Category: утга-зоxиол

“Бага хангайн цом” яруу найргийн наадам энэ сарын 29-нд болох юм байна. “Аз жаргалтай Улаанбаатар” хөтөлбөрийн хүрээнд “Номоо солилцъё” өдөрлөгийн үеэр энэхүү яруу найргийн наадмыг зохион байгуулж байгаа ажээ. Багахангай дүүргийн хүүхэд багачууд, иргэдэд яруу найргийн үгийн увидас, тансаг хэллэг, туурвилыг хүргэх нь наадмыг зорилго гэнэ.

Наадамд оролцох найрагчид чөлөөт сэдэвтэй хоёр шүлгээр эхний даваанд өрсөлдөнө. Үүнээс шалгарсан 25 найрагчийг хоёрын даваанд оролцуулах аж. Эхний дөрвөн байрыг шалгаруулж, цом, өргөмжлөл, мөнгөн шагналаар урамшуулахаар болжээ. Бүтээлийг МЗЭ-ийн байранд хүлээн авч байгаа юм байна.

МУИС–ийн багш, хэлбичгийн ухааны доктор, хүүхдийн зохиолч Д.Батжаргалтай ярилцлаа. Тэрбээр МЗЭ-ийн болон Д.Нацагдоржийн нэрэмжит шагналт, шилдэг бүтээлийн “Алтан өд”–ийн эзэн юм.

–Та анх яагаад хүүхдийн зохиолч болъё гэж бодсон бэ, тэр түүхээсээ хуваалцаач?

-Анхны шүлэг маань 1981 оны дөрөвдүгээр сарын 9-нд Хөвсгөл аймгийн “Эрх чөлөө” сонинд гарсан юм. Тэр нь “Би-Алтрагийн хүү” нэртэй. Алтраг гэдэг нь Хөвсгөл аймгийн Баянзүрх суманд байдаг миний ундаалж, тоглож өссөн гол юм. Дараа нь сансарт хүн нисээд сансрын тухай шүлэг бичих гэж оролдсон. Тэгэхэд биоюутан байсан. “Намайг сансарт нисвэл” гэж шүлэг бичсэн чинь дугуйлангийн нөхөд хөөргөж, яруу найрагч Даваасүрэнгийн Чинзориг дуу алдан босч ирж, урам зориг өгч байлаа. Энэ үеэс л хүүхдийн зохиол бичих болсон.

Тавдугаар сургуульд дадлагын багш хийж байхдаа хичээл заахынхаа хажуугаар хүүхдүүдэд шүлэг уншиж өгдөг байжээ. Дадлага дуусаагүй байхад тэр шүлэг маань хэвлэгдээд “Пионерийн үнэн” сонин дээр гарч, олон хүний анхаарлыг татахаар нь урамшсан юм. Тэр үед хүмүүс “Чи хүүхдийн зохиол бичих юм байна, хүүхдийн сэтгэлгээг сайн гаргаж байна” гэж хэлэхээр нь эргэлт буцалтгүй шийдсэн дээ. Түүнээс хойш олон шүлэг бичсэн. Гэхдээ өгүүллэг, шүлгээ орхиогүй ээ. Харангын Чулуунбатын аяыг нь хийсэн “Анхны бороо” дууны шүлгийг бичсэн. Нэлээд хэдэн шүлгүүдээ нэгтгэж байгаад 2010 онд шүлгийн ном гаргасан даа. Мөн 2007 онд өгүүллэг, туужийн “Дархад бодол” ном гаргасан маань “Алтан өд” шагнал хүртсэн.

Та багадаа ямар үлгэр домог уншиж өссөн бэ?

-Манай ээжолон үлгэр домог мэддэг хүн байсан. Эрт босно. Тэгээд “Уруудах хүний унтах, мартах, идэх. Өөдлөх хүн санах, сэрэх, сэтгэх” гэж их ярина. Биднийг их эрт босгоно. Сүүлд харж байхад Говийн их ноён хутагт, соён гэгээрүүлэгч Данзанравжаагийн “Бадарч дээшлэхийн үндэс нь санаж, сэрэх, тэмүүлэх. Баларч доройтохын үндэс нь унтах, мартах, тэрслэх гурав” гэж байдаг. Тэр айлтгал, сургаалтай агаар нэг үг байсан юм билээ. Ард түмний язгуур ухааныг хайрлаж, бодож үзмээр юм шиг байгаа юм. Сүүлд багш болоод ээжийн хэлдэг үлгэр, үгийг судлаад шинжлээд үзэхэд ардын аман зохиол дотор тэр болгон байхгүй байна. Тэгэхээр их сэтгэгч Күнзийн хэлсэнчлэн хоёр хүний нэг нь ухаантай гэдэг шиг ард түмний өв соёл гэдэг бол дээдлэн авч үлдээхгүй бол тэр тээгчтэйгээ хамт алга болдог гэж боддог. Жишээлбэл, “Эцсэн улаан ухнатай Эзэр бэзэр өвгөн”, “Наалдан пад салан пад” гэхчлэн үлгэр ярьдаг байсан. “Наалдан пад” гэдэг нь одооны цавууны реклам биш шүү дээ. Харамч хүний гэрт жатгатай бадарчин ирээд сууж байгаа ширдэгтэйгээ наалдан пад гэхээр нөгөө хүн тэгээд суучихдаг, гар нь хавиргандаа наалдан пад, ам нь болж өгөхгүй болохоор амыг нь наалдан пад гэчихээд өөрөө хоол хийж идэж, унтаж амарчихаад гурван гүвээ даваад “Бүх зүйл нь салан пад” гэчихээд явж байсан гэх мэтчилэн их сонинүлгэр ярьдаг байсан. Бас содон сонин үг их хэлнэ. “Ааруулын ам тайлахад хүүхэд горьддог, арцны ам тайлахад гал горьддог” гэсэн үгийг энд тэндээс хайхад олдохгүй байгаа юм.

