй Зүүн хойд Азийн гол­лох орнууд буюу
манай хоёр хөрш, Европын Хол­боо, АНУ гээд бүгд “Жи 20”-д багтаж байна. Эд­гээр
улсууд манай улстай эдийн засгийн гол харил­цаатай орнууд. Тийм бо­ло­хоор энэ үйл
ажилла­гааг бид илүү дэлгэрэнгүй мэдэж анхаарч, судалж байх хэрэгтэй.

Дээрх ор­нуудтай манайх өргөн харилцаатай
тул ямар санал дэв­шүүлэн, ямар шийдлийн төлөө яваа нь бидэнд шууд тусна гэд­гийг
ойлгох хэрэгтэй байна.

-Тэдний гаргасан шийд­вэр бидэнд
шууд тусдаг нь анхаарал татаж байна?

-Учир нь манай улс эдгээр улсуудтай
байн­гын харьцаатай байж, нөлөөг нь авч байдаг тул Монголд байгаа валют бүгд энэ
улсуудын хөрөн­гө байдаг. “Жи 20” дээр доллар, юань, еврогийн хан­шийн зохицуулалт
хийх талаар ихэвчлэн ярьдаг. Эдгээр нь манай оронд өргөн хэрэглэдэг валютууд байгаа
биз дээ. Манай орон сан­хүү­гийн уян хатан байдлыг дээш­лүүлье гэдэг. Гэсэн ч Мон­голд
санхүүгийн байдалд хүнд байна. Энэ орнууд ямар бодлого явуулж бай­на бид түүнд нь
тааруулж бодлого явуулах, хаа­наас санхүү­гийн дэмжлэг авах боломж байна тэр бүгдийг
харж болно. Эдийн засаг нь ид хөгжиж байгаа Хятад, Энэтхэг, Турк, БНСУ ч юм уу дэл­хийн
эдийн засаг, улс төрийн бодлогыг мөн ярилц­даг. Эдгээр 20 оронд манай орны хам­гийн
их дэмжлэг авдаг орнууд багтсан тул “Жи 20”-ийн асуудлаар эр­дэм­тэд судлаачдын
дунд тусгайлан хурал зохион байгуулж баймаар са­нагд­даг. Бидний нэг ал­даад байгаа
зүйл нь га­даад ертөнцөө судлахгүй байна. Улс дотроо такси­ны үнэ гэх мэт тулга
тойр­сон хэрүүл хийхээсээ илүү гадаад ертөнцөө суд­лах хэрэгтэй байгаа юм. 

-Монголын эдийн за­саг “Жи
20”-ийн уул­залт­тай үнэхээр хамаа­ралтай бол эдийн засаг ч мөн дагаж байх ёстой
юм байна. Тийм үү?

-Монголын эдийн за­саг дэл­хийн эдийн
засаг­тай шууд хамаа­ралтай. Монгол Улс дангаараа эдийн засгийн асуудлаа шийднэ
гэж байхгүй. Дэл­хий ертөнц бүхэл­дээ ха­мааралтай болчихоод бай­на. Манай иргэдийн
дийлэнх нь дээрх орнуу­дад зорчдог хэрнээ га­даа­дад болж буй томоо­хон үйл явдлыг
нүд аниад өнгөрөөх хэрэг­гүй. Даяарч­лагдсан энэ үед гадаа­дын хөрөнгө оруу­лал­тыг
дэмжиж байж асууд­лыг шийдэх ёстой. Манайхан байгаа хэдхэн төгрөгөө­рөө бүх асууд­лаа
шийдэх гэдэг нь тө­дий л амжилт авчрахгүй. Хята­дын эдийн засгийн талаас илүү хувийг
нь гадны хөрөнгө оруулалт эзэлдэг.

-“Жи 20”-ийн уулзал­таар мэ­дээж
Сирийн асуудал хөндөгдөх байх. АНУ, Орос гээд таарамж муутай байгаа томоохон гүр­нүүдийн
нөлөөлөл дор асуудал эргэчих юм биш байгаа?

