Category: туслах-ангилал

Сүхбаатар дүүргийн худалдаа, үйлчилгээний хэлтсээс наадмаар худалдаа үйлчилгээ эрхлэхийн хүссэн иргэд юу бүрдүүлэх учиртайг мэдээлжээ. Тус хэлтсийн 11 321828 утаснаас мэдээлэл авч болох юм билээ. 

Үндэсний их баяр наадмаар Төв цэнгэлдэх хүрээлэнд худалдаа, үйлчилгээ эрхлэх аж ахуйн нэгж, иргэдийн хүсэлтийг 2014 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдрөөс 2014 оны 07 дугаар сарын 04-ны дотор хүлээн авах юм байна. 

Худалдаа үйлчилгээ эрхлэгчид цагаан өнгийн асар, майхантай байх шаардлагатай гэнэ. 

Хүнсний худалдаа, хоол үйлдвэрлэл эрхлэхэд бүрдүүлэх материал:

1.  Аж ахуйн нэгжийн албан хүсэлт /иргэн бол иргэн өргөдөл/

1.  Аж ахуйн нэгжийн гэрчилгээ /иргэний үнэмлэхний хуулбар/

2.  Дүүргийн засаг даргын Тамгын газартай байгуулсан гэрээ буюу худалдаа, үйлчилгээ эрхлэх гэрчилгээ

3.  Ажиллагсдын эрүүл мэндийн дэвтрийн хуулбар

Бэлэг дурсгалын худалдаа эрхлэгчид:

/Үндэсний үйлдвэрлэлийн бэлэг дурсгалын бараа бүтээгдэхүүний худалдаа байх/

1.  Аж ахуйн нэгжийн албан хүсэлт /иргэн бол иргэн өргөдөл/

2.  Аж ахуйн нэгжийн гэрчилгээ /иргэний үнэмлэхний хуулбар/

4.  Бараа бүтээгдэхүүний товч танилцуулга

Энэ сарын 27 гэхэд ТЗ-ын дээд сургууль, БГД-ийн цагдаагийн хэлтэс, УБ палас, түүний ойролцоох орон сууцнууд, Кёкүшюзан, “Бэгдү” ХХК-ийн орон сууц, 10 дугаар хорооллын замын хойд хэсгийн бүх орон сууц, Техникимпорт, 3 дугаар эмнэлэг орчмын орон сууцнууд, Гэмтлийн эмнэлэг орчмын орон сууцнууд, Далд засал эмнэлэг, Говь саун, 1 дүгээр хороолол УДДТ-1,2,3,4,5-ын дараах бүх орон сууцны байр, ”Сүлжээ” ХК, Саппоро төв, Драгон төв, Авто вокзал, Сонгинохайрхан дүүргийн тамгын газар, 21 дүгээр хороолол, Орчлон хорооллын орон сууцнууд, “Аржанар” ХК-ийн орон сууцнууд, Ханын материалын орон сууцнууд,Толгойтын 5 шарын байрууд, Алтантариа, Нефть бааз орчмын орон сууц,албан газруудад, / ОСНААУГ-ын Ашид мөнх-өргөө,Таван шар-өргөө, Өнөртулга-өргөө, Өнөр энх-өргөө ОНӨААТҮГ-ын орон сууцнууд / халуун усны хязгаарлалт нь зогсож хэвийн горимондоо орно.

 Харин үргэлжлүүлээд буюу энэ сарын 24-нөөс  Сэргэлт УҮГ, Хайрхан ХХК, Эрэл ХХК, Автобус-1 ХК, Гоёо ХХК, ЭХЯ, Монгол Солонгосын коллеж, “Атар өргөө” ХК, УБДС ХК, Хараагүйчүүдийн төв, 19 дүгээр хорооллын орон сууцууд , УБЦТС ХК, Хан–Уул дүүргийн ЗДТГазар орчмын бүх хэрэглэгчи, Гутал ХК, Мишээл ХК, Монголгархивс, “АПУ” ХХК болон Хан-Уул дүүргийн үйлдвэрийн районы бүх албан газар, хэрэглэгчид, ОХУ-ын ЭСЯ, Нийслэл даатгал орчмын болон 40, 50 мянгатын бүх орон сууц,  МҮЭ-ийн Соёлын төв ордон, Голомт хотхоны 5 өндөр байрууд, УИД-ийн орчим, Өгөөж чихэр боов ХК, Хүмүүн эмнэлэг, 5-дугаар хорооллын хуучнаар Тээврийн товчоо орчмын орон сууцнууд, албан газрууд, Эм импекс, Саруул төв, Сарора зочид буудлын орчмын орон сууц,албан газрууд, /ОСНААУГ-ын Энхтулга-өргөө ОНӨААТҮГ, Чин хүрээ-өргөө ОНӨААТҮГ-ын орон сууцнууд / ирэх сарын 7-ныг хүртэл халуун усны хязгаарлалтад орно.

Эдийн засгийн хөгжлийн яамнаас чагнах төхөөрөмж илэрсэн  гэх мэдээлэл багагүй дуулиан дэгдээж байна. Хэн, хаанаас  чагнах төхөөрөмж тавив. Прокурор, шүүхээс  зөвшөөрөл авч  байж чагнах төхөөрөмж тавив уу эсвэл хууль бусаар уу. Эдийн Засгийн хөгжлийн сайд Н.Батбаяр огцрох асуудлыг нь ярихаар өөр дээрээ анхаарал хандуулж шоу хийж байна уу гэх  эргэлзээ, тээнэгэлзэл дагуулсан мэдээллүүд чагнах төхөөрөмж илэрсэн дуулиантай зэрэгцэн амралтын өдрүүдэд өрнөв. Энэ дуулианы эргэн тойронд юу болов, хэн юу хэлэв гэдгийг бид нэхэн сурвалжиллаа. Чагнах төхөөрөмж илэрсэн хэргийг одоогоор Тагнуулын Ерөнхий газрын Мөрдөн байцаах алба шалгаж байгаа гэнэ. Холбогдох хуулийн байгууллагуудаас зөвшөөрөл авч чагнах төхөөрөмж тавьсан  эсэхийг  даваа гаригт тодруулна гэж эх сурвалж мэдээлэв. Хууль хяналтын нэгэн эх сурвалжаас энэ  талаар тодрууллаа.

-Эдийн засгийн хөгжлийн яамнаас чагнах төхөөрөмж илэрсэн гэсэн. Энэ үнэн үү?

-Илэрсэн гэж байгаа. Тэр төхөөрөмжийг нь хараагүй байна. Албан ёсны мэдээлэл удахгүй хийх байлгүй дээ.

-Прокурорын байгууллагаас тодруулахад  энэ тухай мэдээлэл алга гэх юм?

-Тодорхой хэмжээгээр нууцын зэрэглэлд хамаардаг. Тэгэхээр мэдээллийг нь хамаагүй өгөх боломжгүй л дээ. Тодорхой хэмжээний л мэдээллийг албан ёсоор өгөх боломжтой.