–Ардын аман зохиолоос сэдэвлэн орчин үед таарсан зохиол бичиж болох уу?

-Болно шүү дээ. Тийм зохиолууд зөндөө байдаг. Жишээ нь манай Түмээ ахын “Нисдэг алим” гэж зохиол бий. Энэ бол шидэт хүүрийн үлгэрээс сэдэвлэсэн. Мөн Л.Бадарч гэж хүүхдийн алдартай зохиолчийн “Унага” гэж шүлэглэсэн үлгэр байна. “Уйлаад яах вэ улсын шившиг орилоод яах вэ олны шившиг” гэдэг ардын аман зохиолын хэсгийг “Уйлаад яах вэ, уулын шившиг, орилоод яах вэ, ойн шившиг” болгон бүтээлчээрэ хэрэглэсэн байдаг.

–Орчин үед ардын аман зохиолоос санаа авсан зохиолууд яагаад байхгүй байна вэ?

-Байлгүй яахав. Харин хүүхдийн уран зохиолыг түгээх хэлбэр нь байхгүй болчихсон. Хэвлүүлсэн газрынхаа хэдэн хүүхдэд хүрээд дуусч байна. Сүүлийн үед комик зохиол их бичиж байна. Японд жил бүр комик номын уралдаан болдог. Түүнд Н.Эрдэнэбаярын “Бумбардай хүү” комик оролцож, гранпри шагналыг нь авсан. Хөдөөний хүүхдүүдэд зохиол, бүтээл хүрэхгүй байна.

–Зохиолчдын номыг олон хувь хэвлээд хямдхан түгээгээд өгье гэсэн газрууд байдаг. Тэдгээр газруудтай хамтарч ажиллаж болдоггүй юм уу?

-Тийм газрууд зохиогчийн эрхийг нь авах гээд байдаг. Эхэн үедээ бид ч хамтарч ажилладаг байсан. Гэхдээ их алдаатай хэвлэдэг. “Гучин таван үсгийн гуншин” гэдэг номоо “Урлах эрдэм” хэвлэлийн газартай гэрээ байгуулаад өгсөн чинь хачин алдаатай гаргасан. Би дараа нь очоод “Энэ алдаатай номоо татаж аваач ээ, хэрвээ татаж авахгүй болтанай хэвлэлийн газрын үүдэнд аваачиж шатаана” гэж хүртэл хэлсэн. Хүүхдийн номыг алдаагүй гаргахгүй болном гэдэг үнэт чанараа алдана.

–Монголын хүүхдийн уран зохиолын хөгжил ямар шатандаа явж байна вэ?

-Хүүхдийн уран зохиолд шинэ давалгаа, шинэ хөгжлийн хүлээлт нийгэмд байдаг.

Хүүхдийн уран зохиолд байдаг нэг нандин зүйл нь хөгжөөнт чанар юм. Хүүхдийн зохиолчид “Хөгжөөнт чанар нь алга байна, хөдөлгөөнт чанар нь алга байна” гэж ярилцдаг.

Өнөөдөр хүүхдийн зохиол бичдэг хүмүүс цөөнгүй. Бидний үеийнхэн, ахмад зохиолчид ч байна, залуу үеийнхэнч байна. “Алтан өд” шагнал авсанЛ.Мөнхбат, Э.Амарзаяа, Б.Ганчимэг гээд хэдэн залуу бий. Гэвч үндэсний хэмжээнд мэдэхгүй, зохиолуудыг нь тарааж чадахгүй байна. Хуучин хэдэн зохиолчдоо л мэдэж байна. Саяхан жил бүр болдог “Шидэт номын найзууд” өдөрлөг боллоо. СУИС-ийн оюутнуудаар шинэ шүлэг, өгүүллэгээ уншуулаад, миний нэг өгүүллэг түрүүлсэн. Д.Давааням гуайн өгүүллэг хоёрдугаар байрт орсон. Энэ хүн бол өндөр Гонгорын ач хүү, олон сайхан ном бүтээл гаргасан хүн байдгийг та нар мэднэ биз дээ. Шүлгийн төрөлд М.Амархүү мөн байр эзэлсэн. Номынхоо зургийг өөрөө зурдаг зураач, яруу найрагч хүн шүү дээ. Ер нь хүүхдийн зохиол сайн бичиж байгаа.

