Category: редакцийн-нийтлэл

Үндсэн хуулийн 16.3-т хөдлөх, үл хөдлөх хөрөнгө
шударгаар олж авах, эзэм­ших, өмчлөх өв залгамж­луу­лах эрхтэй. Хувийн өмчийг хууль
бусаар хураах, дайч­лан авахыг хориглоно. Төр түүний эрх бүхий байгууллага нь нийгмийн
зайлшгүй хэрэг­цээг үндэслэн хувийн өмчийн эд хөрөнгийг дайчлан авбал нөхөх олговор,
үнийг төлнө.   Хүн бүр хуулийн өмнө тэгш эрхтэй
байхыг заасан.  Иймд    өмч эзэмшигчид шүүхийн өмнө тэгш  эрхтэй байж таар­на. Их хөрөнгөтэй нь илүү их
эрх эдэлж, бага хөрөнгөтэй нь бага эрх эдэлнэ гэсэн  зарчим хаана ч байдаггүй. Тэр тусмаа их хөрөнгөтэй
нь шүүхийн өмнө өөрт ашигтай шийдвэр гаргуулж, бага хөрөнгөтэй нь хохирч үлдэх ёсгүй.
Дээрх зарчмууд сүүлийн үед алдаг­даад байгаа.  
Ялангуяа төрийн өмчит компаниуд олноор бий болсон нь үүнийг  алдагдуулахад хүргэж байна. Зүй нь төр болон өмчлөгч
Үндсэн хуулийн  заалтаар тэгш эрхтэй байх
ёстой юм.

Төр ямар субьект  билээ. Төр хууль санаачилдаг, хууль хэрэгжүүлдэг,
хэрэгжилтийг хянадаг субьект. Хууль, стан­дартыг хэрэгжүүлдэг хянадаг үүргээсээ
хальж, харсан бол­гон руугаа үсчээд байгаагийн гор нь хөрөнгө оруулагчдыг нүүр буруу­ла­хад
хүргэсэн. Ингэж бизнестэй хутгалдаж, компани, 
аж ахуй нэгжийн үйл ажиллагаатай зууралд­санаар  төвлөрсөн төлөвлө­гөөт эдийн засгийн бичил хувилбарыг
бий болгоход тулаад байна. Төр оролцоод ирэхээр л хувийн хэвшлийн үйл ажиллагаа
дампуурч эхэл­дэг. Гэтэл гадаад, дотоо­дын аль нэг компанитай хамт­ран ажиллаж эхлээд
л дараа­хан нь 68 хувийн татвар, 100 саяас дээш хөрөнгөтэй бол зөвшөөрөл авна ч
гэх шиг шаардлага тавьж хууль бат­лаад эхэлдэг. Сүүлийн үед энэ бүр даамжирч өмчтэй
бүхэн рүү дайраад байх бол­сон. Санаачилж, баталж байгаа хууль, журмууд нь  яг ийм өмчийн эсрэг, хүний мэдлэг боловсрол, хөдөлмөр
зүтгэлээрээ бий болгосон баялаг руу нь дайрсан шинж­тэй байгаа. Амьтан хүртэл өөрийн
гэсэн үүрэндээ халда­хад эсэргүүцэл үзүүлдэг. Оготно хүртэл цуглуулсан хөеөгөө  хамгаалдаг. Зөгий хүртэл цуглуулсан балаа харамладаг.
Зүгээр л байга­лийн энэ хуулийг манай төр зөрчөөд сууж байна. 

Зах зээлийн 
нийгмийг сонгохдоо Монголын төр хамгийн түрүүнд иргэнээ өмчтэй болгосон.
Газартай, байртай, малтай болцгоосон. Бизнес эрхэлж хэдэн төгрөг хуримтлуулж компани
бай­гуул­сан нь барилга байгуу­ламж босгож, зарим нь уул уурхайн лиценз эзэмших
болов. Гэтэл төр компаниу­дын өмч рүү сүүлийн үед хэт их халдаж, тэр байтугай иргэдийнхээ
өмчид шууд л булаан эзлэгч шиг дураараа авирлах болов.  Төр компа­ниу­дыг хохи­роож өөрсдөө хожоод байх
болсон. Ялан­гуяа төр хувийн  компанитай хамтар­сан
тохиолдолд энэ бүр илүү ажиглагдана. Энэ нь Үндсэн хуулийн тэгш байх, иргэд нь өмчтэй
байх  зарч­мыг зөрчиж байгаа хэрэг юм.  Угтаа  ард­чил­сан
нийгмийн үндсэн зарчмуудын нэг төр өмчөө хувийн хэвшилдээ байн­га шилжүүлж байдаг.
Ачааны хүндийг тэгж хувийн хэвшил­дээ үүрүүлснээр улам л амар хялбар болдог. Манайд
эсрэ­гээрээ,  жинхэнэ холион бан­тан хутгаж
орхи­дог. Үүнээс үүдэлтэй бизнес эрхлэгчдэд айдас бий болж байна. Угтаа төр оролцохүй
байх тусам бизнес эрхлэгч, хувийн ком­паниудад илүү сайныг бүтээх  боломж бүр­дэ­нэ. Тэд ч ингэж төрөөс хүсдэг.
“Биднийг мөрөөр нь ажил хийлгээд, амьдралаа босгоод, ажилч­даа цалин­жуулах боломж
олгооч. Зүгээр л тайван орхиод өгөөч”  гэж
гуйх бол­сон. Хамгийн гол нь өмчид хэт халдах болсны үр  дүнд шудар­га өрсөлдөөн гэдэг зарчим алдагдаж
хүчтэй нь булаадаг буруу тогтолцоо бий боллоо.

Угаас манайд хувийн өмч ямар ч баталгаагүй байдаг.
Энэ нь социализмаас үлдсэн хамгийн бараан талуудын нэг.   Тэр үед өмчтэй хүн гэж байгаагүй, бүгдийг нийгэм­чилж,
адилхан байх ёстой гэж шаарддаг. Одоогийн төрд байгаа хүмүүс  тийм нийгмээ санагалзаад байна уу гэлтэй санагдах
болов. 

Хувийн өмчийг огт тоодог­гүй, хүссэн нь булааж,
нурааж байдаг болсон. Зөвшөөрөл­гүй барилгуудыг нураана гэдэг. Нэгэнт барьчихсан
арван хэдэн давхрыг нураа­гаад хэнд ашигтай юм. Барьж эхлэхэд нь төр хаана байв.
Зөвхөн барьсан компани, хувь хүн төдийгүй байр захиал­сан иргэд хохироод эхэлдэг.
Барихаас нь өмнө болиулаагүй байж, барьж дууссан хойно нь нураана гэдэг  утгагүй. Эсвэл хувьдаа өмчтэй бүхнийг нийгмээрээ
үзэн яддаг. Мөнгөтэй хүн болгон олигархи нэр зүүж, өмчтэй хүн бүхнийг хулгайч гэж
сэрдэх  болов. Шударгаар мөнгө олсон хүн нэг
ч байхгүй гэж нийтэд итгүүлж, тэрэнд итгэсэн ард түмний нүдэн дээр төр төмөр нүүрээ
хувийн хэвшлийнхэн болон хувийн өмчтөнүүдэд гаргадаг. Хуульд заагаагүйгээс бусад
тохиол­долд хувийн өмч рүү халдах учиргүй. Сүүлийн үед өмчтэй, мөнгөтэй  хүнийг нийтээрээ үзэн яддаг болов. Үзэн ядуу­лах
зүйлийг нь төр өөрөө хийгээд байна л даа. 
Баян хүн л бол луйварчин, дээрэм­чин, олигархи нэр зүүдэг. Өөрийнхөө хөдөлмөрөөр
хуруу хумсаа хугалах шахам байж өмчтэй болсон, мөнгө­тэй болсон хүн олон. Гэтэл
тэднийг төрөөс төрсөн тэр­бумт­нуудтайгаа хутган ойл­гуул­даг. Ингээд л өмчтэй бүхэн
буруу замаар баяжсан гэж ойлгодог.

Коммунист нам нь эрх барьдаг гэх Хятадад хүртэл
хувийн эзэмшил газраа өгөх­гүй гэж хэдэрлэсэн нэг эмэг­тэйн газрыг тойруулаад зам
тавьсан байдаг. Японд нисэх онгоцны буудлын ойролцоох газраа өгөхгүй гэж зүтгэсэн  өвгөний өмчид төр халдаж чадалгүй тэр хүний эрхийг
хүндэтгэн нисэх буудлынхаа бүтээн байгуулалт, зургийг өөрчилж өмчилсөн газрыг нь
тэнд нь үлдээж нисэх буудлаа барьсан байдаг. Иймэрхүү жишээ олон л доо. Хувийн өмч
бол хувийн өмч гэдэг ойлгол­тыг энэ жишээнүүд тодоос тод батлаад өгч байна.  Гэтэл Монголд өмчид халдах  боломж­гүй байвал хууль­чилж,  байгаад хувийн өмч рүү халддаг.

Манайхан өөрсдийгөө их
улстөрждөг гэцгээдэг.  Улс­төр­жихгүй байх
боломж алга л даа. Өдөр тутмын амьдралд нь өмд гутал, талхных  нь үнэ хүртэл бүгд төрөөс хамаа­рал­тай. Зүгээр
мөрөөрөө хөдөл­мөр­лөөд хүн шиг амьдаръя гэхээр улс төр нь оролдоод байхаар яах
ч билээ дээ.   Төр ингэж хөдөлмөрлөдөг,  юм бүтээдэг хэсгийнхээ хамгийг булааж нураасаар,
дээрэмд­сээр байвал бүгдийг тэжээдэг систем рүүгээ л ухарна гэсэн үг. Ингэж булааж,
дээрэмдэж тоноод байвал хэн өмчтэй байхыг хүсэх юм, ямар ком­пани гаднаас ирж хөрөнгө
оруулалт хийх юм.

“Гал үндэстэн” хол­боо­ныхны ашигласан
галт зэвсгийг хаанаас гаргаж, тэдний гарт хэн өгснийг хүчнийхэн бараг илрүүлсэн
сураг дуул­да­на. Шууд хэлбэл “Монгол Улсын төлөө зүтгэе” ТББ-ын тэргүүн, офицер
Г.Болд­баатар байлдаа­ны зориулалттай грана­тыг олж ирсэн нь тодор­хой болж байгаа
сураг­тай. Тэрээр амьдралын­хаа 25 жилийг зэвсэгт хүчинд алба хашиж өнгө­рүүлсэн
бөгөөд зэвсэгт хүчний анги салбаруудад найз нөхөд олон гэх. Энэ танил талын хүрээгээ
ашиг­лаж байлдааны зэвс­гийг цуглуулсан байх магадлал өндөр байсныг хууль, хяналтынхан
шал­гажээ. Ер нь “Байлдааны зориулалттай галт зэвс­гийг зөвхөн нэг л газраас гаргуулан
авч болно” гэд­гийг Улсын онцгой комис­сын Нарийн бичгийн дар­га М.Энх-Амар нэгэн
хэв­лэлд өгсөн ярилцлагадаа дурдсан нь энэхүү мэ­дээллийг бататгаж байна. Тэгээд
ч “Гал үндэстэн” холбоонд Г.Болдбаа­тараас гадна хэд хэдэн тэтгэвэртээ гарсан офи­цер
байдаг бөгөөд “Мон­гол Улсын төлөө зүтгэе” ТББ нь чөлөөнд гарсан цэргийн албан хаагчдаар
гишүүнчлэлээ бүрдүүл­сэн байдаг аж. Тийм учраас тэд ийнхүү ядаж төвдөх зүйлгүй байл­даа­ны
зориулалттай галт зэвсгүүдийг цуглуулсан бололтой. Ийм хүрээлэл, найз нөхдийн холбоо­гоор
Монгол Улсын дар­хан хилийн аюулгүй байд­лыг хамгаалахад зориу­лагдах байлдааны
зэвсэг, хувь хүмүүсийн гарт орсон нь тодорхой болж байна.

Энэ үйл явдал нь Мон­гол Улсын зэвсгийн
наймаа ямар ч хяналтгүй явагддаг, хэрхэн газар авсныг давхар харуул­лаа. Хэдэн сая
жилийн нягтаршил, дагтаршил­тай 100 метрийн радиус бүхий газрыг ганцхан хор­мын
дотор хумхын тоос болгож орхидог тротил ч Монголын зах зээлд гу­рил, будаа шиг арилжаа­лагддаг
болжээ. Налай­хын нүүрсний уурхайгаас эхлээд бүхий л уул уур­хайн компаниуд тротил
тэсрэх бодисыг ашигла­даг гэж байгаа. Уг нь Галт зэвсгийн хууль, бусад хуулийн зүйл
заалтаар энэхүү бодисыг тусгай зөвшөөрлийн дагуу ашиг­лах ёстой байдаг аж. Гэтэл “Гал үндэстэн”
холбооныхон энэхүү бодисыг их хэмжээгээр олж аван хад­галж, улмаар гэгээн цагаан
өдрөөр олон хөлийн газар тавьж нийгмийг цочроолоо. Тэд тротил тэсрэх бодисыг уул
уурхайн компаниас шахалт дарамтаар авсан байж болох талтайг учир мэдэх хүмүүс хэлж
байна. Ер нь уул уурхайн компаниудтай байнга харьцдаг Ц.Мөнхбаяр нар шиг хүмүүсийн
гарт тро­тил тэсрэх бодис хялбар орох нь ойлгомжтой гэдгийг зарим эх сурвалж өгүүллээ.

Энэхүү бодисын 250 граммын хэмжээтэйгээс
нь хоёр ширхгийг “Централ таур”-ын ойролцоо дэлбэл­сэн бол уг барилга нуранги болохоос
гадна нөлөөлөл нь Сүхбаатарын талбайн төвд хүрэх хэмжээний аюул тарих байж. Адаглаад
л “Гал үндэс­тэн” холбооныхны байршуул­сан тротил нь “Централ таур”-ын доод давхруудын
шилэн хана, даацын багана зэрэгт нөлөөлж улмаар нурах магад­лалтай байсныг тэсрэх
бодистой харьцаж сурсан шинжээчид хэлж байна. Уул уурхайн яамны урд талбай­гаас
олсон нь мөн л ийм хэмжээний хор уршиг дагуу­лах байж. Ямар сайндаа л уул уурхайн
компаниуд экска­ватор бусад тоног төхөөрөм­жийнхөө ухаж дийлэхгүй газрыг тротилоор
дэлбэлдэг байхав.  Гэхдээ энэ бодисыг очлуур
болон галаар асаа­гаагүй тохиолдолд дэлбэрэх боломжгүй байдаг аж. “Гал үндэстэн”
хөдөлгөөнийхөн өнгөрсөн даваа гаригт энэ төрлийн хоёр тэсрэх бодисыг Уул уурхайн
яамны урд талбайн цэцгийн мандал, “Централ таур”-ын баруун хаалганы хогийн саванд
тус, тус тавьсан гэж байгаа. Хэрвээ энэ үед хэн нэгэн хогийн сав руу татаж байсан
тамхины ишээ унтраалгүй­гээр хийсэн бол ямар хэмжээ­ний хөнөөл дагуулах байсан нь
ойлгомжтой юм.

Галт зэвсгийн мэдлэгтэй хүмүүсийн
хэлж буйгаар Ф1 гранат нь “Гал үндэстэн” холбооныхонд зургаан шир­хэг байсан бөгөөд
гар грана­тын төрөлдөө дундаж хүчтэй нь буюу мөн хэмжээний хөнөөл дагуулдаг ажээ.
Ц.Мөнхбаяр нар нэг ширхгийг нь л Төрийн ордны хаалга руу шидсэн бол ойролцоох
25 метрийн радиус дахь бүх амьд биет устах аюултай байж. Шууд хэлбэл гранатыг шидсэн
хүмүүс ч өөрсдөө өртөнө гэсэн үг аж. Улмаар Төрийн ордны үүдэн хэсгийн 25 метрийн
радиус бүхий газар үнсэн товорго болно. Дайн байлдаанд орж байгаа цэргүүд Ф1 гранатыг
хориг­лож тулалдахдаа ашигладаг бөгөөд цаад тал нь 50 метрийн газарт шидэхгүй бол
өөрсдөө өртдөг гэдгийг цэргийнхэн хэлж байна.

Харин РГД5 маркийн гра­нат нь давшилтын
зориу­лалт­тай. Цэргүүд дайснуудаа илүү олноор нь хоморголон устгахын тулд энэ тэсрэх
бодисыг ашигладаг гэдгийг мэргэжлийн хүмүүс хэллээ. Шууд хэлбэл уг гар бөмбөг
50 метрийн радиус бүхий газар дахь амьд биетийг устгахаас гадна ширэм, үртэс нь
үүнээс ч хол үсэрдгийг цэргийн мэргэжилтнүүд хэлж байна. Үүнээс нэг ширхгийг нь
“Гал үндэстэн” холбооныхон ашигласан бол тухайн үед Төрийн ордны үүд орчмоор байсан
бүх хүмүүс өртөж асуудал гамшгийн хэмжээнд хүрч яригдах байж. Ийн “Гал үндэстэн”
холбооныхны өөдөөс нүцгэн гартайгаар дайрсан Төрийн ордны хамгаалагчдын “тэнэг”-ийг
гайхах хүмүүс олонтаа таарлаа. Хэрвээ үймээн шуугиан дэгдэх үед хий буу тавих биш,
нэг гранат өөдөөс нь шидчихсэн бол асуудал өнөөдөр өөрөөр яригдах байжээ. Тэрчлэн
зэвсгийн наймааг хянах ёстой газар, буу сум, гранат, танкаа тоолох ёстой зэвсэгт
хүчний анги нэгтгэлүүдийн хэрхэн ажлаа хийдгийг хүн бүр гайхаж байна. Ямартаа ч
Ц.Мөнхбаяр нарын өдүүлсэн хэргийг тойрсон асуудлыг төр анхааралдаа авах цаг нь болжээ.