-Эдийн засгийн яамнаас гээд байгаа яг хаанаас нь чагнах төхөөрөмж илэрсэн хэрэг вэ?

-Тус яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга Б.Шинэбаатарын өрөөнөөс чагнах төхөөрөмж илэрсэн гэсэн.

-Хууль ёсны  дагуу  тавьсан  чагнах төхөөрөмж юм болов уу?

-Үүнийг судалж байгаа болохоор удахгүй тодорхой болох байх. Мэдээж хууль ёсных байх гэж үзэж байгаа. Дөнгөж энэ талаар шалгаж байгаа тул хэлэх боломжгүй. Мөн  нууцын зэрэглэлд ордог тул ярих ч эрхгүй.

-Н.Батбаяр сайдыг огцруулах асуудал яригдаж байгаа болохоор  нийгмийн анхаарлыг өөр тийш нь чиглүүлэх гэж чагнах төхөөрөмж гэсэн шоу хийж байна гэх юм. Ийм сенсааци дэгдээх боломж байх уу?

-Арай ч үгүй байлгүй дээ. Олон нийт юу гэж үзэж байгааг мэдэхгүй. Хуулийн байгууллага хуулийнхаа дагуу л ажиллана шүү дээ. 

-Яаманд аль хуулийн байгууллагаас чагнах төхөөрөмж тавьсан нь тодорхой болсон биз дээ?

-Авлигатай тэмцэх газраас яаманд чагнах төхөөрөмж тавьсан бололтой гэсэн хариултыг өгсөн юм. Хуулийн хүрээний эх  сурвалжууд ч АТГ чагнах төхөөрөмж тавьсан гэж хэлж байв. Харин  албан ёсны  мэдээлэл өгөхөөс татгалзаж байлаа. Сайд Н.Батбаяр, Төрийн нарийн бичгийн дарга Б.Шинэбаатар болон Эдийн засгийн яамны эх сурвалжуудаас  энэ талаар  тодруулах гэсэн боловч утсаа авсангүй. Утсаа авсан нэгэн нь энэ талаар хариулт өгөх боломжгүй гэсэн тайлбар хэлсэн юм. Юутай ч УИХ-ын нэгдсэн чуулганы үеэр Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг мэдээлэл хийлээ. “Н.Батбаяр сайдын удирддаг Эдийн засгийн хөгжлийн яамны зарим өрөөнөөс чагнах төхөөрөмж илэрсэн байна”, үүнтэй холбогдуулан Ерөнхий сайд өрөөндөө бүх яамдын Төрийн нарийн бичгийн дарга нарыг цуглахыг хүсээд байна” гэсэн аж. УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанд Эдийн засгийн хөгжлийн сайд Н.Батбаяр оролцоогүй гэнэ. Түүний оролцоогүй шалтгааныг  Төрийн нарийн бичгийн дарга Б.Шинэбаатар болон тагнуулын байгууллагын албан хаагчдын хамт “чагнах төхөөрөмжийн учрыг олохын тулд гадуур ажиллаж байна” гэж Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг мэдээлсэн гэнэ. Үүнээс өөрөөр албан мэдээлэл хэвлэлээр гараагүй байгаа юм.

Бусдыг тагнах, чагнах зориулалттай төхөөрөмжийг Тагнуулын ерөнхий газар, ЗХЖШ-ын Цэргийн тагнуулын газар, ХХЕГ-ын Хилийн тагнуулын газар, Эрүүгийн цагдаагийн газар, ШШГЕГ- ын Гүйцэтгэх алба, Авлигатай тэмцэх газрын ажилтнууд гүйцэтгэх ажлын шугамаар ашиглах эрхтэй юм байна. Мөн манай улс  хил, гаалиар чагнах төхөөрөмж оруулж худалдахыг  хатуу хориглодог. Энэ үйл явдал­тай холбогдуулан чаг­нах төхөөрөмжийн хэрэг­сэл манайд хэр элбэг байд­гийг сонирхлоо. Таг­нах зориулалттай төхөөрөм­жүүдийг  хууль бусаар оруулж ирэн энгийн иргэдэд зарж байсан тохиолдол нэг бус удаа гарч байсан байна. Ялан­гуяа  орон нутгийн болон УИХ-ын сонгууль дөхөөд ирэхээр чагнах төхөө­рөмж хууль бусаар зарах тохиолдол багагүй гардаг гэнэ. Тухайлбал, Тагнуулын ерөнхий газрын Орхон аймаг дахь Тагнуулын хэлтэс тус аймаг дахь худалдааны төв, дэлгүүрүүдэд гэнэтийн шалгалт хийж, тагнах, чагнах зориулалттай найман төрлийн техник хэрэгсэл хураан авч байжээ. Энэ явдал өнгөрсөн оны тавдугаар сард илэрч байсан аж. Манай улсын дөрвөн иргэн дээрх тоног төхөөрөмжийг зарж байсан бөгөөд мэдүүлэг өгөхдөө “Ашиг олохын тулд авчирч зарсан мөн бусдын захиалгаар авчирсан техник хэрэгсэл ч байсан. Сонгууль дөхөхөөр ийм төхөөрөмжийн захиалга, борлуулалт эрс нэмэгддэг. Гадаадын иргэд заримыг нь тусгайлан захиалж авчруулдаг” гэжээ.

 Манай улсад орж ирж байсан төхөөрөмжүүдийг  сонирхвол нууцаар дүрс бичлэг хийх аппарат, дуу хураагч, камертай цаг, түлхүү­рийн оосор, үзэг, флаш, товч, нүдний шил, үнсний сав болон гар утасны сим карт ашиглан, бусдын яриаг зайнаас сонсох зориулалттай техник зэрэг зүйлс  түгээмэл байдаг гэнэ. 

Монгол Улсад амьдарч байгаа ямар ч иргэн амар амгалан амьдрах нь хуулиараа зохицуулагдсан байдаг. Хоёр тохиолдолд  мөрдөх, тагнах эрх хуулийн байгууллагад байдаг.  

Д.МАРГАД

Хятадын Шинжаан Уйгурын Өөртөө засах орны аюулаас хамгаалах хүчний байгууламжид бүлэг этгээд өнөөдөр халджээ. Халдсан 13 хүнийг цагдаа нар буудан хөнөөсөн байна.

Халдагчид Кашгар хотын байгууламжид машинтай очиж, тэсрэх төхөөрөмж дэлбэлжээ. Үүний улмаас гурван цагдаа шархадсан аж. Дэлбэрэлтийн уршгаар учирсан хохирлын хэмжээ тодорхой бус байна.

Шинжаанд сүүлийн үед удаа дараа эсэргүүцэл, халдлага болсны улмаас олон хүн амь үрэгдсэн билээ.

Шашны үйл ажиллагааг нь хатуу хянаж, олонх болох хан үндэстэн хятадуус ялган тэгш бус хандаж буй Хятадын засгийн газарт үндэстний цөөнх уйгарчууд дургүйцэж байна.

