Category: туслах-ангилал

Нефть импортолдог ком­паниуд чанаргүй шатахуун нийлүүлж байгаагаас
болж сүүлийн үед автомашины бензин насос эвдэрч бай­гаа тухай ярих боллоо. Үйлд­вэрээс
гараад удаагүй, эсвэл Монголд орж ирээд хэсэгхэн “гүйсэн” машин худалдаж авсан иргэдийн
бензин насос эвдэрч байгаа аж. Энэ талаар тодруулахаар автомашины томоохон зах болох
“Да хүрээ”, “Өгөөмөр” зэрэг маши­ны сэлбэг худал­даалдаг газ­руудаар явсан юм. Сүүлийн
үед автомашины борлуулалт нам зогсоод байгаа гэнэ. Мөн сэлбэг хэрэгсэл ч бор­лог­­дохгүй
болсон талаар най­­маачид хуучлав. Тэд үнэ­­тэй авто­машины бензин носос олноор
шатах болсон талаар ярьж байв. Гэхдээ өндөр үнэтэй автомашины бензин насос шатаж
байгаа гэнэ. Мөн автомашины гэ­рээт борлуулагч нараас ху­дал­дан авсан машинууд
ихэвчлэн эвдэрч байгаа гэж онцолж байлаа. “Хэт моторс” компанийн  автомашин сэлбэг худалдаа бо­лон засварын төвд
очив. Тус газрын засвар­чид болон ерөнхий инженер “Монголд огт явж байгаагүй “Лексус  570”, “Ланд Крузер” 200  болон үйлдвэрээсээ га­раад удаагүй шинэ “Ланд
Крузер” 100, 105 зэрэг авто­ма­шины бензин носос эв­дэрлээ гэж жолооч нар ма­найд
оношлуулахаар ирж бай­на. Оношилгоонд орж буй автомашины ихэнхийн бензин насос эвдэрсэн
байна лээ.  Сар гаруйн хугацаанд “Лексус  570”, “Ланд Крузер” 200  болон “Ланд Крузер” 100, 105 зэрэг 40 гаруй автомашины
жолооч нар хандсан. Бензин насосыг нь аваад үзэхээр шүүр, болон сувгууд нь  бөглөрсөн, эсвэл цахилгаан масс үүссэн байна лээ.
Бид юунаас болоод ингэж эвд­рээд байгааг нь мэдэхгүй. Үүнийг холбогдох газрууд шал­гаж
тогтоох байх” гэсэн юм.

“ЧАНАР МУУТАЙ ШАТАХУУНААС БОЛЖ 
МАШИНЫ БЕНЗИН НАСОС ХАМГИЙН ТҮРҮҮНД 
ЭВДЭРДЭГ”

 Харин автомашины инженерүүдийн
хэлж буйгаар “Машины бензин насос шатах, эвдэрч байгаа шалтгаан нь тодорхой. Үндсэн
дөрвөн  шалтгааны улмаас эвдэрдэг аж. Бензин
насос гэдэг бол цахилгаан мотор юм. Автомашинд маш ихээр ажилладаг цахилгаан мотор
бол яах аргагүй бензин насос. Автомашины хөдөлгүүр төдий чинээ ажиллана бензин насос
мөн ижил байнга ажилладаг бөгөөд удаан эдэлгээ­ний явцад цахилгаан мотор доторх
зэс утасны лакан бүрхүүл халснаас болж хайлж бензин насосны чадлыг бууруулдаг.  

Шар гэрэл асчихсан байхад их явснаас эвдэрдэг. Мөн чанаргүй бензин,
эсвэл банкинд ямар нэгэн хог, шороо орсон үед эвдэрдэг. Сүүлийн үед машины банкинд
хог, шороо орох гэсэн ойлголт байхгүй болсон. Шинэ “Лексус  570”, “Ланд Крузер” 200  болон “Ланд Крузер” 100, 105 зэрэг машины бензин
насос эвдрээд байна гэсэн. Мэдээж шинэ, олон километр яваагүй болохоор насжилтын
хувьд санаа зовох зүйлгүй. Харин эдгээр машин муу шатахуунаас болоод эвдэрч байх
магадлал маш өндөр. Бензин насосны чадал буурснаар машины хөдөлгүүр хүчгүй болох,
дүлгэнэх, хааз авахгүй болох, унтрах шинж тэмдгүүд илэрнэ. Шатахууныг чанар муутай
эсэхийг шатахууны октаны тоог шалгаж үзээд мэдэж болно ” гэв.

 “ПЕТРОВИС” КОМПАНИАС ШАТАХУУН АВААД 
БЕНЗИН НАСОС НЬ ЭВДЭРСЭН ОЛОН ЖОЛООЧ 
БАЙНА ГЭВ  

Автомашиных нь бензин насос эвдэрсэн жолооч У.Нямпүрэвтэй уулзлаа.
Тэрбээр “Би “Лексус 570” аваад удаагүй байгаа юм. Ямар ч асуудалгүй машин авч байсан.
“Петровис” компаниас шатахуун хийгээд 40 гаруй километр яваад машин хааз авахаа
больчихсон. Бүр ямар ч хүчгүй болоод байхаар нь автомашины оношилгооны газарт очиж
үзүүлсэн бензин насос нь эвдэрчихсэн байсан. “Петровис” компанийн  шатахуун түгээх газраас бензин аваад ийм болчихлоо
гэсэн олон иргэн байна лээ” гэв. 

 МЭРГЭЖЛИЙН ХЯНАЛТЫН ГАЗАР
ШАЛГАЖ ЭХЭЛЖЭЭ

Сүүлийн үед “Машины бензин насос эвдэрлээ” гэх  гомдол “Петровис” компанид арав гаруй ирсэн гэнэ.
Гэхдээ ихэнх нь гомдлоо буцаан авсан гэдгийг эх сурвалж хэлж байлаа. Мөн Нийслэлийн
Мэргэжлийн хяналтын газар энэ талаар хяналт шалгалтыг хийж эхлээд байгаа гэнэ. Одоогоор
тус компанийн найман лаборатори    “Импортолж
буй бензин ямар нэгэн асуудалгүй” гэсэн  дүгнэлтийг
гаргажээ. Шударга өрсөлдөөн хэрэглэгчийн төлөө газарт хэдэн иргэн “Петровис” компаниас
шатахуун ав­сны дараа машины цагаан гол дуугараад байна. “Петровис”-оос А-92 шатахуун
хийсний дараа машин хүчгүй болох, цагаан гол дуугарах гэх мэт байдал 3-4 удаа ажиглагдсан.
“Петровис”-ийн шатахууны октаны тоог шалгаад өгөөч”  гэсэн гомдлууд иржээ.

Мөн ам.долларын хан­шийн өсөлтөөс үүдэн энэ сард шатахууны үнийг
40-50 төгрөгөөр нэмэх тухай Газрын тосны газраас мэдэгдсэн. Харин Засгийн газраас  үүнийг 
няцаасан. 

Үүнээс үүдэн нефть им­­портлогч компаниуд   шатахууны үнийг тогтвортой байлгах үүднээс хямд
үнэтэй чанаргүй шатахуун оруулж ирээд байна уу гэсэн хардлага иргэдийн дунд үүсээд
байна. Харин энэ талаар “Петровис” компанийн ажилтнаас тодруулахад “Чанарын тал
дээр ямар нэгэн асуудал байхгүй. Иргэд октаны тоо өндөртэй шатахуун хэрэглэх ёстой
машиндаа бага октантай шатахуун хийж байгаагаас болсон байж магадгүй” гэсэн юм.

 Э.ХҮРЭЛБААТАР

Сүүлийн үед телевизүүдээр, тухайлбал, захиалгат нэвтрүүлэг хийдэггүй гэж өөрсдийгөө рекламддаг “Монгол” HD телевизээр арьсны өнгөөр ялгаварлахыг дэвэргэсэн, эрлийзүүдийн эсрэг дайн зарласан шинжтэй нэвтрүүлэг цацагдлаа. Цаашид дээрх нэвтрүүлэг өөр бусад олон телевизээр давтан гарах байх. Ямар учиртай болохоороо ингэж хөрөнгө мөнгө зарцуулан, цаг зав гарган ийм нэвтрүүлэг бэлтгэж, цацна вэ. Монголчууд нарийн царигтай төмөр зам тавибал хятадууд асар олноороо орж ирнэ гэсэн далд санаатай, энэ ажлыг дандаа хятадын эрлийзүүд санаачлан хийж байгаа гэдгийг баталсан маягтай нэвтрүүлэг юм байна.

Энэ нэвтрүүлэг тэр ч謬гээрээ Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглал болон Монгол Улсын Үндсэн хуулийг зөрчжээ. Шашин шүтлэг, арьс өнгөөр ялгаварлан гадуурхахыг Монгол Улс Үндсэн хуулиараа хориглосон. Мөн НҮБ-аас даян дэлхийд зарласан арьсны өнгө, үндэс угсаагаар нь ялгаварлаж болохгүй хэмээх Түгээмэл тунхаглалыг үл тоож, нэвт зөрсөн, үндсэрхэг үзлийг дэвэргэсэн, хоосон хийрхэл ханхлуулсан нэвтрүүлэг болжээ. Үүнийг нийтэд цацаж байгаа тухайн телевизийнхэн чөлөөт хэвлэлийн хөгжилд хэр том чөдөр тушаа болж байгаагаа мэдэж байгаа болов уу. Гэхдээ энэ тусдаа хэрэг. Харин бид үнэхээр халгаж хаширламаар дайснуудын дунд амьдардаг ард түмэн үү. Монгол Улс дэлхийн хэт том хоёр гүрний дунд оршин байдаг маань харин ч азтай юм биш үү. Үүгээрээ бахархах ч ёстой. Газар нутаг, хүн ам, хөгжил дэвшил, улс үндэстнүүдэд нөлөөлөх нөлөөллөөрөө дэлхийд тэргүүлдэг Америк, Орос, Хятад гэсэн гурван их гүрний хоёртой нь айлсан амьдардаг нь бидний давуу тал. Ямар ч улс үндэстэнд Үндэсний аюулгүй байдлаа хамгаалах, газар нутгаа бүрэн бүтэн байлгах бодлого, сонор сэрэмж бий. Гэхдээ өнөөдөр бид хоёр хөршөө арай л хэтийдүүлэн муулж, хардаж байдгийн тод жишээ дээрх нэвтрүүлэг юм.