Нийгэм хүүхдийн зохиолд шүүмжлэлтэй хандаж байгаа нь зөв. Нийгэм чөлөөтэй болсон болохоор дурын хүн ном гаргаж байна. Зарим нь ардын аман зохиолоос сэдэвлэсэн маягтай, гадаадын зохиолын муухан хуулбар, өөрийн сэтгэлгээ, уран сайхны сайн дүр байхгүй зохиолууд гарч байна. Жишээ нь “Сагсгар сүүлтэй саарал хэрэм өдрөөс өндөрт үсрэн дүүлнэ” гэж бичээд гоё зураг тавиад гаргачихаж байна. Энэ бүхнийг нь шүүмжлэхээр зарим нь бүр ухаан алдаж, унах дөхөж, уурлаж уйлж, сүйд болж байна. Шүүмжлэл сонсохгүй зохиолч болно гэж юу байхав дээ. Иймэрхүү байдлаар дотроо хөдөлгөөн явагдаж байна. Хөдөлж байна гэдэг нь хөгжихийн эх сурвалж мөн биз дээ.

Чөлөөт нийгэмд шилжсэнээр янз бүрийн орчуулгын ном их гарсан. Тэдний хэл найруулга тааруу, зарим нь авах юм байхгүй. Орчуулгад ямар нандин хандаж байсан ганцхан жишээ бол “Алтан загасны үлгэр” байна. Эх зохиол дээр тийм гоё эхлэл байдаггүй. Зүгээр л загас, загасчин хоёр л гардаг.

Өнгөрсөн онд бидний хийсэн нэг том ажил бол “Хүүхдийн уран зохиолын тайлбар толь”-ийг анх удаа гаргасан. Монголын хүүхдийн зохиолын түүх, шүүмж, онолын 200 гаруй нэр томъёог тайлбарласан. Хүүхдийн зохиолчдын намтрыг үндэслэгчид, гол төлөөлөгчид, бүтээгчид гурван янзаар оруулсан. Хүүхдийн уран зохиолын гол төлөөлөгчид гэхэд Ч.Арьяасүрэн, Г.Ловор, Ж.Дашдондог, Д.Содномдорж гээд бүгд бий. Зөгнөлт зохиолч Ж.Галын “Чулуун сарлаг” гэдэг адал явдалт зохиол байна. Л.Түдэвийн “Зураг амилна”, Ж.Дашдондогийн “Чулуун доиог”, С.Надмидын “Сүүдэрхүү” гээд хүүхдийн зохиолын сан хөмрөг арвин баян. Зарим зохиолыг тайлбар тольдоо оруулсан байгаа. Булганы Ц.Чинбатын богино шүлгүүдэд болрын талст шиг сайхан дүрслэлүүд гялалзаж байдаг. Тэр талаар би “Богино шүлгийн дүрслэлт чанар” гэсэн өгүүлэл бичсэн.

Газрын тамган дор

Шүхэртэй хүүхдүүд жагсана

Гар гараасаа барилцан

Дугуйрч тэд зогсоно

Энэ нь борооны дараа хүрээнд ургасан мөөгнүүдийг хүүхэдтэй зүйрлэсэн, тэднийг шүхэртэй хүүхдүүд гэж хөөрхөн сэтгэж бичсэн байгаа юм.

–Орчин үеийн хүүхдүүдийн сэтгэлгээ өөрчлөгдөж байна уу?