-Мэдээж өнөөдөр нөх­цөл бай­дал нь
хурцдаад байгаа Сирийн асуудал хөндөгдөнө. Мөн Өмнөд Солонгос гэхэд Хойд Со­лонгосын
асуудлыг ярих байх. Япон, Хятад хоёр маргаантай байгаа ар­лын­хаа асуудлыг хэлэл­цэх
болов уу. Бүг­дээрээ хэлэлцвэл буруугүй гэдэг шиг тийм нэг оролдлого байгаа юм. 

Сирийн асуудал тус­даа олон улсын
харил­цааны геополитикийн асуу­дал болчихоод бай­на. Бид Сирийг хараад юу гэж ойлгох
ёстой вэ гэдэг нь өөрөө асуудал болж байна. Сири гэдэг улс бидний нүдэн дээр хоорондоо
алалдаж, иргэний дайн дэгдэн сөнөж байна. Аливаа улс орон дотоод асуудлаа шийдэж
чадахгүй бол хү­ний хоол болдгийн бо­дит жишээ энэ. Эдийн засгийнхаа хувьд Сири
болон Ойрхи Дорнодын улсууд гайгүй байсан. Даанч дотоодын зөрчил, тэмцлээс болж
их гүр­нүүдийн өгөөш болж байгаа.

Өнөөдөр олон улсын харил­цаанд “Хамгаалах
хариуцлага” гэдэг нэр томьёо орж ирсэн. Энэ нь тухайн улс ард түмнээ хамгаалах үүрэг
хариуц­лага үүрч байгаа. Гэтэл зарим улс орнууд хам­гаа­лах хариуцлагаа алд­чихаад
байна. Сирид яг энэ байдал болж байгаа юм. Зарим үед Засгийн газар ард түмнийхээ
эс­рэг галт зэвсэг ашиг­лаж байгаа нь харамсалтай. Ливи улсад ч энэ байдал давтагдсан
тул НАТО цо­хилт өгч эхэлсэн. Өөрсдөө дотоод асуудлаа шийдэж чадахгүй болонгуут
өөр орнууд өмнөөс нь асууд­лыг нь шийдэж байна.

-“Жи 20”-ийн уул­залт өндөр­лөхөд
ямар асуудлуудыг ший­дэж чадсан байх бол?

-Дэлхийн эдийн засаг, санхүү­гийн
хямралаас урьдчилан сэр­гийлсэн баримт бичиг боловсрог­дон гарах байх. Мөн нэ­лээд
мар­гаантай байгаа асуудлуудын яриа хэ­лэл­цээ үргэлжлэх болов уу. Энэ уулзалтаар
асууд­лыг бүрэн дүүрэн шийд­нэ гэж байдаггүй. Энэ уулзалт аливаа асуудлыг алхам
алхмаас шийдэх  меха­низм юм.

-Эл уулзалтаар то­моо­хон гүрнүүдийн
хоо­рондын асуудал яриг­даад хөгжиж буй буурай орны асуудал гадна нь үлдчих­дэг
юм биш биз?

-Аюулгүй байдал гэ­хээ­сээ илүү дээр
хэл­сэнчлэн эдийн засаг сан­хүүгийн тухай, олон ул­сын харил­цааны бодло­го ярьдаг.
“Жи 20”-д Турк тэргүүтэй дунд зэргийн орнуу­дын төлөөлөл багт­сан байдаг юм. Тийм
бо­ло­хоор илүү тэнцвэртэй байдаг гэж болно. Манай улс жижиг улс биш. Учир нь газар
нутаг том, бай­галийн баялаг ихтэй, түү­хэн том өв соёлтой. Мон­голын эрдэм­тэд
болон эх орноо төлөөлж буй хү­мүүс “Монгол бол жижиг улс” гэсэн нэр томьёог байнга
хэлсээр өөрс­дий­гөө жижигрүүлээд байна. Жижиг улс гэдэг нэрш­лээс зайлс­хиймээр
са­нагд­даг. Учир нь манайх хүн амын тоогоороо л их биш болохоос газар ну­таг, байгалийн
баял­гаа­раа дэлхийд эхний бай­руу­дад жагсдаг. Бас их том түүхтэй. Монгол бол дунд
зэргийн улс. 