Нарийн царигтай төмөр зам тавибал Монгол орон хятадаар дүүрч, эзлэгдэх шахуу зүйл болно гэсэн ойлголтыг эндээс төрүүлэх гэж хичээжээ. Тэгвэл Богд хааны үед бүр төмөр зам тавихыг эсэргүүцэж байв. Монголчууд төмөр замаа ажиллуулж чадахгүй, галт тэрэгний зогсоолын суурин бүрт хятадууд дүүрч, гадаадын колони орон болно хэмээн сурталдаж байж. Өнөөдөр Монгол Улс төмөр замтай, түүгээрээ урд хөрштэйгээ 65 жилийн турш харилцаж байна. Хятадууд орж ирээд эзлээд суусан юм алга. Төмөр замаа бид Оросын тусламжтайгаар тавьсан. Тэгээд Оросын колони улс болоогүй л байна. Энэ мэтчилэн бид яагаад хоёр хөршөөсөө айж, хий хардах солио тусаа вэ.

Бид ямар айлын хоттой хонь туугаад явчихдаг шиг хүний 200 охин үрийг хулгайлж алга болдог “Бохо Харам” мэтийн харгис бүлэглэл бүхий улстай хиллэж суудаг биш. Бид буруу үйлдэл хийлээ гэж охидоо чулуугаар цохиж алчихаад инээлдэж зогсдог шашны хэт үзэлтэй улстай хил залгадаггүй. Өдөр бүр болдог тэсрэлт дэлбэрэлт, буун дууны золиосонд гэм зэмгүй хүүхэд хөгшид хэдэн арваараа энддэг дайн самуунтай улстай бид айлсан амьдардаггүй. Бидний хөрш Орос, Хятад гэдэг энэ хоёр том гүрэн бол ичих нүүртэй, хайрлах нэртэй, ёсзүйтэй, хүн төрөлхтний өмнө хүлээсэн үүрэг хариуцлагатай улс.

“Өөр улсын нутагт байгаа хөрөнгөө хамгаалах гэж хятадууд цэрэг хөдөлгөдөг хуультай” гэдэг ойлголтыг хэсэг хүмүүс нийтэд түгээж айлгах гэж их үздэг. Ингэж зэвсэглэж дайрсан тохиолдол хаана гарсан юм бэ. Хятадын түүхийг бичсэн Г.Киссенжер “Хятад улс түүхэндээ гадагшаа дайраагүй. Тухайн улсын хүсэлтээр цөмрөн орж байсан” хэмээн дүгнэсэн байдаг. Тэд гадагшаа бусдын хүсэлтээр дайрлаа гэхэд буцаад гараад явчихдаг ажээ. Урд хөрштэйгээ дайтаж муудаж байсан түүх бидэнд зөндөө л бий. Ойрхных гэвэл 1919 онд Богд хаант Монгол Улсын нийслэл Хүрээнд Хятадын цэргүүд дайран орж эзэлсэн байдаг. Үнэндээ энэ бол автономит төр байгуулагдахад Монгол түшмэд “шавь хошууныхан даварлаа, үүний оронд Хятадын харьяат байсан нь дээр” хэмээн өөрсдөө бичиг барин давхилдсаны үр дүн нь. 1950-иад оны Хятад Энэтхэгийн хил дээрх Гималайн тулгаралт байна. Хилийн маргаантай тэр бүст хоёр улсын цэрэг тулгарч, хятадууд илт дийлж, нөгөө талаа бут цохисон. Тэгсэн хэрнээ буцаад хуучин хилийн зааг дээрээ ухарч очсон түүх байдаг. Тун саяхны жишээ гэхэд Хятад Японы хоорондох арлын маргаан байна. Хятадууд бүгдээрээ очоод шаахайгаа шидэхэд дүүрчих тийм жижиг арлыг эзлээд авахад ядах юмгүй мэт. Гэхдээ тэд дипломат ёсыг баримтлан гэрээ хэлэлцээр хийгээд л сууж байна. Гэтэл манайхан Монголд байх Хятадын хөрөнгө оруулалттай хоёр нүүрсний уурхайг хаахад л өмнөөс баахан зэвсэгтэй цэрэг ороод ирэх юм шиг сурталдаад байгаа.

Шатахууныг хойд хөршөөсөө 100 хувь авбал колони улс нь болно хэмээн нэг хэсэг нь цуурдаг. Одоо Оросын түүхийг Крым, Ук­раинаар жишээлэн ярьж бай­гаа. Жинхэнэдээ Крымын тө¬лөө оросууд цусаа урс­ган дайтаж явжээ. Орос хөв­гүүдийн цус, ясаар олдсон газар нутаг. Сүүлд оросууд Украинд энэ нутгаа бэлэглэж, одоо буцааж авч байгаа л хэрэг. Монголчууд бид өөрсдийгөө адилтгаж зүйрлээд байх юмгүй.

Монголчууд бид хий юм хардаг өвчтэй хүн шиг л бол­чихож. Хий хоосон зүй­лээс болгоомжилж, хардаж сэрдсээр байгаад бүтээж байгуулах боломж, хайран цаг хугацаагаа үрж байна. Яг ийм хардлагаас болоод төмөр замаа тавьж чадахгүй долоон жилийг алджээ. Өөр олон бүтээн байгуулалт хар сэр, талцал, нэг зүйлийг зориудаар дэвэргэн хөөргөдгөөс болоод саатаж гацаад байгаа. Одоо үүнийгээ больж ажил хийе. Улс орноо хөгжүүлэх, өөд нь татах, санах сэрэх, бүтээн босгох их ажил өмнө маань байна. Бүдүүн ч бай, нарийн ч бай юуны өмнө төмөр замаа тавья. Эрдэмтэд нь нийлж нэгдэж эдийн засгийн үндэслэл, тооцоогоо гаргаад, нэг санаа, нэгдмэл хүчээр ажлаа эхэлье. Түүнээс биш зүгээр байгаа хоёр хөршөө хий сэрдэж, бие биенээ эрлийз хурлийз, үндэс угсаагаар дуудаж хэрэлдээд Монгол Улс хөгжихгүй. Ийм хэрүүл даамжирвал улс үндэстнийг хагаргах, хуваах аюул дагуулна.

Төрийн эрх барьж байгаа нам эвсэл ч гэсэн хэт нэг талыг барилгүй, бодит бай­далд тохирсон зөв бодлого баримтлах цаг хэдийнэ бол­жээ.

Эдийн засгийн хөгжлийн яамнаас чагнах төхөөрөмж илэрсэн байна. Энэ тухай Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанд оролцох үеэрээ хэллээ.

Тус яамнаас чагнах төхөөрөмж илэрсэнтэй холбоотойгоор Ерөнхий сайд яг одоо бүх яамдын Төрийн нарийн бичгийн дарга нарыг өрөөндөө цуглахыг хүслээ.

Эдийн засгийн хөгжлийн яамнаас чагнах төхөөрөмж илэрсэн тул Эдийн засгийн хөгжлийн сайд Н.Батбаяр тэргүүтэй, тус яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга Н.Шинэбаатар нар эл асуудлын учрыг олохоор гадуур ажиллаж буй юм байна.

УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн 2013 оны гүйцэтгэлийн тайланг танилцууллаа. Монгол Улсын Ерөнхий Аудитор А.Зангад тайланг танилцуулж “2013 оны төсвийн гүйцэтгэлд аудит хийж хуульд заасан хугацаанд нь хүргүүлсэн. 2013 оны төсвийн жилийн онцлог нь урд онуудаас онцлогтой байсан. Тухайлбал тайлан нь Төсвийн шинэ хууль хэрэгжиж эхэлсэн эхний он. Мөн Төсвийн тогтвортой байдлын хуулийн шинэ орчин үйлчилж эхэлсэн жил байв. 2013 онд анх удаа нэмэлт төсөв, түүнтэй холбогдсон тайланг төсөвт нэмэлт бүрэлдэхүүн болгон оруулж ирсэн. Улсын нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлого нь зарлагаа гүйцсэнгүй. Төсвийн тасалдал нь НӨАТ-ын дутуу биелэгдсэнтэй холбоотой байна. Тайлангаа ирүүлсэн байгууллагуудын тэн хагас нь үйл ажиллагаа явуулаагүй байна. Батлагдсан төсвийг хэтрүүлэн зарцуулсан зөрчил Байгаль орчны сайд, Батлан хамгаалах сайдын төсвийн багцад хамаарах төсөв захиран зарцуулагчидтай холбоотой. Төсвийн ерөнхийлөн захирагчид гадаад томилолтын зарлыг хэтрүүлж байна. Орон сууцны хөнгөлөлт хавтгайрах шинжтэй боллоо..” гэх зэргээр танилцуулсан байна.

Аудитын тайланд дүгнэлтийг дараах байдлаар гаргасан байна. Үүнд, “Монгол Улсын 2013 оны нэгдсэн төсвийн гүйцэтгэлээр УИХ -аас баталсан Төсвийн хүрээний мэдэгдлийн шалгуур үзүүлэлтийн нэгээс бусдыг хангасан байна. 2013 оны нэгдсэн төсвийн урсгал тэнцэл 1,384.1 тэрбум төгрөгийн ашигтай, нийт тэнцэл 224.6 тэрбум төгрөгийн алдагдалтай гарсан байна. Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлого 5,940.1 тэрбум төгрөгийн гүйцэтгэлтэй гарсан нь анх батлагдсан төлөвлөгөөнөөс 1,148.2 тэрбум төгрөгөөр, тодотгосон төлөвлөгөөнөөс 459.5 тэрбум төгрөгөөр буурсан байна. Нэгдсэн төсвийн зарлага 6,164.7 тэрбум төгрөгт хүрч батлагдсанаас 722.0 тэрбум төгрөгөөр бага гүйцэтгэлтэй гарсан нь төсвийн орлогыг тодотгосон түвшинд бүрдүүлж чадаагүйтэй холбоотой байна. Нийт зардалд урсгал зардал 73.8 хувийг, хөрөнгийн зардал 24.2 хувийг, эргэн төлөгдөх цэвэр зээл 2.0 хувийг тус тус эзэлж байна. 2013 оны Төсвийн тухай хуулиар ТЕЗ-дын үндсэн чиг үүрэгт хамаарах 101 хөтөлбөрийн 304 арга хэмжээг хүрэх үр дүн, зорилтот түвши нөөр нь баталсан боловч арга хэмжээний төлөвлөлт нь санхүүжилттэй уялдаагүй, хэрэгжилтийг санхүүжилт болон хүрэх түвшинтэй харьцуулан үнэлэх боломжгүй байна.  Орон нутгийн төсөвт 1,901.7 тэрбум төгрөгийн орлого бүрдүүлж 1,769.9 тэрбум төгрөгийн зарлага санхүүжилт хийснээр нэгдсэн төсвийн зардалд орон нутгийн төсвийн эзлэх хувь хэмжээ 28.7 хувь болж өмнөх оныхоос 3.4 дахин нэмэгдсэн байна” хэмээжээ.

Монгол Улсын 2013 оны нэгдсэн төсвийн гүйцэтгэлд хийсэн аудитын тайланг бүрэн эхээр нь ЭНД-ээс үзнэ үү.