-Мэдээж орчин үеийн хүүхдүүдийн сэтгэлгээ өөрчлөгдөж байгаа. Гэхдээ хүүхдэд байдаг төрөлхийн нэг сэтгэлгээ бол байгаллаг сэтгэл юм. Өнөөгийн хүүхэд гэдгийг ганцхан орцны хүүхдүүдээр төлөөлүүлж бодож болохгүй. Монгол хүүхдийн онцлог бол суурин улсуудын хүүхдийн онцлогоос өөр шүү дээ. Байгаль дэлхийн нар ус, агаар, цэцэгтэй ойр өсдөг. Сүүлийн үед хүүхэд Монголоосоо холдож байна, ишиг хургаа ялгахгүй байна гэж эцэг эхчүүд их санаа зовдог болжээ. Бид цуглахаараа хүүхдэд хэрэггүй номыг яаж уншуулахгүй байх вэ гэж ярилцдаг. Хүний хэвлүүлж байгаа номыг бид хорьж чадахгүй, хийсэн бүтээлийг нь устгаж болохгүй шүү дээ. Тиймээс ядаж энэ нь чанартай юм гэж стандарт тогтоож өгье. Эсвэл хүүхдийн ном хэвлэлийн газар гэж редакц байх ёстой гэж үзэж байгаа. Тэднийхээр гарсан ном бол тусгай таних тэмдэгтэй, хүүхдийн уран зохиолыг хянах газраар хянагдсан ном байх ёстой юм. Энэхүүхдэд зориулсан номыг баталгаатай болгоно. Нөгөө талаар насны ангиллыг бичиж байх хэрэгтэй. Тухайлбал, дөрвөн настай, таван настай хоёр хүүхдийн сэтгэлгээогт өөр байдаг. Гэтэл 20, 30 настай хүний сэтгэлгээ өөр биш байж болдог. Ийм ийм сэтгэлгээний ялгаануудыг гаргаж өгсөн зохиол маш их хэрэгтэй байна. Хүүхдийг номноос булааж авч байгаа зүйл олон байна. Үүний нэг бол яах аргагүй компьютер байна. Нөгөө хоёр зүйл нь зурагт, ухаалаг утас. Зөвхөн Монголд ч биш энэ бол дэлхий дахины шүдний өвчин болж байна. Гар утас, компьютерийн тоглоомд хүүхдүүд их автаж байна. Хүүхдийн сэтгэлийг татахын тулд нэгдүгээрт гэрт номын сан байх ёстой. Тэгээдном уншуулж, яриулж дараа нь тоглоомыг ньтоглуулна гэж хэлэх хэрэгтэй. Нөгөө талаар өөрсдөө сонгож уншдаг хэлбэр рүү оруулах нь хамгийн чухал. Зурагт, гар утасны тоглоом бол хүүхдэд бэлэн юм өгдөг. Тоглоомондоо өөрсдөө оролцоод байгаа юм. Гэхдээ компьютерийн тоглоомбүтээлч сэтгэлгээ хөгжүүлдэггүй. Тоглоомын нэг үеийг даваад, даалгавар нь хүндэрсээр, сүүлд нь ялахад хүүхэд өөрөө ялсан мэт мэдрэмж төрүүлдэг. Гэтэл ном уншина гэдэг нь хүнд маш том эрх чөлөө олгодог. Нэг сайн номноос олончухал зүйлийг авдаг. Хэл яриа хурц болдог. Логик буюу зөв сэтгэлгээ бий болно. Хүүхдүүд сэтгэлгээний зөв дарааллыг сурах хэрэгтэй байна. Мөн өөрөө найруулах, бичих дадалд сургадаг. Сүүлийн үед номонд өөрөө оролцдог хэлбэр гарч ирж байна. Өөрөө бүтээлцдэг, ядаж санаагаа бичдэг. Хэрвээ чи байсан бол яаж өрнүүлэх бичих вэ, хоёр баатрыг яаж уулзуулах бэ ч гэдэг юм уу нөхөж бичих орхиц хаях. Тиймэрхүү хэлбэрээр хүүхдийг ахиулах хэрэгтэй. Урьд нь бид “Би би би” сонинд ажиллаж байхдаа энэтхэг, япон, америк зэрэг гадны үлгэрийн хэсгээс нийтэлчихээд цааш нь үргэлжлүүлж бичих уралдаан зарладаг байсан. Багагүй шагналтай. Хүүхдүүд сонирхон янз бүрийн хувилбар бичиж ирүүлдэг байсан. Хамгийн гол нь хүүхдийн оролцоо юм. Хүүхэд оролцож байгаа юмандаа их дуртай байдаг. Ийм байдлаар номонд дуртай болгох хэрэгтэй.

–Зохиолчид хүүхдүүдтэйгээ ойлголцож чадаж байна уу, хүүхдийнхээ сэтгэлгээг гүйцэж байна уу?

-Энэ их чухал асуулт. Зохиолчид хүүхдүүдийг судалж, эрэлт хэрэгцээг нь мэдрэхчухал. Хүүхдийнхээ сэтгэлгээг зах зээлийн замбараагүй эрэлт хэрэгцээнээс хамгаалах хэрэгтэй. Нийгмийн сүлжээ, сонин хэвлэлүүдээр хүүхдэд зориулсан шар номуудыг шатаахад ч багадна гэх мэтчилэн нийтлэлүүд гарч байдаг. Компьютерт донтсон хүүхэд унтаж байхдаа гараа ханан дээр тогшоод дэмийрээд байна гэж зарим эмч нар ярьж байна. Хүний тархинд үүссэн зүйл нь хүүхдийн сэтгэхүйд хүчтэй илэрч буйн хэлбэр юм. Хүүхдийн нас, сэтгэхүйд нь тохирсон компьютер байвал болно. Гэтэл орчин үеийн компьютерүүд маш их хор ялгаруулж байгаа. Тэгэхээр технологийн ертөнц нь хүүхдийн бодит сэтгэхүйг давамгайлаад байна гэсэн үг юм. Гэхдээ хүн төрөлхтөн ухаалаг юм болохоор үүнийг шийдэх цаг ирнэ.

–Тэгэхээр техник, технологийн хөгжил хүүхдийг ном уншуулахгүй байгаа гол дайсан гэж үзэж болох нь ээ?