Тухайлбал, өнгөрсөн сарын 22-нд халдагчид Шинжааны нийслэл Өрөмч хотын зах руу хоёр машинтай дайран орж, тэсрэх төхөөрөг дэлбэлэн 39 хүний аминд хүрсэн юм.

Мөн өнгөрсөн дөрөвдүгээр сард Өрөмчийн төмөр замын буудалд болсон дэлбэрэлтэд гурван хүн амь эрсэдсэн.

“Нэг цэрэг хамт зүтгэж байсан таван нөхрөө буудан хөнөөж, таван цэргийг шархдуулан хэргийн газраас буу, сумтай зугатсан” гэж Өмнөд Солонгосын армийн албан ёсны төлөөлөгч мэдэгдлээ.Умард Солонгостой залгаа хилийн ойролцоох заставт Өмнөд Солонгосын нэг цэрэг хамт зүтгэж байсан таван нөхрөө ийн буудан хөнөөжээ. Мөн тэрээр таван цэргийг шархдуулчихаад зугтжээ. Одоо сэжигтэнг эрэн сурвалжилж байгаа гэнэ. 

Хоёр Солонгос хоорондын байдал хурцадмал байгаа ч энэ нь хил дамнасан хэрэг гэх шинжгүй байна

Умард болон Өмнөд Солонгосын хэдэн арван мянган цэрэг дэлхийн хамгийн хатуу харуул хамгаалалттай хил болох хоёр улсын хилийн дагуу байрлажээ.

УИХ-ын дарга З.Энхболд энэ амралтын өдрүүдэд Орхон аймагт ажиллаж байна. УИХ-ын дарга тус аймгийн удирдлагуудтай уулзалт хийсний дараа, өдөртөө 8000-10000 ширхэг маск үйлдвэрлэх хүчин чадал бүхий “Мөнхийн цагаан жим” ХХК-ийн үйл ажиллагаатай танилцав. Импортыг орлох бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж буй “Мөнхийн цагаан жим” ХХК 12 ажилтантай бөгөөд дөрвөн давхар даавуун материал болон дөрвөн төрлийн дагалдах хэрэгслээс бүрддэг маскийг эх орондоо үйлдвэрлэж байгаа юм. Тус үйлдвэр нь илүү нарийн төрлийн тоосонцорыг шүүх давуу талтай буюу  35 ба 50 граммын Н95 төрлийн дагалдах хэрэгслээс бүрдсэн маскийг “Эрдэнэт” үйлдвэр болон Багануурын уурхайд захиалгын дагуу нийлүүлдэг аж. Масканд клапан суурилуулж өгснөөр амьсгалахад хялбар болгосон бөгөөд барилга, уул уурхай, цементийн үйлдвэр болон металлын үйлдвэрт хэрэглэх зориулалт бүхий маскны зах зээлд нийлүүлэлтийг нэмэгдүүлэх шаардлагатай байгаа гэнэ.

Мөн энэ өдөр УИХ-ын дарга З.Энхболд 1997 оноос хойш Орхон аймагт катодын цэвэр зэс, 2005 оноос эхлэн зэс утас, 2007 оноос эхлэн цахилгааны зэс утас үйлдвэрлэж буй “Эрдмин” ХХК-ийн үйлдвэрт зочиллоо. Энэ үйлдвэр нь 107 ажилтантай  бөгөөд өнөөдрийн байдлаар 30 гаруй төрлийн цахилгааны зэс утас үйлдвэрлэж байгаа юм. “Эрдмин”компанийн үйлдвэрлэсэн катодын зэс нь Лондонгийн металлын биржийн “А” зэрэглэлийн шаардлага хангасан 99.999%-ийн сорьцтойгоороо онцлогтой болохыг тус компанийн захирал Ж.Дамдинжав танилцууллаа.

Орхон аймагт 2012-2016 онд 11276 айлын орон сууцыг барихаар барилгажилтын ажил явагдаж байгаа юм.  “Монгол Дайвин” ХХК нь Эрдэнэт хотод “Эко хороолол”-ын ажлыг эхлүүлсэн байна. Тус компанийн ТУЗ-ын дарга н.Саруулсайхан “Эко хороолол”-ын талаарх танилцуулгыг хийв. Тэрээр хэлэхдээ, Эрдэнэт хотод анх удаа орчин үеийн хаус хороолол барьсан болохоо хэллээ. Тус барилгын м.кв-ийн үнэ нь 1.250.000 төгрөг бөгөөд 600 мянган төгрөгийн цалинтай иргэн сар бүр 200.000 мянган төгрөгийг төлөөд энэхүү хаус хорооллыг ипотекийн зээлд хамрагдан авах боломжтой юм байна. УИХ-ын дарга “Эко хороолол”-той танилцах үеэр хэлсэн үгэндээ, Орон сууцны үнэ м.кв тутамд 200-300 мянган төгрөгөөр буурсан үзүүлэлт байгааг дурдлаа. Мөн хууль эрхзүйн орчны хувьд Улаанбаатар хотод иргэд 8 хувийн орон сууцны зээлд хамрагдаж байгаа бол хөдөө орон нутгийн иргэд хөнгөлөлттэй буюу 7 хувийн зээлд хамрагдах нөхцөл байгаа. Иймд иргэдийг орон сууцжуулах бодлого эрхзүйн орчноор баталгаажсан болохыг онцоллоо.

-Марксист лениннист үзэл сурталгүй түүхэн тэмдэглэл-

Улсын төрийн түүхэнд дөрөвхөн сар ажиллаад асар ихийг бүтээж түүхэн хүн болсон зүтгэлтэн байхад дөрвөн жил ажиллаад, дөчин жил улираад юу ч хийж, юугаар ч гийгүүлж чадаагүй нэгэн бас байдаг. Намын тогтолцоотой болсон Монгол Улсын хоёр дахь Ерөнхий сайд Бодоо үүрэгт ажлаа өгөхдөө “Мөхөс би таван сар ажиллах хугацаандаа энэ төрд хар буруу санасангүй, анх Ардын нам, ардын засгийг байгуулах гэж санал сэдлийг олсон тэр үеэс эхлээд эдүгээ хүртэл чөмгөө дундартал зүтгэж явлаа” гэж мэдүүлсэн байдаг. Бодоо Ерөнхий сайд болон Гадаад хэргийн сайдаар дөрвөн сар гаран ажиллах хугацаандаа ямар ажил хийж бүтээсэн талаар архивын баримтаар тоймлон хүргэе.

-Үндсэн хууль боловсруулж, Улсын хурлаар батлуулах ажлын хэсгийн ахлагч

Ерөнхий сайд Бодоо уг ажлын хэсгийг ахалж, комиссын бүрэлдэхүүнд эрдэмт түшмэл Жамсрангийн Цэвээн, Жамъян, Бат-Очир, Чагдаржав, Данзан, Жалханз хутагт, яамдын сайд нар оржээ.

-Бодоогийн Засгийн газар хүн амын тооллогыг 1922 онд багтаан явуулах шийдвэр гаргав.

