Category: туслах-ангилал

Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг УИХ-ын гишүүн Х.Баттулгад хандан мэдэгдэл гаргаж, зарим асуудалд тайлбар хийв.

“Ерөнхий сайдын 30 минут” уулзалтаар энэ удаа Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг олны анхаарлын төвд байгаа зарим асуудлуудад тайлбар өглөө. Тодруулбал, 2010 онд УИХ-аас баталсан “Төрөөс төмөр замын тээврийн талаар баримтлах бодлого”-ын дагуу манай улс гурван чиглэлд шинээр төмөр зам тавих ч өнгөрсөн дөрвөн жилийн хугацаанд нэг ч км зам бариагүй. Царигийн маргааны улмаас удааширсан энэ ажлыг Засгийн газар зоригтой урагшлуулж, төмөр замын бүтээн байгуулалтад “Чингэс” бондын хөрөнгөөс 200 гаруй сая ам.доллар зарцуулаад байна гэж Ерөнхий сайд уулзалтын эхэнд онцолж байв. Тэрчлэн ирээдүйд хоёр хөрш рүү долоон цэгээр төмөр замын тээвэрлэлт хийх боломжтойг дурдсан. Зорилтоос зөвхөн Өмнөговь аймгийн Гашуунсухайт боомтын төмөр замын ажил л урагшилж байгаа. Хятадын тал цаанаас Ганц модны боомт хүртэл төмөр зам тавьчихсан, харин манайх ачаа тээвэрлэх замын царигийн асуудлаа шийдвэрлэлгүй дахиад хойшлууллаа. Иймээс УИХ-ын намрын чуулган хүртэл Засгийн газар хөрш орнуудтай хийх хэлэлцээрээ үргэлжлүүлнэ. Шинээр тавих төмөр замаар зөвхөн Хятад улс руу биш далайн эрэг хүртэл ачаа тээвэрлэх учраас хөрш орны газар нутгаар явах маршрут, төлөх татвар хураамж, тээврийн зардал гэх мэт олон асуудлыг нарийвчлан хэлэлцэж тогтоох шаардлагатай гэдгийг ч хэлж байсан. 

Түүний ярьсан дараагийн зүйл нь УИХ-ын гишүүн Х.Баттулгын Ерөнхий сайдад хаягласан ил захидалтай холбогдуулан мэдэгдэл гаргаснаа танилцуулсан. Тэрээр “Харилцаа холбооны салбарт ZTE, Huawei компаниудын  тоног төхөөрөмж, программ хангамжийг ашиглах” тухай шийдвэр 2009 оноос хэрэгжиж эхэлсэн. Энэ асуудлаар Үндэсний Аюулгүй Байдлын Зөвлөлөөс гаргасан зөвлөмжийн дагуу ажил нь хийгдэж дууссан болно. Эрхэм гишүүн таныг 2008 оноос Зам, тээврийн сайдаар дөрвөн жил ажиллахдаа УИХ-д өргөн мэдүүлж батлуулсан төмөр замын бодлогыг манай Засгийн газар огтхон ч зөрчөөгүй бөгөөд уул уурхайн бүтээгдэхүүн нь шууд гадагшаа гарах зарим боомтод нарийн царигтай төмөр зам тавих асуудлыг “Төмөр замын талаар төрөөс баримтлах бодлого”-ын дагуу УИХ-д өргөн мэдүүлээд байна. “Банк оф Чайна”-гийн салбарыг Монголд байгуулах асуудал Засгийн газрын түвшинд огт яригдаагүй болно. “Үндсэн хуульд нийцүүлэн боловсруулсан “Газрын тухай багц хуулийн төсөлд газрыг гадаадын иргэн, аж ахуйн нэгжид өмчлүүлэхийг зөвшөөрсөн заалт тусгасан мэтээр мушгин гуйвуулж, олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр иргэдийг төөрөгдүүлэх зохион байгуулалттай аян эхэлсэн тул энэ хуулийн төслийг эргүүлэн татсан. Засгийн газар Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдал, тусгаар тогтнолд хор хохирол учруулах ямар нэгэн шийдвэр гаргаагүй бөгөөд ийм шийдвэр хэзээ ч гаргахгүй гэдгийг хариуцлагатайгаар мэдэгдэж байна” хэмээжээ. 