“Гал үндэстэн” холбоо­ныхны авч явсан,
энд тэнд байрлуулсан тэсрэх бөмбө­гийн тухайд байдал эвгүйтсэн бол ийм аюул тарих
байж. Байлдааны зориулалттай тэсрэх бөмбөг, уул уурхайн тэсэлгээний бодис зэргийг
олж өгсөн хүмүүсийг хүчний байгууллагынхан саатуулж эхэлсэн сурагтай. Тэднийг террорист
үйл ажиллагааг зэвсгээр хангасан гэж үзэж байгаа бололтой юм. Мөн энэ бүх зэвсэг,
тэсрэх бодисыг “Гал үндэстэн” холбооныхон авахын тулд халааснаасаа хангалттай хэмжээний
мөнгө гаргасан байна гэдэг мэдээ­лэл ч ирлээ. 
Буу сумных нь тухайд 7х64 маркийн сум 60 гаруй, гар бууны сум найман ширхэг
байжээ. Тэдний барьж ирсэн гурван буу нь хадга­лал­тын горимын дагуу ашиг­ласан
нөхцөлд 50, 100, 200 метрт салхины хүч, бусад үелзлээс үл хамааран байгаа алдалгүй
онодог гэнэ. Уг буу­нууд нь хувь хүний өмчлө­лийнх байж магадгүй гэх мэдээллийг
өгөх хүн ч байгаа юм.

Л.МӨНХТӨР

Цагдаа согтуугаар ма­шин барих нь
гэмт хэрэг биш, тэдний энэ үйлдэл энгийн үзэгдэл болсон шүү дээ гэж иргэд ярих болжээ.
Уг нь тэд нар ард түмний аюулгүй байдал, амар амгалан амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлэхийн
төлөө ажиллана хэмээн тангараг өргөсөн хүмүүс. Гэтэл согтуу цагдаа маши­наар айлын
гэр дайрч, хоёр хүүхдийг нь гэмтээ­сэн хэрэг энэ сарын 9-нд гарчээ.

Энэ хэргийг цагдаа­гийн газраас ихэд
нуу­цалж, хэрэг үйлдсэн цаг­даагийн ахлагч О.Лувсан­доржийг 10-ны өдөр аж­лаас нь
шууд халсан байна.

Тэр өдөр юу болсон талаар тодруулахаар
На­лайх дүүргийг зорилоо. Уулзсан, тааралдсан хүн бүр л “Согтуу цагдаа айл дайрсан
хэрэг гарсан ш дээ. Тэр айл тэнд байгаа” гээд л зааж өгцгөөв.

Налайх руу ордог төв замын зүүн гар
талд байр­лах “Очир” үйлчилгээний төвийн дэргэдэх хүнсний дэлгүүртэй өнөөх дай­руул­сан
айл зэргэлдээ юм байна. Нүүрний хашаа гэсэн үг л дээ.

Тэднийхийг хайж ядаад байх зүйл огт бай­сангүй. Хашааных нь нэг
хэсгийг шинэ банзаар нөхжээ. Хашаанд байсан хоёр гэрийн баруун та­лынх нь шинэ бүрээстэй,
бас шинэ хаалгатай харагдлаа. Гэрийн урдхан баахан эвдэрч хэмхэрсэн эд хогшил, хана,
хаалга ор, ширээний салж уна­сан хөл, шүүгээ­ний шур­гуулга харагда­на.

Гэрийн эзэн Д.Даваацэрэнтэй уулзлаа.

Хэрэг оройны долоон цагийн үед гарсан
байна. Д.Даваацэрэн, отгон хүүгээ дагуулаад нэг найзтай­гаа гэр рүүгээ орохоор хашааны
хаалгаа онгойлгоод хэд алхтал айхавтар дуу чимээ гараад явчи­хаж. Юу болов гээд
эргээд харвал нэг машин хашааг нь дайраад хэцний бүдүүн модон шонг хуга мөргөөд
золтой л тэднийг дайр­чи­хаагүй байна. Бүгд хажуу тийш үсэрцгээж, отгон хүү нь энэ
үед хол шидэгдсэн гэнэ. Асар хурдтай явсан машин тэр чигээрээ явсаар гэрийнх нь
хаалган тус газар мөргөж, нэвт цааш орсноо гэрийн баруун талаар гарч ирээд хажуу
айлынх нь хаалганы харалдаа очоод зогсчээ.

Д.Даваацэрэн гэрт байсан 17 настай
охиноо яасан бол гээд отгон хүүгээ ч харах сөхөөгүй хугарч, эвдрээд сүйдчихсэн хаалга
гэж хэлэхийн аргагүй үйрсэн юман доогуур шургаад оржээ. Охин нь осол болох үед зурагт
үзэж байжээ. Хажууд нь байсан өндөр хөргөгч түүнийг дарчихсан байж. Аав нь хөргөгчийг
холдуулаад охиноо гаргаж авсан байна. Өрхийн тэр­гүүн юу болоод өнгөрснийг ухаарах
сөхөөгүй цочролд орчихсон зогс­тол хавь ойрынх нь хүмүүс цуглаж бөөн дуу шуугиан
болжээ.

Жолоо барьж явсан цагдаа машинаасаа
бууж ирээд шоконд орчихсон байдалтай, юм хэлж чадахгүй зогсч байжээ.

Д.Даваацэрэн “Хүйтний ам наашилсан
энэ үед гэр орноо сүйдлүүлсэндээ үнэхээр гомдолтой байна. Охин маань тархиндаа доргилт
авсан. Хүүгийн маань бие гайгүй болсон. О.Лувсандорж гэх тэр цагдаа тухайн өдөр
хүний машин барьж явсан юм билээ. Хойно нь гурван хүн сууж явсан. Машины эзэн хойно
нь сууж байсан гэсэн. Манай гэрийг дай­раад тэр чигээр хоймор руу явчих байсан юм
билээ. Харин машины эзэн хойноос нь гараа оруулж ирээд жолоог мушгиад баруун гар
тийш хүчтэй эргүүлж машиныг гэрээс гаргасан” гэлээ.

Ахлагч О.Лувсандоржийн ар гэрийнхэн
хохирогчидтой ирж уул­заад зах дагуулж гарч, гэрийн таван хана, хаалга, бүрээс,
хашаа­ны банз авч өгчээ.

Гэрийн эзэгтэй Д.Чинбат сур­гагч багш
бөгөөд хувиараа ажил эрхэлдэг нэгэн. Түүний нөхөр Д.Даваа­цэрэн саяхнаас уурхайд
ажиллаж эхэлсэн аж. Эднийх дөр­вөн хүүхэдтэй юм байна. Д.Чинбат Өндөрширээтэд сургагч
багшийн ажлаар явж байгаа бөгөөд түүнтэй утсаар холбогдсон юм. “Тэр цагдаа­гийн
ах дүү хамаатан садан бид­нийг дагуулж яваад гэрийн хана, хаалга авч өгөх гэж бөөн
хэл ам болсон. Манай гэрийн хана уг нь бургас байсан. Гэтэл тэд нар “Үнэтэйг нь
сонгох гээд байна” гээд уцаарласан. Тэгээд манайд ирчи­хээд “Та нар харин ч азтай.
Хэмхэр­чихсэн хог новшоо зуун хувь шинэч­лүүлчихлээ” гэж тавласан. Бид өнөөдөр эрүүл
мэнд, сэтгэл санаа­гаа­раа хохирчихоод байна. Тэр цагдаад “Бидний хохирлыг бараг­дуул­чих.
Чамтай өөр юм ярихгүй гэсэн. Өөр түүнээс юу ч гуйгаагүй” хэмээлээ.

Хэргийн гэрчүүд “Машины араас гурван
хүн бууж ирээд хоёр нь согтуу цагдаагийн мөрдэсийг нь хуу татаад, дүрэмт хувцсыг
нь хуйлаад далд хийчихсэн” гэж ярь­жээ. Мөн хэрэг гарах үеэр замын хажууд зогсч
байсан хөлсний тэрэг­ний жолооч нар “Нэг машин маш хурдтай давхиж ирээд айлын хашаа
руу орчихсон. Бид юу вэ, онгоц шиг л нэг юм шунгинаад өнгөрчихлөө гээд араас нь
очсон” гэлээ.

Хэргийн газар дээр дуудлагаар ирсэн
цагдаа нар “Хэргийн газарт шинжээч ирж үнэлгээ хийнэ. Гэр рүү битгий ойрт” гэжээ.
Тэр шөнөө шинжээчийг нь хүлээгээд гадаанаа хоножээ. Намрын сэрүү хэдийнэ ороод,
голын ус зайрмагтдаг бол­сон энэ үед эднийхэн гурав хоно­гийн турш шинжээчийг хүлээгээд
гэрийнхээ гадна амьдарчээ.

Д.Чинбат “Бид боломжийн амьд­ралтай
хүмүүс байсан бол хүүхдүүдээ эмнэлгийн бүрэн шин­жил­гээнд хамруулж, томографийн
зураг авахуулчих л байсан. О.Лувсандорж уг нь бидэнтэй хол­бог­дож хохирол барагдуулна
гэсэн чинь чимээгүй болчихлоо. Утас руу нь залгахаар “Ямар ч мөнгө байхгүй. Эхлээд
тэр машины хохирлыг барагдуулаадахъя” гэдэг болсон. Машины эзэн нь өдөр шөнөгүй
дагаж яваад машинаа засуулсан гэсэн. Би тэгж явах завтай хүн биш болохоор ингээд
хохироод явж байна. Тангараг өргөсөн цагдаа нь ингэж байгаа юм чинь одоо энэ нийгэм
юу болж хувирах вэ. Уг нь тэр цагдаа залуухан л хүүхэд шиг байсан юм” гээд “Охин
маань осол болсноос хойш хэд хоног цочро­лын байдалд байж, хүчтэй халуур­сан. Охин
энэ жил оюутан болсон болохоор сая даваа гаригаас хичээлдээ явж эхэлсэн. Төрийнхөө
цагдаагаар амар амгалан байсан гал голомтоо сүйтгүүлэн, гэр орноо яйруулж хүүхдүүдийнхээ
эрүүл мэндээр хохирчихоод байгаадаа маш их гомдож байна” гэж ярилаа.

Ахлагч О.Лувсандорж нь Налайх дүүргийн
цагдаагийн хэлт­сийн хэв журмын цагдаа юм байна. Тухайн өдөр хүний машин барьж явжээ.
Хэргийн газарт ирсэн цагдаа түүний согтолтын зэргийг үзээд хохирогчдод “О.Лувсандорж
1.35 хувийн согтолттой байна” гэжээ. 

Д.Чинбат хэрэг болсны дараа 30-40
минутын хойно гэртээ ирээд маш их цочирдсон байна. Гэрийн­хэн нь байгалийн гамшигт
өртчих­сөн юм шиг л байдалтай, айдастай нүдээр угтжээ. Тэрээр цагдаагийн хэлтэст
2-3 цагийн дараа очоод “Одоо миний нүдэн дээр тэр цаг­даа­гийнхаа согтолтын зэргийг
тогтоо. Дахиж үлээлгэ” гэсээр бай­гаа шалгуултал 1.84 хувийн согтолттой гарчээ.

Хохирсон гэр бүлийнхэн “Цаг­даа цагдаагийнхаа
төлөө л ажил­ла­даг юм билээ. Биднийг хамгаа­лахын төлөө юу ч хийгээгүй хэрнээ тэр
цагдаагаа өмгөөлсөн өнгө аястай үгс хэлцгээж “Бид ажлаа хийж байна. Бидний ажлыг
битгий заа гэж зандарсан” хэмээн халаг­лаж сууна. Гэрийн эзэгтэй “Би ээж, эхнэр
хүний хувиар хагалуулсан аяга, тавагнаасаа эхлүүлээд эд хогшлынхоо хохирлыг барагдуул­на
гэсэн бол болох л байх. Гэхдээ охины минь эрүүл 
мэнд юу юунаас илүү чухал байна. Хэрэг болсны дараа эмнэлэгт охиныг минь
хүргээд тариа хийгээд хоёр цагийн дараа л гаргачихсан” гэв.

Отгон хүү нь ослын улмаас өвдөгтөө
гэмтэл авчээ. Эмч нар “Өвдөгнийх нь зөөлөн эд гэмтсэн” гэж онош тогтоосон байна.
Хүү хэд хоног доголж байгаад “Одоо гайгүй болчихлоо. Тэгж байгаад өөрөө эдгэчих
байх” гээд сургуульдаа явж эхэлсэн гэнэ.

Гэрийн гадаа баахан эвдэрсэн эд хогшил
харагдана. Ширээ, шүүгээ, ор нь эвдэрчихэж. Хүүхдүүд орныхоо матрасан дээр унтаж
байгаа гэнэ.

Осол болсноос хойш хүүхдүүд оройн
цагаар их түгшүүртэй байдалтай байдаг болж. Төв замаар бүдүүн яндантай машин юм
уу, машины хүчтэй хаазлах дуу сонсохоор л бүгд огло харайгаад босч дэрсэнд хярсан
туулай шиг л хавь орчныхоо чимээг чагнаж айдаст автдаг болсонд аав нь их харамсч
байлаа.

Энэ хэргийн талаар Налайх дүүргийн
цагдаагийн жижүүрт гарч байгаа цагдаагаас тодруулах гэсэн боловч ганц ч үг унагасангүй.
Асууж, лавладаг газраас нь асуу гэхээс өөр юу ч хэлсэнгүй. Цагдаа нар “Тийм хэрэг
болсон юм уу. Сонсоогүй юм байна” гэцгээж байлаа.

Энэ хэргийг Улсын ерөнхий прокурорын
дэргэдэх Мөрдөн байцаах алба шалгаж байгаа аж. О.Лувсандоржтой утсаар холбогдож
“Тэр өдөр юу болсон юм бэ. Та тийм их согтуу байсан юм уу” гэж асуувал “Надад ярих
боломж алга. Прокурор дээр байцаалт өгч байна” гэлээ.

Д.САРУУЛ
Гэрэл зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

Сүүлийн үед
хөрөнгө оруулалт буурлаа, эдийн засаг хэцүүдлээ, нүүрсний  үнэ шалдаа уналаа, төгрөг суларлаа  гэх мэт таагүй мэдээлэл шил дарж байгаа.
Гэхдээ өнгөрсөн өдрүүдэд өрнөсөн үйл явдал, шийдвэр гаргагчдын байр суурийг
анзаарахад тун удахгүй эдийн засгийн  гэгээтэй мэдээллүүд урсаж мэдэхээр байна. Одоо
хуралдаж байгаа ээлжит бус чуулганаар хэлэлцэж буй  асуудлуудыг 
тоймлоод харвал бүгд л эдийн засгийн 
чигийнх. Урсгал нь саарсан хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлж, эрч нь
суларсан эдийн  засгийн  өсөлтийг эерэг дүр зурагтай харагдуулах  хуулийн төслүүдийг хууль тогтоогчид хэлэлцээд
эхэлчихлээ.

 Эдийн засгаа сайжруулахад анхаарсан
хуралдаанууд сүүлийн өдрүүдэд үргэлжилж байна гэхэд болно. Ээлжит бус
чуулганаар хэлэлцэхээр товлож, хэлэлцүүлгийг нь эхэлсэн анхаарал татсан хуулийн
төслийн  нэг нь Хөрөнгө оруулалтын тухай
шинэ хуулийн төсөл. Хөрөнгө оруулалтыг хамгаалах агуулгатай энэ хуульд мөнгөө
Монголд оруулахыг сонирхож буй бизнесмэнүүдэд таалагдахаар хэд хэдэн заалтыг  тусгаад 
байгаа. Энэ хууль батлагдсаны дараа хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулагчдад төр
зөвшөөрөл өгнө гэсэн ойлголт алга болно. Монголд   хөрөнгөө оруулах гэсэн хувийн хөрөнгө  оруулалттай ямар ч компанийг бүртгээд л  болоо. Өмнөх хуулийн хөрөнгө оруулагчдыг
хамгийн их үргээсэн заалтыг УИХ ингэж  засаж байна. Төрийн өмчийн компаниудын хувьд төрөөс
зөвшөөрөл авах гэсэн босго бий. Гэхдээ оруулсан хөрөнгөнийх нь хэмжээгээр
тогтвортой байдал амлах хугацаа хувийн хэвшлийнхэнтэй адил. Монголын эдийн
засагт оруулах   мөнгө ихсэх хэрээр Монголын
төрийн тогтвортой байдал  амлах  хугацаа уртсах заалтыг багтаасан энэ хуулийг хөрөнгө
оруулалтыг татах том боломж гэж шинжээчид харж байна.

Монгол банкинд
тушаадаг алтыг бараг л  алга болгосон нэг
хууль бий. Уншихад ухаанд буухааргүй олон үгнээс бүрдсэн нэртэй учраас Урт
нэртэй гээд товчилчихсон.  Тэр нэрээр
нь  хүмүүс  мэддэг нэг хууль хэрэгждэггүй хуулийн тоог
нэгээр нэмсэн.  Гэтэл энэ хууль
батлагдсаны дараа Төв банкинд ирэхээ больсон алтыг дэлхий  валют гэж ойлгодог. Валют ихтэй улс хүчирхэг
гэдгийг хэн ч хүлээн зөвшөөрдөг.  Дэлхийн
улс орнууд   энэ чигийг барьж, энэ жишгээр урагшилж яваа. Япон,
Хятад улсууд дэлхийн толгой улсын тэргүүнд яваад байдгийн бас нэг шалтгаан нь бусдаасаа
их алт авдарлаж  чадсаных. УИХ ийм
зорилгоор урт нэртэй хуулиа эргэж харъя, зөвшөөрлийг нь хураагаад авчихсан
компаниудаас хариуцлагатай ажиллаж байгаагийнх нь зөвшөөрлийг буцааж өгье гэж байгаа.
Эдийн засгаа   дэмжсэн бас л нэг том
алхам.  