Хүн амын тооллогод овог, отго, хошуу, яс, үндэс, гарал үүсэл, лам, хар аль нь болох, угсаа залгамжилсан тайж мөн эсэх, хөрөнгө чинээ, эр эм, нас хүйсийг тодорхой бичихийг шаарджээ. Монгол Улсын хэмжээнд хамгийн нарийвчлалтай хийгдсэн, хүн амын анхны тооллого гэж үздэг. Уг тооллогын дүн, архивын баримт одоо ч ач холбогдлоо алдаагүй төдийгүй улам үнэд орж монголчуудын овог удмаа тогтооход ач тусаа өгсөөр байгаа юм.

-Бодоогийн Засгийн газар гадаад орнуудтай худалдааны болон дипломат гэрээ байгуулсан

Бодоо Зөвлөлт Орос улстай төлөөлөгч солилцож, улс төр болон эдийн засаг худалдааны гэрээ байгуулсан. Мөн Хятад улстай худалдааны гэрээ байгуулахад Америк, Зөвлөлт Орос улсыг зуучлах талаар нот илгээж хүсэлт тавьсан байдаг. Түүнчлэн Америкийн нэгдсэн улстай худалдааны болон түншлэлийн гэрээ байгуулах тухайгаа албан нот илгээж, Хятадад суугаа консултай олонтаа уулзсан. Америкт айлчлах бэлтгэл хийж байсан. Алс Дорнодын Бүгд найрамдах улстай дипломат харилцаа тогтоосон. Япон улстай дипломат харилцаа тогтоох нот явуулж, төлөөлөгч илгээсэн. Төвд улстай найрамдалт харилцааны уламжлалаа үргэлжлүүлэх нот явуулснаас үзэхэд олон улстай харилцаа холбоотой байхыг илүүд үзсэн нь илт харагддаг.

-Бодоогийн Засгийн газар Монгол орноос цагаантны цэргийг хөөн гаргах томоохон операци зохион байгуулав

Энэ ажлыг амжуулахын тулд ЗХУ-аас хоёрдугаар ээлжийн орос цэргийг Монголд оруулсан байдаг. Ерөнхий сайд Бодоо ЗХУ-ын ардын комиссарт “Цэргийн тусламж үзүүлнэ үү” гэсэн бичиг явуулжээ. Монголын Засгийн газрын бичгийн хариуд ЗХУ цэрэг, зэвсгийн тусламж ирүүлжээ. Бодоо сайд баруун Монголыг цагаан цэргээс цэвэрлэх операцийг Хатанбаатар Магсаржаваар удирдуулжээ.  

-Бодоогийн Засгийн газар гадаадын өрийг дур мэдэн төлөхийг хориглосон

Засгийн газрын хурлаар эдийн засгийн бодлогын тухай авч хэлэлцэн, аймаг хошуудын ноёдын тавьсан гадаадын өрийг дур мэдэн төлөхийг хориглов. Орос, Хятадын пүүст тавьсан өрийн судалгааг хошууд тус бүрээр гаргаж, Сангийн яаманд ирүүлэхийг тушаасан байдаг.

-Тариалангийн газрыг гадаадын иргэдэд түрээслүүлэв

Мөн гадаад иргэдэд тариалангийн газар түрээслэн тариа тарихад авах татварын хэмжээг шинэчлэн тогтоохыг Сангийн сайд Данзанд Засгийн газрын хуралдаанаас үүрэг болгожээ.

-Хуучин засаг ба засаг бус ноёдод Сангийн яамнаас олгодог цол, зэрэг дэвний мөнгийг хасав

Бодоогийн Засгийн газрын зоригтой хийсэн том арга хэмжээ бол хуучин засаг ба засаг бус ноёдын цол зэрэг дэвний мөнгийг Засгаас олгодгийг зогсоожээ. Үүгээр их мөнгө хэмнэж чадсан боловч удам дамжсан ноёд, түшмэдийн томоохон эсэргүүцэлтэй тулсан байна. Сэцэн хаан, Түшээт хан аймгийн урд талын хошуудын нэр бүхий ноёд харьяат ардаа аваад дундад улс руу нүүх хөдөлгөөн хүртэл өрнөж байжээ.

-Бодоогийн Засгийн газар Сангийн яамнаа 100 дугаартай телефон аппарат ашиглалтад оруулах үүрэг өгөв

Засгийн газар Оросын утасны хорооноос 100 хэрэглэгч холбогддог станц худалдан авах. Уг утасны зардлыг төлөгч иргэд гадаадын пүүсүүдэд тавиулах ба нэн тэргүүнд Засгийн газар Богд хааныг утастай болгох арга хэмжээ авчээ. Дэлхийн боловсон улсын нэгэн адил телефон утастай болж утасны хороо байгуулах үүргийг Сангийн яаманд өгчээ.

-Төрийн ямар ч өндөр албан тушаалтан лам, ноёд нар энгийн ардыг “чи” гэж хэлэхийг зогсоох шийдвэр гаргав

Бодоогийн Засгийн газар тэр үед ёс зүйн хэм хэмжээ, соёлын талаар олон асуудал хэлэлцэж байсны дотор нэг сонин шийдвэр бол төрийн ямар ч өндөр албан тушаалтан энгийн ардыг эс хүндлэн доорд үзэж “чи” гэж чичихийг зогсоосон явдал байлаа. Ямар ч албан тушаалтан эгэл ардыг чи гэлгүй “та” гэж хүндлэн харьцахыг үүрэг болгосон байна. Монгол төрд ёс суртахууны томоохон өөрчлөлт авчирсан энэ арга хэмжээг ард түмэн сайнаар хүлээн авч хэв хэмжээ болсон байна.

-Бодоогийн Засгийн газар намын байгууллага захиргааны ажилд оролцохгүй нь дээр гэсэн шийдвэр гаргав

Цорж лам Санжаажамц Ардын намын төв хорооны тушаалаар нэр бүхий хэдэн хошуунд ардын намын үүр байгуулан дэлгэрүүлэхээр урьд томилогдон гараад хараахан түшээт вангийн хошуу өөртөө намын үүр байгуулсан явдлыг мэдээгүй бөгөөд анги тусгаар үүр байгуулсан буй заа. Ер нь аливаа хошууны ардууд өөрсдөө эрхлэн байгуулсан хошуу тамгын газраас зөвшөөрсөн намын үүрүүд хүчинтэй бөгөөд энэ ажилд намын байгууллагыг давхар оролцохыг зогсоох хэрэгтэй гэжээ. Намын төв хорооны шийдвэрээр болон Цорж лам Санжаажамцын байгуулсан намын үүрийг хүчингүй хэмээн тооцов. Энэ мэтчилэн олон ажилд хошууны тамгын газар нэгэнт шийдсэн бол намын байгууллагыг хажуунаас давхар ажил явуулахыг зогсоож, Цорж лам Санжаажамц нарын байгуулсан үүрийг татан буулгаж үүнийг мэдтүгэй гэж олон хошуу чуулган дарга нарт Ерөнхий сайд бичиг явуулжээ.