-“Арабын хавар” гэ­дэг эт­гээд
нэр томьёог ихээр хэрэглэх болж. Энэ тухай ярихгүй юу?

-Глобалчдагдсан энэ ертөнцөд нэг задрал
явагд­чихвал зогсооход маш хүнд болж. “Арабын хавар” Египет, Тунис, Ливи, Сири гээд
олон оронд дав­тагдлаа.

Олон улсын харилцааны суд­лаа­чийн
нүдээр харахад Монгол Улс ч гэсэн гадаадад дэгдээд буй янз бүрийн хямралуудыг анхаарах
л хэрэгтэй байна. Улс төрийн намуудын зөрчил, бие биенээ улс төрийн тавцангаас арчиж
хаях гэж хэт улайран чөтгөрийн тойрогт орчихвол гарах гарц үлдэхгүй болох аюултай.
Улс төрийн хүч­нүүд нэгдсэн ойлголцол үгүй болох аваас ямар гамшиг ирдгийг Сири
бэлхнээ харуулж байна. Манай улс үүнийг анхаарах л хэрэгтэй.

Монголын улс төрийн намууд гадаад
бодлогын хүрээнд ч бие биенийгээ үгүйсгэж байдаг. Нэг нь АНУ-ыг шүтэж байхад нөгөөх
нь Хятадын бодлогыг зөв мэт хүлээж авч байна. Зарим нам нь ОХУ-ыг дэмжиж байна.
Яг үнэндээ манай­хан гурван улсыг дагаад гурван тийшээ ханарч эхэллээ. Энэ хям­рал
нь одоо биш юм аа гэхэд олон жилийн дараа улс орноо унагаа­сан үзэгдэл болж мэднэ.
Бид али­ваа нэг улсын хөгжлийг шүтэлгүй яахав. Гэхдээ хэтэрхий нөлөөнд нь орж болохгүй.
Манайх шиг цөөхөн хүн амтай, хуваагдахдаа амархан улсад энэ зохихгүй. Түүхэндээ
хүртэл гадны нөлөөллөөс болж Монгол Улс хэдэнтээ задран уна­сан гашуун түүх бий.
Унахаараа аль нэг улсын хоол болж унадаг. Түүх ер нь өөр  өөр хэлбэрээр эргэн давтагдах гээд байдаг. Дэлхий
дээр мэдээлэл, санхүү, байгалийн баялгийн төлөөх цусгүй дайн, технологийн өрсөлдөөн
болж бай­на. Бид энэ өрсөлдөөнд орж чадах­гүй байгаа мөртлөө их том ярьц­гаадаг.

-Монголд төрийг нам авч яваа гэдэгтэй
санал нийлэх үү?

-Монголд нам л төрийг авч яваа. Улс
орон оршин тогтох эсэх нь одоо намаас шалтгаалж байна.

-Бусад орнуудын хувьд төрийг нам
нь авч явдаг уу. Намын нөлөөлөл их байдаг болов уу?

-Гадаадын орнуудад тийм зүйл байдаггүй.
Манайд намуудын туйл­ширсан тогтолцоо бий болсон. Гадаад орнуудад хатуу гишүүнчлэл
гэж байдаггүй. Иргэдээ намаар хуваадаггүй. Нам гэдэг нь төлөөл­лийн хэдэн хүн гарч
ирээд бодлого ярина уу гэхээс бусад нь хамаагүй. Манай намууд томоохон гүрнүү­дийг
дагаснаар тухайн орны бодлого манайд орж ирнэ гэсэн үг. Тэр бодлогууд зөрөлдөөд
ирэхээр улс төр, эдийн засаг, санхүү ийн салбар нь хямраад байгаа юм.