-Тийм. Бас нэг талаар хүүхдийн үнэхээр сайн ном тэр бүрий гарахгүй байна. МУБИС-ийн Д.Хүү багш хүүхдийн уран зохиолын шүүмж судлалаар ихбичиж байна. Саявтархан “Утга зохиол урлаг” сонинд хүүхдийн зохиолын сүүлийн үеийн байдал шүүмж нь гарсан байна билээ. Шүүмжлэл өрнүүлэх хэрэгтэй нь зайлшгүй. Мөн хүүхдийн зохиолч Л.Самбуугийн хүүхдийн шүлэг дууны тухай шүүмж хэвлэлд олон гарсан. Тухайлбал тэр наадмын хүүхдийн дууны шүлэг нь их муу байна гэхчлэн шүүмжилсэн. Мөн сурах бичигт гарсан шүлгүүдийн талаар Манай МУИС-ийн өвөрмонгол магистрант дипломын ажил хийж саяхан хамгааллаа. Д.Хүү багшийн бичсэн шүүмжидзохиолчдыг нэртэй устай нь бичсэн байгаа. Уран зохиолын шүүмжийг хөгжүүлэх талаар “Жиком пресс” яруу найрагч О.Содномпил нар арав гаруй шүүмж, судлалын ном гаргасан. Одоо бид нийлж байгаад хүүхдийн зохиолын шүүмжийн ном гаргая гэж яриад байгаа.

Зохиол бичихэд сэдэвчухал боловч, хэл найруулга маш сайн байх хэрэгтэй. Хоёрдугаарт нь сонин дүр байх хэрэгтэй. Гуравдугаарт нь дүрслэх ур чадвар сайн байх ёстой. Дүрээ яаж гаргаж ирж байна, яаж үйл явдлаа өрнүүлж байна гэдэг их чухал. Хүүхдийн зохиолын хэл найруулгын талаар МУБИС-ийн багш Д.Отгонсүрэнгийн бичсэн шүүмж, номнууд байна. Зохиол боламьдралын бодит хуулбар биш. Ямар нэг байдлаар арай дээгүүр түвшинд бичигдэх ёстой. Гэхдээ амьдралын үнэн гээч юм ямар нэг хэмжээгээр байх учиртай. Уран зохиолын ер бусын шинж чанарыг илүү товойлгон гаргасныг болзолт дүр гэдэг. Болзолт дүрийн хувьд цаг хугацаа хамаагүй. Өнөөдөр байсан юм зуун жилийн дараа ч бий болж болно. Нөгөө талаар дүр нь яаж ч хувирч болдог. Уран зохиолыг нийгэмд зөвөөр ойлгуулах, хүн төрөлхтөнд зөв авч үлдэх асуудал чухал болж байна. Уран зохиолыг хэрэггүй ч гэж ярьдаг хүн байдаг юм билээ. Уран зохиол тийм их хэрэгтэй ч зүйл биш гэж ярьж яваа багштай хүртэл таарч нүд орой дээрээ гарч байлаа.

Хүүхдүүд та бүхэндээ зориулан залуу зохиолч О.Өнөрцэцэгийн 2015 онд бичсэн “Шидтэнүүдийн
сургууль” адал явдалт уран зохиолын номыг танилцуулж байна. Энэхүү ном нь 8-13
насны аливаа юмыг төсөөлөн бодож, өөрсдөдөө шинэ ертөнцийг нээх дуртай
хүүхдүүдэд зориулсан байна. Жирийн хүүхдүүдээс онцгой авьяастай төрсөн таван
хүүхдийн нөхөрлөл хийгээд хортон дайснаа хэрхэн дарж байгаа талаар энэхүү
номонд өгүүлэх болно. Гал гаргадаг, амьтан болж хувирдаг, нисдэг, бусдыг
эмчилдэг гэх мэтчилэн төрөл бүрийн шидтэй хүүхдүүдийн сонирхолтой адал явдлыг
эндээс уншаарай. Зохиолч маань хоёрдугаар дэвтэрээ аль хэдийн бичиж дуусчээ.
Энэхүү дэвтэрт тэдгээр хүүхдүүд олон жилийн түүхтэй дэлхийн шидтэний сургуульд
элсэн суралцаж байгаа тухай гарна. Мөн гол баатруудын хайр сэтгэл цаашид хэрхэн
өрнөсөн талаар уншиж болох аж.

Сэтгүүлч Р.Оюунжаргал, төгөлдөр хуурч М.Цогбадрах нарын хамтарсан бүтээл “Сонгодог хөгжим” хүүхэд залууст зориулсан лавлах ном уншигч таны гар дээр очиж байна. Энэхүү номд XVII зууны үеийн Европын урлагийн хөгжлийн илэрхийлэл болсон Италийн суут хөгжмийн зохиолч А.Виваль-дигаас эхлээд XX зууны алдарт Д.Шостакович хүртэл 32 суу билэгт хөгжмийн зохиолчийн намтар, уран бүтээлийг багтаажээ. Мөн дэлхийн сонгодог хөгжим буюу өрнөдийн хөгжмийн урлагийн хөгжлийн үе шатууд, изм-үүдийн талаарх ойлголтыг тайлбарлах үүднээс төлөөлөл болох хөгжмийн зохиолчдын тухай мэдээллүүдийг оруулсан байна. “Сонгодог хөгжимтэй танилцах гэдэг бол Европын түүх, хөгжилтэй танилцана гэсэн үг. Энэ утгаар нь авч үзвэл ном маань зөвхөн сонгодог хөгжмийн гэлтгүй XVII-XX зууны Европын улс үндэстэн, эзэнт гүрнүүд, тэдний нийгэм журмын байдал, соёл урлаг, ахуйн тухай цухас ойлголт өгөх бүтээл болсон болов уу” хэмээн зохиогчид номынхоо өмнөтгөлд онцолжээ.