Бодоогийн Засгийн газар үндсэндээ дөрвөн сар гаран болсон боловч иймэрхүү олон ажил амжуулжээ.  

Төрийн шагналт яруу найрагч Ренчингийн Чойномын тухай олонтаа сонсч,
шүлэг бүтээлийг нь уншиж байлаа. Амьд сэрүүнд нь нөхөрлөж явсан, нэгэн үед амьдарч
явсан хүмүүсийн дурсгал дурсамжууд олон бий. Хамгийн ойр дотно явсан хүний нэг нь
Ардын уран зохиолч Шаравын Сүрэнжав. Тиймээс Р.Чой­номын талаар ярилцахаар Ш.Сүрэнжав
найрагчтай уулзсанаа толилуулж байна. 

 -Та
хоёр хэзээнээс нөхөрлөж эхэлсэн юм?

-1962 онд өөрөө надтай уулзъя гэж хэлүүлж байгаад бид танилцаж байлаа.
Гоголь маягаар хагалж сам^­на­сан халимагтай, ёжтой инээм­сэглэсэн, дунд
зэргийн нуруу­тай, онигор нүдтэй, өндөр хүзүүтэй, монхор хамартай  хүн байсан. Мөр нь жаахан хазгайдуу байсан нь
ясны сүрьеэ өвчнөөс болсон юм шиг билээ. М.Гомбосүрэн гэж миний дотно нөхөр зураач
түүний тухай анх хуучилж, би бас танилцах юмсан гэж гэж хэлж, түүний дараа хар бэхээр
ихэд гоёмсог бичсэн захидал, зурагтай хамт надад Чойном илгээсэн. Үүнээс хойш бид
сарын дараа уулзаж танилцсан.

-Тэр
үед хэдий хэр настай байсан юм?

-Залуухан байсаан. На­даас хоёр ах юм шүү дээ. 1936 онд төрсөн. Ээж­тэй­­гээ
цуг дөрөвдүгээр дэл­гүү­рийн дээхнэ давхарт 
амьдардаг байлаа. Сүүлд нь  Лхагважавтай
суугаад “Хүн” романаа бичсэн.  “Залуу нас”
найраглал нь эхэлж гарсан юм. Тэр хоёрыг нь Эвлэлийн төв хороо л хэвлэсэн шүү дээ.
Тэгээд овоо байсан. Тэгээд л Нинаг Пашкагаас салгаж суугаад.

-Чойномын
эхнэр Нина орос гаралтай хүн үү.

-Жинхэнэ монгол бүсгүй. Газар зүйн анги төгссөн, их царайлаг эмэгтэй
байлаа. Пашка гэж “Улаанбаатарын мэдээ” сонины дугуйлангийн эрхлэгч хүн байсан.
Пашка дандаа зохиолчдод эхнэрээ алдсан. Түрүүчийн эхнэрийг нь нэг зохиолч авч суугаад   дараачийн эхнэрээ Чойномд алдсан. Пашка ч бас
монгол хүн.  Тэр үед орос нэр их өгдөг байж.   Одоо ч Нина нь байдаг шүү дээ. Нина Чойном хоёрын
охин  нь 
Хулан.   Лхагважавтай амьдарч  байхдаа Эрдэнэном  гэдэг хүүхэдтэй болсон. Одоо Лхагважав  нас барсан. Хуучин нөхөртэйгөө эргээд суучихсан
юм даг. Түүнтэй Нинагаас өмнө сууж байсан. 
Автобусны кондуктор хийдэг байсан.

-Чойномын
үр хүүхэд гэхээр хоёр л хүүхэд байдаг юм байна, тийм үү?

-Албан ёсны хоёр хүүхэд л байсан. Өөр элдвийн хүү­хэнтэй холбогдсон
нь зөндөө л дөө. Сүүлдээ хүүхэн бүхэн Чойномын эхнэр байсан, архи уусан, шоронд
орсон хүн болгон л найз нь болж хувирсан шүү дээ.

-Ямар
хүмүүстэй дотно нөхөрлөж байсан юм?

-Бидний 60-аад оныхонтой л их нөхөрлөдөг. Нэр дурдвал хагас нь хаягдаад
гомдох байлгүй дээ.

-Яагаад
шоронд орсон юм бол, бичсэн шүлэг, найраг нь тухайн цагийн үзэл суртлын эсрэг болоод
тэр үү?

-Улс төрийн эсэргүү шүлгээ хүнд тараасан  гэж. Түүнээс тийм юм бичлээ гэж шүүхийн тогтоолоор
яллаагүй юм. Эсэргүү зохиолыг бусдад дамжуулж сурталчилсан гэж баригдсан. “Уур минь
хүрч байна” гээд л  шүлгүүд байгаа шүү дээ.
Очирхуяг гэж нэг найз нь шүлгийг нь хуулж аваад Өвөрхангайд айлын найран дээр уншихад
нь “Хэдийдээ ийм шүлэг энэ бичдэг юм” гээд хэсгийн төлөөлөгч сэжиглэхгүй юу. Очирхуягийг
барьж хоёр сар байцаахад өнөөх нь “Минийх, би бичсэн” гэж хэлээд, сүүлдээ л байцаалтанд
тулгагдаад “Чойном гэж хүн бичсэн” гэж хэлээд Чойном дараа нь баригдсан юм. Тэгээд
дөрвөн жилийн ял авсан. 1970 онд  Очирхуягтайгаа
цуг Хажуу улааны чанга дэглэмтэй хори­ход ял эдэлсэн дээ. Тэгээд гарч ирсэн хойно
нь эхний гурван жил Улаанбаатарт амьдрахыг хориглосон юм. 

-Нутаг
заажээ дээ.  Тэгээд хаана байсан юм?

-Хэнтийн Дэлгэрхаан су­манд Нармандахынд бай­гаад, дараа нь Батноровт
дүү Туяагаа бараадах гэж очоод өөрийнхөө гараар пин бариад нэг хэсэг амьдарсан юм.  Хамгийн сүүлийн дурлал нь Цэрэндулам гэж эмэгтэй  байв. Тэдний дундаас хүүхэд гараагүй, 1974 оны
намраас 1975 оны хавар хүр­тэл амьдар­сан. “Нэгэн хайрын дууль буюу Р.Чойном” гэж
би тэр хоёрыг  бичиж байв. Хүн нь хэн юм гэж
харуулах  гэсэн санаа.

-Сургууль
соёл төгссөн үү, орос хэлтэй байсан байх аа…

-Долдугаар анги л төгссөн хүн. Биеэ боловсруулсан хүн дээ. Орос хэлийг
их сайн сурч Расул Гамзатовыг маш сайн орчуулсан. Казах хэлийг ясны больницод (сүрьеэгийн
эмнэлэг) хоёр жил болохдоо сурсан байдаг. Англи хэл үзнэ. Амьдралд тохиолдсон сонин
хачныг наргиа шүлэг болгоод биччихнэ.

-Шоронгоос
гарч ирээд эмнэлэгт байсан хэрэг үү?