“Энэ хуулиуд
гарлаа ч Ашигт  малтмалын хууль яаж
шинэчлэгдэх нь тодорхойгүй учраас бид хөрөнгөө хийнэ гэсэн шийдвэрийг шууд
гаргахгүй” гэж уул уурхайн салбарт хөрөнгө оруулагчид эргэлзэж байсан. Тэгвэл
тэдний эргэлзээг тайлсан мэдэгдлийг Уул уурхайн яамны зүгээс удаа дараа хийгээд
байгаа. Тэд Ашигт  малтмалын хуулинд  бүрэн шинэлчлэл  хийхийг яарахгүй, өөрчлөлт хийх маягаар л гар
хүрнэ гэж мэдэгдсэн. Тэгэхээр ээлжит бус чуулганаар хэлэлцэж байгаа төслүүд
батлагдчихвал  эдийн засаг сэргэх нь
бараг л тодорхой байна.

Ц.БААСАНСҮРЭН

Япончуудад нэг онц­лог чанар бий.
Тэд бод­соныхоо дараа хийдэг улс. Тэгвэл хэлэхээсээ өмнө бодож,  бодсоныхоо 
дараа хийдэг япончууд бидэнтэй илүү өндөр түв­шинд харилцахаар шийд­жээ.
Хоёр орон иж бүрэн түншлэлээс стра­тегийн түншлэлийн ха­рилцаа руу шилжиж бай­гаа
нь өнгөрсөн өдрүүдэд Япон улсад айлчилсан Ерөнхий сайд Н.Алтан­хуягийн айлчлалын
гол үр дүн байлаа. Хоёр орны Ерөнхий сайд нар Мон­гол, Японы стра­тегийн түншлэлийн
дунд хуга­цаа­ны хөтөлбөрийг үзэг­лэсэн юм. Иж бүрэн түнш­лэл гэдэг нь эн­гий­нээр
бол бүх салбарт харил­цаагаа жигд хөг­жүү­лэх. Танилцах мая­гийн, ха­рилцааны эхний
жилүү­дэд ямар ч улс ор­нуудад байдаг шат гээд ойлго­чихож болно. Харин стра­тегийн
түншлэл бол өөр. Цөөхөн хэдэн улстай то­дор­хой салбаруудыг он­цолж байгаад ажил
хэрэгч, бодитой харилцаа өрнүүлнэ гэсэн үг. Япон Улс хориод улстай стра­тегийн түвшинд
түншил­дэг.

Харин манай хувьд дөрөв ор­чим  оронтой энэ түвшинд  харилц­даг. 
Дунд хугацааны гэдэг нь таван жилийн хугацаанд яг ямар харил­цаа өрнүүлэхээ
цаасан дээр буул­гаад гүйцэтгэх засаглалын тэр­гүү­нүүд нь гарын үсгээ зурж батал­чихаж
байна гэсэн үг. Энэ хөтөл­бөрт улс төр, эдийн засаг, хүмүүн­лэгийн гэсэн гурван
салбарт ингэж тэгж хам­тарна гэсэн заалтуудыг багтаасан.

Улс төрийн харилцаан дээр гэхэд манай
улс Японы сонирхлоо хандуулсан улсуудын нэг. Жишээ нь Хятад, Хойд Солонгостой ма­найх
гайгүй харилцаатай. Харин Японы хувьд эдгээр улстай харил­цаа сайнгүй байгаа. Манайхаар
дамжиж энэ хоёр том улстай харил­цах сонирхол, хэрэгцээ Япон Ул­сад бий. Зарим асуудлаар
хоорон­доо зохицолдсон бодлого явуулах зэрэг заалтууд хэлэлцээрт багтаад байгаа
юм. Хоёр орны хооронд итгэмжилсэн харилцааг шат ша­тан­­даа бий болгох нь улс төрийн
харилцааны голлох нуруу байна гэсэн агуулгатай заалт хэлэлцээрт тусаад байна.

Эдийн засгийн агуулгатай хэд хэдэн
заалт энэ хэлэлцээнд багт­сан гэж Ерөнхий сайдын эдийн засгийн зөвлөх онцолж байв.
Өөрөөр хэлбэл хөтөлбөрт онцол­сон заалтуудын хамгийн сонир­хол­той нь эдийн засаг  байсан юм. Өмнө нь бид арлын орон руу юм гуйж
очдог байсан бол энэ удаагийн айлчлалаас харилцан ашигтай хамтын ажиллагаа, бие
биеэ нөх­сөн түншлэл гэсэн үгс содон сон­согдож байлаа. Хэлэлцээрт туссан анхаарал
татахаар зарчмуудын нэг нь энэ. Монгол гэдэг улс Японы хувьд бизнесийн түншийн хэм­жээнд
хүрсэн нь “Суми­тома Мицүй”, “Мицүбиши”, “Марубени” зэрэг томоохон груп­пуудын ерөн­хийлөгч  нарыг Ерөн­хий сайдад ээлжлэн бараалхсанаас харчихаж
болохоор. Японд мөнгө нь  байна, бидэнд газрын
баялаг, хүн хүч байна, нийлүүлбэл хэн хэндээ ашигтай гэсэн дүгнэлтийг айлч­лалын
үеэр өрнөсөн яриа хэлэл­цээ­рүүдээс анзаарч болохоор байлаа.

Тавдугаар цахилгаан станц, Дарханы
газрын тосны үйлдвэр, Хөшгийн хөндийн олон улсын нисэх буудал зэрэг том төслүүд
дээр Японы толгой бизнесүүд гол орол­цоотой ажиллаж байгаа. Айлч­лалын үеэр гэхэд
л “Бэрэн” групп “Марубени”-тай гангийн үйлд­вэр байгуулах чиглэлээр гэрээ зурсан.
Гэрээнд гарын үсэг зурс­наар “Марубени”-гийн технологийг оруу­лах гэж байгаа энэ
компанид хоёр улсын Засгийн газар хооронд нэгэнт жим нь гарчихаад байгаа экспортын
гэрээний шугам нээлт­тэй гэсэн үг. Экспортын гэрээний шугамыг УИХ баталчихаад байгаа
билээ. Хар үгээр бол Японы компа­нийн технологийг эх орондоо оруу­лах гэж байгаа
Монголын компани Японы Засгийн газраас хүү, хуга­цаагаараа дотоодын зах зээлтэй
харьцуулахааргүй таатай нөхцөл­тэй зээл авах боломж нь нээгд­чихсэн. “Бэрэн” шиг
Японы техник, техно­ло­гиор Монголдоо үйлд­вэр­лэл хөгжүүлэх сонирхолтой олон компанид
энэ боломж нээлттэй. Яг одоо гэхэд 80-100 сая ам.дол­ларын хөнгөлөлттэй зээл авах
боломж бүрдчихээд байна. Цаашдаа төс­лүүд ашигтай хэрэгжвэл хэдийг ч зээлж болно
гэсэн тохироо хоёр улсын дунд бий. Япончуудын хувьд төмөр замын технологи дээр хам­тарч
ажиллах сонирхол байгаа нь Ерөнхий сайдыг намынхаа бай­ранд хүлээж авсан Шинзо Абэгийн
ЛАН-ынхны тавьсан сана­лаас харагдаж байв. Түүхэндээ ганцхан удаа төрийн эрхийг
алдаж байсан, одоо бол парламентынхаа хоёр танхимд үнэмлэхүй олонх болж Засгийн
газрын эрх мэдлийг атга­сан ЛАН-ынхан анх удаа гадаад улсын Ерөнхий сайдыг намын
байрандаа урьж, лекцийг нь ан­хаа­ран сонссон нь цаанаа эдийн засгийг стратегийн
түвшинд харсан айлчлал гэдгийг нь баталж байлаа. ЛАН-ынхан өргөн, нарийн  хоёр өөр царигтай төмөр замаар шил­жүүлэн ачих
ямар ч тоног төхөө­рөмжгүйгээр саадгүй зорчих техно­логийг туршиж, бараг л үйлдвэр­лэлд
бэлэн болгосноо дуулгасан юм. Манай улсын хувьд өргөн, нарийн царигийн асуудлаа
өнөө хэр ший­дэж чадаагүй байгааг тэд бодолц­жээ.

Айлчлалын үеэр манай талаас гангийн
үйлдвэрээс гадна зэс хайлуулах үйлдвэр байгуулах асуу­дал дээр Японтой хамтрах сонирх­лоо
илэрхийлсэн. Мөн дөрөв, та­ван цахилгаан станц дээр хамтран ажиллах сонирхлоо албаны
түв­шинд дуулгасан нь айлчлалын үеэр тавьсан онцлох саналуудын нэг байлаа. Таван
толгой дээр хувь эзэмших хүсэлтэй явдаг Япон­чуудад манай талаас Таван тол­гойн
дэд бүтэц дээр хамтраач гэсэн санал тавиад ирлээ. Одоогоор Таван толгой дээр станц
барих компани, мөнгөө тийш нь хийх хөрөнгө оруулагчийг шалгаруулах ажил ид үргэлжилж
байгаа. Эхний шатанд шалгарсан компаниудын нэг нь Японых. Тэгэхээр Таван толгойн
цахилгаан станц дээр Японы оролцоо өндөр байж мэднэ.

Япончуудын гол оролцоотой байхаар
өөр нэг төсөл бол метро. Одоогоор Засгийн газраас  төслийг нарийвчлах ажлуудыг эхлүүлээд байгаа.
Айлчлалын үеэр  өрнөсөн яриа хэлээний онцлох
сэдвүүдийн нэг нь метро байсан. Манай талаас тавьсан өөр нэг зүйл  гэвэл мал аж ахуй, газар тариаланг эрчимжүүлэх
чиглэлээр хамтарч ажиллая гэсэн санал байлаа. Хөдөө аж ахуй бүтээгдэхүүнийг олон
улсын стан­дартын дагуу боловсруулж эколо­гийн цэвэр бүтээгдэхүүн экспорт­лохын
тулд технологи дээр хамтраач гэсэн саналыг тавиад ирсэн гэсэн үг. Хөдөөгийнхөн рүү
хандсан “Шинэ сум”, хотынхон  руу хандсан
“Гудамж” төсөл дээр ч өрнөх аж­лууд айлчлалын үеэр хөндөгдсөн. Хамгийн наад захын
гэгээтэй жи­шээ гэхэд дүүргүүдтэй холбогдож Туул голын  дагуу баригдах хурдны зам байв.

Ерөнхий сайдын Японд хийсэн айлчлалаас
анзаарагдсан өөр нэг шинэ өнцөг гэвэл төр бүхнийг шийдэхгүйгээр хувийн хэвшилдээ
итгэж, боломж олгож, шаардлага­тай тохиолдолд бодлогоор дэмж­дэг япон хандлага дээр
толгой дохисон явдал байв. Япон ханд­лага гэж онцолсон нь учиртай. Японы Засгийн
газар ямар нэг том төсөлд дэмжлэг үзүүлье гэвэл эхлээд том бизнесмэнүүдээ суд­луулахаар
явуул­даг, дараа нь нөгөөдүүлээ толгой дохивол компа­ниудаа дэмжиж оролцдог. Ерөнхий
сайдын хэлсэн үг, тавьсан санал  зэргээс харахад
манай улс энэ чиг рүү хүчтэй орж буй нь анзаарагд­сан.

Айлчлалын үеэр хөндөгдсөн бас нэг
асуудал нь визний хөнгө­лөлт байв. Манай улс 2009 онд япон­чуудыг визгүй болгосон.
Харин бид 2020 оны олимпийн үеэр Япон руу визгүй, үгүй юмаа гэхэд илүү хөнгөлөлттэй
нөхцөлөөр виз авч Токиог зорих магадлал өндөр байна. Учир нь айлчлалын үеэр хөндсөн
анхаа­рал татахаар асууд­луудын нэг энэ байсан. Монгол-Япон, Япон-Мон­голын парламен­тын
бүлгүүдийн хооронд гэхэд л айлчлалын үеэр ийм яриа өрнөсөн юм. Гэхдээ нэлээд нааштай
уур амьсгал дунд УИХ дахь Монгол-Японы бүлгийн дарга Д.Эрдэнэбат Японы парламентчидтай
уулзса­ны­хаа дараа энэ талаар онцолж байв. Ерөнхий сайд ч айлчлалын дараа сэтгүүлчидтэй
уулзахдаа “Бид  Японы талд монгол иргэдийн
визийн нөхцөлийг хөнгөвчлөх асуудлыг авч үзээч гэсэн саналыг тавьсан. Бүр хэтдээ
визгүй болгох ч боломжтой гэж байна. Түүнээс өмнө манай иргэдийн визийн нөх­цөлийг
хөнгөлөөч гэсэн санал тавилаа” хэмээн онцолж байсан. Япон Улс биднийг эдийн засаг
нь тэлсэн, хөгжсөн улс учраас харил­цан ашигтай хамтаръя гэдгээ ал­бан бичгээр баталгаажуулсан
гэж албаныхан онцол байлаа. Тэгэ­хээр хөгжил 
нь гайгүй,  эдийн засаг нь дажгүй улсын
тоонд баттай орчихвол визний асуудал 2020 оны олимпоос өмнө нааштай­гаар шийдэгдэх
боломжтой байж мэдэх л юм.

“Хас” банкны толгойд байдаг Тэнгэр
санхүүгийн нэгдлийн 16 хувийн хувьцааг Японы компани авсан,  Японы “Мицүбиши” манай ураны хоёр ч том орд дээр
үйл ажиллагаа явуулдаг “Арево Мон­гол”-ын 34 хувийг эзэмшдэг, шилдэг банкнуудын
нэгд багтдаг “Сумито­мо Мицүй” Улаанбаатарт төлөө­лөг­чийн газраа нээсэн гэж ирээд  яривал хоёр улсын хооронд эдийн засгийн харилцааны
том   суурь аль эрт тавигдчихсан. Ерөн­хий
сайдын айлчлалын дараа илүү тодорхой ажлууд хийгдэж, том төс­лүүд хэрэг­жихээр байгаа.
Наад  захын үр дүн гэхэд Хөгжлийн  банк тун удахгүй Засгийн газрын батал­гаатайгаар
иенийн зах дээр дараа­гийн томоо­хон бондоо босгох  гэж байна. Манай сонин дараагийн дугаартаа  самурай бондын талаар   дэлгэрэн­гүй мэдээллийг хүргэх болно.

Үргэлжлэл
бий

  Ц.БААСАНСҮРЭН

Түрүүч нь ¹222(4549), 
¹223 (4550) дугаарт

Хууль зүйн сайд Х.Тэ­мүү­жин­­гийн
тушаалаар Шүүхийн шийдвэр гүйцэт­гэх ерөнхий газрын Банк, хадгаламж зээ­лийн хор­шоодын
төлбөр бараг­дуулах ажлын албаны үйл ажиллагаанд шал­галт хийх, цаашид авах арга
хэм­жээ­ний тухай санал боловс­руулах үүрэгтэй Ажлын хэсэг бай­гуулагдаад ажиллаж
буй. Энэ ажлын хэсэгт Хууль зүйн яам,  Шүү­хийн
шийд­вэр гүйцэтгэх ерөнхий газар, Улсын мөрдөн бай­­цаах газар, Эрүүгийн цагдаа­гийн
газар, Шүү­хийн шинжил­гээний үндэс­ний хүрээ­лэн зэрэг хуулийн чигийн томоо­хон
газруудын тө­лөөлөл багтжээ.

Ажлын хэсгийн шал­гал­­тын явцад Хадгаламж
зээ­лийн хоршоодын төл­бөр бараг­дуулах ажлын алба­наас 2008-2011 онд зохион байгуулсан
хол­бог­дох дууд­лага ху­далдаанууд  хууль
бус байсны дээр хөрөн­гүү­дийг нэг байгууллагаас нөгөөд шил­жүү­лэхдээ дундаас нь
дутаа­сан олон хэрэг зөрчил гарс­ныг баримттайгаар нотолсон байна. Жишээ нь, Баянгол дүүр­гийн дөрөвдүгээр хорооны нутагт
байрлах “Баян-Өндөр инвест” ХХК-ийн “Плиснер” төвийн барилга, 203.914.600 төгрөгийн
үнэлгээтэй 7483 ширхэг хөдлөх хөрөнгийн хамт нийт 7484 ширхэг 1.369.639.600 төгрөгийн
эд хөрөнгийг 2008 оны тав­дугаар сарын 3-ны өдөр Цаг­даа­гийн ерөнхий газрын харь­яа
Улсын мөрдөн бай­цаах газраас хүлээн авч, 2445 ширхэг 104.365.568 төгрө­гийн эд
хөрөнгийг хүлээн аваагүй аж.

Гэтэл уг төвийн барилгыг албадан дуудлага
худалдаа­гаар Б.Золтуяа гэх хүн нэг тэрбум 600 гаруй сая төгрө­гөөр худалдан авч
өөрийн болгосныг хохирогчид эсэр­гүү­цэж байгаа юм. Учир нь энэ барилгын албадан
дуудлага худалдааны анхны үнийг Хууль зүй, дотоод хэргийн яам, Сангийн яамны хамтар­сан
Ажлын хэсэг 2.800.000.000 төгрөгөөр тогтоосон байжээ.