-фельетон-

Саяхан УИХ хуралдаж монгол бөхийн “далай аварга” цолыг хүчингүйд тооцлоо. Далайд гарцгүй ч гэсэн  далай аваргатай байсан юмсан. Үнэн хэрэгтээ, Далайд гарцтай орнуудын холбоо(ДГОХ)-ноос манай гадаад яаманд эсэргүүцлийн ноот ирүүлж “далайд гарцгүй хэвтэж “Далай” гэсэн нэр хэрэглэн, бидний хэрэгт өнгөлзөхөө болихыг хатуу сануулъя” гэснээс хамаг хэрэг үүдэж.

Парламентын шийдвэрийн дагуу Иргэний бүртгэлийнхэн ч  шуурхай ажиллаж  иргэн “Далайхүү”-гийн нэрээс Монголд байхгүй их усны нэрийг хассанаар уг ажил цааш өрнөж. Иргэн гомдол гарган шүүхдсэн  боловч 

-Чиний нэрээс “Далай”-г нь хасаад “хүү”-г нь үлдээсэн нь багадаа  юу? Олон таван юм ярьдаг ийм чалчигнасан этгээдэд “хүү” гэдэг тодотгол ч зохихгүй байна. Иймд нэрийг нь “охин” болго гэсэн шийд гаргасан гэх.  Өглөө Далайхүү нэртэй гэрээсээ гарсан хархүү оройдоо “оргүйд орвол охинтой”  төдий амьтан харьсан түүх энэ болой.

Түүнчлэн  бөхийн цолноо нэр дурдагдаж буй “заан, арслан” манай оронд бий билүү? Хаанахын ямар орны амьтны нэрийг, ямар зорилгоор манай улсад  хэрэглэж байгаа билээ гэсэн  хардлага ч гарчээ. Түүгээр ч барахгүй “Муусайн Азийн эрлийзүүд монгол бөхөөс савраа тат” сэдэвтэй эсэргүүцэл хийгээд амжиж. Учир нь заан, арслан хоёр нь Монголынх биш боловч Азийн унаган амьтан юм байна.

Харин өөдрөг үзэлтнүүд “Богд хаан заан тэжээж, Улсын цирк арслантай байсан үе бий” гэсэн санааг хэлж байна. Гэвч олж ирээд тэжээе гэхнээ ч олдохгүй “гарьд” л хэцүү байна гэлцэв.

УИХ-ын эмэгтэй гишүүдийн бүлэг ч бас өөрийн гэсэн байр суурьтай аж. Монгол бөхийн цолонд хүйсийн тэгш байдал алдагдаж ирснийг засах цаг болсон гэж тэд үзжээ. Иймд наадмын үндэсний бөгөөд жендерлэг шинжийг хангахын тулд “Эрслэн”, “эмзаан”, “өндөглөгчгарьд” цолыг зэрэгцүүлэн хэрэглэх хуулийн төслийг өргөн бариад байгаа аж.

Хүн нь эх оронсог байхын хэрээр нэр цол нь эх оронлог болдог. Сүүлийн үед газар шороогоо гэсэн сэтгэлтэй айлууд хүүхдэдээ Газархүү, Шороомаа гэхчлэнгийн нэр өгч эхэлсэн сайхан эхлэл ч байна. Тийм болохоор эх орны хүчирхэг, том амьтан болох баавгай, хандгай, бугын нэрийг наадмын талбайд дуудуулахад нутаг орны лус, савдаг баярлана уу гэхээс гомдохгүй. Монголын нууц товчоо “Бөртө Чоно, Гоо марал…” хэмээн эхэлдэг байтал “аймгийн марал, улсын чоно”  гэхчлэнгийн цол наадмын дэвжээнд байхгүй байгааг юу гэж ойлгох вэ?

Дашрамд дурдахад аугаа их өвөг дээдсийнхээ онгон шүтээний нэрийг хэрэглэсэн практик “Чонон” Борис(хүний нэр), “Азийн чоно” (архины брэнд)гэсхийгээд дуусч байгаа нь бодууштай асуудал юм.

Түүнчлэн монгол хүнд ач буянаа хайрласаар ирсэн таван хошуу малаа дээдлэх нь наадмын нэг хэсэг байгууштай. Үхэр, тэмээ, адуу бол бяртай, том ч амьтан учраас бөхийн цол байхад болохгүй юмгүй. Үхрийг дотор нь монгол, сарлагаар ялган бөхийнхээ мөн чанарыг тодотгох боломжтой. 

Харин хонь, ямаа жижиг биетэй учраас “чимэг” болгон хэрэглэхэд таарна. Олон жил нэгнийгээ өшиглөж барилгүй номхон томоотой барилдсан бөх “хонь” чимэгтэй байхад гэмгүй. Тендер мээндрээс эхлээд юм л харагдвал дээр нь гарах сонирхолтой, албан тушаал харагдвал л авирдаг зарим нь ямаа чимэгтэй байхад таарамжтай мэт. Монгол ямаа гэр дээр гарах дуртай бол монгол бөх төр дээр гарах дуртай байдаг нь нэгийг өгүүлэх мэт. Энэ бол Монголын маш сайн малчдын нийгэмлэг (ММСМН)-ийн санаа.

Ардчилсан хүчний зарим гишүүд нам дотроо ротаци хийж ирсэн туршлагаа хуваалцахыг хүссэн байна. Тэд морины цолыг бөхөд, бөхийн цолыг моринд сольж олгон ротаци хийх замаар наадмаа шинэчлэхийг хүсчээ.

Инженерүүдийн санал ч бас сонин. Тэд бөхийн цол сэлт нь даяаршил хийгээд технологийн дэвшлийн нэгэн хэсэг байгууштай. Иймд хүчирхэг техникийн нэрээр алдарт бөхчүүдээ цолломоор байна гэв. Ухаандаа аварга  бөх нар маань яагаад “локомотив” цолтой байж болохгүй гэж. Олон зуун тонн мод нүүрсийг  урагш, хойш чирээд зөөдөг локомотивын сүр хүч, бяр чадал хязгааргүй гэдгийг  хэн хүнгүй мэднэ.

Түүнчлэн монгол хүний толгойд бүлтүүзэр (бульдозер) гэхээр техникийн хүч чадлын тухай төсөөлөл буудаг. Бас Камаз байна. Ер нь иймэрхүү цол нь Монгол орон маань бүтээн байгуулалт, уул уурхай дээрээ суурилан босч хөгжихийн бэлгэдэл болно. Бөхийнхөө цолыг “Зүүн талын магнайд байгаа улсын Катарпиллар миний бие…баруун талын жигүүрт байгаа аймгийн Камаз чиний биеийг  тэврэн… (тэврэн гэнээ хэ хэ)…амлан авч..” гэх маягаар дуудахыг харсан гадныхан манай хөгжлийн түвшин, технологийг бишрэн гайхах буйзаа.

Төгсгөл: Бөхийн талаархи төрийн бодлого нэг талыг барьсан, өрөөсгөл шинжтэй байгаа нь нууц биш.Олон ч жил тэвчлээ. Өнөөдөр ярих цаг нь болсоон гэж үзэж байна… Яг хэлчих гэхээр юм санаанд орж өгөхгүй байгаа боловч нэг талыг барьж байгаа нь тодорхой л доо, тодорхой.(Ер нь ингээд хэлчихээр зөвдөөд байдаг юм. Угаасаа нэг зэрэг хоёр талыг баримталж болохгүй юм чинь)

УИХ-ын зургаа дахь удаагийн сонгуулийн дүнгээр төрийн түшилцэх болсон азтай гишүүд бий. Тэдний нэг нь Ардчилсан намаас Сонгинохайрхан дүүрэгт нэр дэвшин ялалт байгуулсан “Монос” фракцын цорын ганц гишүүн Л.Эрдэнэчимэг билээ. Түүний хувьд Монголын ард түмэнд “Бенз”-ийн ид шидийг мэдэрсэнээ цахим ертөнцөөр гайхуулж, Тамхины хяналтын тухай хуулийг батлуулаад авсан. Мөн Хүүхэд харах үйлчилгээний загвар төвийг барин хувиасаа зардлыг нь хариуцан ажлуулж байгаа. Харамсалтай нь Хүүхэд харах үйлчилгээний хуулиа Засгийн газар өргөн барих хэрэгтэй гээд эргүүлэн татсан. Одоо архитай тэмцэнэ гэдгээ мэдэгдээд байгаа тэрбээр сүүлийн үед бүлгийн даргатайгаа түнжин муутай байна. Бүлгийнх нь дарга Д.Эрдэнэбат Тамхины хяналтын тухай өөрчлөлт оруулж тамхи татах цэгийг бий болгоно гэсэн ч “Монос” фракцын ганц дайчин тас эсэргүүцэн байнгын хорооны хурал дээр унагасан. Д.Эрдэнэбат дарга “Хөөе Энх-Амгалаан тамхины цэг байгуулахыг дэмжин гараа өргөхгүй юм уу” гэх мэтээр тамхичин гишүүддээ хандсан өнөө хэд нь чихгүй толгой царайлан унагасан. 

Бүлгийнхээ даргын саналыг дэмжихээр гар өргөх гэж байсан Д.Ганбат гишүүний гарыг Л.Эрдэнэчимэг гишүүн тас зуурчихаад гарыг нь өргүүлээгүй. Энэ мэтчилэн “Монос”-ын ганц аргадах нэгнийг нь аргадан, хүчлэх нэгнийг нь хүчилсээр өөрийн санаснаа биелүүлж явна. Өдгөө УИХ-д тамхи татдаг 30 гаруй эрэгтэй гишүүд байдаг аж. Тэд бүгд Л.Эрдэнэчимэг гишүүний үгнээс гарахгүй байгаа нь харагддаг. Харин эмэгтэй гишүүд бол угаасаа “Монос” фракцад орчихсон тул УИХ дахь албан бус Эмэгтэй гишүүдийн бүлгийнхээ даргын өөдөөс ганц үг ганхийлгэхгүй. С.Баярцогт гишүүн аргаа барахдаа “Эрдэнэчимэг гишүүнээ нийгмийн сайн сайхныг эмэгтэй гишүүд бүрдүүлэх гэж байна хэмээн ярьдгаа болио. Бүгд Монголынхоо төлөө яваа. Битгий хувийн тоглолтуудаа хийгээд бай” гэхэд өнөөх нь ширэв татаж байгаа харагдсан. Энэ мэтчилэн бүхий л зүйл дээр өөрийн санаснаа биелүүлж яваа “Монос” фракцын ганц эмэгтэй гишүүн “даам” гарч өөрийн хүслийг биелүүлсээр явна.