Бусад орнууд манайх шиг хэзээ  улс төрждөггүй. Монголд арай л зэрлэг, бүдүүлэг
байгаа нь харагд­даг. Монголд төрийн бодлого байх­гүй учраас намын бодлогоор улс
нь явж байна. Муугаар бодоход нам мафижсан бүлэг болоход энэ улсыг мафи удирдана
гэсэн үг.

Э.ЭНХБОЛД

Монгол Улсад Солонго­сын нислэгийн “Кореан Эйр”
компани үйлчилгээ үзүүлдэг. Яарсан тэвдсэн, өвдсөн зов­сон нэг маань наашаа цаа­шаа
явах, улс төр, бизне­сийн­хэн ажил төрлөө гүйцэл­дүүлэх, амарч зугаалах гээд гадагшаа
зорчих бүртээ бид “Кореан Эйр”-ээр үйлчлүүл­дэг. Үндсэндээ монголчууд бидний чөлөөт
ертөнц рүү гарах ганц суваг маань уг нислэгийн компани л болоод байгаа. Манайд
“Аэрофлот”, “Air China” гэх олон улсын нислэгийн томоохон ком­па­ниудыг эс тооцвол
Солон­го­сын “Кореан Эйр” л байгаа шүү дээ. Гэвч уг компани “Бид л монополь эрхтэй
юм чинь” гэсэн шиг даналзаж дэндүү ихэмсэг, бардам аашлах юм. Үнэндээ ч тэд манай
төр зас­гийн удирдлагууд, эрх мэдэл бүхий албан тушаалтнуудад нөлөөлж, лообийдон
бүрэн дийлж байгаа нь үнэн, хэн­бугайд ч тодорхой. Тиймдээ Монголын агаарын тээвэрт
хязгааргүй дархан эрхтэй данайгаад байгаа хэрэг. Уул нь “Кореан Эйр” бол дэлхийн
хаана ч нислэгээ үйлддэг, олон улсын өндөр зэрэглэл бүхий  том компани юм.

Харин тэрхүү олон улсын жишиг бүхий өндөр зэрэглэл­дээ
явуулж буй үйл ажил­ла­гаа, үйлчилгээ нь таарахгүй байх нь илт мэдрэгдэх бол­лоо.
Үүнд шуудхан хэлэхэд солонгос хүний хоёрын хоорон­дох ямаан омог, бялан­гач сэтгэлгээ
нь хэтий­дэж ямар ч нөхцөлд түвэгтэй байдал үүсгэх юм. Анзаараад байх нь ээ, солонгосчууд
Монго­лын ард түмэнд, манай гэмгүй иргэдэд ямар муухай дээрэнгүй, хүйтэн хөндий
ханддаг гэж санана. Яагаад ч юм бэ зэвүүцсэн, дорд үзсэн, үнэн сэтгэлээсээ басамжил­сан
байдлаар хандаад бай­даг. Солонгос нөхдийн тийм ая данг бид мэднэ. “Кореан Эйр”-ээр
зорчиж Солонгосын гаалиар ороход шалган нэвт­рүүлэхийн ажилтан нь болол­той солонгос
өвгөн монгол­чуу­дыг “чи тийшээ, чи ийшээ” гэж модоор чичлэн ялгаж тусад нь хашиж
байгаад Монгол руу нь буцааж байсан цаг саяхан. Ингэж л солон­гос­чууд монголчууд
биднийг дорд үзэж, ерөөс хүн биш мэтээр, солонгос хүн тэргүүн зэргийн, монголчууд
бол хоёрдугаар зэргийнх хэмээн ханддаг нь сонин. Үүний тод жишээ саяхан болсон байна.
Тодруулбал, энэ оны есдү­гээр сарын 01-ний оройн 21 цагийн Улаанбаатар-Сөү­лийн
чиглэлийн “Кореан Эйр” компанийн KE-868 дугаарын олон улсын нислэгт манай нэг эрхэм
“Бизнес классын тусгай тасалбар авч зорчихоор бол­жээ. Ингээд бизнес класс-ын тусгай
суудалдаа суух гэтэл “Кореан Эйр”-ийн монгол ажилчид тухайн хүнээс “Таны тасалбар
бизнес классын суудал гэдэг нь үнэн юм уу” гэж асуугаад байж. Түүнийг харцаараа
онилчихоод байн байн нэг л сэжигтэй асуугаад байсан хэрэг. “Тийм ээ, миний тасалбар
бизнес класс-ын тусгай суудал нь үнэн” гэсэн байна.  Ингээд онгоц яг хөөрд­гийн даваан дээр “Кореан
Эйр”-ийн өнөө мон­гол солонгос ажилчид “Таны тасалбар бизнес классынх биш байна”
гэж улайм цайм луйварджээ.