Мөн Баянзүрх дүүргийн Амгаланд байрлах
60400 мкв+40000 буюу 10 га газар, Баянгол 
дүүрэгт байрлах “Боса” төвийн дэргэд байр­лал­тай 254  м.кв талбайтай, 80 хувийн гүйцэтгэлтэй, дутуу
баригдсан байр болон газ­рын хамт, “УБ Палас” барил­гын хажууд байрлах цогцол­бор,
Баянзүрх дүүргийн нутаг дэвсгэрт байрлах “Россия” зоогийн газар, “Агч” агуула­хын
хөрөнгө, газар хэт доо­гуур үнэлгээгээр зарагдсан обьектуудын тоонд орж байна.

Хадгаламж, зээлийн хор­шоо­доос битүүмжилсэн
үйлд­вэр, эд хөрөнгө, газруудыг тухайн үед албадан дуудлага худалдаагаар худалдсан
Шийд­вэр гүйцэтгэх ажиллагаа хэр үнэн бодит болсныг Хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ, дотоод
аудитын газар шин­жил­жээ. Үүгээр хадгаламж зээлийн зарим хоршооны үүсгэн байгуулагчдын
өмчлөх үл хөдлөх эд хөрөнгийн албадан дуудлага худал­дааны анхны болон дараа­гийн
үнийг тогтоохдоо Иргэ­ний хуулийн 177 дугаар зүй­лийн 177.1, 177.4, Шүүхийн шийдвэр
гүйцэтгэх тухай хуулийн 39 дүгээр зүйлийн 39.4, 43 дугаар зүйлийн 43.4-т заасныг
баримтлаагүй нь батлагджээ. Түүнчлэн аль нэг обьектыг дуудлага худал­даанд оруулахдаа
үнэлгээг нь зориулалтын байгуулла­гаар хийлгээгүй аж. Ганцхан компани Хөрөнгийн
үнэлгээ­ний төвөөр үйлчлүүлсэн байх жишээтэй.

Үл  хөдлөх 
хөрөнгийн  дуудлага худалдаа явуулах­даа
Шүүхийн  шийдвэр  гүй­цэт­гэх байгууллагын зарим шийдвэр гүйцэтгэгч
бүх мэдээл­лийг маш товчхон, гаргацгүй хөтөлдөг байжээ.  Үүгээр ч барахгүй ШШГ бай­гуул­лагаас шинжээч
томилох тухай шийдвэртээ ямар шин­жээ­чийг томилсон талаар  тодорхой этгээдийн нэр,  хаягийг бичдэггүй байсны зэрэгцээ, тэмдэглэлийг
гараар бичиж, зарим хэсгийг нь арилгагч буюу штрихээр дарж засварласан зэрэг зөрчил
илэрсэн байна. 

Нэг үгээр дуудлага худал­дааг зохион
байгуулах ажил­лагаа эхнээсээ л бүх зүйл нь бүдэг, стандартыг хангаагүй нөхцөлд
явагдаж байжээ.

Шүүхийн шинжилгээний үндэсний хүрээлэнгээс
дууд­лага худалдаагаар зарагдсан хэд хэдэн обьектод үнэлгээ хийгээд Сонгинорхайрхан
дүүргийн 12 дугаар хороо, нэгдүгээр хороолол Энх­тай­ва­­ны өргөн чөлөө 95/2 А,
В, С блок, Баянгол дүүргийн хоёр­дугаар хороо, 25 дугаар эмийн сангийн урд байрлах
дөрвөн давхар үйл­чил­гээний зориулалттай “Плис­нер” төв, Баянзүрх дүүр­гийн 12
дугаар хороо Сөүл групп “Рояль Кастл” 103 дугаар байр 301 тоот зургаан өрөө орон
сууц гэсэн ийм гурван объектыг мэргэжлийн байгууллагаар дахин үнэлүү­лэх шаардла­гатайг
тогтоо­гоод байгаа юм. 

Харин Улсын мөрдөн бай­цаах газраас
хадгаламж зээлийн хоршоодын хохи­рогч­дын хохирлыг барагдуу­лах зорилгоор тус холбоо­ных­ныг
ял эдэлж байгаа хад­га­ламж зээлийн хоршоодын эзэдтэй уулзуулсан.

Шүүхийн шийдвэр гүйцэт­гэх ерөнхий
газрын Тогтоол гүйцэтгэх газрын харьяа жирийн дэглэмтэй хорих 441 дүгээр ангид ял
эдэлж байгаа “Глоб кредит” хадгаламж зээлийн хоршооны үүсгэн байгуулагч Ж.Мэндбаяр,
“Баян-Өндөр сан” хадгаламж зээлийн хоршооны үүсгэн байгуулагч С.Самбалхүндэв, мөн
газрын харьяа Төв айм­гийн Баян сум дахь чанга дэглэмтэй хорих 415 дугаар ангид
ял эдэлж байгаа “Бүтээн байгуулалт, хөгжлийн сан” хадгаламж зээлийн хор­шооны үүсгэн
байгуулагч Т.Энхтөр, Булган аймаг  дахь онцгой
дэглэмтэй хорих ангид ял эдэлж байгаа “Бүтээн бай­гуу­лалт, хөгжлийн сан” хадга­ламж
зээлийн хор­шоо­ны үүсгэн байгуулагч Б.Баттөр нартай уулзуулжээ.

Уулзалтын үеэр Ж.Мэнд­баяр, С.Самбалхүндэв
нар мөрдөн байцаалт болон шүү­хийн шатанд бүртгэгдсэн эд хөрөнгө дутсан, Шүүхийн
шийд­вэр гүйцэтгэх ерөнхий газрын харьяа Банк, хад­га­ламж зээлийн хоршоодын төлбөр
барагдуулах алба нь хураагдсан эд хөрөнгийг зах зээлийн үнэлгээнээс хэт доо­гуур
үнэгүйдүүлэн, дуудлага худалдаагаар танил талдаа зарж борлуулсан талаар гомдол ярьсан
аж.

Хадгаламж зээлийн хор­шоо­дын хохирогчдын
холбоо болон иргэд “Глоб кредит” хадгаламж зээлийн хоршоо­ноос хураагдсан хөрөнгө
болох Баянзүрх дүүргийн 4 дүгээр хороо, 36 дугаар байр­ны зоорийн давхарт байрлах
12 автомашины зог­соол, 32 дугаар байрны зоорийн давхарт байрлах 12 автомашины зогсоолыг
ахлах шийдвэр гүйцэтгэгч Р.Энхтай­ван, хадгалагч Э.Мэндбаяр нар бусдад түрээслүүлэн
ашиг олж завшсан,  Баянгол дүүргийн 16 дугаар
хороо “Боса” худалдааны төвийн дэргэдэх Орхоны 1-22-1 тоо­тод байрлах дутуу баригдсан
барилгыг ШШГЕГ-ын албан тушаалтан зарсан, “Баян-Өндөр сан” хадгаламж зээ­лийн хоршооны
битүүмжлэгд­сэн эд хөрөнгө болох Төв аймгийн Борнуур сумын нутагт байрлах “Борнуур”
ХК-ийн хашаанд байсан 2000 ширхэг палкнаас ахлах шийд­вэр гүйцэтгэгч Р.Энхтайван,
шийдвэр гүйцэтгэгч Б.Бат­мөнх нар 726 ширхэг палкийг хувьдаа авч завшсан,Төв айм­­гийн
Борнуур сумын нутагт байрлах “Борнуур” ХК, “Даваанбулаг” ХК-ийн газар эзэмших захирамжуудыг
хууль бусаар хүчингүй бол­гож, бусдын нэр дээр шил­жүүл­сэн, шийдвэр гүйцэтгэгч
Б.Батмөнх нь “Борнуур” ХК-аас хураагдаж битүүмжлэгд­сэн эд зүйлийг “Хан борго­цой”
ХХК-ийн захирал Г.Түдэв­­доржид хариуцуулан өгөхдөө “Борнуур” ХК-ийн хуурамч гэрчилгээг
өгч, тамга хийлгүүлж ашиглуулсан, ШШГЕГ-ын ШГГ-ын дэд даргаар ажиллаж байсан Г.Туулхүү,
ахлах гүйцэтгэгч Н.Батсүх, шийдвэр гүйцэтгэгч Д.Оюунсүрэн нар “Глоб кредит” ХХК-ийн
захирал Ж.Энхбаярт шүүхийн шийд­вэ­рээр олгохоор шийдвэр­лэ­сэн 300.0 сая төгрөгөөс
шүүхийн шийдвэр гараагүй байхад нэр бүхий дөрвөн хүнд 50 сая төгрөгийг олгосон,
хадгаламж зээлийн хоршоо­доос хураагдсан 153 автома­шин одоо хэний дээр очсон, ямар
үнэтэй зарагдсан бол гэх 27 мэдээллийг Улсын мөрдөн байцаах газарт ирүүлж, шалгаж
өгөхийг хүссэн байна.

Тус газрынхан мэдээл­лүү­дийг нэг
бүрчлэн шалгаад ахлах шийдвэр гүйцэтгэгч Р.Энхтайван, шийдвэр гүй­цэт­­гэгч Б.Мөнхбат,
“Шинэ даваанбулаг” ХХК-ийн захи­рал С.Мөнхбат, Банк, хадга­ламж зээлийн хор­шоодын
төлбөр барагдуулах ажлын албаны дэд дарга Р.Буджав, шийдвэр гүйцэтгэгч Р.Энхтуяа
зэрэг хүмүүст холбогдох нийт долоон хэргийг Авлигатай тэмцэх газарт шилжүүлчи­хээд
бай­гаа юм байна.

Хохирогчдын тэмцэл, зүтгэл ийн захаасаа
үр дүнд хүрч, тухайн үед төрийн тол­гойд байсан эрхмүүдийн гар хөл болсон эдгээр
нөх­дийг холбогдох газрууд нь шалгаж байгаад их ач холбог­дол өгч байна. Энэ хүмүүс
жинхэнэ захиалагчдынхаа нэрийг хэл­бэл, энэ хэрэг нийгэмд цочроо өгч, олон хүн шалгагдах
нь дамжиггүй.

Хохирогчид энэ удаагийн намрын чуулганаар
“Хохир­лыг эргэн төлөгдөх нөхцө­лөөр барагдуулах тухай” хуу­лийг хэлэлцэж, батлуулахад
хамгийн гол анхаарлаа хан­дуул­чихаад байна. Тэдний хувьд уг хууль батлагдаж, ирэх
оны төсөвт суулгабал олон жилийн тэмцэлд нь цэг тавьсан хэрэг болно гэцгээж байна. 

Хохирогчид “Бид мөнгө­ний төлөө тэмцээгүй.
Тэртэй тэргүй бид мөнгө, цаг, хугацаа эрүүл мэнд, сэтгэл санаагаар хохирчихсон улсууд.
Хамгийн гол нь үнэн ялаасай. Бид МАХН-ыг төр барьж байх хугацаанд хүчтэй тэмцэл
хийж, батлахыг нь урж, төв байрных нь өмнө олон хоногоор өлсгөлөн зарласан нь цаагуураа
Ардчилсан засгийг гарч ирэхэд нэлээдгүй түлхэц болсон болов уу гэж боддог. Тиймээс
Шинэчлэ­лийн Засгийн газар бидний асуудалд шинэ өнцгөөс хан­даж, нааштай шийдэж
өгөх байх хэмээн залбирч байна”  гэцгээж байна.

Д.ГАНСАРУУЛ

Саяхан хойд Солонгосын гурван бүжигчин
хүүхэн  тайзан дээр танец хийлээ. Социализмын
үед бүжгийг танец гэж хэлдэг байсан юм гэнэ лээ. Ээж маань ингэж ярьдаг юм. Эмээ,
өвөө ч ингэж хэлдэг байсан гэсэн. Тэр  гурван
хүүхний тайзан дээр хийсэн бүжиг манай DNN.MN сайт дээр  гараад удаж бай­гаа. Хүмүүс ч харсан байлгүй.
Хойд солонгосчуудын хувьд л үзэж харамгүй, нүүр улайл­гаж, нүдээ тагламаар “эротик”  бүжиг болсон байх.   Үнэндээ хойд Солонгос шиг хэт социа­лист орны
хувьд хагас нүцгэл­сэн хүүхнүүд олны өмнө тане­цалж, тэр нь дэлхий нийтээр цацагдаж
байгаа анхны тохиол­дол  биз.  Тийм учраас хэт эмзэглэн хүлээн авсан нь гарцаагүй.

Харин аль хэдийнэ ард­чил­лын замаар
туулаад ир­сэн, эрх чөлөөтэй, даяаршсан дэлхий нийтийн хувьд энэ бүжиг нь ердөө
бүжиг төдий зүйл байлаа.  Манайд бол дунд
сургуулийн битгий хэл цэцэрлэгийн хүүхдүүд ч энэ  дайны бүжиг хийчихдэг бол­сон цаг.  Богино банзал мэтийн хувцас бол бүжигчин байтугай
жирийн хүүхнүү­дийн өдөр тутмын өмсгөл болчихоод байна. Гэтэл  хойд Солонгосын гурван хүү­хэн хоёр талдаа оноотой
энгийн нэг богино банзал өмссөн харагдсан. Ядаж бай­хад сүүлийн үеийн хэллэгээр
“эмээ бандашка” өмсчихсөн юм. Тэгээд үе үе хөл, гуяа өргөх нь хойд солонгосчуудыг
нүдээ таглахад хүргэм ичмээр үйлдэл болсон бололтой. Тэд ийм “завхай зайдан” бүжиг
хийснээрээ хойд Солонгосын ард түмнийг  садар
самуунд уруу татаж, муу муухай зүйлийг дэлгэрүүлсэн. Ёс суртахуунд харш юм хийлээ  хэмээн буруудаж цаазын ял сонслоо. 

Хөөрхийлөлтэй энэ бүс­гүй­чүүд уг
нь дэгүүрээ хүрэм өмсч, энгэр цээжээ битүүлсэн байна лээ. Сүүлд нэг нь дээ­гүүрх
хүрмээ тайлж шидсэн нь  нүцгэлсэн гэдэг ялд
унах шиг болсон. Энүүхнийг нүцгэлсэн гэж үзвэл манайхаас эхлээд дэлхийн хотуудын  шөнийн цэнгээний газруудын тайчих үзүүлбэр юу
болж хувирах бол. Ардчилсан Монгол Улсад лав юу ч биш. Харин БНХАУ, БНАСАУ зэргийн
улсуудад  байж боломгүй зүйл. Үүнийг л социализм
гээд байгаа юм.

“Эмээ бандашка”-тай бүжиг­лэснийхээ  төлөө цааз­луулна гэдэг санаанд багтам­гүй аймшиг.  Энэ хорвоо ертөнц дээр хүн төрлийг олно гэдэг  зүүний үзүүр дээр ширхэг будаа тогтохтой адил
гэлцдэг. Ийм хувь тохиолоор ганц олдсон амьдралаа бусдын эрхшээлээр орхих нь даанч
харуусалтай.  Гэвч социализмын үед ийм л байсан
гэнэ лээ. Санал ний­лэх­гүй  болгоны толгойг
цавч­даг. Үзэл бодлоо хэлсэн бүхэн эсэргүү, дайсан болж явсан тухай  өнгөрсөн түүх өгүүлдэг. Өдгөө социализмыг диваажин
байсан мэтээр үгүйлэн санаж, эргэн сэргээх нь зүйтэй хэмээн ярьдаг мон­гол­чууд
цөөнгүй.  Социалист хэвээрээ үлдсэн хойд Солон­госын  дээрх жишээ энэ хүмүүст нэгийг бодогдуулах биз
ээ.

Яагаад   социалист нийгэм шиг сайхан зүйл байгаагүй тухай
тэд байнга ярина вэ. “Социализмын үед бүх зүйл эмх цэгцтэй, жин тан. Улс орон хөгжиж
байсан  гэдэг нь бодит үнэн мөн үү. “Социа­лизмын
үед одоогийнх шиг сэтгэл сэрт хийлгэм, хэрцгий гэмт хэрэг  гардаггүй байлаа”  хэмээн социализмыг шүтэн бишрэгчид одоо ч  ярьдаг. Харамсалтай нь тэр үед гэмт хэрэг гардаггүйдээ
биш.  Юу ч болж байсан нууж чаддаг, бодит
муу муухайг хүчээр сайн сайхан болгон хараг­дуулж,  ард түмнээ хуурд­аг байсныг  хүмүүс мэддэггүйдээ ингэж ярьдаг юм болов уу. 

Ямартай ч үзэл бодол нийлэхгүй, үг
сөрсөн хэн бүхний үсийг нь огтолж, өмдийг нь тайрдаг үе манайд байсан. Энэ нь даамжраад
социализм  улам хөгжсөн бол  Монгол Улс одоогийн БНАСАУ болж хувирах бай­лаа.
Үсийг нь огтолж, өмдийг нь тайрдаг байсан үеэсээ бид нэг л шат ахивал үг дуугүй
толгойгоо цавчуулдаг болох байв. Болоод байх ч юу бай­хав. Бараг энэ үеийг туулаад
гарсан даа. 1937 оны их хэлмэгдүүлэлтээр гэм зэмгүй хэдэн мянган хүнийг лам, хар
гэлтгүй буудан хороож, хүн овоолго босгож байсан нь социализмын тарьсан гай. 

Угаасаа социалист гэгдэж байсан орнуудын
харгис­лалын гашуун түүх өнөөдөр ч хүн төрөлхтнийг сэртхийлгэ­сээр байна. 1950-иад
онд Улаан Кхмер гэж өөрсдийгөө нэрлэдэг Камбожийн комму­нист нам Засгийн эрхийг
авч, хүн төрөлхтний түүхэнд хам­гийн харгис аллага үйлдэж, ард түмнээ амьдын тамд
яаж унагасан нь түүхэнд тод үлдсэн байдаг. Улаан кхмер­чүүд эмнэлэг, сургуулийг
тэр чигээр нь хорих газар болгон ашигладаг. Тэгж яривал  шоронг музей болгочихоод үзэгчдээс мөнгө хурааж
орло­го олдог байсан  хэрцгий түүх бий.