-Шоронд орохоос өмнө 1958-1960 онд сүрьеэгээр хэвтсэн байдаг. Өөрөө
их авьяас^­­тай хүн учраас орос казах хэл сурсан. Казах хэл өөрт нь заасан  казах хүнтэйгээ  намайг танилцуулахаар Налайхад дагуулж очиж байлаа.
Чойном сэтгэл нь хөдөлбөл казахаар сүүл, толгой холбож бичээд өөрийнхөө зургийг
зураад зарим хүнд дурсгадаг байсан.

-Зураг
зурна, шүлэг бичнэ, өөр ямар авьяастай  байв?

-Сийлбэр хийнэ, зураг зурна. “Шөнө ургасан цэцэг” номын минь хавтасны
зур­гийг зурсан. Орчуулга хий­нэ. Морин хуур сийлсэн нь музейд байдаг. Шүдний сой­зон
дээр сийлбэр хийгээд л хүнд бэлэглэдэг байсан. Цоолбор хийнэ. Гэрэл зураг авна.  Хөгжим сонирхоно.

-Ааш
араншингийн хувьд ямар хүн байв, шүлэгнээс нь харахад ширүүн,  омголон хүн байсан юм шиг…

-Түүний тухай нэг кино хийсэн байдаг даа. Кинонд гаргаснаас өөр хүн
байсан юм шүү дээ. Хүнтэй хэрэлдэнэ гэж байхгүй. Архи уудаг ч айхтар ааш аяг гаргаад
байх нь ховор. Цэцэн цэлмэг,  юмыг онож хэлнэ
гэж жигтэйхэн. Чойном манайд байж байхад үдийн хоолонд эхнэр маань бүхэл мах чанаж
өгөхөд багалзуурын мах огтолсноо

“Баячууд дээдсийнхэн дотроос

Балмад танхай хүүхдүүд төрөх юм

Аргагүй дээ

Багалзуурын мах бул­чирхайтай байдаг хойно доо” гэж хээвнэг
инээж суусан. 

Түүний тухай нэг кино хий­нэ гэж жүжигчин Сосорбарам хэлээд зохиолыг
нь би бичсэн. Завдал нь болоогүй юм байл­гүй, кино нь гараагүй л байгаа. Харин түрүүнд
хэлсэн кино бол аль хэдийнээ гарчихсан шүү дээ.   

-Яруу
найрагч Ш.Уянга агсны гол дүрд нь тоглосон кино байхаа…

-Тийм. Тэр кино арай л улстөржүүлчихсэн юм. Архи уух нь уудаг. Гэхдээ
тийм гуларчихсан хүн байгаагүй. Яахав ажил хийх дургүй, хүнтэй тогтож суух дургүй,
гэр ахуйн хүрээнд баригдана гээд зоргоор байх гэдэг л  хүн. Тэгээд айлын орон дээр л өөд болсон хүн шүү
дээ. Архи ууж,  ажил хийхгүй болоод тэр үү
ах дүү нь дандаа харж хандаад байсангүй.

-Эцэг
эхээс олуулаа хүн үү?

-Олуулаа байсан юм би­лээ. Айлын хоёр дахь хүү нь. Дөрвөн дүү охинтой.
Төр­сөн нэг ах нь хөдөө адуу­чин хүн саяхан хүртэл байсан. Хэдэн эмэгтэй дүү нь
байдаг. Чойномыг тэд нь нэг хоёр хоногоос гэртээ хэтрүүлэхгүй дээ. Өөрөө ч тогтож
байдаггүй байсан биз. Амьдралын сүүлийн өдрүүддээ Дэмбэрэлийн гэдэг айлд л байсан.
Дэмбэрэлийн эхнэр Сугармаа тэр хоёр асарч, байлгаж. 1979 оны дөрөвдүгээр сарын
29-нд тэр айлын орон дээр өнгөрсөн юм.

–
Үзэл суртлын үед зохиол бү­тээлээ хэвлүүлэхэд хэцүү байсан байх..

-“Залуу нас”,  “Хүн”  роман нь хэвлэгдсэн ч шүлгийн түү­вэр нь гараагүй
байв.  Түүврээ гаргая гэхээр тэр үеийн Зохиолчдын
хорооны удирдлагууд ч дэмжээгүй байх. Номыг нь гаргахгүй хавчигдаад байлаа. Чойном
бидэн шиг шүлэг бичихгүй шүү дээ. Хамаагүй л тууна.  Гэлээ гээд бид ч бас цаг үеэ дандаа дагаад байгаагүй
юм. Хавчлагатай ч гэсэн бид юмаа хийж л байсан. Гэхдээ бидний шүлгийг тайзан дээр
уншиж болдог. Чойномынх болохооргүй л байсан байх­гүй юу. Их хамаагүй хэлчих­сэн,
ресторанд архи уух гээд л бандаашны тухай шүлэг бичнэ. Ажилгүй  тэнэж явахдаа болохгүй  муу улстай нөхөрлөнө, тэд нь ашиглаж  иймэрхүү рестораны шүлэг уншуулдаг.  

-Шоронгоос
гарч ирэхэд та тосч авсан гэдэг….

-Тиймээ, би бага охин  Өнөрөөгөө
дагуулаад, нэг муу хиймэл цэцэг барь­чих­сан лонхонд сүү хий­чих­­сэн, бас болоогүй
өмд­ний­хөө халаасанд архи нуу­гаад шоронгоос гарахад нь тослоо. Дотоод яамны арын
гуанз байсан. Одоо алга болсон уу, байгаа юм уу мэдэхгүй. Чанх араар нь ороход баруун
Сонгинохайрхан тал руу харсан хаалгатай гуанзны хоёр дахь шатны тэндэх хаалгаар
гаргаж ирсэн дээ. Өвөл байлаа. Тэр авч очсон сүүг их бэлгэшээж билээ. Сүүлд нь би
“Энд болдог юм уу. Нэг архи аваад ирсэн” гэж хэллээ. “Яадаг юм, наадахаа өгөөдөх”
гээд шатны өнцөг дээр сууж байгаад, гаргаж өгсөн хоёр хүнтэйгээ хувааж уусан. 

-Чойномыг
онцгой авьяас­тай нэгэн гэхээс гадна цаг үеэ шуудхан шүүм­жилдэг гудамжны шүлэгч
төдий гэж хэлж ярьдаг хүмүүс ч бий. Та энэ тухай юу хэлэх вэ?