Э.ЭНХ

Саяхан АН, МАН, МАХН-ын гол хүмүүсийн төлөөлөл нууц уулзалт зохион байгуулжээ. Тэд Эдийн засгийн ил тод байдлын тухай буюу “өршөөл”-ийн хууль, Газрын тухай хуулийг хэлэлцэн батлах тухай асуудлаар ярилцаж, тохиролцсон сурагтай. 

Эдийн засгийн ил тод байдлын тухай хууль батлагдаж араас нь Өршөөлийн хууль гарвал МАН, МАХН-ын маш олон гол нөлөө бүхий хүмүүс өршөөгдөж, суллагдах гэнэ. Улсын өмчийг шамшигдуулсан, улсын их хэмжээний мөнгийг нуусан хэргээр ял эдэлж буй МАН, МАХН-ын гэсэн сэтэртэй олон хүн шоронгоос гарна гэсэн үг. Үүнийг ойлгоогүй МАН-ын жараахайнууд АН-ын оруулж ирсэн дээрх хуулийг сөрж, муулж жиргээд ихээхэн хэцүү байж. Тиймээс л тал талаасаа уулзаж нэг хэсэг нь хуулиа гаргах, нөгөө хэсэг нь хүнээ гаргах тухай ярилцаж, хэлэлцээд эцсийн тохиролцоонд хүрсэн нь энэ гэнэ. 

Уг уулзалт дээр АН-ынхан нөгөө хоёроосоо, тэр дундаа МАН-ынхнаас нэг л зүйлийг хичээнгүйлэн хүсчээ. Тэр нь “Цахим, хэвлэлийн дайралт буюу жиргээчдийнхээ амыг таглаж өгөх” тухай байсан байна. Тэрчлэн “Танай жиргээчид хууль хэлэлцэх, батлахад саад болоод байна. Та нар энэ асуудлыг шийдчихвэл бид хариуг нь барина” гэж гомдоллож учирлахыг хослуулан гуйсан сурагтай. 

Хариуд нь МАН-ыг төлөөлж очсон хүн “Та нар манай жиргээчдээс юунаас нь айгаад байдаг юм бэ. Тэд чинь PC тоглоомонд донтсон хүүхэд шиг 50 хүрэхгүй хүн байгаа. Хоорондоо цэц булаацалдан дэмийрэхээс цаашгүй амьтас байдаг юм. Танай намын гол, гол дарга нар чинь твиттерт байдаг болоод ч тэр үү жиргээчдээс ихэд эмээх юм. Түүнийг нь уншаад суудаг боломжтой хүн хаана байна аа. Яахав та нар айгаад байвал бас хүсч байвал бид жиргээчдийнхээ амыг таглая. Бүр баттай болгохын тулд Цахим ертөнцийн тухай хууль гаргаад бүхнийг зохицуулчихсан ч болно биз дээ. Ер нь асуудлыг баттай шийдэхийн тулд хуулийг нь оруулж ирээд баталчихсан нь дээр байх” гэж ярилцаад бараг тохиролцоонд хүрсэн бололтой. Тэр бүү хэл “Наад хэн чинь шоронгоос үхтэлээ айдаг юм ш дээ” хэмээн зарим твиттерчдийг нэр заан хэлж байсан сураг байна. 

Энэ бүгдээс харж дүгнэхэд МАН-ын гол сурталчид болох “Марзаншарав” агентлагийн дуу хоолой нэлээд сааралтаж магадгүй нь бололтой.

Л.МӨНХТӨР   

“Дархан газрын тос боловсруулах үйлдвэр” компанийн захирал, академич
Т.Намжимтай ярилцлаа.

 

-Н.Алтанхуяг,
Ш.Абэ хоёрын гарын үсэгтэй баримт бичигт Дарханд газрын тос боловсруулах үйлдвэр  барих төсөлд хамтарна гэсэн утгатай өгүүлбэр дурайж
байгаа. Гэтэл манай засаг газрын тосны үйлдвэр барина гэсэн санаанаасаа буцлаа гэсэн
яриа сонсогдох юм. Энэ үнэн үү?

-Энэ төслийн хэрэгжилтийн хувьд дотоодод саармагжих нөхцөл байдал
үүсээд байгааг үгүйсгэхгүй.  Гэхдээ засаг
ч биш л дээ. ҮАБЗ-өөс зөвлөмж гарсан байна лээ.

-ҮАБЗ-өөс
ямар зөвлөмж гаргасан юм бол?

-“Газрын тос боловсруулах үйлдвэрийг дотоодын тосыг ашиглах аргаар
бодож байгуулах хэрэгтэй” гэсэн  ганцхан заалттай
зөвлөмж байна лээ. Дарханы үйлдвэрийн хувьд 
дотоодын олборлосон тосны хэмжээ хүрэлцээтэй болж, зам тээврийн нөхцөл нь
бүрдвэл мэдээж  дотоодын тосоо боловсруулж
таарна. Дотоодын тосны нийт нөөцийн 90 хувь нь Тамсагт бий. Олборлолтыг нь Хятадын
компани хийж байгаа. 24-25 хувь нь Монголд бүтээгдэхүүн хуваах гэрээгээр ногдож
үлдсэнийг нь  Хятадын компани авч байна. Түүхий
тосыг хаанаас ч авсан дэлхийн зах зээлийн үнэ үйлчлэх учраас эндээсээ худалдаж авахад
асуудалгүй. Ганцхан зам тээврийн нөхцөл гэсэн том асуудал бий.

-Зөвлөмж
бол шийдвэр биш. Засагт өөрт нь сонирхол байхгүй юм биш үү?

-Засгийн газрын хувьд  газрын
тосны үйлдвэр байгуулах ийм том төсөлд сонирхолгүй байж болмооргүй л дээ.

-Гэхдээ
л шийдвэрийг Засгийн газар гаргана?

-Засаг үйлдвэр байгуулна гэсэн шийдвэрээ гаргачихсан байгаа шүү дээ.

-Н.Алтанхуяг
сайдыг “Нефтийн үйлдвэр барих төслийг хувийн хэвшлийн шугамаар хэрэгжүүлнэ биз дээ.
Дарханы үйлдвэр барих асуудал юу болж байгааг мэдэхгүй” гэж ярихыг телевизээр сонссон.
ҮАБЗ-ийн зөвлөмж, Дарханы үйлдвэрийг төрийн эзэмшилтэй барина гэсэн тохироог бодохоор
засагт өөрт нь учир бий гэсэн хар төрөөд байна л даа?

-Шууд тэгж хэлэх нь ч юу юм. Н.Алтанхуяг сайдыг телевизээр тэгж хэлэхийг
би ч гэсэн сонссон. Аймгуудын теле хурал дээр Дарханы Засаг дарга “Дарханд байгуулах
төсөл юу болж байгаа бол” гэж асуусан юм. 
Төр хувь эзэмшихгүй гэвэл асуудалгүй. Хувийн хэвшил хэрэгжүүлээд явах бололцоотой.
Энэ төсөл анхнаасаа ийм зарчмаар явж байсан. Өмнөх Засгийн газрын үед төрийн оролцоог
40 хувь болгуулсан. Харин өнөөгийн Засгийн газар батлан даалт гаргана гээд төрийн
эзэмшлийг 51хувь болгосон юм. 

-Дарханд
газрын тос боловсруулах үйлдвэр байгуулах талаар өмнө нь гарсан шийдвэрүүдээр ярилцлагаа
үргэлжлүүлье.  Засгийн газраас ямар ямар шийдвэр
гарлаа?

-Таны ярианыхаа эхэнд онцолсон баримт бичиг байна. Ноднин есдүгээр
сард Ерөнхий сайдыг Японд айлчлахад Н.Алтанхуяг, Ш.Абэ нар Стратегийн түншлэлийн
дунд хугацааны хөтөлбөрт гарын үсэг зурсан юм. Энэ хөтөлбөрт “Хоёр орны Засгийн
газар Японы олон улсын хамтын ажиллагааны банк болон хувийн хэвшлийн хамтарсан зээлийн
хөрөнгөөр Монголын Дарханы газрын тос боловсруулах үйлдвэр байгуулахад үргэлжлүүлэн
хамтарч ажиллана” гэсэн заалт бий. Дараахан нь Ерөнхийлөгч Нью-Иоркоос Токиогоор
дайрч ирэхдээ Ш.Абэ Ерөнхий сайдын өргөөнд 
зочилсон юм. Ш.Абэ анх удаа гадаадын төрийн тэргүүнийг өргөөндөө хүлээж авсан
нь тэр. Тухайн үед Ц.Элбэгдорж Ерөнхийлөгч “Манай хоёр орны Ерөнхий сайд нарын гарын
үсэг зурж байгуулсан стратегийн түншлэлийн хамтын ажиллагааны хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх
талаар эрчтэй хамтран ажиллая” гэж мэдэгдэж байсан. Шинэчлэлийн  Засгийн газар өнгөрсөн онд энэ төслийг хэрэгжүүлэх
талаар хэд хэдэн тогтоол гаргасан. 2013 оны нэгдүгээр сарын 22-нд есдүгээр тогтоол
гэж баталсан юм. Үйлдвэр барьж байгуулах үндсэн үүргийг УУЯ, ЭЗХЯ-нд, Японы олон
улсын хамтын ажиллагааны банктай зээлийн хэлэлцээр хийх үүргийг ЭЗХЯ-нд, зээлийн
баталгаа гаргах арга хэлбэрийг судалж, танилцуулах үүргийг Сангийн яаманд өгсөн
юм. Түүхий тосоор хангах үүрэг нь  Уул уурхайн
яаманд оногдсон. Үйлдвэрийн  хувьд ТЭЗҮ, зураг
төсөл нь бэлэн болчихсон. Манайд зээл олгох Японы олон улсын хамтын ажиллагааны
банк  гэрээний төслөө өгсөн байгаа. ЭЗХЯ гэрээ
байгуулахад болж байна гэсэн хариу өгсөн. Ажил энэ мэтээр эрчтэй өрнөж байсан.

-Япон
Улстай засгийн түвшинд ярилцсан зүйлээсээ ийм амархан буцаж болдог юм байх даа?

-Хамтын түншлэлийн ийм том хөтөлбөр байгуулчихаад ухарвал олон улсын
ёс жудаг талаасаа мэдээж эвгүй. Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд нар нь хэдхэн сарын өмнө
хэлсэн үгнээсээ буцвал таатай харагдахгүй л дээ. Гадаад яаманд урьд жилүүдэд ажиллаж
байсан улс ч гайхаж байна лээ. Япон Улс өнгөрсөн хориод жилд манай улсад хоёр тэрбум
илүү ам.долларын буцалтгүй тусламж болон Засгийн газрын нэн хөнгөлөлттэй зээл олгосон.
Сүүлийн хориод жил олон улсын санхүүгийн байгууллагаас олгосон зээл тусламжийн хэмжээтэй
харьцуулахад Японых дангаараа хамаагүй давж байгаа. Хоёр Ерөнхий сайдын гарын үсэг
зурж баталгаажуулсан хөтөлбөрт хоёр тоймтой юм орсны нэг нь Дарханы үйлдвэр. Нөгөөх
нь Хөшигтийн хөндийн онгоцны буудал. Метро ч яригдаж байгаа. Жишээ нь Япон л биднийг
метротой болгож чадна. 