Манай урд хөрш Хятадын  тод жишээ байна.  Их удир­дагч Маогийн үед социализм жинхэнэ утгаараа
цэцэглэж, яргалал тамлал ямар байд­гийг энгийн иргэдэд яруу тодоор харуулж байсан
гэдэг.  Мао Зедун  бослого гаргасан тариачдыг тамлан зодож бай­­гааг
хараад хамгийн ихээр баясан бахархдаг нэгэн байж. Түүний эрхшээлд Хятад улсад социализм
ноёрхож байх үед ард түмэн нь алга дарам газар, аяга будаа илүү авсныхаа төлөө хядуулж,   санаанд ч оромгүй  хэрцгий 
тамлалыг амсдаг байсан гэлц­дэг. Мао үүнийг л социа­лизмын амин сүнс нь гэж
үзэж, улангассан алчуурчдад чанга дуугаар “Алах хэрэгтэй, алах шиг сайхан юм үгүй”
хэмээн хашгирч, урам зориг өгдөг байсан тухай 
хүн үнэмш­мээргүй  үүх түүх бичигдэн
үлдсэн байдаг.

Хүн бүхэнд эх орноосоо  урвагч хэмээх нэр хоч зүүгээд хөрөнгийг нь хурааж,
яргалж тарчлаасны эцэст   толгойг нь тасддаг.
Энэрч өршөөлөө гэхэд  давстай усанд живүүл­дэг.
Эсвэл  чулуугаар нүүлгэж,  амьдаар нь арьсыг нь өвчдөг хатуу цаг зөвхөн социализ­мын
үед байжээ.   Эх орноо­соо урвагчдын ар гэрт
адил­хан өршөөл үгүй. Нялх нярай хүүхдийг ч тасчин хаяж,  худагт шиддэг байсан  гашуун түүх 
социализмтай холбоотой. Одоо ч энэ харгислал социа­лист орнуудад байсаар
бай­гаа нь гунигтай. Ийм нийгмийг эргүүлэн авч ирэхийн тулд өнөөдөр социализмыг  маг­тан дуулагчид манайд ч бай­саар байна уу.

Энэ нь хувийн өмчийг үзэн ядаж, баялаг
хуримтлуулж, хөрөнгөтэй бологсдыг элд­вээр зүхэгсэд,  нийтийн өмч­тэй болохыг хүсэгсдээр илэрч байна.   Тэднийг социализ­мыг шүтэн бишрэгчид гэж үзэхээс
өөр арга алга. Ийм үзэл бодолтой хүн Монголд олон байна. Бүр заримдаа Засгийн газар
нь ч ийм сэдэл­тэй шийдвэрүүд гаргадаг болж. Баялаг бүтээгчдээ хараан зүхсэн,  хааж хавчсан бодлого хааяа төр засгаас цухалзах
болжээ. Энэ бол социалист нийгмээс тасарч үлдсэн гай яах аргагүй мөн. Тиймээс хувийн
хөрөнгийг үзэн ядах сэтгэлгээнээсээ бүрэн салж, капитализм руу­гаа эргэлт буцалтгүй
орвол яасан юм. Эс тэгвээс  нэг л мэдэхэд
бүсгүйчүүд нь тайзан дээр даашинзтай бүжиглэх эрхгүй болчихсон. Хөлийнхөө шилбийг
ил гаргасныхаа төлөө цаазлуулахдаа тулчих­сан явах вий. Тэр цагт  юун жагсаал цуглаан хийж, үг хэлж, үзэл бодлоо
ч илэрхий­лэх. Тэр тухай бодох ч хэрэг­гүй болно.  Эрх чөлөөний төлөө  жагсаж цугласан оюут­нуу­дыг танкаар дайрч, газар­тай
нь тэгшилсэн Хятад улсын түүхийг давтана. 
Үхсэн удирдагчийнхаа араас нулимс унагасангүй гээд ядар­сан иргэдээ цаазалдаг
хойд Солонгостой ижил болох вий.  Ийм болохгүйн
төлөө сонор сэрэмжтэй байц­гаая. Аав, ээжийн сайны жишээ болгож яриад байдаг социализм
гэдэг нь жинхэнэ­дээ энэ гэнэ лээ шүү.  

Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ

Хадгаламж зээлийн хоршоодын дампуурлын
асуудал өнөөдөр ч яригд­саар байна. Тухайн үед “Баян-Өндөр сан”, “Биз­нес кредит”,
“Бөөн цагаан нуур”, “Бүтээн байгуулалт хөгжлийн сан”, “Глоб кре­дит”, “Гэр хорооллын
ба­рилгажилт”, “Европын хөг­жил”, “Жигүүр инвест”, “Зиб”, “Итгэл сэтгэл ирээ­дүй”,
“Монгол торго”, “Нью болор оргил”, “Оюу алт”, “Си Эм Си”, “Хөрөнгө оруу­­лалт хөгжлийн
сан”, “Эрхэст инвест” зэрэг 29 хоршоо дампуурч, 9300 орчим хадгаламж эзэм­шигч хохирсон.
Хохирог­чид тэр үед эрх барьж байсан МАХН-ын үүдэнд олон сар өлсгөлөн зар­лаж, батлахыг
нь урж, үсээ хусч тэмцлээ хур­цаар илэрхийлцгээсэн билээ. Үүний хүчинд тэд хохирлынхоо
тавин хувийг эргүүлэн авсан ч үлдсэнийг нь одоо хүртэл авч чадаагүй байгаа.

Уг хэрэгтэй холбогдуу­лан 43 тэрбум
606.5 сая төгрөгийн эд хөрөнгийг битүүмжилсэн ч үүн дээр нэмэгдэх зээлдэгчийн авлагын
14 тэрбум төгрөг, 20 гаруй газар, таван лицензийг үнэлээгүй байдаг юм.

Хоршоод дампуур­лын ирмэгт ирж, иргэд сандралдаж байх үед хоршоодын
эзэд, “Бид дампуураагүй. Ашигтай хөрөнгө оруулалтууд хийж одоо үйл ажиллагаа явуулж
бай­гаа үйлчил­гээ­ний газруу­даа ажиллуу­лаад бариг­даж байгаа барилгадаа хөрөнгө
оруу­лалт хийнэ. Тэгээд орон сууцаа за­раад ол­сон мөнгөөрөө хадга­ламж эзэм­шигчдээ
хохи­рол­гүй бол­го­но” хэ­мээн өөр өөрсдийн­хөө бизнес төлөвлөгөөгөө та­нил­­цуул­сан
ч бүгдийг нь хо­морголон шоронд хий­гээд бүх хөрөнгийг нь хүчээр битүүмжилсэн.

Энэ талаар “Баян-Өндөр” хадгаламж
зээ­лийн хор­шоо­ны эзэн асан, хори­ход ял эдэлж байгаа С.Сам­бал­хүндэв “Эзнийг
нь шоронд хориод эд хөрөнгийг нь хуваа­гаад авчихсан” хэ­мээн манай сонинд ярилцлага
өгсөн нь голыг нь олж хэлсэн үг болсон.

Гэтэл битүүмжилсэн гэх үйлдвэрүүд,
эд  хөрөнгө, байр сав, машин тэрэг, газар
гээд бүхий л зүйл нь зах зухаасаа гээгдэж, дун­даас нь алга бол­соор байгаа аж.
Битүүмжлэгд­сэн “Бенз” маркийн машин явсаар “Эксель” болон өөрч­лөг­дөж сүүл­дээ
“Экселийн нэг хаалга л битүүм­жилсэн” болж хуви­раад байгаа аж. Нэг бай­гуул­­ла­гаас
нөгөө байгуул­ла­гад энэ хэргийг шийдэхээр өгө­хөд эд хөрөнгө нь ингэж тоног­дож,
гээгдсээр одоо тоо­той хэдэн л юм үлдээд байгаа юм байна.

Үүнд хохирогчид ихэд са­наа зовниж,
хэзээ энэ асуу­дал шийдэг­дэх бол хэмээн горьдлого тээсээр байна. Засаг солигдож,
байдал жаа­хан наашилсан ч энэ асууд­лыг чуулганаар хэлэлцэж, ирэх оны төсөвт хохирол
барагдуулах мөн­гийг суулга­хаас нааш санаа нь амрах­гүйг тэд ярьсаар.

Хохирогчдын эрх ашгийг хам­гаа­лах
“Шударга төв” төрийн бус байгууллагын тэргүүн Х.Оюунцэцэг “1937 оны хэлмэгдүүлэлтийн
хар сүүдэр одоо хүртэл ард түм­ний сэтгэлд байсаар байна. Тэр үед хайртай дотнын
хүмүү­­сээ алдсан хүмүүс өнөөд­рийг хүртэл төрдөө гомдсоор байгаа. Үүн шиг л үйл
явдал битгий болоосой гэж хүсч байна. Мөнгөө алд­сан хохирогч­доос маш олон хүн
сэтгэлээр унаж, амиа хорлож нас барсаар байна. Хохирогчид алдсан мөнгөө өнөөд­рийн
төгрөгт шилжүүлж авахыг хүсээгүй. Тухайн үед алдсан мөн­гөө л тэр тоогоор нь авахыг
хүсч байгаа. Энэ асуудлыг яаралтай хэлэлцэж, олон мянган хүнийг сэтгэлийн шаналлаас
гаргахыг төр зас­гаа­саа хүсч байна” гэлээ.

Тус байгууллагаас хохи­рогч­­дын дунд
судалгаа явуул­жээ. Судал­гаанд хамруулсан 700 хохи­рогч­дын гэр бүлд сэтгэл санааны
хямралаас үүдэлтэй нас барсан, амиа хорлосон 58 тохиолдол бүрт­гэгд­жээ.

Орон байргүй болсон 480, түрээ­сийн
байраар хоног залгуулж байгаа 405 айл бай­гаа бол айлаар хэсч амьдар­даг 68, ахан
дүүсийн­дээ тол­гой хоргодсоор яваа 45 айл байгаа гэнэ.

Хадгаламж зээлийн хор­шоонд мөнгөө
хадгалуулах саналыг гэр бүлийнхэндээ анх тавьж, ахан дүүсийнхээ мөнгө төгрөгийг
цуг­луулж, байр саваа зарж мөнгийг нь нэмэрлээд хадгалуулсан ч ийнхүү алдсан иргэд
одоо гэр бүлийнх­нийхээ дарамтад амьдарч, гэрээ­сээ хөөгддөг тохиолдол их байгаа
юм бай­на. Үүнээс болж хоёр тийш болсон гэр бүл судалгаанд орол­цогч­дын 10 гаруй
хувийг эзэлжээ.

Хохирогчдын ихэнх нь буюу 311 нь дээд
боловсрол­той хүмүүс бай­сан бол үр хүүхдийнхээ мөнгийг алдсан хөгшчүүл олон байгаа
юм.

Хүүхдүүдийнхээ мөнгийг хадга­ламж
зээлийн хор­шоонд хадгалуу­лаад алдсан хөгшчүүл гадаадаас хүүхэд нь залгахаар чих
нь хатуур­сан болж жүжиглэж “Миний хүү ээж нь сонсох оо байсаан. Мөнгө нь найдвартай
газарт байгаа” хэмээн ярьдаг гэнэ. Түүгээр ч барахгүй хүүхдүүд­тэй­гээ ярихаас эмээж,
чих­ний­хээ хэнгэргийг өөрөө цоолж дүлийрсэн настай хүмүүс ч бий гэсэн.

Хохирогчдын ярьж буй­гаар битүүмжилсэн
гэх олон мянган эд хөрөнгийг өнгөр­сөн хугацаанд зүй ёсоор нь зарж борлуулсан бол
өдийд бүгдийг нь өрнөөс гаргаад зогсохгүй цаана нь хангалт­тай хэмжээний хөрөнгө,
мөн­гө үлдэх байсан гэж байна.

Жишээ нь, “Бүтээн байгуу­лалт хөгжлийн
сан” хадга­ламж зээлийн хоршооны  7585Х дугаартай
зэс­ний ор­дын лицензийг л зарчихсан бол бүх хохирогчдын хохир­лыг барагдуулчих
хэмжээний хөрөнгө байж.

Өнгөрсөн жил “Шударга төв” ТББ-ынхан
хадгаламж эзэмшигч­дэд учирсан хохир­лыг төлүүлэхээр хураан авч битүүмжилсэн хөрөнгө­нөөс
үл хөдлөх хөрөнгө, газар эзэмших, ашиглах эрхийн гэрчил­гээ, ашигт малтмалын тусгай
зөв­шөөр­лийн борлуу­лалтыг шалгуула­хаар хүсэлт гаргаж бай­сан.

Цагдаагийн байгуулла­гаас Шүү­х­ийн
шийдвэр гүй­цэт­гэх байгуул­ла­гад шилжих болон шийдвэр гүйцэт­гэлийн шатанд олон
эд хөрөнгө алга болжээ.

“Гэр хорооллын барил­га­жилт” хадгаламж
зээлийн хоршооноос хураагдсан Сүх­баа­т­ар дүүргийн нэгдүгээр хороо, нэгдүгээр төрө­хийн
зүүн талд байрлах “Кукахау­зинг” ХХК-ийн нэр дээрх 0060543 тоот үл хөдлөх хөрөн­­гийн
гэрчил­гээ­тэй нэг га газрын асуудал олны анхаар­­­лыг татдаг. Энэ газрыг зарсан
борлуулсан ямар ч үйл ажиллагаа болоогүй бай­тал дээр нь 12 давхар орон сууцны барилга
баригдчих­сан байгаа нь хэний ч нүднээ ил. Мөн тус хоршоо­ноос хураагдсан Ховд айм­гийн
Алтай сумын нутаг “Эр­гийн ус” нэртэй газар байрлах 596 гектар талбай бүхий Х7729,
А1151 тусгай зөвшөө­рөл­тэй гялтгануурын уур­хай, тоног төхөөрөмжийнхөө хамт ор
мөргүй алга болжээ.

“Баян-Өндөр сан” хадга­ламж зээлийн
хоршооноос хураасан Төв аймгийн Заа­мар сумын нутаг Гал­тад байр­лах 6882 А ашигт
малт­ма­лын тусгай зөвшөөрөл, Баянхонгор аймгийн Бөм­бө­гөр сумын нутаг “Гашуун
хар уул” нэртэй газар байрлах 10385 Х ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл тус тус алга
болсон.

“Бүтээн байгуулалт” хад­га­ламж зээлийн
хоршооноос хураагдсан Дорноговь айм­гийн Хөвсгөл, Улаан­бадрах сумдын нутагт байр­лах
“Баруун ширүүн”-ий 7585 Х дугаартай ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл, Чингэлтэй
дүүргийн 18 дугаар хороо, Гүнт билгүүн-2210 тоотод байрлах битүү бетонон хашаа­тай
хоёр давхар тавил­га бүхий хувийн орон сууц, 240.3 м.квадрат газартайгаа үрэгдэж,
хэнд очсон нь тодор­хойгүй байгаа аж.

Харин Шүүхийн шийдвэр гүй­цэт­гэх
шатанд дуудлага худалдаа бүрхэг, хэрхэн худалд­сан нь ил тод биш, борлуулсан гэх
үнэ нь зах зээлийн бодит үнээс хэтэрхий доогуур худалдан борлуул­сан хөрөнгө бүр
ч олон бий.

“Гэр хорооллын барил­га­жилт” хадгаламж
зээлийн хоршооноос хураагдсан гурав­дугаар эмнэлгийн урьд байрлах 15х18 хэмжээтэй
дутуу баригдсан дөрвөн дав­хар барилгыг газрынх нь хамт 87.8 сая төгрөгөөр худалджээ.

Мөн тус хоршооноос хураагд­­сан Сүхбаатар
дүүр­гийн есдүгээр хороо, Алтайн гудамжинд байрлах 831 м.квад­рат газартай 150 сая
төгрөгөөр тогтоосон “Агч” агуула­хын барилгыг 2885 ширхэг 139.604 сая төгрөгийн
үнэтэй барилгын материал зэрэг хөрөнгө, газрынх нь хамт 85.8 сая төгрөгөөр худалдсан
байдаг.

Түүнчлэн Баянзүрх дүүр­гийн долдугаар
хороонд байр­лах 3614 ширхэг дагал­дах хөрөнгөтэй, 445.2 м.кв газартай дүнзээр барьсан
600 сая төгрөгийн үнэлгээтэй  “Россия” рестораныг
газрынх нь хамт хэдэн төгрөгөөр зар­сан нь өдий хүртэл тодорхой­гүй байгаа юм.

“Баян-Өндөр сан”-гаас хураагд­сан
Баянгол дүүргийн дөрөвдүгээр хороонд байр­лах дөрвөн давхар үйлчилгээ, оффисын зориулалттай
“Пилс­нер” төвийг Үнэлгээний комисс дахин үнэлгээ хийж 2.800.000.000 төгрөгөөр тогтоос­­ныг
1.682.428.733 төгрөгөөр худалд­сан юм бай­на. “Өрнөлт-Од” ХХК-ийн Баян­зүрх дүүргийн
зурга­ду­гаар хороонд байрлах хүнс­ний захыг Үнэлгээний комисс 1.700.000.000 төгрөгөөр
үнэл­сэн ч анхны үнэ болох 687.573.950 төгрө­гөөр худалджээ.