-Авьяасгүй гэж хэн хэлэх юм. 
Асч, адарч, алдаж  л явсан хүн. Би
дээр хэлсэн шүү дээ. Архи уух гэж рестораны шүлэг хүртэл бичдэг байсан гэж.  Ер нь бол хавчигдаад юмыг нь гаргаж өгөхгүй болохоор
хэцүү шүү дээ. Их буу Дамдин гэж энэ тэрийн шүлгийг засч өгдөг байсан. Гэтэл Дамдины
дэгс ярианд итгээд Цэдэнбалд “Тэгшээгийн ээжийн захидал” гэж бичиж байв. Байтагт
байлдсан Тэгшээ баатрын тухай их буу Дамдины үгээр буруу ойлгоод л бичсэн хэрэг.
“Хундаганд хийгээд ууж байгаа коньяк чинь миний хүүгийн цус шүү дээ…” гэх мэтээр
бичсэн байсан.  Тэгээд сүүлд нь би энэ талаар
үнэнийг мэдээд “Чамд худлаа хэлсэн байна лээ. Чи тэрэнд нь автаад ийм юм бичих гэж
дээ” гэж зэмлэж байлаа. Чойном надад “Дамдин гуай ярихаар итгээд уур хүрээд бичсэн”
гэж хэлсэн. Ер нь жаахан эсэргүү, хориотой үед “Нүцгэн биеийг алдаршуулъя” гээд
бичдэг. Дарга нарт бас  дургүй. Хамаа­гүй
ч хэлдэг байж. Дээр нь нэг алдаа хий­­сэн. Би хамаагүй хүнд ярьдаггүй юм. Намын
хурал дээр Б.Явуухуланг хутга барьж элдэж байв. Би хутга барьж элдэх байтугай намын
хурал дээр согтуу очоод заяатай алуулаагүй шүү дээ. Тэр үед чинь нам гэдгийг толгой
дээрээ шүтдэг байсан үе. Явуухулан 500 төгрөг зээлчихээд өгөхгүй байж. Явуугийн
эхнэр ч хатуу хүн. Явуу гурван төгрөгтэй 
л явдаг байсан шүү дээ. Архи  уух нь
дур нь хөдөлсөн үү,  өөр юманд зарцуулах хэрэг
гарсан уу, Чойном тэр үед нь мөнгөтэй ч байж таарч. Тэр цагийн таван зуун төгрөг
гэдэг чинь их мөнгө. Хичнээн архины шил мөнгө. Гэтэл намын хурал болж байхад “Явуу
мөнгө өг” гэхэд нь Явуухулан “Нөхөр минь намын хуралтай байна ш дээ” гэж уруулаа
шилэмдээд намаар гул барихад нь Чойном “Чиний тэр муу намын хурал надад ямар хамаатай
юм” гээд тонгорог бариад гүйхэд нь Явуу ширээ тойрч зугтаад С.Эрдэнэ хөндөлсөөд
“Чи яаж байгаа нөхөр вэ” гэхэд “Зайл муу Буриахай” гээд баахан ширээ тойрч элдээд
Явуу зугтаах үед нь Удвал гуай “Алив Чойномоо, наад хутгаа надад өгчих” гэлээ. Чойном
өгчихсөн. Удвал гуай тонгоргыг нь эвхэнгээ “За Явуухулан чи мөнгө авсан нь үнэн
үү” гэхэд “Үнэн” гэлээ. “Чи хэзээ өгөх юм” гэж Удвал гуай асуухад Явуу “Нэг дэх
өдөр цалин буухаар өгнө”. Удвал гуай Чойномд хандан “За сонсов уу. Чамд мөнгийг
чинь нэг дэх өдөр өгье гэж байна. Нэг дэхь өдөр хүрээд ир. Би аваад өгье, чамд.
Одоо та хоёр тэврэлд”  гээд тэврэлдүүлсэн.
“Намын хурал дээр хутга барих нь байтугай согтуу очдоггүй юм чинь Удвал гуай дотроо
“Энэ ер нь хүмүүжихэд жаахан гэм­гүй нөхөр байна” гэж бодсон бо­лов уу. Тиймээс
ч Галсан шиг бүтээлийг нь гаргая, хэвлүүлье гэж хөөцөлдөж гүйгээгүй байх гэж би
л хувьдаа боддог юм. Тэгэхээр хувийнх нь алдаа бас нөлөөлчихсөн шиг. Гэхдээ байнга
тийм ааш араншин гаргадаг хүн байгаагүй юм шүү.

-Олон
шүлгүүдийг нь та эмхэтгэн гаргасан гэдэг..

– Амьдад нь яруу найргийн номын түүвэр зохиол ер гараагүй. Би түүвэр
зохио­луудыг нь эмхтгээд гаргасан. 1988 онд би төрийн шагнал авсан. 1989 онд Чойномын
номыг хэвлэлд шилжүүлсэн. Зүгээр нэг хүн ороод хэлэх, төрийн шагналын тэмдэгтэй
хүн  Төв хороонд хэлэх хоёр  ялгаатай шүү дээ. “Чойномын номыг гаргая, энэ
хүн чинь ийм авьяастай хүн байсан юм” гэж хэлсэн. Тэгээд Төв хороо зөв­шөөрч ном
хэвлэгдэх болсон юм. 1989 онд номыг хэвлэлтэд шилжүүлж, 1990 онд ардчилал гарах
үед хэвлэгдэж таараад “Сүмтэй будрын чулуу” гэдэг ном мэндэлсэн. Тэр номонд Төрийн
шагнал олгосон юм шүү дээ. Ээжийг нь дагуулж очоод төрийн шагналынх нь тэмдэг дипломыг
нь  гардуулж байлаа. Төрийн шагналыг олгоход
дагалддаг 15 мянган төгрөг өгөх болтол Туул гэдэг эмэгтэй Чойномтой сууж байсан
гэж нэрийг нь бариад  шүүхдсэн. Ардчиллын
өнгөн дээр чинь худлаа ярьдаг улс их гарч ирсэн шүү дээ. Ардчиллыг муулж байгаа
юм биш шүү. Ардчиллыг зоргоороо байж болдог зүйл гэж манайхан янз бүрээр ойлгоод
байсан шиг. Гэтэл тэр эмэгтэй шүүхдсэнээс бо­лоод бүтэн жил нөгөө мөнгө нь олгогддоггүй.
Тэгтэл Бямба­сүрэнгийн  хорьдугаар тогтоол
гараад мөнгөний ханш унахад өнөөх 15 мянгыг 30 мянга болгож өсгөж өгсөн. Тэрний
дараа нь 15 мянгыг Туулд,  15 мянгыг ээж Д.Рэгзэнд
нь хувааж өгсөн. Тэр Туул уг нь огт хамаагүй хүүхэн.  Шарил дээр нь 
Нина л очсон болохоос тэр эмэгтэй 
очоогүй шүү дээ. Ээж нь тэр үед “Эх миний эргэлзээ” гэж ил захидал  бичиж, тэр нь сонинд хэвлэгдэж билээ.

-Чойномын
шүлэг бү­тээ­лүүдийг та эмхэтгэн ном гаргасан гэж байгаа. Тэгэ­хээр танд тэр бүтээлүүд
нь байсан учраас эмхэтгэсэн гэсэн үг үү.