-Дарханы
шатахууны үйлдвэрийн төслийн явц ямархуу байгаа вэ?

-Тоёо инженеринг корпораци Техникийн зураг төсөл боловсруулах ажлыг
өнгөрсөн  гуравдугаар сард  дуусгасан. Одоо бариулах компанийг нь сонгох асуудал
яригдаж байна.  “Тоёо инженеринг” компани
ТЭЗҮ, зураг төслийг нь  боловсруулсан ч яг
барихыг нь өөр компани хийх төлөвтэй болоод байгаа.  “Марубени” корпораци энэ сарын сүүлээр үйлдвэр
барих компанийнхантайгаа ирэх байх.

-ТЭЗҮ-д
Японы талаас багагүй мөнгө зарцуулсан байх аа?

-ТЭЗҮ-ийг Японы олон улсын хамтын ажиллагааны банкны зардлаар Японы
мэргэжлийн корпорациар хийлгэсэн. Сая ам.долларын буцалтгүй зардлаар хийсэн юм.
Учир нь Японы Засгийн газрын банк өөрсдийнхөө боловсруулсан ТЭЗҮ-ийг санхүүжүүлдэг
юм. Экспортын харьцангуй урт хугацаатай хямд хүүтэй зээл олгож дэмждэг.

-Ордтой
нь ойролцоо шатахууны үйлдвэр барина гэж ярьж байна. Дорнод, Чойр гэсэн хувилбар
байх шиг. Ингэхэд ордын хажууд газрын тос боловсруулах үйлдвэр барих нь эдийн засаг
талаасаа хэр ашигтай вэ?

-Газрын тос боловсруулах үйлдвэрийг хэрэглээний гол бүсэд нь байгуулдаг.
Олборлож байгаа газрынх нь дэргэд байгуулсан жишиг дэлхийн хаана ч байхгүй. Манай
улсын шатахууны нийт хэрэглээний 90 хувь нь төвийн бүсэд байдаг. Баруун, зүүн бүсэд
тав, таван хувь нь ногдож байгаа. Бидний ярьж байгаа боловсруулах үйлдвэрээс зургаа,
долоон төрлийн бүтээгдэхүүн гарна. Хэдэн төрлийн бензин, дизель, онгоцны түлш гээд
бүтээгдэхүүн  бүрийг тусад нь тээвэрлэх учиртай.
Харин түүхий тос бол өөр. Тамсагаас вагонд ачаад үйлдвэрт хүргэчихнэ. Тээвэрлэлтийн
зардал талыг нь харвал газрын тосны үйлдвэр хэрэглээндээ ойр байсан нь илүү дээр.
Мөн боловсруулах үйлдвэрийг  дэд бүтцийн нөхцөл
бүрдсэн газар байгуулах ёстой. Тээвэрлэх төмөр замаас гадна асар их цахилгаан, усны
хэрэглээ шаардана. Дарханд барих хоёр сая тонн түүхий тос боловсруулах үйлдвэрт
45 МВт-ын цахилгаан хэрэгтэй. Ийм хэмжээний цахилгааны хэрэгцээг хангах боломжтой
газар бол Дархан. Дорнод, Чойрт тийм хүчин чадал байхгүй.  Энэ үйлдвэр хоногт 6800 тонн ус хэрэглэнэ. Энэ
хэмжээний усаар хангах усны байгууламжтай газар Дарханаас өөр байхгүй. Усны нөөцийн
хувьд Дархан усныхаа бүх байгууламжийг  ЖАЙКА-гийн
шугамаар шинэчилсэн. Дархан ус суваг хоногт 70 мянган тонн ус нийлүүлэх хүчин чадалтай.
Дархан хотын одоогийн хэрэглээ нь 12 мянга гаруй тонн. Үйлдвэр ашиглалтад ороход
6000 гаруй тонн болно. Цаана нь тавиад мянган тоннын хүчин чадал үлдэж байгаа.

-Манай
газрын тосны одоогийн нөөц Дарханы үйлдвэрийн хэчнээн жилийн хэрэглээг хангах бол?

-Дорнодын хэмжээнд олборлох нийт нөөцийн хэмжээ 40 гаруй сая тонн.
Жилд хоёр сая тонныг боловсруулна гэхээр 
хориод жилийн нөөц гэсэн үг.

-Оросын
талаас  түүхий тосоо нийлүүлэхээ больчих вий
гэсэн болгоомжлол  ҮАБЗ-д байсан юм болов
уу?

-Дотоодын нефтийн хэмжээ бага, үйлдвэр ашиглалтад орох хугацаанд
төмөр зам тавигдаж амжихгүй бол Эрхүүгийн нефтийн үйлдвэрээс  түүхий тос авах тохироог 2010 онд хийсэн. Эрхүүгийн
нефтийн компани,  “Монгол секью” компани,
“Марубени” корпорацийн төлөөлөл гэрээ байгуулсан юм. “Марубени” корпораци урьд нь
Эрхүүгийн нефтийн компанитай  нефть, газын
салбарт хамтран ажиллах харилцан тохиролцооны меморандум байгуулсан байсан. Эрхүүгийн
нефтийн компани энэ хүрээндээ Японд болоод Зүүн хойд Азийн орнуудад түүхий тос болон
газын конденсац экспортлоход хамтрах тохироо хийсэн юм билээ. Бидний байгуулсан
гэрээ үйлдвэр ашиглалтад орж түүхий тос импортлох хүртэл хүчинтэй. Ийм тусгай заалт
оруулсан юм. Үүнийгээ баталгаажуулах үүднээс УУЯ, Дархан газрын тос боловсруулах
үйлдвэр компани, Японы Марубени корпорациуд 
үндсэн гэрээ гэж байгуулсан. Өнгөрсөн оны арванхоёрдугаар сарын 2-ны өдөр
байгуулсан энэ гэрээнд Эрхүүгийн нефтийн компаниас Дарханы үйлдвэрт түүхий тос нийлүүлэх
гэрээ  байгуулахад Марубени оролцоно, Оросын
талаас түүхий тос нийлүүлэхэд хүндрэлтэй нөхцөл үүсвэл “Марубени” ОХУ-аас Японд
импортолж авах түүхий тосноосоо Дарханы газрын тосны үйлдвэрт нийлүүлнэ гэсэн заалт
багтсан.

-Эрхүүгийн
нефтийн компани Японд түүхий тос нийлүүлж байгаа юу?

-Нефть, газын ордтой энэ компани Японд алс Дорнодын хоолойгоор түүхий
тос нийлүүлж байгаа. Өнгөрсөн онд гэхэд гурван сая тонн түүхий тос нийлүүлсэн. Түүхий
тосны хоолой явсаар Япон тэнгисийн эрэгт хүрч байгаа. Япон улс тэр хоолойгоор  40 сая тонн түүхий тос авч байна. Хэрвээ Оросын
талаас манайд нийлүүлэх боломжгүй гэвэл “Марубени” Япон руу  импортолж байгаа тосноос нь Дарханы үйлдвэрт нийлүүлэх
үүрэг хүлээж байгаа юм. Үндсэн гэрээнд УУЯ-ны төрийн нарийн бичгийн дарга, Марубени
корпорацийн нефтийн импортын асуудал хариуцсан газрын дарга бид гурав гарын үсэг
зурсан. Ердөө хэдхэн сарын өмнө байгуулсан гэрээ. Дахин хэлэхэд бидний үндсэн зорилго
бол мэдээж дотоодоосоо түүхий тос авах.

-Эрхүүгийн
компаниас нефть авах, Дорнодоос төмөр замаар нефть тээвэрлэх хоёрын зардлын зөрүүг
сонирхмоор байна?

-Эрхүүгийн нефтийн компаниас нүүрс авбал Наушкаар тооцоо хийгдэнэ.
Наушкаас Дархан хүрэхэд 121 км. Нэг тонн түүхий тосны зардал гурван ам.доллар байх
юм. Дорнодоос төмөр замаар түүхий тос татахад 30 орчим ам.долларын зардал гарна.

-Үйлдвэр
ашиглалтад орвол дотоодын зах зээлийн хичнээн хувийг хангах бол?

-Ойрын ирээдүйн хэрэглээг 100 хувь хангана.Өнөөдөр монголчууд жилдээ
сая 200 мянган тонн бензин, дизелийн түлш хэрэглэж байна. Дарханы  үйлдвэр сая 600 мянган тонн бензин дизелийн түлш
үйлдвэрлэнэ.  Нисэх онгоцны түлш, мазотын
хэрэглээг мөн бүрэн хангана. Хамгийн олзуурхмаар нь евро-5-аас дээш үзүүлэлтийн
шатахуун үйлдвэрлэнэ. Японы стандарт нь тийм л дээ. Дизелийн түлш,  95, 98 үйлдвэрлэнэ.  Хойд хөршөөс 
авч байгаа дизель түлш хүхрийн агуулга, хар тугалга ихтэй. Энэ үйлдвэрээс
гарах түлш хар тугалганы агуулгагүй байна. Хүхэргүйгжүүлэх байгууламжтай байх юм.
Үйлдвэрт байх 16 техникийн байгууламжийн нэг нь л дээ. Ес нь Японы патенттай тоног
төхөөрөмж, долоо нь Францын “Аксенс” компанийн патенттай. “Аксенс”-ийн дэд ерөнхийлөгчтэй  лицензийн нууцлалын гэрээ байгуулсан байгаа. Европын
орнууд Оросоос авсан дизелийн түлшээ дахин боловсруулж хэрэглээнд гаргадаг. Манайд
ажиллаж байгаа гадаадын уул уурхайн том компаниуд “машин техник стандартын бус шатахуунаас
болж эвдрээд байна, стандартын түлшээр хангаач” гэсэн шаардлага тавьдаг нь ийм учиртай.

 Ц.БААСАНСҮРЭН

Баабар ингэж өгүүлэв

Өмнөд Солонгосын “Economy 21” сэтгүүлд өгсөн ярилцлага.

 

-Өнөөдөр цаг заваа гарган анай сэтгүүлд ярилцлага өгч байгаа танд
талархсанаа илэрхийлье. Эхлээд та манай уншигчдад туслах зорилгоор өөрийгөө танилцуулж
өгнө үү.