Энэ мэтээр уг жагсаалт цааш нь хөвөрнө.
Тэрбумаар үнэлэгдэх хөрөнгийг 200 саяар, зуун саяар үнэлэгдэх орон сууцыг тал үнээр
нь зарсан гэх үнэнээс дэндүү хол үйл явдал битүүмжлэгдсэн гэх эд хөрөнгөний эргэн
тойронд одоо ч үргэлжилсээр байна. Нийтлэлийн­хээ үргэлжлэлээр чухам ямар хүмүүс
эдгээр битүүмжлэгдсэн эд хөрөнгийг ямар аргаар өөрийн болгос­ныг өгүүлэх болно.

Хадгаламж зээлийн хоршоодоос битүүмжил­сэн
эд хөрөнгийг зах зээ­лийн бодит үнээс хэтэр­хий доогуур зарж, олон нийтэд дуудлага
худал­даа зарлалгүйгээр танил талдаа өгсөн баримт их бий. Угтаа бол би­түүмж­лэгдсэн
хөрөнгийг дууд­лага худалдаагаар оруу­лах 
ёстой. Гэвч ШШГЕГ-ынхан дуудлага худал­даа явуулах нэр төдий зүйл хийхдээ
үл хөдлөх хөрөнгийн ченжүүдтэй үгсэн тохирдог байсан тухай хууль хянал­тын байгууллагуу­дад
хандаж  байсан ба­рим­тууд ч бий. Энэ ажлыг
тухайн үед ШШГЕГ-ын Дотоод хянал­тын албаны мэр­гэжилтэн Р.Энх­тай­ван хариуцан
ажиллаж бай­сан. Хохирогчид дууд­лага худалдаанд орол­цох са­нал тавихад тэрбээр
ганц ч удаа зөв­шөөрч байгаа­гүй гэдэг.

Дуудлага худалдаанд дээрх ченжүүдээс
гадна ШШГЕГ-ын мэргэжилтэн, шийд­вэр гүйцэтгэгчдийн ах дүүс, найз нөхөд нь л орол­цож
хоорондоо үнэ хаялцдаг байсныг хадгаламж зээлийн хоршооны хохирогчид хэл­дэг.  Үүнийхээ дараа  жинхэнэ захиалагчдад нь зарж, дун­даас нь зуучилсны
хувиа авах явдал түгээмэл болсон.

Хураагдсан хөрөнгүү­дээс ер нь зах
зээлийн бодит үнээр зарагдсан объект байх­гүй гэдгийг ч өнөөдөр олон хүн хэлж байгаа
нь нууц биш. Дуудлага худалдаа нэрээр зарагдсан хөрөнгө хоёроос гурван гар дамжин
дамлагдаж байсан.

Тухайлбал, “Бүтээн бай­гуу­лалт хөгжлийн
сан” хадга­ламж зээлийн хоршооноос хураагдсан Сүхбаатар дүүр­гийн тавдугаар хороо,
Их өргөөний 14-10 тоот 180 м.квад­рат талбай бүхий зур­гаан өрөө орон сууц мөрдөн
байцаалтын шатанд 90 сая төгрөгөөр үнэлсэн ч 74 саяар зарагдсан байх жишээтэй.
“Европын хөгжил” хадгаламж зээлийн хоршооноос ху­раагд­сан Баянгол дүүргийн хоёрдугаар
хороо, 28-15 тоот гурван өрөө орон сууцыг 47.9 саяар бусдад зарсан байхад “Гэр хорооллын
барилга­жилт” хадгаламж зээлийн хоршооноос хураагдсан Сон­ги­нохайрхан дүүргийн
Эмээлт өртөөнд байрлах 80 сая төгрөгийн үнэтэй агуу­лахын байрыг 46.2 саяар, “Цэн-Алт”
хадгаламж зээлийн хоршооноос хураагдсан Сүх­баатар дүүргийн тавдугаар хороо,
35-5 тоот гурван өрөө 61 сая төгрөгийн үнэтэй орон сууцыг 45.1 саяар, “Баян Өндөр”
инвестийн байр мөр­дөн байцаалтын шатанд 446.4 сая төгрөгөөр, Үнэлгээ­ний комиссын
2008 оны ес­дүгээр сарын 30-ны өдрийн хурлаар 750 сая төгрөгөөр үнэлснийг 321.8
сая төгрө­гөөр зарагд­сан гэх мэтээр баримт хөвөрнө. 

Битүүмжлэгдсэн эд хөрөн­гө зөвхөн
Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газрын ажилтан болон тэдний танил талд очоод дууссан гэвэл
бас өрөөс­гөл ойлголт. Тухайн үедээ төрд өндөр албан ту­шаал хашиж байсан эрхмүү­дийн
гар хөл орсон байх сэжүүр олон. УИХ-ын 20 ор­чим гишүүний тухай ил далд барин тавин
авсан өгсөн гэх үл хөдлөх хөрөнгөний та­лаарх мэдээлэл ч явдаг. Гэвч энэ нь хадгаламж
зээлийн хоршооны дампууралд тэгс­хий­гээд намжсан. Уг нь Хад­га­ламж зээлийн хоршоод
дампуурах болсон шалтгаан хэн гэдэг эрхмүүд ямар хө­рөн­гө ямар хоршооноос ав­сан
гэдгийг хуулийн байгуул­ла­гууд шалгах боломжтой байв. Гэвч энэ олон асуудал, хоршоодын
дампуурлын уг­луур­гыг шалгаагүй хүн нь тухайн үеийн Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд
Ц.Ням­дорж гэж яригддаг. Түүний эсрэг хохирогчид тэмцэж,  холбогдох газруудад нь өгч байсан түүх бий.  Энэ хэргийг эхлүүлсэн гэх бас бусдын хөрөнгийг
төрийн дээрэм болгож харуулсан МАН-ын­хан засгийн эрх барьж бай­сан учир Ц.Нямдоржийг
шал­гах зоригтон байгаагүйг одоо ч  хэлдэг.  Ц.Нямдоржийг 
Увс аймгийн нутгийн зөвлөлийн дарга Г.Хийморсангийн зээл­сэн 232 сая төгрөгийн
зээлийг шүүгчидтэй үгсээд зээлийнх нь хэмжээний эхний оронг нь даруулаад 32 сая
төгрөгийн зээлдэгч болгож нэлээд их хэмжээний хөрөнгийг нь хү­чээр чөлөөлүүлсэн
гэх  ба­римт бий. Мөн хадгаламж зээлийн хоршоодын
битүүм­жил­сэн хөрөнгүүдийг цагдаа­гийн битүүмжлэлд байхад 1.6 тэрбумын 25 мянган
хөдлөх, үл хөдлөх хөрөнгийг ШШГЕГ-т хүлээлгэж өгөөгүй. Сүхбаа­тар дүүргийн есдүгээр
хороо, Алтайн гудамжинд байрлах 831 м.квадрат газартай 150 сая төгрөгөөр тогтоосон
“Агч” агуулахад байсан 2885 шир­хэг 139.604 сая төгрөгийн үнэтэй барилгын материалыг
шоронгуудын урсгал засварт зарцуулна хэмээн хувьдаа завшсан гэж хохирогчид үзэж,
түүнийг холбогдох газруу­даар нь шалгуулахыг хүсч байсан олон баримт нотол­гоог
энд дурдаж болно. 

Баянзүрх дүүргийн долду­гаар хороонд
байрлах 3614 ширхэг дагалдах хөрөнгөтэй, 445.2 м.кв газартай дүнзээр барьсан
600 сая төгрөгийн үнэлгээтэй “Россия” рестора­ныг газрынх нь хамт 360 сая­хан төгрөгөөр
заржээ. Үүнийг худалдаж авсан цаад эзэн нь Үндсэн хуулийн цэцийн ги­шүүн Н.Жанцангийн
гэр бүл. Энэ хөрөнгийг түүний эхнэр н.Насанжаргал өөрийн бол­гож, хажууд нь үйл
ажилла­гаагаа явуулж өнөөдрийг болтол бизнесээ цэцэглүүлж буй. Баянзүрх дүүрэгт
байр­лах бетонон хашаатай, гүний худагтай, цахилгааны шугам­тай, 4.4, 6.04 га хоёр
хэсэг газрыг зургаан жилийн турш нэг ч удаа дуудлага худал­даанд оруулахгүй дарж
бай­гаад нэгэн томоохон компа­нид тухайн үеийн хотын дар­га Г.Мөнхбаяр 600 саяар
шууд зарж байжээ. Үүнийг хохирогчид эсэргүүцэн зохих газруудад нь өргөдөл гаргаж
хэл ам хийсээр гурван тэрбум гаруй төгрөгөөр борлуулсан байна.

Томоохон барилга, үйлд­вэр, үйлчилгээний
төвүүд, хотын төвд орших газрууд хэдийнэ ямар нэг зам, сийм­хий­гээр эзэдтэй болоод
алга болжээ. Одоо хадгаламж зээ­лийн хоршоо гэхээр битүүмж­лэгдсэн хөрөнгөнүүдээс
үлд­сэн нь цагдаагийн байгуул­лага, шүүхийн шийдвэр гүй­цэт­гэх газар хоёрын хооронд
шилжиж ирэхдээ замхарсан, солигдож ирсэн хөрөнгөнүүд. Нэг ёсондоо хөрөнгө нэртэй
хэн ч авахгүй эд хогшил. Түүнийгээ өндөр үнэлчихсэн. Тэр үнэнд нь хэн ч авахгүй
ч  тийм эд хөрөнгө байгаа гэж цаасан дээр
бичиглэсэн урт жагсаалт болохоос үнэндээ “хог” төдий зүйл. Үлдсэн энэ хөрөнгийг
хэзээ, хэн, хэрхэн  борлуулж, хохирогчдын
хохирлыг барагдуулах нь тодорхойгүй.

“Гэр хорооллын барилга­жилт” хадгаламж
зээлийн хоршооноос хураагдсан Баян­зүрх дүүргийн дөрөв­дүгээр хороон дахь 1760 м.кв
газартай 42 ширхэг дагалдах хөрөнгөтэй 339.7 сая төг­рөгийн анхны үнэлгээтэй төмөр
хийцийн цех, “Залуу­чууд” зочид бууд­лын урд байр­лах 43-1 тоотын нэг давх­рын
288 м.кв 110.0 сая төгрөгийн анхны үнэлгээ­тэй “Шинэ бирж” нэртэй заал, тоног төхөөрөмжийн
хамт, 594 ширхэг хөдлөх хөрөнгө­тэй, 72.1 сая төгрөгийн анхны үнэлгээтэй “Хишигтэн
хэв­түүл” нэртэй барилга одоо ямар ч эзэнгүй байна. Мөн тус хоршооноос хураагдсан
Төв аймгийн Борнуур суманд байр­лах, төв замаас 120 метр засмал зам тавьсан,
205 нэр төрлийн тоног төхөө­рөмж­тэй Үнэлгээний комис­сын 2008 оны есдүгээр сарын
30-ны өдрийн хурлаар дахин үнэлгээ хийж үнийг нь 400.7 сая төгрөгөөр тогтоо­сон
“Манай гэр” зоогийн газар, замын буудал бүрэн тоногдож, хэнд ч хэрэггүй балгас болсон
нь нутгийнхны харамслыг төрүүлсээр.

Мөн Хан-Уул дүүргийн нэгдүгээр хороо,
Жаргалан хотхоны 4-16 тоотод байрлах 212 м.кв 22 нэр төрлийн тавил­га, төхөөрөмжтэй
137.7 сая төгрөгийн анхны үнэлгээ­тэй, Үнэлгээний комиссын 2008 оны есдүгээр сарын
30-ны өдрийн хурлаар дахин үнэлгээ хийж үнийг нь 250 сая төгрөгөөр тогтоосон зургаан
өрөө орон сууц, Дарханы Дархан суманд байрлах 600 саяын үнэтэй модны үйлдвэр хөсөр
хэвтэж байгаа аж.

Хадгаламж зээлийн хор­шооны нэр бүхий
үүсгэн бай­гуу­лагчид “Борнуур” ХК, “Да­ваан булаг” ХК, “Баялаг на­лайх” ХК-ийн
нийт хувьцааны тодорхой хувийг эзэмшдэг байжээ. Гэтэл мөрдөн бай­цаал­тын болон
шүүхийн, Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх шатанд дээрх компаниудын хөрөнгийг  бүхэлд нь би­түүмжилж, үйл ажиллагааг нь зогсоосноос
үйлдвэрүүд нь эзэнгүйдэн, хөрөнгө нь то­ногд­сон байдалтай байгаа юм.

  
Хууль зүйн сайд Х.Тэ­мүү­жин­­гийн
тушаалаар Шүүхийн шийдвэр гүйцэт­гэх ерөнхий газрын Банк, хадгаламж зээ­лийн хор­шоодын
төлбөр бараг­дуулах ажлын албаны үйл ажиллагаанд шал­галт хийх, цаашид авах арга
хэм­жээ­ний тухай санал боловс­руулах үүрэгтэй Ажлын хэсэг бай­гуулагдаад ажиллаж
буй. Энэ ажлын хэсэгт Хууль зүйн яам,  Шүү­хийн
шийд­вэр гүйцэтгэх ерөнхий газар, Улсын мөрдөн бай­­цаах газар, Эрүүгийн цагдаа­гийн
газар, Шүү­хийн шинжил­гээний үндэс­ний хүрээ­лэн зэрэг хуулийн чигийн томоо­хон
газруудын тө­лөөлөл багтжээ.

Ажлын хэсгийн шал­гал­­тын явцад Хадгаламж зээ­лийн хоршоодын
төл­бөр бараг­дуулах ажлын алба­наас 2008-2011 онд зохион байгуулсан хол­бог­дох
дууд­лага ху­далдаанууд  хууль бус байсны
дээр хөрөн­гүү­дийг нэг байгууллагаас нөгөөд шил­жүү­лэхдээ дундаас нь дутаа­сан
олон хэрэг зөрчил гарс­ныг баримттайгаар нотолсон байна.

Жишээ нь, Баянгол дүүр­гийн дөрөвдүгээр
хорооны нутагт байрлах “Баян-Өндөр инвест” ХХК-ийн “Плиснер” төвийн барилга,
203.914.600 төгрөгийн үнэлгээтэй 7483 ширхэг хөдлөх хөрөнгийн хамт нийт 7484 ширхэг
1.369.639.600 төгрөгийн эд хөрөнгийг 2008 оны тав­дугаар сарын 3-ны өдөр Цаг­даа­гийн
ерөнхий газрын харь­яа Улсын мөрдөн бай­цаах газраас хүлээн авч, 2445 ширхэг
104.365.568 төгрө­гийн эд хөрөнгийг хүлээн аваагүй аж.

Гэтэл уг төвийн барилгыг албадан дуудлага
худалдаа­гаар Б.Золтуяа гэх хүн нэг тэрбум 600 гаруй сая төгрө­гөөр худалдан авч
өөрийн болгосныг хохирогчид эсэр­гүү­цэж байгаа юм. Учир нь энэ барилгын албадан
дуудлага худалдааны анхны үнийг Хууль зүй, дотоод хэргийн яам, Сангийн яамны хамтар­сан
Ажлын хэсэг 2.800.000.000 төгрөгөөр тогтоосон байжээ.

Мөн Баянзүрх дүүргийн Амгаланд байрлах
60400 мкв+40000 буюу 10 га газар, Баянгол 
дүүрэгт байрлах “Боса” төвийн дэргэд байр­лал­тай 254  м.кв талбайтай, 80 хувийн гүйцэтгэлтэй, дутуу
баригдсан байр болон газ­рын хамт, “УБ Палас” барил­гын хажууд байрлах цогцол­бор,
Баянзүрх дүүргийн нутаг дэвсгэрт байрлах “Россия” зоогийн газар, “Агч” агуула­хын
хөрөнгө, газар хэт доо­гуур үнэлгээгээр зарагдсан обьектуудын тоонд орж байна.

Хадгаламж, зээлийн хор­шоо­доос битүүмжилсэн
үйлд­вэр, эд хөрөнгө, газруудыг тухайн үед албадан дуудлага худалдаагаар худалдсан
Шийд­вэр гүйцэтгэх ажиллагаа хэр үнэн бодит болсныг Хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ, дотоод
аудитын газар шин­жил­жээ. Үүгээр хадгаламж зээлийн зарим хоршооны үүсгэн байгуулагчдын
өмчлөх үл хөдлөх эд хөрөнгийн албадан дуудлага худал­дааны анхны болон дараа­гийн
үнийг тогтоохдоо Иргэ­ний хуулийн 177 дугаар зүй­лийн 177.1, 177.4, Шүүхийн шийдвэр
гүйцэтгэх тухай хуулийн 39 дүгээр зүйлийн 39.4, 43 дугаар зүйлийн 43.4-т заасныг
баримтлаагүй нь батлагджээ. Түүнчлэн аль нэг обьектыг дуудлага худал­даанд оруулахдаа
үнэлгээг нь зориулалтын байгуулла­гаар хийлгээгүй аж. Ганцхан компани Хөрөнгийн
үнэлгээ­ний төвөөр үйлчлүүлсэн байх жишээтэй.

Үл  хөдлөх 
хөрөнгийн  дуудлага худалдаа явуулах­даа
Шүүхийн  шийдвэр  гүй­цэт­гэх байгууллагын зарим шийдвэр гүйцэтгэгч
бүх мэдээл­лийг маш товчхон, гаргацгүй хөтөлдөг байжээ.  Үүгээр ч барахгүй ШШГ бай­гуул­лагаас шинжээч
томилох тухай шийдвэртээ ямар шин­жээ­чийг томилсон талаар  тодорхой этгээдийн нэр,  хаягийг бичдэггүй байсны зэрэгцээ, тэмдэглэлийг
гараар бичиж, зарим хэсгийг нь арилгагч буюу штрихээр дарж засварласан зэрэг зөрчил
илэрсэн байна. 