Манайхан хүүхэд, залуусаа “мэдлэг боловсролтой, хүмүүжилтэй зөв хүн” болгох гэж хичээдэг. Тэгвэл хүүхэд залуусын хүмүүжил, хэтийн төлөвшилд хөгжим хамгийн чухал нөлөөтэй гэдэг. “Сонгодог хөгжмийн түүх” ном танай хүүхэд, гэр бүлд танин мэдэхүйн болоод хүмүүжлийн энэ орон зайг хангалттай нөхөж өгөх нь ээ. Энэ номд орсон өрнөдийн суут хөгжмийн зохиолчид өнөөдөр хүн төрөлхтний оюун санааны хөгжилд ямархуу нөлөө үзүүлж буйг “Сонгодог хөгжмийн түүх” танд өгүүлнэ. Мөн тэдний амьдралын сонирхолтой бөгөөд гунигтай түүх, алдарт бүтээлүүдээ хэрхэн туурвисан талаар уншиж болох юм. “Сонгодог хөгжим” ном “Интерном”, хөгжмийн “Эгшиглэн” дэлгүүрт борлуулагдаж байгаа аж.

Д.ТУЯА

(Ч.Содбилэгийн “Сэнтий түшсэн хатад” бүтээлийн тухай шүүмж)

“Хубилай тэргүүтэй монголын феодалууд Монгол улсын нийслэлийг хятад газар шилжүүлэн аваачсан явдал нь хятадыг эзлээд цааш Япон, Вьетнам, Энэтхэг, Индонези зэрэг дорнод ба зүүн өмнөт азийн олон улсыг түрэмгийлэн эзлэх зорилго баримталсан улс төр, эдийн засгийн талын тусгай бодлоготой байсан байжээ” /Ч.Далай, Юань гүрний үеийн Монгол,1973, 44 тал/ “…Москвад хүрэлцэн очсон монголын төлөөлөгчидтэй В. И. Ленин ярилцахдаа хэлсэн ах дүү ёсны мэргэн сургаал нь феодал ба империализмыг эсэргүүцсэн хувьсгалын замыг гийгүүлж өгчээ”/БНМАУ-ын түүх, 1969, 3-р боть, 170тал/,“Баруунтны оппортунизм түүнийг бут цохисон нь”, “гадаадын капиталийг шахаж зайлуулсан нь”, “бичиг үсэг үл мэдэх явдлыг устгах”, “яруу алдарт нам засаг”, “цагаантны үлдэгдэл”… гэх зэрэг үг өгүүлбэр нь зарим уншигчдад их танил санагдах буй за.

Учир нь, энэ үеийн (Социализмын) түүх бичлэгт ангийн тэмцлийн үзэл санаа нэвт шингэхийн зэрэгцээ хэл найруулгад ч ийм нэр томъёо зонхилох болж улмаар түүх бичлэгийн хэв загвар тогтжээ.

Харин 1996 онд нийтлэлч Баабарын “Монголчууд; нүүдэл суудал” хэмээх бүтээл хэвлэгдсэнээр монгол түүх бичлэгт томоохон өөрчлөлт гарлаа. Хэвлэлийн найруулгад (мөн түүх Ч.Б) зонхилж байсан загварчлагдсан модон хэл найруулга, жинхэнэ ард түмний хэл яриа үгийн сан, хэлзүй, найруулгын өнгө аяс дагах болж, амьд ярианы хэлэнд ойртсон. Өнөөгийн монголын залуучууд, сэтгүүлч- сурвалжлагчдын дунд “Баабаризм” гэж хэлж болохоор найруулгын өвөрмөц арга маяг, урсгал үүссэн. Бүр цоо шинэ биш боловч манайдаа л шинэ гэж хэлж болно.(С.Энхбаяр, Ирэх урсгал, 1995, 14 тал) Өөрөөр хэлбэл, Америк болон өрнө дахины улс орнуудад түгээмэл хэрэглэгддэг түүх бичлэгийн шинэлэг арга барил/хэл найруулга/-ыг ашигласнаараа уг бүтээл олны талархлыг хүлээсэн юм.

Өдгөө ч манай улсад Америкийн түүхч Жак Уэтерфордын цуврал бүтээлээс авхуулаад энэхүү аргаар бичигдсэн түүхийн бүтээлүүд гарсаар байна. Үүний нэг нь саяхан хэвлэгдсэн зохиолч, хятад судлаач Чулуунбаатарын Содбилэгийн “Сэнтий түшсэн хатад” бүтээл билээ.