-Би зүгээр л ном хэв­лэлийн компани эрхэлдэг хүн л дээ. Хэмжээний хувьд
том биш ч гэсэн жилдээ 100 гаруй төрлийн ном хэв­лээд гаргачихдаг. Манай компани
байгуулагдаад найман жил болж байна. Манайд мэдээллийн хэрэгсэл олон байдагтай адилхан
хэвлэлийн компани ч гэсэн олон бий. Гэхдээ манайх эдэн дундаа брэндийн хувьд томорч
чад­сан. Голчлон Америк, Английн компаниудтай хамтран ажилладаг. Нийгэм, эдийн засаг,
улс төрийн сэдэвтэй болон толь бичиг голдуу гаргаж ирсэн. Монгол-солонгос толь хүртэл
манайх хэвлэж гаргасан.

-Та үүнээс өмнө ямар ажил хийж байсан талаараа товч танилцуулж өгөхгүй
юу.

-Би биохимич мэргэжилтэй хүн. Олон жил эрдэм шинжилгээний ажил хийсэн.
1990-2000 оны хооронд улс төрд оролцсон. Монголын шинээр байгуулагдсан сөрөг намын
дарга байсан, Сангийн сайд, УИХ-ын гишүүнээр ажиллаж байсан. Тэгээд 2000 оноос эхлээд
улс төрөөс бүрмөсөн гарчихсан.

-Таныг Монголын Ардчилсан хувьсгалыг авчирсан хүмүүсийн нэг гэж ойлгож
байгаа. Та Монгол Улсад ардчилал бүрэлдэн тогтсон явцын талаар манай уншигчдад дэлгэрэнгүй
хэлж өгвөл…

Коммунизм өөрөө нурах процесс 1989, 1990-ээд онуудад явагдсан. Манайх
тэр хүрээний л улс байлаа. Азаар Румын зэрэг улсуудад гарч байсан шиг эмгэнэлт явдал
манайд болоогүй. Гэхдээ л бид нар ЗХУ-аас хамаагүй эрт коммунизмаас гарч явсан.
Шилжилтийн эхний үе бидэнд маш хүнд туссан. Хөрөнгө оруулалт, улсын төсвийнхөө
70 хувийг ЗХУ-аас зээлдэг байсан чинь нэг л өдөр энэ бүхэн тасалдаж маш хүнд байдалд
орсон. Шилжилтийн эхний 10 жил бид Япон, Америк мэтийн хандивлагч орнууд болон АХБ,
ОУВС зэрэг олон улсын байгууллагуудын тусламжтайгаар 2000 он хүртэл явж ирсэн. Сүүлийн
үед байгалийн баялгийн хүчээр эдийн засгийн гайхамшигтай өндөр хөгжлийг үзүүлж байна.
Монголын эдийн засаг 1990 оныхтой харьцуулахад 20 дахин, 2000 онтой харьцуулахад
10 дахин өссөн. 90 он гэхэд магадгүй дэлхийн хамгийн ядуу орны хэмжээнд очиж байсан
бол одоо дэлхийн дундаж орны тоонд ороод явж байна. Нийгэм, улс төрийн хувьд бүс
нутагтаа хамгийн ардчилсан орон болсон. Дутагдалтай олон асуудлууд бий, бидэнд.
Ялангуяа авлигын асуудал маш хүнд байгаа. Сүүлийн 2-3 жилд авлигын эсрэг маш том
хөтөлбөр, программ хэрэгжүүлж байгаагийн хүчинд өнгөрсөн жил манайх авлигын индексээрээ
26 байр урагшилсан амжилт үзүүллээ.

-4-5 жилийн өмнө Монгол, Солонгос хоёр улсын хооронд олон талт эдийн
засгийн хамтын ажиллагааг хөгжүүлж ирсэн гэж ойлгож байгаа. Сүүлийн үеийн хоёр улсын
харилцааг та хэрхэн харж байна вэ?

-Би бол төр төлөөлж үг хэлэх эрхтэй хүн биш. Энэ тал дээр өөрийн ажигласан
зүйлийг л хэлье. Хоёр улсын харилцаа зогсонги байдал руу орж эхэлж байх шиг байна.
Ер нь Солонгос, Монгол хоёр улс 1989 онд дипломат харилцаа тогтоосон юм. Коммунист
орнуудаас БНСУ-ыг Польшийн дараа хоёрдугаарт Монгол улс хүлээн зөвшөөрсөн байдаг.
Ингээд эгшин зуур БНСУ манай гадаад худалдааны гурав дахь том хөрш болсон. Энэ нь
хоёр орны Засгийн газар хоорондын харилцаа гэхээсээ хувь хүмүүсийн харилцаан дээр
эрчимтэй өсч ирсэн. Ажиллах хүчин Монголоос ихээр очиж байсан. 30 гаруй мянган хүн
тэнд очиж ажил хийж байлаа. Мөн эсрэгээрээ 1999 оны Азийн хямралын дараа хүнд байдалд
орсон солонгос хүмүүс манайд орж ирж бизнес ихээр хийж эхэлсэн байдаг. Харилцаа
зогсонги байдалд орох гээд байгаагийн нэг хүчин зүйл нь хоёр орны цалингийн зөрүү
нилээд багасч ирж байна. Энэ нь тийшээгээ явах, тэднээс хамааралтай байх асуудал
бага болж ирж байна гэсэн үг. Ерээд оны эхэн үед манайд дундаж цалин 10 доллар байсан.
Тухайн үед шилжилт хийж байсан коммунист орнуудын дундаж цалин ер нь тийм л байсан
даа. Мэдээж одоогийн 10 доллартай харьцуулж болохгүй л дээ. Тэр үеийн мөнгө бол
худалдан авах чадвар өндөр байв. Тухайн үед автобусны үнэ гэхэд л 0.001 цент байлаа.
Тиймээс Солонгост очиж ажил хийгээд валюттай болсон хүмүүс Монголд байшин худалдаж
авч хүрдэг байсан. Одоо бол валют гэдэг утгаараа ойролцоо болоод эхлэхээр ажиллахаар
явах хүмүүс цөөрч байна. Манай барилгын болон гуанз, ресторан, зочид буудал гэсэн
салбаруудад Солонгосын хувийн хөрөнгө оруулалт ихээр орж ирлээ. Өдгөө хоёр орны
хооронд зорчиж буй жуулчдын тоо гэхэд Монголоос жилдээ 40 мянга орчим, Солонгос
талаасаа ч гэсэн 40 орчим мянган хүмүүс зорчиж байна. Кореан Эйрийн хувьд бол хамгийн
ашигтай зам нь Токио, Улаанбаатар хоёр гэсэн. Харамсалтай нь манай МИАТ болон Кореан
Эйр хоёр энэ замаа монополчилчихоод өөр компани оруулдаггүй. Хүн тээвэр ачааллаа
даахгүй байна. Та сая ирэхдээ бас л онгоцоор ирсэн байх. Билет нь асар үнэтэй.

Үйлчилгээний салбарт солонгосчууд их орсон. Улаанбаатарт гэхэд л
150 орчим солонгос хоолны газрууд үйл ажиллагаа явуулж байна. Сүүлийн үед манайхан
ч гэсэн Солонгост хөрөнгө оруулаад эхэлсэн. Манай эрүүл мэндийн салбар социалист
тогтолцоогоороо байгаа, маш их хөрөнгө оруулалт хийгддэг ч гэсэн их хоцрогдсон.
Иймээс өөрсдийн эрүүл мэндийн салбарт итгэхгүй Солонгос руу хөрөнгө оруулалт их
хийж байна. Солонгосын Засгийн газрын зүгээс ч гэсэн эрүүл мэндийн аялал жуулчлалыг
маш ихээр дэмжиж байгаа. Энэ хүрээнд солонгосчууд өөрснөө тооцоо хийж үзэхэд гадаадаас
ирж эмчлүүлж байгаа хүний тоогоор нэгд Хятад, хоёрт Монгол, гуравт ОХУ орсон байна
лээ. Хоёр орны харилцааны хэлбэрт жижиг, дунд түвшний үйлдвэрүүдийн харилцаа сайн
яваад байгаа. Самсунг мэтийн том компаниуд орж ирээгүй, томоохон хөрөнгө оруулалтууд
хийгдээгүй байгаа юм.

-Сүүлийн үед Монгол Улс эдийн засгийн эрчимтэй хөгжлийг үзүүлж байна.
Үүнд ямар хүчин зүйл ингэж нөлөөлөөд байна вэ?

-Гол хүчин зүйл бол уул уурхай л даа. Манай гадагшаа экспортолж байгаа
бүтээгдэхүүний 90 гаруй хувь нь уул уурхайн бүтээгдэхүүн. Бид хөгжихийн тулд эхний
ээлжинд уул уурхай дээр түшиглэхээс өөр арга байхгүй. Харамсалтай нь улс төр маань
асуудалтай байна. Аль ч нам нь төрийн эрхэнд гарсан популист арга хэмжээг голлодог.
Байгалийн баялгаас орж ирж байгаа асар их мөнгийг шал дэмий зүйлд зарна. Зөвхөн
сүүлийн дөрвөн жилд хүмүүсийг олноор нь тэтгэх замаар дөрвөн тэрбум орчим ам.долларыг
бэлнээр нь тараагаад байна. 2,8 сая хүнд дөрвөн тэрбум ам.доллар бэлнээр нь тараана
гэдэг бол нилээд том солиорол шүү. Манайхаас өөр ийм газар би лав мэдэхгүй. Энэ
нь нийгэмдээ эргээд асар хортой л доо. Ганц жишээ хэлье. Манайд жилдээ дунджаар
12 000 шинэ гэр бүл бүртгүүлдэг. Гэр бүл шинээр бүртгүүлсэн хүмүүсийг мөнгөөр тэтгээд
эхлэнгүүт энэ тоо даруй 45 000 болж өссөн. Залуу хүн гэр бүл батлуулах асуудлаа
нилээд сайтар бодсоны эцэст хийх ёстой байдаг бол мөнгө өгөөд эхлэнгүүт залуусыг
моралийн хувьд баллаж өгч байна л даа.