Нэг үгээр дуудлага худал­дааг зохион
байгуулах ажил­лагаа эхнээсээ л бүх зүйл нь бүдэг, стандартыг хангаагүй нөхцөлд
явагдаж байжээ.

Шүүхийн шинжилгээний үндэсний хүрээлэнгээс
дууд­лага худалдаагаар зарагдсан хэд хэдэн обьектод үнэлгээ хийгээд Сонгинорхайрхан
дүүргийн 12 дугаар хороо, нэгдүгээр хороолол Энх­тай­ва­­ны өргөн чөлөө 95/2 А,
В, С блок, Баянгол дүүргийн хоёр­дугаар хороо, 25 дугаар эмийн сангийн урд байрлах
дөрвөн давхар үйл­чил­гээний зориулалттай “Плис­нер” төв, Баянзүрх дүүр­гийн 12
дугаар хороо Сөүл групп “Рояль Кастл” 103 дугаар байр 301 тоот зургаан өрөө орон
сууц гэсэн ийм гурван объектыг мэргэжлийн байгууллагаар дахин үнэлүү­лэх шаардла­гатайг
тогтоо­гоод байгаа юм. 

Харин Улсын мөрдөн бай­цаах газраас
хадгаламж зээлийн хоршоодын хохи­рогч­дын хохирлыг барагдуу­лах зорилгоор тус холбоо­ных­ныг
ял эдэлж байгаа хад­га­ламж зээлийн хоршоодын эзэдтэй уулзуулсан.

Шүүхийн шийдвэр гүйцэт­гэх ерөнхий
газрын Тогтоол гүйцэтгэх газрын харьяа жирийн дэглэмтэй хорих 441 дүгээр ангид ял
эдэлж байгаа “Глоб кредит” хадгаламж зээлийн хоршооны үүсгэн байгуулагч Ж.Мэндбаяр,
“Баян-Өндөр сан” хадгаламж зээлийн хоршооны үүсгэн байгуулагч С.Самбалхүндэв, мөн
газрын харьяа Төв айм­гийн Баян сум дахь чанга дэглэмтэй хорих 415 дугаар ангид
ял эдэлж байгаа “Бүтээн байгуулалт, хөгжлийн сан” хадгаламж зээлийн хор­шооны үүсгэн
байгуулагч Т.Энхтөр, Булган аймаг  дахь онцгой
дэглэмтэй хорих ангид ял эдэлж байгаа “Бүтээн бай­гуу­лалт, хөгжлийн сан” хадга­ламж
зээлийн хор­шоо­ны үүсгэн байгуулагч Б.Баттөр нартай уулзуулжээ.

Уулзалтын үеэр Ж.Мэнд­баяр, С.Самбалхүндэв
нар мөрдөн байцаалт болон шүү­хийн шатанд бүртгэгдсэн эд хөрөнгө дутсан, Шүүхийн
шийд­вэр гүйцэтгэх ерөнхий газрын харьяа Банк, хад­га­ламж зээлийн хоршоодын төлбөр
барагдуулах алба нь хураагдсан эд хөрөнгийг зах зээлийн үнэлгээнээс хэт доо­гуур
үнэгүйдүүлэн, дуудлага худалдаагаар танил талдаа зарж борлуулсан талаар гомдол ярьсан
аж.

Хадгаламж зээлийн хор­шоо­дын хохирогчдын
холбоо болон иргэд “Глоб кредит” хадгаламж зээлийн хоршоо­ноос хураагдсан хөрөнгө
болох Баянзүрх дүүргийн 4 дүгээр хороо, 36 дугаар байр­ны зоорийн давхарт байрлах
12 автомашины зог­соол, 32 дугаар байрны зоорийн давхарт байрлах 12 автомашины зогсоолыг
ахлах шийдвэр гүйцэтгэгч Р.Энхтай­ван, хадгалагч Э.Мэндбаяр нар бусдад түрээслүүлэн
ашиг олж завшсан,  Баянгол дүүргийн 16 дугаар
хороо “Боса” худалдааны төвийн дэргэдэх Орхоны 1-22-1 тоо­тод байрлах дутуу баригдсан
барилгыг ШШГЕГ-ын албан тушаалтан зарсан, “Баян-Өндөр сан” хадгаламж зээ­лийн хоршооны
битүүмжлэгд­сэн эд хөрөнгө болох Төв аймгийн Борнуур сумын нутагт байрлах “Борнуур”
ХК-ийн хашаанд байсан 2000 ширхэг палкнаас ахлах шийд­вэр гүйцэтгэгч Р.Энхтайван,
шийдвэр гүйцэтгэгч Б.Бат­мөнх нар 726 ширхэг палкийг хувьдаа авч завшсан,Төв айм­­гийн
Борнуур сумын нутагт байрлах “Борнуур” ХК, “Даваанбулаг” ХК-ийн газар эзэмших захирамжуудыг
хууль бусаар хүчингүй бол­гож, бусдын нэр дээр шил­жүүл­сэн, шийдвэр гүйцэтгэгч
Б.Батмөнх нь “Борнуур” ХК-аас хураагдаж битүүмжлэгд­сэн эд зүйлийг “Хан борго­цой”
ХХК-ийн захирал Г.Түдэв­­доржид хариуцуулан өгөхдөө “Борнуур” ХК-ийн хуурамч гэрчилгээг
өгч, тамга хийлгүүлж ашиглуулсан, ШШГЕГ-ын ШГГ-ын дэд даргаар ажиллаж байсан Г.Туулхүү,
ахлах гүйцэтгэгч Н.Батсүх, шийдвэр гүйцэтгэгч Д.Оюунсүрэн нар “Глоб кредит” ХХК-ийн
захирал Ж.Энхбаярт шүүхийн шийд­вэ­рээр олгохоор шийдвэр­лэ­сэн 300.0 сая төгрөгөөс
шүүхийн шийдвэр гараагүй байхад нэр бүхий дөрвөн хүнд 50 сая төгрөгийг олгосон,
хадгаламж зээлийн хоршоо­доос хураагдсан 153 автома­шин одоо хэний дээр очсон, ямар
үнэтэй зарагдсан бол гэх 27 мэдээллийг Улсын мөрдөн байцаах газарт ирүүлж, шалгаж
өгөхийг хүссэн байна.

Тус газрынхан мэдээл­лүү­дийг нэг
бүрчлэн шалгаад ахлах шийдвэр гүйцэтгэгч Р.Энхтайван, шийдвэр гүй­цэт­­гэгч Б.Мөнхбат,
“Шинэ даваанбулаг” ХХК-ийн захи­рал С.Мөнхбат, Банк, хадга­ламж зээлийн хор­шоодын
төлбөр барагдуулах ажлын албаны дэд дарга Р.Буджав, шийдвэр гүйцэтгэгч Р.Энхтуяа
зэрэг хүмүүст холбогдох нийт долоон хэргийг Авлигатай тэмцэх газарт шилжүүлчи­хээд
бай­гаа юм байна.

Хохирогчдын тэмцэл, зүтгэл ийн захаасаа
үр дүнд хүрч, тухайн үед төрийн тол­гойд байсан эрхмүүдийн гар хөл болсон эдгээр
нөх­дийг холбогдох газрууд нь шалгаж байгаад их ач холбог­дол өгч байна. Энэ хүмүүс
жинхэнэ захиалагчдынхаа нэрийг хэл­бэл, энэ хэрэг нийгэмд цочроо өгч, олон хүн шалгагдах
нь дамжиггүй.

Хохирогчид энэ удаагийн намрын чуулганаар
“Хохир­лыг эргэн төлөгдөх нөхцө­лөөр барагдуулах тухай” хуу­лийг хэлэлцэж, батлуулахад
хамгийн гол анхаарлаа хан­дуул­чихаад байна. Тэдний хувьд уг хууль батлагдаж, ирэх
оны төсөвт суулгабал олон жилийн тэмцэлд нь цэг тавьсан хэрэг болно гэцгээж байна. 

Хохирогчид “Бид мөнгө­ний төлөө тэмцээгүй.
Тэртэй тэргүй бид мөнгө, цаг, хугацаа эрүүл мэнд, сэтгэл санаагаар хохирчихсон улсууд.
Хамгийн гол нь үнэн ялаасай. Бид МАХН-ыг төр барьж байх хугацаанд хүчтэй тэмцэл
хийж, батлахыг нь урж, төв байрных нь өмнө олон хоногоор өлсгөлөн зарласан нь цаагуураа
Ардчилсан засгийг гарч ирэхэд нэлээдгүй түлхэц болсон болов уу гэж боддог. Тиймээс
Шинэчлэ­лийн Засгийн газар бидний асуудалд шинэ өнцгөөс хан­даж, нааштай шийдэж
өгөх байх хэмээн залбирч байна”  гэцгээж байна.

Д.ГАНСАРУУЛ

Япончуудад нэг онц­лог чанар бий. Тэд бод­соныхоо дараа хийдэг
улс. Тэгвэл хэлэхээсээ өмнө бодож,  бодсоныхоо  дараа хийдэг япончууд бидэнтэй илүү өндөр түв­шинд
харилцахаар шийд­жээ. Хоёр орон иж бүрэн түншлэлээс стра­тегийн түншлэлийн ха­рилцаа
руу шилжиж бай­гаа нь өнгөрсөн өдрүүдэд Япон улсад айлчилсан Ерөнхий сайд Н.Алтан­хуягийн
айлчлалын гол үр дүн байлаа. Хоёр орны Ерөнхий сайд нар Мон­гол, Японы стра­тегийн
түншлэлийн дунд хуга­цаа­ны хөтөлбөрийг үзэг­лэсэн юм. Иж бүрэн түнш­лэл гэдэг нь
эн­гий­нээр бол бүх салбарт харил­цаагаа жигд хөг­жүү­лэх. Танилцах мая­гийн, ха­рилцааны
эхний жилүү­дэд ямар ч улс ор­нуудад байдаг шат гээд ойлго­чихож болно. Харин стра­тегийн
түншлэл бол өөр. Цөөхөн хэдэн улстай то­дор­хой салбаруудыг он­цолж байгаад ажил
хэрэгч, бодитой харилцаа өрнүүлнэ гэсэн үг. Япон Улс хориод улстай стра­тегийн түвшинд
түншил­дэг.

Харин манай хувьд дөрөв ор­чим  оронтой энэ түвшинд  харилц­даг. 
Дунд хугацааны гэдэг нь таван жилийн хугацаанд яг ямар харил­цаа өрнүүлэхээ
цаасан дээр буул­гаад гүйцэтгэх засаглалын тэр­гүү­нүүд нь гарын үсгээ зурж батал­чихаж
байна гэсэн үг. Энэ хөтөл­бөрт улс төр, эдийн засаг, хүмүүн­лэгийн гэсэн гурван
салбарт ингэж тэгж хам­тарна гэсэн заалтуудыг багтаасан.

Улс төрийн харилцаан дээр гэхэд манай
улс Японы сонирхлоо хандуулсан улсуудын нэг. Жишээ нь Хятад, Хойд Солонгостой ма­найх
гайгүй харилцаатай. Харин Японы хувьд эдгээр улстай харил­цаа сайнгүй байгаа. Манайхаар
дамжиж энэ хоёр том улстай харил­цах сонирхол, хэрэгцээ Япон Ул­сад бий. Зарим асуудлаар
хоорон­доо зохицолдсон бодлого явуулах зэрэг заалтууд хэлэлцээрт багтаад байгаа
юм. Хоёр орны хооронд итгэмжилсэн харилцааг шат ша­тан­­даа бий болгох нь улс төрийн
харилцааны голлох нуруу байна гэсэн агуулгатай заалт хэлэлцээрт тусаад байна.

Эдийн засгийн агуулгатай хэд хэдэн
заалт энэ хэлэлцээнд багт­сан гэж Ерөнхий сайдын эдийн засгийн зөвлөх онцолж байв.
Өөрөөр хэлбэл хөтөлбөрт онцол­сон заалтуудын хамгийн сонир­хол­той нь эдийн засаг  байсан юм. Өмнө нь бид арлын орон руу юм гуйж
очдог байсан бол энэ удаагийн айлчлалаас харилцан ашигтай хамтын ажиллагаа, бие
биеэ нөх­сөн түншлэл гэсэн үгс содон сон­согдож байлаа. Хэлэлцээрт туссан анхаарал
татахаар зарчмуудын нэг нь энэ. Монгол гэдэг улс Японы хувьд бизнесийн түншийн хэм­жээнд
хүрсэн нь “Суми­тома Мицүй”, “Мицүбиши”, “Марубени” зэрэг томоохон груп­пуудын ерөн­хийлөгч  нарыг Ерөн­хий сайдад ээлжлэн бараалхсанаас харчихаж
болохоор. Японд мөнгө нь  байна, бидэнд газрын
баялаг, хүн хүч байна, нийлүүлбэл хэн хэндээ ашигтай гэсэн дүгнэлтийг айлч­лалын
үеэр өрнөсөн яриа хэлэл­цээ­рүүдээс анзаарч болохоор байлаа.

Тавдугаар цахилгаан станц, Дарханы
газрын тосны үйлдвэр, Хөшгийн хөндийн олон улсын нисэх буудал зэрэг том төслүүд
дээр Японы толгой бизнесүүд гол орол­цоотой ажиллаж байгаа. Айлч­лалын үеэр гэхэд
л “Бэрэн” групп “Марубени”-тай гангийн үйлд­вэр байгуулах чиглэлээр гэрээ зурсан.
Гэрээнд гарын үсэг зурс­наар “Марубени”-гийн технологийг оруу­лах гэж байгаа энэ
компанид хоёр улсын Засгийн газар хооронд нэгэнт жим нь гарчихаад байгаа экспортын
гэрээний шугам нээлт­тэй гэсэн үг. Экспортын гэрээний шугамыг УИХ баталчихаад байгаа
билээ. Хар үгээр бол Японы компа­нийн технологийг эх орондоо оруу­лах гэж байгаа
Монголын компани Японы Засгийн газраас хүү, хуга­цаагаараа дотоодын зах зээлтэй
харьцуулахааргүй таатай нөхцөл­тэй зээл авах боломж нь нээгд­чихсэн. “Бэрэн” шиг
Японы техник, техно­ло­гиор Монголдоо үйлд­вэр­лэл хөгжүүлэх сонирхолтой олон компанид
энэ боломж нээлттэй. Яг одоо гэхэд 80-100 сая ам.дол­ларын хөнгөлөлттэй зээл авах
боломж бүрдчихээд байна. Цаашдаа төс­лүүд ашигтай хэрэгжвэл хэдийг ч зээлж болно
гэсэн тохироо хоёр улсын дунд бий. Япончуудын хувьд төмөр замын технологи дээр хам­тарч
ажиллах сонирхол байгаа нь Ерөнхий сайдыг намынхаа бай­ранд хүлээж авсан Шинзо Абэгийн
ЛАН-ынхны тавьсан сана­лаас харагдаж байв. Түүхэндээ ганцхан удаа төрийн эрхийг
алдаж байсан, одоо бол парламентынхаа хоёр танхимд үнэмлэхүй олонх болж Засгийн
газрын эрх мэдлийг атга­сан ЛАН-ынхан анх удаа гадаад улсын Ерөнхий сайдыг намын
байрандаа урьж, лекцийг нь ан­хаа­ран сонссон нь цаанаа эдийн засгийг стратегийн
түвшинд харсан айлчлал гэдгийг нь баталж байлаа. ЛАН-ынхан өргөн, нарийн  хоёр өөр царигтай төмөр замаар шил­жүүлэн ачих
ямар ч тоног төхөө­рөмжгүйгээр саадгүй зорчих техно­логийг туршиж, бараг л үйлдвэр­лэлд
бэлэн болгосноо дуулгасан юм. Манай улсын хувьд өргөн, нарийн царигийн асуудлаа
өнөө хэр ший­дэж чадаагүй байгааг тэд бодолц­жээ.

Айлчлалын үеэр манай талаас гангийн
үйлдвэрээс гадна зэс хайлуулах үйлдвэр байгуулах асуу­дал дээр Японтой хамтрах сонирх­лоо
илэрхийлсэн. Мөн дөрөв, та­ван цахилгаан станц дээр хамтран ажиллах сонирхлоо албаны
түв­шинд дуулгасан нь айлчлалын үеэр тавьсан онцлох саналуудын нэг байлаа. Таван
толгой дээр хувь эзэмших хүсэлтэй явдаг Япон­чуудад манай талаас Таван тол­гойн
дэд бүтэц дээр хамтраач гэсэн санал тавиад ирлээ. Одоогоор Таван толгой дээр станц
барих компани, мөнгөө тийш нь хийх хөрөнгө оруулагчийг шалгаруулах ажил ид үргэлжилж
байгаа. Эхний шатанд шалгарсан компаниудын нэг нь Японых. Тэгэхээр Таван толгойн
цахилгаан станц дээр Японы оролцоо өндөр байж мэднэ.

Япончуудын гол оролцоотой байхаар
өөр нэг төсөл бол метро. Одоогоор Засгийн газраас  төслийг нарийвчлах ажлуудыг эхлүүлээд байгаа. Айлчлалын
үеэр  өрнөсөн яриа хэлээний онцлох сэдвүүдийн
нэг нь метро байсан. Манай талаас тавьсан өөр нэг зүйл  гэвэл мал аж ахуй, газар тариаланг эрчимжүүлэх
чиглэлээр хамтарч ажиллая гэсэн санал байлаа. Хөдөө аж ахуй бүтээгдэхүүнийг олон
улсын стан­дартын дагуу боловсруулж эколо­гийн цэвэр бүтээгдэхүүн экспорт­лохын
тулд технологи дээр хамтраач гэсэн саналыг тавиад ирсэн гэсэн үг. Хөдөөгийнхөн рүү
хандсан “Шинэ сум”, хотынхон  руу хандсан
“Гудамж” төсөл дээр ч өрнөх аж­лууд айлчлалын үеэр хөндөгдсөн. Хамгийн наад захын
гэгээтэй жи­шээ гэхэд дүүргүүдтэй холбогдож Туул голын  дагуу баригдах хурдны зам байв.