Монгол солонгосчууд ийн­хүү хашгичаад тасал­барыг
нь шууд хурааж “Энэ зорчигчийн ачааг нь аваад ир, буруу суудалд суусан байна” гээд
цамнаж өгчээ. Ийнхүү орилж, хашгирч, манай хүнийг олны өмнө гөлөлзүүлж, нэр хүндийг
нь гутааж, доромжилсныхоо эцэст хоёр зүйлийг тулгасан байгаа юм. Үндсэндээ шан­таа­жилж
байгаа хэрэг л дээ. “Та арын буюу энгийн суу­далд суу, эсвэл дараагийн нислэгээр
яв” гэжээ. Тэгээд мань хүн аргагүйн эрхэнд нэг сая хоёр зуу гаруй мянган төгрөгөө
төлж авсан бизнес суудлаа булаалгаад найман зуу гаруй мянган төгрөгийн үнэтэй энгийн
хатуу суудалд суусан байна. Аргагүйн эрхэнд шүү дээ. Гадаадын ажил төрөл энээ тэрээ
нь хойшлуулж болохгүй болоод энгийн суудал руу хөөгдсөн нь тэр. Халаасанд явсан
нэг сая хоёр зуу гаруй мянган төгрөгөө төлж авсан бизнес суудлаа алдаад зогсохгүй,
ямар муухай доромжийг үзэж, хүн төрөлхтний хүнээ дээдэл­дэг өнөөгийн соёлт ертөнцөд
байж боломгүйгээр адлагдсан нь тэр ээ. Хамгийн инээдтэй нь манай эрхмийн тусгай
суудлыг “Кореан Эйр”-ийн  солонгос, монгол
ажилчид шууд булааж авсан нь тухайн суудалд өөрсдийн солонгос өвгөнийг суулгах гэж
л тийн­хүү аяглажээ.

Ийм л үйл явдал энэ сарын нэгний Улаанбаатар-Сөүлийн
чиглэлийн онгоцонд болжээ. Монголчуудыг харж байгаад л энэ томоотой, хүний өөдөөс
үг хэлчихэж чадахгүй байх гэж таагаад тус компанийн ажилчид ийм ёс зүйгүй авирладаг
аж. Уг нис­лэ­гийн бизнес суудалд тухайн эрхмээс гадна УИХ-ын гишүүн асан Д.Энхбат
явсан гэж байгаа. Түүнийг бол Их хурлын гишүүн байсан гээд халдаагүй бололтой. Ингээд
л энгийн нэгэн рүү арслан барс шиг дайрч хэл ам гаргаж чадах юм биш хэмээн дээрэлх­жээ.  