Алдаж байж л ойлгодог хойно доо, бид. Сонгуулийн үеэр улс төрийн намуудаас
мөнгө төгрөг амлахыг нь хуулиар хориглож өгсөн байгаа. Нэг жишээ нэмээд хэлэхэд,
2008 оны сонгуулиар нэг нам нь хүн болгонд мянган доллар, нөгөө нам нь бүр 1
500 доллар амласан. Аль нэг нам нь ялаагүй учраас энэ хоёр хамтарсан Засгийн газар
байгуулсан. Энэ Засгийн газар нь Монгол Улсын иргэн бүрт 2 500 долларын өртэй болчихож
байгаа юм. Азаар тэр үед нүүрсний үнэ гэнэт 10 дахин өсч энэ үеийг давж гарсан.
2010 онд хийгдсэн хүн ам, орон сууцны тооллогоор 200 мянган хүн ажил хийх хүсэлгүй
гэж гарсан. Төр нь бэлэн мөнгө өгөөд байхаар ажил хийх хүсэлгүй хүн олон байх нь
ойлгомжтой. Энэ одоо сайн зүйл үү, муу зүйл үү? Манай улсад 200 орчим мянган малчин
байдаг. Эдгээр хүмүүс манай бүх малыг хариулдаг. Улсаас малчдад мөнгө өгөөд эхлэхэд
дээрх малчид малаа зарахаа больчихсон. Малаа зарахаа больчихоор Улаанбаатарын иргэд
үнэтэй мах иддэг болсон. Дээр нь малын тоо толгой бараг л 50 саяд хүрлээ. Энэ нь
манай бэлчээрийн даацыг хэтрүүлчихэж байгаа юм. Экологи талаасаа ч хортой нөлөө
үзүүлээд эхэлчихэж байна. Бэлчээрийн даацаа тооцоод үзэхээр манайх 15 сая малын
илүүдэлтэй болчихсон байгаа юм.

-Монгол Улсын Засгийн газраас урт хугацааны туршид Дорнод Монголд хөдөө
аж ахуйг хөгжүүлэх төслийн талаар ярьж ирсэн. Дорнод Монголд хөдөө аж ахуйг хөгжүүлэх
төсөл гэж юу вэ? Энэхүү төслийг хэрэгжүүлснээр Монгол, Солонгос хоёр улсад ямар
ач холбогдолтой вэ?

-Манай улс газар тариаланг хөгжүүлж болохуйц асар өргөн уудам нутагтай.
Гэтэл бидэнд газар тариаланг хөгжүүлэх уламжлал байхгүй. Тэр эзгүй газрыг гадаад
болон дотоодын байгууллагуудтай хамтарч хөгжүүлэх янз бүрийн төсөл яригддаг. Монголын
Дорнодын тал цацраг идэвхит радиацийн хэмжээгээр маш өндөр. Тиймээс энэ газарт хүнсний
бүтээгдэхүүн ихээр үйлдвэрлэх бололцоо нь цаанаасаа хязгаарлагдмал. Сонирхуулахад
радиаци хэмжсэн судалгааг харж байхад Монголын хамгийн өндөр радиацтай газар Чингис
хааны төрсөн нутаг байдаг. Манай бусад газар тариалангийн бүсүүд ч гэсэн хөгжөөгүй
л байгаа. Сэлэнгэ, Хөвсгөл нуур орчмын бүс нутаг гээд л. Бололцоо хэдий их боловч
бид өөрсдийн хүчээр энийг хөгжүүлэх чадамж нь хэцүү л дээ. Улаан буудайгаар өөрсдийгөө
бүрэн хангадаг болж байгаа ч гэсэн хүнсний ногоог бол тарьж сураагүй, гаднаас их
авч байна. Сүүлийн үед рапсийг ихээр тариалж, экспортод гаргаж байна. Монгол хүн,
газар тариалан гэдэг хоёр зүйл чинь дэндүү хол юм л даа. Хойд Солонгосын иргэдийг
авчраад ажиллуулж үзэж байсан. Тэд бүх зүйлийг гараараа хийдэг нь их зовлонтой харагдсан.
Нэгж талбайн ургац маш сайн ч хөдөлмөрийн бүтээмж талаасаа ярилтгүй юм билээ. Өмнөд
Солонгосын иргэд нийслэлийн ойролцоо хэд хэдэн газарт ногоо тарьдаг гэсэн. Миний
сонссоноор тэд үр дүнтэй ажилладаг гэсэн. ХАА, газар тариаланг хөгжүүлье гэвэл Солонгосын
хойгоос хэд дахин илүү талбай ч манайд бий.

-Хөдөө аж ахуй, газар тариалан хөгжүүлэх асуудлаар маш сайн ойлголт
авлаа. Энэ бүс нутгийн дэд бүтцийн асуудал ямархуу байдаг вэ?

-1980-аад оноос эхлэн яригдсан Түмэн голын төсөл гэж бий. Энэ төслийн
хүрээнд хятадууд зүүн хойд бүстээ дэд бүтцийг хөгжүүлжээ. Далай руу гарах дэд бүтцээ
маш сайн бэлтгэгдчихсэн байгаа. Тэгэхээр манай асуудал нь юу вэ гэхээр хил дээр
тулаад ирчихсэн байгаа Хятадын дэд бүтэцтэй холбогдох явдал. Гол саад нь Солонгосын
хойгийн асуудал байна. Хятадууд Монгол болон Хойд Солонгосын хилд тултал дэд бүтцээ
барьчихсан. Энэ асуудал улс төрийн шалтгаанаар Хойд Солонгос руу нэвтэрч чадахгүй
байна. Энэ нь шийдэгдчих юм бол ашигтай дэд бүтцийн холбоо бий болно гэж харж байгаа.
Өмнөд Солонгосын хувьд Сибирийн төмөр замыг маш их сонирхож байгаа. Гэвч 38-р өргөргөөр
хаагдчихсан байгаа учраас эх газар гэж хэлэхэд хэцүү юм, арал гэмээр юм даа. Өмнөд
Солонгос өнөөдөр ОХУ-ын шахалтын тусламжаар Хойд Солонгосоор дайруулан дэд бүтцээр
холбох ажлыг амжилттай урагшлуулж байгаа гэж ойлгож байна.

-Монгол Улс зах зээлийн эдийн засгийн системд шилжсэнээс хойш маш их
өөрчлөлтүүд бий болсон. Улам илүү хөгжилтэй орон болохын тулд Монгол Улс ямар асуудал
дээр анхаарлаа хандуулах шаардлагатай гэж үздэг вэ та?

-Бидэнд тулгамдчихаад байгаа хамгийн гол асуудал маань Боловсрол, Эрүүл
мэндийн тогтолцоогоо өөрчлөх явдал. Хуучин коммунист тогтолцооноосоо салаагүй. Манай
хуулинд эрүүл мэнд, боловсролын салбар нь төр засгаасаа хамааралтай, төр даана гээд
хуульчлагдчихсан байдаг. Боловсрол, эрүүл мэндийг ашгийн бизнес байхыг хуулиар хориглодог.
Уг нь эрүүл мэнд гэдэг чинь өөрөө асар том бизнес байх­гүй юу. Гэвч энэ бизнесийг
нь жишээ нь солонгосууд хийчихдэг. Солонгосын Ко­реа их сургуулийн дэргэдэх эмнэлгийн
дарга надад ярихдаа зөвхөн тэдний эмнэлэгт Монголоос сардаа 250 мянган долларын
эм­чилгээний зардал орж ирдэг гэж байсан.

Манайд Солонгосын соёлын асар том нөлөө бий. Солонгос хүүхнүүд яаж
хувцаслаж байна, яг тэрийг нь дуурайдаг болсон, манайхан.

Солонгосын соёлын нө­лөөгөөр гоо сайхны хагалгааг маш ихээр хийлгэдэг
боллоо. Энэ төрлийн мэс засал бол хаана ч бүртгэгддэггүй болохоор хэдий хэмжээний
мөнгө урсаж байгааг хэлэх боломжгүй. Төр маань ч энийг бизнес гэж үздэггүй болохоор
хөгжихгүй байна. Улс ба нийгэм хөгжинө гэдэг чинь хүмүүс нь эрүүл энх, урт насалдаг,
өндөр боловсролтой иргэд байж баялгийг бүтээнэ шүү дээ.

Би хөгжлийг тэр талаас нь ойлгодог. Хөгжлийн энэ эх үүсвэрийг буруу
ойлгоод буяны ажил болгочихоор чинь хэцүү л дээ. Өнөөдөр монгол хүний дундаж наслалт
70 хүрчихсэн байна. Энэ нь урьд өмнө байгаагүй өндөр амжилт. 10 мянган хүнд ноогдох
оюутны тоогоороо дэлхийд 1-р байранд ороод л явж байна. 2-рт АНУ орж байгаа. Гэхдээ
улсаас бүгдийг нь даадаг энэ тогтолцоо нь маш чанаргүй. Монгол Улсын зах зээл дээр
3500 хуульч хэрэгтэй байтал одоо хуулиар сурч байгаа оюутны тоо 35 мянга гараад
явж байна. Ийм буруу систем чинь хөгжлөө хойш нь татаад байна. Энүүхэндээ хэлэхэд
бид социалист эдийн засгийн тогтолцооноос салж чадахгүй байна. Халамжилдаг эдийн
засгийн хэлбэрээс татгалзаж чадахгүй байна. Одоо манайд бүртгэгдсэн ажилгүй хүний
тоо 50 мянга хүрэхгүй байгаа атал хөдөлмөрийн зах зээл дээр 150000 ажлын байр эзнээ
хүлээгээд байж байна.

Манайд барилга барих хугацаа богинохон л доо. Зөвхөн энэ хооронд гэхэд
БНХАУ-аас 30 мянга орчим ажилчид орж ирж барилга дээр ажилладаг. Ийм ажил дээр Хойд
Солонгосоос 2000 орчим хүн орж ирж ажиллаж байгаа. Уг нь манай хоёр улсын хооронд
байгуулсан гэрээгээр Хойд Солонгосоос 5000 ажилчин авах ёстой ч тэндээс ирж байгаа
нь хятад ажилчидтай өрсөлдөж чадахгүй гологдож байгаа тал ажиглагдаж байна. Тиймээс
Хойд Солонгосоос орж ирж байгаа ажилчдыг тодорхой хугацаанд дадлагажуулаад ажил
дээр гаргавал илүү үр дүнтэй байх болов уу гэсэн бодол байдаг. Манай улс хоёр жилийн
өмнө гадагшаагаа тусалдаг КОИКА маягийн төсөл хэрэгжүүлж
эхэлсэн. Эхний ээлжинд Хойд Со­лон­­­гос, Киргиз, Мьянмар гэ­­сэн орнуудад хоёр
сая ам.долларын тусламж үзүүлсэн. Тэр хүрээндээ өн­­гөрсөн онд БНАСАУ-д 2000
тонн улаан буудай хүргүүлсэн. Буудай тараах ажиллагааг тэнд байгаа НҮБ-ын байгууллагуудтай
хамтарч хэрэгжүүлсэн.

-Монгол Улс эрдэс баялгаараа дэлхийд баян орнуудын нэгд тооцогдож байгаа.
Энэ салбар дахь засгийн бодлого ямар байдаг вэ?