Ерөнхий сайдын Японд хийсэн айлчлалаас
анзаарагдсан өөр нэг шинэ өнцөг гэвэл төр бүхнийг шийдэхгүйгээр хувийн хэвшилдээ
итгэж, боломж олгож, шаардлага­тай тохиолдолд бодлогоор дэмж­дэг япон хандлага дээр
толгой дохисон явдал байв. Япон ханд­лага гэж онцолсон нь учиртай. Японы Засгийн
газар ямар нэг том төсөлд дэмжлэг үзүүлье гэвэл эхлээд том бизнесмэнүүдээ суд­луулахаар
явуул­даг, дараа нь нөгөөдүүлээ толгой дохивол компа­ниудаа дэмжиж оролцдог. Ерөнхий
сайдын хэлсэн үг, тавьсан санал  зэргээс харахад
манай улс энэ чиг рүү хүчтэй орж буй нь анзаарагд­сан.

Айлчлалын үеэр хөндөгдсөн бас нэг
асуудал нь визний хөнгө­лөлт байв. Манай улс 2009 онд япон­чуудыг визгүй болгосон.
Харин бид 2020 оны олимпийн үеэр Япон руу визгүй, үгүй юмаа гэхэд илүү хөнгөлөлттэй
нөхцөлөөр виз авч Токиог зорих магадлал өндөр байна. Учир нь айлчлалын үеэр хөндсөн
анхаа­рал татахаар асууд­луудын нэг энэ байсан. Монгол-Япон, Япон-Мон­голын парламен­тын
бүлгүүдийн хооронд гэхэд л айлчлалын үеэр ийм яриа өрнөсөн юм. Гэхдээ нэлээд нааштай
уур амьсгал дунд УИХ дахь Монгол-Японы бүлгийн дарга Д.Эрдэнэбат Японы парламентчидтай
уулзса­ны­хаа дараа энэ талаар онцолж байв. Ерөнхий сайд ч айлчлалын дараа сэтгүүлчидтэй
уулзахдаа “Бид  Японы талд монгол иргэдийн
визийн нөхцөлийг хөнгөвчлөх асуудлыг авч үзээч гэсэн саналыг тавьсан. Бүр хэтдээ
визгүй болгох ч боломжтой гэж байна. Түүнээс өмнө манай иргэдийн визийн нөх­цөлийг
хөнгөлөөч гэсэн санал тавилаа” хэмээн онцолж байсан. Япон Улс биднийг эдийн засаг
нь тэлсэн, хөгжсөн улс учраас харил­цан ашигтай хамтаръя гэдгээ ал­бан бичгээр баталгаажуулсан
гэж албаныхан онцол байлаа. Тэгэ­хээр хөгжил 
нь гайгүй,  эдийн засаг нь дажгүй улсын
тоонд баттай орчихвол визний асуудал 2020 оны олимпоос өмнө нааштай­гаар шийдэгдэх
боломжтой байж мэдэх л юм.

“Хас” банкны толгойд байдаг Тэнгэр
санхүүгийн нэгдлийн 16 хувийн хувьцааг Японы компани авсан,  Японы “Мицүбиши” манай ураны хоёр ч том орд дээр
үйл ажиллагаа явуулдаг “Арево Мон­гол”-ын 34 хувийг эзэмшдэг, шилдэг банкнуудын
нэгд багтдаг “Сумито­мо Мицүй” Улаанбаатарт төлөө­лөг­чийн газраа нээсэн гэж ирээд  яривал хоёр улсын хооронд эдийн засгийн харилцааны
том   суурь аль эрт тавигдчихсан. Ерөн­хий
сайдын айлчлалын дараа илүү тодорхой ажлууд хийгдэж, том төс­лүүд хэрэг­жихээр байгаа.
Наад  захын үр дүн гэхэд Хөгжлийн  банк тун удахгүй Засгийн газрын батал­гаатайгаар
иенийн зах дээр дараа­гийн томоо­хон бондоо босгох  гэж байна. Манай сонин дараагийн дугаартаа  самурай бондын талаар   дэлгэрэн­гүй мэдээллийг хүргэх болно.

Үргэлжлэл
бий
Ц.БААСАНСҮРЭН

Авлигатай тэм­цэх газрын Мөрдөн шалгах
хэлт­сийн дарга, комиссар Э.Амар­бат  нарын
албаны хүмүүс өчигдөр хэвлэлийн бага хурал хийл­гэж сүүлийн үеийн мэдээл­лийг олон
нийтэд өглөө. Тэдний өгсөн мэдээллээр АТГ өнөөд­рийн байд­лаар 8350 төрийн албан
хаагчийн хувийн ашиг со­нирх­лын урьдчилсан мэ­дүүл­гийг авснаас 7738-ынх нь мэдүүлгийг
хянан шийд­вэр­лэсэн гэнэ.

Мөн мөрдөн шал­гах ажлын хүрээнд гэмт
хэр­гийн тухай 247 гомдол, мэдээл­лийг хүлээн авч хянан шалгаад 54 мэдээлэлд нь
эрүүгийн хэрэг үүсгэсэн аж. Мөн хугацаанд харьяал­лын дагуу 477 үйлдэлтэй 136 эрүү­­гийн
хэрэгт мөрдөн бай­цаалт явуулсан нь 2011 оны мөн үетэй харьцуулбал 23 хувиар өссөн
байна. Ингэх­дээ 29 хэргийг яллах дүгнэлт үйлдүүлэх саналтайгаар шүү­хэд шилжүүлс­ний
найман хэрэгт нь өнөөдрийн байд­лаар яллах дүгнэлт үйлдээд байгаа аж.

Ийн Авлигатай тэмцэх газ­раас
үйл ажиллагаа­ны­хаа талаар мэдээлэл өгс­ний дараа сэтгүүлчид сүүлийн үеийн ан­хаа­рал
татсан хэр­гийн талаар асуухад тус газ­рын Мөр­дөн шалгах хэлтсийн дарга Э.Амар­бат
хариулт өгснийг хүргэе.

-“Цэвэр агаар” сангийн захи­рал
Н.Хүрэлсүхтэй хол­­боотой хэр­гийг танай газар шалгаж эхэлсэн. Түү­нийг яг ямар
хэрэг үйлдсэн гэж үзэж байгаа юм бэ?

-“Цэвэр агаар” сангийн удирд­лагууд
энэ асуудалд холбоотой Байгаль орчин ногоон хөгжлийн яамны зарим албан тушаалтанд
холбогдох эрүүгийн хэрэг байгаа. Мөрдөн шалгах ажил­­лагаа явуулж байна. Эдгээр
хүмүүс нь агаарын бохирдлыг бууруулахад зориу­лагдах ёстой хөрөнгийг үгсэн хуйвалдаж
завшсан гэдэг үндэс­лэлээр шалгагдаж байгаа. Мөн өөрсдийн үүсгэн байгуулсан аж ахуйн
нэгжүү­дээр зарим ажлуудыг гүйцэт­гүү­лэх нэрийдлээр тухайн байгууллагадаа мөнгө
шил­жүү­лэн хөрөнгө завшсан. Хэргийн тухайд өнөөгийн байдлаар тав орчим тэрбум төгрөгийн
хохирол учирсан байна гэдгийг тогтоогоод бай­на. Нийслэл хотын агаарын бохирд­лыг
бууруулахад зо­риу­лагдах таван тэрбум төг­рөг “Цэвэр агаар” сангийн бо­лоод Байгаль
орчин ногоон хөгжлийн яамны зарим албан тушаалтны гараар орж тэд­гээрийн байр орон
сууц, унах унаа нь болж үлдсэн байх жишээтэй. Ийм байдал тог­тоогдсон. Мөрдөн байцаалт
үргэлжилж байна. Зарим хүмүүсийг цагдан хорьсон хэвээрээ байгаа.

-Төрийн банкны экс удпирд­лагуудад
холбогдох хэргийг мөн л танай газар шалгаж байсан. Мөрдөн байцаалт дууссан болов
уу?

-Төрийн банкны удирдла­гуу­дад холбогдох
хэргийг Авлигатай тэмцэх газар шал­гаж байгаад харьяаллын дагуу шилжүүлсэн байгаа.
Тэдгээр хүмүүс нь Төрийн банкны удирдлагаар ажил­лах­даа өөрсдөдөө тодорхой хэмжээний
давуу байдал үүс­гэ­сэн байдаг юм. Авлигатай тэмцэх газрын манай харьяал­лын асуудал
биш байна гэж үзсэн.

-Тэгвэл Эрдэнэс Таван тол­гой компанийн
гүйцэт­гэх захи­рал асан Б.Энэ­бишид холбогдох хэрэг ямар шатандаа шалгагдаж бай­гаа
бол?

-Ямар учраас мөрдөн бай­цаалт явуулж
байгаа вэ гэвэл тус ком­панийн удирд­лагууд үйл ажилла­гаандаа шаардагдах тоног
төхөө­рөмжийг худалдаж авахдаа Төрийн болон орон нутгийн хөрөн­гөөр бараа ажил үйл­чил­гээ
худал­дан авах тухай хуулиар тогтоосон журмыг зөрчсөн гэгдэж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл,
хууль зөрчиж зарим нэг аж ахуйн нэгжид давуу байдал үүсгэн тэдгээ­рээс чанарын шаардлага
хангаагүй бараа бү­тээг­дэ­хүүн худалдан аваад мөн хэмжээгээр хөрөнгө завшиж үрэг­дүүлсэн
гэсэн үг. Үүнээс илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг өгөх боломжгүй байна.

-Саяхан Эрүүл мэндийн яам­ны Төрийн
нарийн бич­гийн дарга асан Н.Түмэн­дэм­бэрэлийг саа­туу­лан шалгаж байгаад сулла­сан
байсан. Түүнийг ямар нэгэн хэрэг хийгээгүй гэж үзсэн юм уу?

-Н.Түмэндэмбэрэл нарт холбог­дох хэрэг
манай газарт Улсын мөрдөн байцаах газ­раас харьяал­лын дагуу шил­жиж ирсэн. Улсын
клиникийн зарим эмнэлгүүдэд шаард­ла­гатай техник, тоног төхөө­рөм­жийг худалдаж
авахдаа Худал­дан авах ажиллагааны тухай хуулийг зөрчсөн ялд унаж байгаа юм. Нөгөө
талаар өөрийн үүсгэн бай­гуу­лал­цаж байсан аж ахуйн нэгжийг тендерт шалгаруулж
хө­рөн­гө мөнгө завшсан гэсэн эрүү­гийн хэрэгт холбогдуулан шалгаж эхэлсэн. Н.Түмэндэм­бэрэл
гэдэг хүн нь цагдан хоригдож байгаад сая­хан суллагдсан. Нэг үгээр хэлбэл цагдан
хорилгүйгээр мөрдөн бай­цаалтыг явуулах боломж­т­ой гэж үзээд гадуур шалгаж эхэлсэн
юм. Хэргийг эцэслэн шийдэхдээ ямар шийдвэр гаргахыг урьдчилан хэлэх боломжгүй байна.
Ямартаа ч эрүү­гийн хэргийг замхруулах, хэн нэгэн ял завших байдал гаргахгүй байх
тал дээр АТГ анхаарч ажиллаж байгаа.

-Н.Түмэндэмбэрэл нарт хол­богдох
хэргийн материал алга болсон гэж яригдах болсон. Үнэн үү?

-Манай газар дээр л лав ямар нэгэн
нотлох баримт үрэгдэж уст­сан зүйл байхгүй.

-УИХ-ын гишүүн Ё.От­гон­баяр болоод
түүний эхнэрт хамаарах хэрэг юу болж байгаа бол?

-Энэ хэрэгт холбогдох хэрэг одоогоор
Авлигатай тэмцэх газарт ирээгүй байна.

-Прокурорын газраас Ё.От­гонбаяр
гишүүний хэргийг Авли­гатай тэмцэх газар руу шил­жүүлсэн гэж мэдэгдээд байгаа?

-Миний мэдэж байгаагаар ийм хэрэг
манайд ирээгүй.

-Хөтөлийн цемент, шохой ком­панийн
захирал А.Шоов­дорыг цагдан хорь­сон нь ямар хэрэгт сэжиг­лэс­нийх вэ?

-Энэ хэргийг шалгаж бай­гаа. Хөтлийн
цемент, шохой ХХК-ийн удирдлагууд анх­наа­­саа үгсэн тохиролцож өөрсдөө аж ахуйн
нэгж үүсгэн байгуулаад тэр аж ахуйн нэгжээс сонгон шалгаруу­лалт­гүйгээр бараа худалдан
авч тэр хэмжээгээр өөрсдө­дөө давуу байдал үүсгэж төрийн компанийн хөрөнгийг завшдаг
байсан юм билээ. Хөтөлийн занар гэдэг компа­нийг үүсгэн байгуулсан гэсэн үг. Нөгөө
талаар үйлдвэрийг хэвийн ажиллагаатай байлга­хын тулд худалдан авалт хийдэг байж.
Ингэхдээ мөн л танил тал, ах дүүгийн холбоо­гоор ажлыг явуулж байсан үндэслэл тогтоогдож
бай­на. Зарим хүмүүсийг хэрэгт сэжиг­лэж цагдан хорьсон. Одоо ч үргэлжлүүлэн хорьж
байна. Эхлээд долоон хүнийг сэжиглэн шалгаж байсан бол өнөөдөр дөрвөн хүн хоригдож
байгаа.

-Харин Татварын ерөн­хий газрын
Хяналт шалгал­тын хэлт­сийн даргаар ажил­лаж байсан Ч.Гансүх нарт холбогдох хэргийг
шүүх нэмэлт мөрдөн бай­цаал­тад буцаасан гэл үү?

-Ч.Гансүх нарт холбогдох хэр­гийн
мөрдөн байцаалтыг дуусгаад шүүхэд шилжүүл­сэн. Ингээд анхан болон давж заалдах шатны
шүүхээс зарим зүйлийг тодруулах шаардлагатай байна гэж үзсэн учраас нэмэлт мөрдөн
байцаалтад буцаагаад бай­на. Нэмэлт мөрдөн байцаал­тын хэргийг дөнгөж сая хүлээж
авлаа.

-Бригадын генерал Т.Даш­дэлэг нарт
холбог­дох хэргийг хуулийнхан нууцалж байгаа гэх бол­сон?

-Дашдэлэг нарт холбог­дох хэр­гийн
тухайд улсын нууцад хамаа­рах асуудлууд байгаа учраас дэл­гэ­рэнгүй мэдээлэл өгөх
боломжгүй. Энэ хэргийг шалгуулахаар Таг­нуу­лын ерөнхий газарт шилжүүлсэн.

-Тэгвэл Т.Билэгтийг сул­ла­сан
гэдэг үнэн үү?

-Т.Билэгт нарт холбогдох эрүү­гийн
хэргийн мөрдөн байцаалтын ажил үргэлжилж байна. Энэ хүнд цагдан хорих, таслан сэргийлэх
арга хэмжээ авсан байснаа цаа­шид цагдах шаардлагагүй гэж үзээд гадуур шалгаж бай­гаа.
Хэргийн хувьд одоогоор мэдээлэх боломж­гүй байна. Ямартаа ч энэ хүн хэрэгт холбогдолтойгоор
шалгаг­даж байна.

-Иргэний нисэхийн ерөн­хий газрын
хуучин удирд­лагуудыг шалгаж эхэлсэн юм уу?

-Иргэний нисэхийн ерөн­хий газрын
удирдлагаар ажил­лаж байсан С.Бөтмөнх гэдэг хүнд хол­боотой хэрэг манай газарт хэд
хэдээн удаа шалгагдаж байсан. Зарим хэрэг нь гэмт хэргийн бүрэл­дэхүүнгүй учраас
бид чөлөөлж байсан удаатай. Гэхдээ одоо бид энэ хүнийг дахин шалгаж эхэлсэн. Батмөнхийг
цагдан хорьсон гэсэн үг. Шалгагдаж байгаа асуудал нь дарга байхдаа мөн л тендер,
сонгон шалга­руулалтыг хууль бусаар явуулж хөрөнгө шамшиг­дуул­сан байгаа юм. Мөн
Батмөнх­тэй холбоотой зарим хүн мөн­­гө угаасан байж болзош­гүй учир бүгдийг нь
цагдан хориод байна.

-Олимпийн хорооны ерөн­хийлөгч
асан Д.Загд­сү­рэнд хол­богдох хэрэг нэг хэсэг задраад сүүлийн үед дарагдлаа. Хэргийг
шалгах явцад ноцтой зүйл илэрсэн болов уу?

-Д.Загдсүрэнд холбогдох хэргийг мөрдөн
байцаах ажлыг дуусгаад яллах дүгнэлт үйлдүү­лэхээр нийслэлийн прокурорын газарт
шилжүүл­сэн байгаа.

-Ер нь өнгө, мөнгөтэй хол­боо­той
хэргүүдийн шийд­вэрлэлт удаан байна гэж шүүмжлүүлж байгаа. Зарим хэрэг замхарчих­вий
гэсэн хардлага ч байна?

-Эдийн засгийн гэмт хэр­гүүд тэр дундаа
ихээхэн эрх мэдэл бүхий албан тушаал хашиж байсан этгээ­дүүдтэй холбоотой хэргийг
шалга­хад хугацаа шаарддаг. Хэдий их эрх мэдэлтэй байна төдий чинээ гэмт хэрэгт
холбогдох магадлал нь нэмэгддэг. Тийм учраас шалгахад хугацаа их орж байна.

Л.МӨНХТӨР