-Цэдэв болгоомжтой,  хянуур
хүн учраас Чойномын бүтээлийг эмхэтгэн гаргах ко­мисс гэж байгуулаад надаас гадна
Яруу найргийн зөвлөлийн эрхлэгч байсан болохоор Д.Цоодолыг миний хажууд дайж өгөөд
миний найз Бямбааг нэмэрлээд оршил үгийг нь би бичиж, тэр ном гарсан юм. Бүтээлүүдийг  нь хүмүүсээс цуглуулсан. Хүмүүсийн гар дээр тарсан
байсныг сонин хэвлэл,  радио­гоор зарлаад
цуглуулж номыг нь гаргасан. Бидний гар дээр ч байсан бүтэлүүдийг нь нийлүүлж ном
бүтсэн.  “Сүмтэй будрын чулуу” гэж би номыг
нь нэрлэсэн юм. Өөрөө Сүмтэй будар гэж их ярьдаг байлаа. Тэрийг нь бодож өгсөн дөө.

-Нутаг
усанд нь байдаг газрын нэр үү?

-Сүм хийд шиг тийм чулуу­нууд байдаг байж.  Өөрт нь их л ойр байсан санагддаг.

-Хүмүүс
нэг юм яриад л байдаг юм. Таныг  шүлэг­нээс
нь аваад өөрийн бол­гочихсон мэтээр.

-Бид биенээ шинэ сэргэг шүлэг яруу найргаараа сэрээн дуудаж байсан
юм. Бие биедээ шүлэг зориулж явлаа. Бие биедээ онгод бэлэглэж, шо­рон­гоос надад
захиа илгээж, би хариуг нь бичиж байв. Шүлэг хулгайлсан гэдэг яриа бол тэр Туул
энэ тэр л гаргасан шүү дээ. Бүтээлээс нь хулгай хийсэн гээд. Хоёр өдөр дараалан
тэр үеийн “Улаан­баатарын мэдээ” сонинд бич­сэн шүү дээ. Гүтгүүлэх шиг муухай юм
үгүй. Нөхрийн шүлгийг хулгай хийх нь бай­тугай өөрийн авьяасаараа мандаж явсан үе.
Намайг тэгж гүтгэж бичсэнийхээ дараа  Сампилдэндэв
хар далайд эх­нэр­тэйгээ явж амарсан. Сүүлд нь Сампилдэндэв гэмшээд л “Би таны өмнө
их муухай юм хийсэн” гэсэн. Эзэн нь хэн гэдгийг мэдэх үү гээд хэлж байсан. Би эзнийг
нь мэднэ гээд, энэ гүтгэлэгт түлхсэн хүмүүсийн нэрийг хэлсэн.

-Одоо
хэлж болохгүй юм уу?

-Зарим нь нас барсан шүү дээ. Тэр үедээ яригдаж л бай­сан.

-Хоёулаа
яриагаа Чой­ном­доо хандуулъя. Чойном гуай ямар нэг газар ажиллаж бай­сан биз дээ.
Хаана ажил­лаж байв?

-Эрдэм дэлгэрүүлэх ний­гэм­лэгт ажиллаж байсан. Төдөлгүй гарсан.
Урчуудын эвлэлийн хороонд зураач, Хэнтий аймгийн “Урагшаа” сонинд бичээч зэрэг ажил
хийсэн байдаг. Нэг газраа удаан тогтож ажилладаггүй.  Жаахан юм зурж амиа тэжээ­хийн тулд, гарын ураар
хэдэн төгрөг олдог. Сүүлийн жилүүдэд бараг ажиллаагүй. Гэхдээ уран бүтээлээ туурви­саар
байсан юм.

-Амьдралынх
нь сүүлийн жилүүд яаж өнгөрсөн юм бол?

-Их гунигтай өнгөрсөн дөө. Айлд үхнэ гэдэг ямар олиг байхав дээ.
Дэмбэрэл гэж зураач Чойномын зохиолыг шүтдэг, хүнийх нь хувьд хайр­ладаг учраас
гэртээ байлгадаг байсан байхгүй юу.

-Хүнийхээ
хувьд ямар хүн байсан юм?

-Муугүй хүн байсан шүү. Тэр кинонд гардаг шиг хүнтэй хэрэлдэж агсам
тавиад байх­гүй, архи уулаа ч заавал нэг стаканд ус хийж зөөллөж ууна. Ингэж уугаад
ямар хэрэг байдаг юм гэж бид хэлдэг л байв. Ер нь хүнтэй муудалцах нь ховор, кинонд
үзүүлдгээс өөр хүн байсан юм шүү дээ. Зураг зурчихаад, хүн шоолсон,  шоглосон шог 
үг хэлнэ. Их зоригтой, бидэн шиг гэр бүл эхнэр хүүхэд гэж баригдахгүй  хүн чинь шоронд орсон ч айхгүй л бичнэ. Бид бол
шоронд орвол хэдэн хүүхэд турж үхнэ гэж санаа зовно шүү дээ. 

-Танд
захидал бичдэг байсан юм билээ. Тэр захид­­лаас сонирхож болох уу. Олон бүсгүйн
нэр дур­дагдсан байх юм. Дусья гэж хэн бэ, зориулсан шүлэг дурдагдсан нь их болохоор
асууж байгаа юм шүү?

-Олон захидал бий дээ. Балын харандаагаар бичсэн захидлууд нь “Залуу­чуудын
үнэн” сонинд нийтлэгдэж байсан. Дусья гэж Ш.Дулмаа.

-Яруу
найрагч уу, тэд нөхөд явсан уу?

-Тиймээ,  тэд олон л янзын
холбоотой байсан байх. Бие биедээ бичсэн шүлэг, 
захидал нь байдаг л юм.

-Энд
нэг захидалд Дуурийн театрын Цэрмаа гэж бүсгүйн зургийг олж явуулаач гэсэн байх
юм…

-Биднийг түүнтэй захид­лаар холбож
өгөхийг хүссэн байсан. Хүүхдэд олон юм яриад яахав. Олон бүсгүйтэй холбогдож, шүлэг
найргаа бичиж явсан нь бий.

Өглөө Баянзүрх дүүргийн нутаг дэвсгэр Цонжинболдогийн орчимд зам тээврийн ноцтой осол гарсан байна. Тодруулбал, Сүхбаатар аймгаас Улаанбаатар хот руу ирж явсан хот хоорондын зорчигч тээврийн автобус 08.00 цагийн үед осолдож , ослын улмаас зургаан хүн газар дээрээ амиа алджээ. Автобусанд нийтдээ 47 хүн зорчиж байсан бөгөөд 40 гаруй хүмүүс  хүнд гэмтэн Налайх дүүргийн эмнэлэгт хүргэгджээ. Бүх хүнд гэмтсэн иргэдийг одоо ГССҮТ-д авчирч байгаа юм байна. Мөн аймгийн төвөөс осолд өртсөн хүмүүсийн ар гэрийнхнийг яг одоо Улаанбаатар хот руу авчирч байгаа хэмээн албаны хүмүүс мэдээллээ. Ослын газарт Нийслэлийн Онцгой байдлын газрын аврах ангийн аврах шуурхай салбарын алба хаагчид, Налайх дүүргийн онцгой байдлын хэлтэс, Налайх дүүргийн Эрүүл мэндийн нэгдэл, Уул уурхайн аврах ангийн нийт 10 автомашин, 41 хүн ажиллажээ.