-Манай улсын газар нутгийн дөнгөж 20 орчим хувьд  нь л геологийн хайгуул хийгдсэн. Одоо нээгдчихээд
байгаа баялгийн үнийн дүн нэг их наяд орчим доллар гэгдэж байгаа нь БНСУ-ын ДНБ-ээс
их хэмжээ. Гэхдээ манайх далайгаас алслагдсан гэдэг утгаараа Австрали, Канад зэрэг
орнуудтай харьцуулахад үр дүнтэй ашиглах боломжгүй. Бидний давуу тал юу вэ гэхээр
Хятадын зах зээл л байна. Тухайлбал биднээс холгүй Бугат гэж хот байна. Энэ нь дэлхийн
хамгийн том төмөрлөг боловсруулах төв юм. Ийшээгээ бид коксжсон нүүрс болон төмрийн
хүдэр гаргахад далайгаар зөөсөнтэй ижил нөхцөлийг олгоно. Энэ их баялгийг ашиглахад
хэд хэдэн саад байна. Энэ зах зээл дээр бид гурав дахь орны хөрөнгө оруулалтыг сонирхдог.
Жишээ нь манай нэг том зэсийн орд дээр Англи-Австралийн Рио Тинто гэдэг компани
орж ирээд ажиллаж байна. Манай хувьд ОХУ, БНХАУ гэсэн хоёр улсын хооронд сүүлийн
хэдэн зуун жилийн турш оршиж ирсэн ба манайх руу гуравдагч орны хөрөнгө оруулалт
орж ирэхийг геополитикийн хувьд хоёр хөрш төдийлөн таалахгүй байна л даа.

-Монгол, Солонгос хоёр орны харилцаанд санаа зовж явдаг хүний хувьд
БНСУ нь хоёр улсын харилцааг улам илүү хөгжүүлэхийн тулд юун дээр анхаарлаа хандуулах
хэрэгтэй гэж боддог вэ?

-Энэ хөгжлийн асуудал чинь өөрийнхөө жам ёсоор явж л байвал болох зүйл
л дээ. Би юу гэж хэлэхээ сайн мэдэхгүй юм. Жишээ нь Солонгосын эсрэг тодорхой хийрхэл
манайд дэгдээд байгаа юм. Энэ нь хууль тогтоох болон Засгийн газрын хэмжээний хувь
хүн дээр халдчихсан зүйл ч бий. Үнэнийг хэлэхэд манайд далд бизнес, хууль бус зугаа
цэнгэлийн бизнесийг үнэ­хээр солонгосууд барь­чихсан байдаг. Мэдээж энэ нь БНСУ-ын
Засгийн газраас зохион байгуулж, дэмжиж байгаа ажил биш хэдий ч нийгэмд сөрөг үзэгдэл
бо­лон харагддаг. Иймэрхүү асуудлуудыг гаргахгүй байх тал дээр хоёр талаасаа хууль
хяналтын байгууллагууд хамт­ран ажиллах шаардлага байдаг байх гэж бодож байна.

Солонгосын соёл манайд бүх талаараа маш сайн дэлгэрч байна. Гэхдээ
энэ нь зарим сэхээтний зүгээс “соёлын түрэмгийлэл” гэсэн нэр аваад байна. Манай
телевизүүдээр солонгос сериалууд олноор гардаг. Солонгос кино гардаггүй өдөр гэж
байхгүй. Нийгмийн тодорхой бүлэг сэхээтэн л “соёлын дайрлага” гээд байгаа болохоос
биш массаараа дургүйцээд байгаа зүйл огт байхгүй. Ихэнх хүмүүс үзээд байна шүү дээ.
Гэхдээ энэ мэт соёлын салбарт хамтын ажиллагаа их чухал байна. “Соёлын түрэмгийлэл”
гэж хэлэгдээд байгаа зүйлийн хэлбэрийг хамтын ажиллагааны хэлбэрт оруулж өгөх нь
чухал байх. Хүмүүс хоорондоо найз нөхөр байхын тулд хамгийн чухал нь биендээ итгэх
итгэлцэл юм. Соёлын энэхүү том нөлөөг үзүүлж байгаа явц маань дан нэг талаасаа урсах
биш, харилцан урсгалтай бол сайн. Муу ч байсан гэсэн манай нэг хоёр киног Солонгост
гаргаж үзүүлдэг ч юм уу, ер нь зарим зүйлийг заавал арилжааны утгаар биш хандах
ч байдаг юм уу, эсвэл хамтарсан уран бүтээл хийдэг ч юм уу, иймэрхүү байдлаар ажиллах
юм бол нийгэмд илүү эерэг сэтгэгдэл төрүүлэх байх гэж бодож байна. Соёлын бүтээгдэхүүнүүдийг
бартерийн журмаар хийвэл хамаагүй илүү үр дүнд хүргэх болов уу гэж харж байна. Солонгосын
одууд Монголд ирээд тоглолт хийгээд л яваад байна. Манайхаас бас ганц нэг хүн уриад
тоглолт хийлгэчихвэл бас л нэг хамтын ажиллагаа болох байх даа.

-Та БНСУ болон БНАСАУ-тай хоёулантай нь сайн харилцаатай байдаг хүний
нэг. Монгол Улс, БНСУ болон БНАСАУ-ууд хамтраад ямар ажил хийх боломжтой вэ?  

-Бидэнд газар нутаг болоод байгалийн баялгийн асар их давуу тал байна.
Дутуу тал нь ажиллах хүчний асуудал юм. БНСУ-ын тухайд өндөр технологитой. Үүн дээр
тулгуурлаад хамтран ажиллах боломж байна. Монгол Улсын тухайд БНАСАУ-аас сонирхох
зүйл юу ч байхгүй. Солонгосын хойг гэдэг бол хүйтэн дайн үргэлжилж байгаа дэлхийн
хамгийн аюултай бүс нутаг. Цэрэг зэвсгийн хамгийн их хүч овоорсон бүс. Гэтэл Монгол
улс өөрийнхөө ирээдүйг Зүүн Хойд Ази руу хардаг. Эдийн засгийн ирээдүйн интеграцид
орно гэсэн бодолтой байдаг. Ийм учраас энэ бүс нутагт болж буй нийгэм, эдийн засгийн
элдэв үйл ажиллагаанд идэвхтэй орж байх ёстой гэж үздэг. Тэр үндсэн дээр бид нар
БНАСАУ руу ханддаг болохоос биш бусад талаараа Монголд өнөөдөртөө эдийн засгийн
ямар ч ашиг байхгүй. Миний үеийнхэн БНАСАУ-ын иргэдтэй илүү төстэй нийгэмд амьдарч
байсан болохоор Хойд Солонгос иргэдтэй харьцангуй сайн ойлголцдог юм. Олон удаагийн
ажиглалтаас үзэхэд БНАСАУ-ын иргэд бидний зүгээс харахад ойлгомжтой мөртлөө та нарын
зүгээс бол ойлгомжгүй байдаг юм шиг санагддаг. Өмнөдийнхөнтэй ярьж байхад Хойд Солонгос
хүмүүсийн талаарх ойлголт нь их муу юм билээ. Хойд Солонгосын дэглэм нуран уналаа
ч гэсэн энэ нь БНСУ-ын хувьд 60-70 жилийн зовлон болно.

–Та Солонгосын Засгийн газар болон Солонгос хүмүүст хандаад хэлэх
үг байна уу?

-Бидэнтэй хамгийн ойр хөршүүд гэх юм бол Солонгос л байна л даа. Учир
нь юу вэ гэхээр хил залгаа оршин байгаа хөршүүдэд мөнхийн асуудал оршин байдаг.
Гэхдээ бид нар танилцаад 20 жил л болж байна. Бие биесээ ойлгох цаг хэрэгтэй байна.
Манайд гурав дахь дэлгэрсэн гадаад хэл солонгос хэл болчихсон байна. Англи хэл,
орос хэл хоёрын дараа орж байна. Тун удахгүй орос хэлийг гүйцээд хоёр дахь гадаад
хэл болж ч магадгүй. Учир нь залуучууд орос хэл сурахаасаа илүүтэйгээр бусад хэлийг
сонгож байна. Иймээс биесээ зөв ойлголцохын тулд зөв мэдээлэл солилцож байх хэрэгтэй.
Миний ажиг­ласнаар хувь хүний нийтлэг араншингаараа манай хоёр орны ард иргэд их
төстэй л дээ. Архи уух нь, архи уучихаад зодолдох нь, хулхидах, хууран мэхлэх нь
хүртэл төстэй. Япон, хятад хүмүүс ингэдэггүй шүү дээ. Энүүгээрээ бие биенээ хулхидаад
бай гэж хэлж байгаа юм биш шүү.

Яагаад өнөөдөр монгол хүмүүс солонгос хүмүүстэй илүү олноор гэр бүл
болоод байгаа юм бэ? Япон, хятад иргэдтэй гэр бүл болох тохиолдол бараг л байхгүй
дээ. Цаад зан ааш нь төстэй болоод л ингэдэг байх. Одоогийн байдлаар 3000 орчим
монгол-солонгос гэр бүл байдаг гэсэн тооцоо байдаг юм билээ. Энэ бас нэг учиртай
л байх гэж бодож байна. Сүүлийн 20 жилд манай улс, Япон улс хоёрын хоорондын харилцаа
маш сайн хөгжиж ирсэн. Гэхдээ манай хоёр орны иргэд хоорондын дотно харилцаа ийм
биш. Солонгосын нэг парламентын гишүүн надад хэлэхдээ “Солонгосын парламентын тэр
олон гишүүдийн 80 хувь нь хувийн болоод албан ажлаар Монголд ирж үзсэн байдаг юм
билээ”. Энэ бас л их сонин тоо. Монголын гишүүд дунд Солонгосыг үзээгүй, тэр дундаа
гурваас доош удаа Солонгос явж үзээгүй хүн байхгүй. Нүүдэлчдийн гол онцлог бол аялж
явах сонирхол ихтэй байдаг. Манайх 2,8 сая хүн амтайгаас жилдээ 1,5 сая хүн хилээр
орж гарч байдаг гэсэн тоо бий. Бүгдээрээ л гадагшаагаа явж байдаг хүмүүс. 90-ээд
оны үед байдал ч их хэцүү байлаа. Тухайн үед гадагшаагаа гарсан хүмүүс тэндээ их
ч үлддэг байлаа. Одоо бол тэд эргэж ирж байна. Харлахаа ч больж байна. Та манайд
ирээд ажиглаа л байлгүй, нүүдэлчид гэдэг бол байгаагийнхаа хэрээр зарлагаддаг хүмүүс
шүү дээ. Ямар үнэтэй машин унацгааж байна? Тиймээс Монголын жуулчид гэдэг бол асар
их мөнгө үрдэг хүмүүс байдаг. Би өнгөрсөн жил 14 орноор явсан байна билээ. Энд тэнд
явж байхад гадаадууд “Та монгол уу, казахстан уу?” гэж асуух юм. Дэлхийн хаана ч
очсон монгол, казахстан хоёр бол маш баян жуулчин гэдэг ойлголт хэдийнэ бий болчихсон
байна.  

2014-03-01