Уг бүтээлийн үг хэллэг нь энгийн, утга санаа ойлгомжтой, элдэв нэр томъёо, тодорхойлолтоос ангид, сонирхолтой мэдээ баримтаар баялаг учраас хэвлэгдсэн даруйдаа уншигч олны сонирхлыг татаад байна. Ялангуяа, кирил монгол бичигт төдийлөн их буулгаагүй Юань гүрний түүх, хаад хатдын ордны явдлыг нарийвчлан судлан тусгай бүтээл болгон нийтийн хүртээл болгосон нь үнэхээр бахдууштай.

Нийтэд зориулсан түүхэн бүтээлийн хэл найруулга энгийн ойлгомтой, сонирхолтой (сонирхолтой хэсгийг түүвэрлэн оруулах) байх тусмаа нь бүх нийтийн түүхийн мэдлэгт тус нэмэр болох болов уу.

Улмаар судлаач, зохиолч Ч.Содбилэг энэ үеийн ордны байдлыг “Ордонд амьд үлдэхийн төлөө хайр итгэлээ нэгмөсөн гээж, зүрх сэтгэлээ огоорч, хэнийг ч золиослоно. Тэмцэлд ялагдсан хүмүүс хуйвалдагч хэмээх ял үүрч, удтал яргалагдах агаад тэдний зүрх зүсэм орь дуу элэгдэж эмтэрсэн зузаан цайзын цаанаас хэнд ч үл сонсогдоно. Ордны хэрэм цайзад тэдний төөрсөн сүнс, гаслан шаналан замхран шингэжээ. Нүгэл хилэнц хурсан ордонд шунал тачаалын ад зэтгэр шүглэжээ”/Сэнтий түшсэн хатад, 2017,183-р тал/ хэмээн ордны хуйвалдааныг нүдэнд үзэгдэж, чихэнд сонсогдож, бие жихүйцтэл дүрслэн бичжээ.

Уг бичлэгийн хэлбэр нь ийнхүү зохиогчийн сэтгэл хөдлөлийн өнгө аяс илэрч, уран дүрслэлээр баялаг байдаг онцлогтой. “Сэнтий түшсэн хатад” бүтээлд;

Намрын шөнө зэврүүн салхи жихүүнээр сэнгэнэхэд хээр талд бөмбийн торойх эсгий гэрүүд анир чимээгүй нам гүмд хэдийн автжээ. Гагц хуйсагнах салхи хэн нэгний өчил үгсийг шивнэх мэт шуухтинан исгэрнэ. Гай түйтгэр, гаслан зовлонгийн дуун мөнхөд замхарч, орчлонг амар амгалан үүр эзэмдсэн мэт тал нутгийн шөнө./Сэнтий түшсэн хатад, 2017, 32-р тал/ гэсэн шиг зураглал цөөнгүй тохиолдоно.

Гэтэл Мэргэжлийн биш хүмүүсийн бичсэн түүхийн ном, өгүүлэлд сонирхол татахуйц аяс байх боловч учиг баримтыг нарийн судлаагүйгээс улс төрийн үзэл бодолдоо хөтлөгдөн өрөөсгөл дүгнэлт хийсэн тал бий. Түүхийг улс төрд ашиглан өнгөрсөн бүхэнтэй тооцооо хийх, үгүйсгэх гэсэн оролдлого зарим улс төрийн нам, зүтгэлтнүүдээс гарч байв. (Т.Жамбалдорж Монголын түүх бичлэг,2015,117тал) гэсэн шүүмжлэл өнөө хүртэл байсаар байна. Миний бие энэхүү шүүмжийг бичин ядахдаа, Монголын түүхч эрдэмтдийн түүх бичлэгийн талаар гарсан ганц нэг ном бүтээл, цахим орчинд бас энэ талаар гарсан шүүмж нийтлэлийг харахнээ манай түүхчид Баабарын бүтээлд тийм ч таатай ханддаг биш болтой юм.

Гэхдээ бид Баабарын ч юм уу, Содбилэгийн бичсэн түүхийг нарийн “бүдүүн” нягталсан эсэх тухай ч бус, мэргэжлийн, мэргэжлийн бус түүхчдийн тухай ч бүр ч биш монгол хэлээр бичсэн түүхийг, монгол хэлээр бичсэн хуулийг монгол хүмүүс уншаад хэрхэн ойлгож, оюун тархиндаа яаж буулгаж байна вэ гэдэг л асуудал юм. Зөвхөн түүх ч гэлгүй, уншсан зүйлээ ойлгохгүй мөртлөө ойлгож буй царайлсаар байтал ирээдүй хойч үеийн маань оюун ухаан хомсдчих вий дээ. Өөрөөс нь өөр хэн ч ойлгодоггүй судалгааны болон орчуулгын бүтээл олон болсныг нуух хэрэг юун.