Олон улсын зэрэглэлийн дэлхийн том компани ийм
л өчүүхэн өрөвдмөөр сэтгэл­гээ­гээр аливаад хандаж, хариуц­ла­гагүйгээр ажил алба,
үйл­чил­гээгээ явуулах юм. Ялан­гуяа монголчуудыг хүн биш мэтээр үздэг нь үнэндээ
зэвүүн. Тэрхүү бодол сэтгэл­гээ­нийх нь наад захын жишээ “Кореан Эйр” компанийн
үйл явцаас нэвт шувт мэдрэгдээд байна. Бичлэгийнхээ эхэнд миний бие “Кореан Эйр”-ийнхэн
болон солонгосчууд манай төр засгийн удирдла­гуудад нөлөөлж, лообийдон монополь
эрх тогтоож байна гэж бичсэн. Энэ байдал нь олон зүйл дээр харагддаг. Ойрын жишээ
гэхэд л буруу талдаа жолоодлоготой маши­ныг Улаанбаатар хотод хөдөлгөөнд оролцуулахгүй
гэсэн яриа хөөрөө гарч, төрийн тэргүүн хэлж байж намдсан даа. Энэ нь цаанаа Солонгосын
компанийн л бодлого шүү дээ. Ингэж л Солонгосын компаниуд Монго­лын төр засагт далдуур
нөлөөлж, энгийн гэмгүй мон­гол­чуудад дээрэнгүй хандаж байна. Одоо тэгэхээр Солон­го­сын
ийн ёс зүйгүй “Кореан Эйр” компанийг Монголын агаарын тээврээс болиулъя. Солонгос
өвгөн өөрийнхөө гааль дээр монголчуудыг  хонь
шиг хашиж нааш нь хөөж явуулдаг байсан шиг тэднийг хөөж гаргамаар байна. Тэд­ний
оронд Америк, Япон зэрэг дэлхийн томоохон орнуу­дын олон улсын нислэ­гийн компанийг
оруулж ирэх хэрэгтэй. Талын нүүдэлчин Монголыг өнөөдөр дэлхий харж байна. Бид одоо
хаана хаанаа том сэтгэж, дэлхийн эрх чөлөөт нийгэмд хүн төрөлхтний ижил сайн сайхан
амьдармаар байна. Дэлхийн том гүрнүүдийн нөлөө бүхий эрхмүүд, улс төр, эдийн засаг,
урлаг соёлын том том зүтгэлт­нүүд манайд өдөр бүр л айл­чилж байгаа. Тэд монгол­чуу­дыг
хүндэтгэн харилцаж, соёл­той хандаж байгаа. Ийм байтал Солонгосын нэгэн нислэгийн
компанийг царай алдан, ард иргэдээ доромж­луулж, гадагшаа гарах чөлөөт ертөнцийн
сувгаа ингэж сэвтүүлж байх хэрэг байна уу.

“Кореан Эйр” компанийг зүгээр ч нэг явуулчихгүй
доромжилсон, үл хүндэтгэж харилцсан иргэдээсээ ууч­лалт гуйлгаж, ухаандаа есөн сарын
нэгний нислэгт бизнес суудлаа алдсан эрхмийн эдийн засгийн болоод сэтгэл санааны
төлбөрийг төлүүлэх хэрэгтэй. Саяын зорчигч нэг сая хоёр зуу гаруй мянган төгрөгөөр
авсан бизнес суудлаа шууд булаалгуулж хатуу суудалд явсан. Түүний тасалбарынх нь
үнийг арав ба түүнээс дээш нугалсан үнээр эргэн төлүүлж, нэг үгээр хэлбэл эдийн
засаг болоод сэтгэл санааны хувьд хохи­рол­гүй болгох хэрэгтэй. Дэл­хийн томоохон
орнуудын олон улсын нислэгт ийм зүйл болсон бол тухайн компани тасалбарыг нь хураасан
ажилч­даа шууд ажлаас нь халж, компанийнхаа зүгээс тухайн иргэнийг хохиролгүй болгон
албан ёсоор уучлал гуйдаг. Эндүүрэл гарчээ гэсэн маягаар уучлал эрдэг, зорчиг­чийнхоо
өмнө бөхөлздөг. Ийм л жишигтэй шүү дээ. Тэгэхээр ард иргэддээ хан­даж хэлэхэд Солонгосын
нис­лэ­гийн “Кореан Эйр” компаниар үйлчлүүлээд эдийн засаг болоод сэтгэл санааны
хохирол амссан хүмүүс манай сонинд ханда­хыг хүсч байна. Бид энэ талаар цаашдаа
цуврал мате­р­иалууд бэлдэж гаргах болно гэдгээ дуулгая.

Н.ГАНТУЛГА