Мэдээж, “Мэргэжлийн” түүх бичлэгт эрдэм шинжилгээний хэл найруулгын хэм хэмжээ (академик бичлэг)-г баримталж, тогтсон нэр томъёог ашиглах нь дамжиггүй ч “түүхчдийн өмнө, эх түүхээ хэл найруулга яруу, утга зүйн хувьд тодорхой, нийтэд хүртээмжтэй, баримт нотолгоотой, утга төгөлдөр, уншуур сайтай бичих зорилт тулгарч байна” /Ж.Болдбаатар; 2008/ хэмээсэн нь сайшаалтай ч их дээд сургуулийн монгол судлал /хэл, утга зохиол, соёл/-ын мэргэжлээр суралцагчид Монголын түүх хичээлийг хэт бага (3кр) цаг, түүхч /эртний түүх-археологич/ мэргэжлийн хөтөлбөрт монгол хэл, бичгийн хичээл дэндүү бага цаг судалдаг гажгийг засахаас нааш үл сайжирна. Бас дээр нь, монголын эртний болоод Юань гүрний үеийн түүх судлаач хятад хэл мэдэхгүй байж хэрхэвч боломгүй санагдана.

Миний ойлгож буйгаар түүхийг хэн бичих нь гол биш яаж ойлгох нь чухал болов уу. Өөрөөр хэлбэл, Түүх бол өнгөрснөө тоочих хэрэгсэл бус, одоо болон хойчийн замаа чиглүүлэхэд баримжаа болох ухаан юм (Судлаач Р.Батсайхан) гэдэгтэй зуун хувь санал нийлж байна. Академич Ж.Болдбаатар “Хамгийн гол нь сургалтын бүх шатанд түүхийг өнгөрсөн үеийн тухай эргэцүүлэн бодох, түүхээс сургамж авч, ирээдүйд сэрэмжлүүлэх арга ухаан гэж ойлгохоосоо зөвхөн л он дарааллын бичиг, баримт сэлтийг зүгээр л хэлхэн дамжуулдаг төдий ойлгосоор байна” (Монгол улсын түүх бичлэг: Шинэчлэл чиг хандлага, 1990-ээд оноос эдүгээ хүртэл, 2008, 27 тал) гэжээ. Үнэхээр түүхийг ингэж л шүүе.

Түүхч эрдэмтэн Д.Өлзийбаатар “Номд өргөх үг”-дээ “Сэнтий түшсэн хатад” бүтээл ямар түүхэн сургамж үлдээсэн, ямар ухаарал хайрласан талаар;

…Тэдний эрх мэдлийн төлөөх улайрал хаан төрд хагарал, урвалт, хуйвалдаан, өс авалтыг өдөөж улмаар улс гүрэн сулран доройтох нэгэн нөхцөл шалтгаан болсон нь сурвалжид бичигдэн үлджээ. Тэрчлэн төр баригч хаад ордны тансаг бялангач амьдралд автан ард олноосоо тасран холдож, тэнгэрийн амьтан цол гуншиндаа итгэн мунхарвал, өвгөдийн гэрээсийг умартан зөрчвөл, эдэд шунаж элдэв зугаа цэнгэлд автвал улс оронд нь юу тохиолддогийг Тогоонтөмөр хааны түүх харуулна. Солонгос шивэгчин Ки бүсгүйд дурлаж түүнийг Монгол төрийн хатнаар өргөмжлөн Алтан ургийн ёс уламжлалыг зөрчсөн Тогоонтөмөрийн төгсгөл бол хятад газар дахь Монголын ноёрхолын төгсгөл байсан юм. Энэ бол түүхийн том сургамж, анхааруулга билээ./Сэнтий түшсэн хатад, 2017, 17-р тал/ хэмээн дурджээ.

Уг номыг уншсан хэн хүнд, Өнөөгийн эрх мэдэл, хувийн өчүүхэн эрх ашиг, эд мөнгөний төлөө улс үндэстнээ доройтуулж буй улс төрчидтэй хатуу тэмцэхгүй бол улс орны ирээдүй улам бүр бүрхэг болж буйг ойлгож мэдэх ухаарал хайрлах буй за.

Мөн сүүлийн үед түүхийн ном бүтээл борооны дараах мөөг шиг олширлоо.Түүхээ судалж олон сайхан боть болгон хэвлэх, түүгээрээ ч бас түүхээрээ ч бахархан чээжээ дэлдэн “түүхжих” нэг хэрэг, өнгөрсөн түүхээс сургамж авч ирээдүйн улс орныхоо хөгжлийн зам, загварыг тогтоох нь монголч эрдэмтэн монгол хүмүүс, монгол судлалын ухааны эрхэм зорилго билээ.

“Түүхэжсэн” цаг үеийн “түүхэжсэн” хүмүүс энэхүү маш сонирхолтой, сургамжтай, ойлгомжтой, сайхан монгол хэлээр бичсэн “Сэнтий түшсэн хатад” номыг заавал уншаад “түүхжээсэй” гэсэндээ үүний тул МУИС-ийг Монгол судлалын мэргэжлээр суралцахдаа Монголын түүхийн хичээлийг гуравхан кредит судалсандаа үргэлж харамсагч Чой.Баттулга би бээр өчсү.