Дараа нь сэтгүүлчдийн асуултад хариулахдаа “ЭЗЭН-100” хөтөлбөрт тусгасан эрх зүйн гол гол зохицуулалтаа УИХ-ын хаврын чуулганаар батлуулж чадсан, орон сууцны найман хувийн зээл хэвийн үргэлжилж байгаа. Импортыг орлож, экспорт нэмэх 888 төслөөс одоогийн байдлаар арилжааны банкуудын шаардлага хангасан 20 гаруй төсөлд Хөгжлийн банкнаас санхүүжилт олгосон, энэ ажил хэвийн явагдаж байна. Төрийн өмчит нэр бүхий 22 компанийг энэ сард багтаан хувьд шилжүүлнэ гэх мэтийг дурдсан юм.

Л.ТӨР

Ээжтэйгээ 29 жил уулзаагүй хүү, охин хоёр  Оросын “ОРТ” телевизийн тусламжтайгаар уулзаж  буй  “Жди
меня” нэвтрүүлэг  “Youtube”-д тавигдсаныг
олон хүн нулимстай үзсэн билээ. Ээжийгээ олж уулзсан Н.Сансартай уулзаж төөрөлдсөн
хувь  тавиланг, ээжтэйгээ уулзсан баярт мөчийнх
нь талаар ярилцлаа.  

 -Анх аав, ээж хоёр чинь  Украйнд
танилцсан гэсэн.  Аав тань Львовт цэргийн
сургуульд сурч  байсан юм уу?

-Украйны Львов хотод  хуучин социалист нийгмийн үед Монголоос цэргийн
дарга нар бэлтгэгддэг байсан. 1969 онд цэргийн албанд яваад 1972 онд халагдаж ирээд
тэгээд шууд таван жил Львовт улс төрийн сургуульд явж байсан. Манай аав одоо тэтгэвэртээ
гарсан хүн байдаг юм. Львовт сурч байхдаа ээжтэй танилцсан юм билээ. Ээж минь украйн
хүн.    Монголд 18 жил байхдаа  ээж Украйн руу бас явдаг байсан юм.  Ээж, аав хоёр хамт ч явдаг байсан. 1986 онд намайг
нэгдүгээр ангид ордог жил ээжийн аав нь нас барж, манай гэрийн амьдрал ч болж бүтэхгүй
байсан юм шиг байна лээ. Тэгээд л Украйн руу явсан.

-Тэгээд буцаж ирээгүй юм уу?

-Угаасаа “Би ингээд
явлаа. Буцаж ирэхгүй”   гээд бүр явсан.

-Яагаад буцаж ирэхгүй гэсэн юм бол. Ирэхгүй байх учир шалтгаан байж
дээ?

-Ээж, аав хоёр муудсан  байх аа. Манай аав цэргийн байгууллагаасаа
1983,1984 онд гарсан. Хувьсгалын музейн орлогч дарга хийж байгаад дараа нь Богд
хааны музейн орлогч дарга болсон. Тэгж байхдаа нэг асуудалд орооцолдсон шиг байгаа
юм. Баахан цэргийн дарга нар бөөндөө хөзөр тоглож, архи уугаад л баригдсан юм шиг
билээ. Улсын мөнгө төгрөг рүү орсон ч гэдэг билүү. Нилээн олон хүн шүүхээр ороод
гурван жилийн ял  авцгаасан. Манай аав ч адил.
Гурван жил суух байснаас  жил гаруй болоод
гарч ирсэн. Гарч ирээд  ажил байхгүй, архи
их уудаг байлаа.  Тэр үед ээжийн аав нь нас
барсан. Нөхөр нь архи уугаад байхаар эмэгтэй хүн тэсээгүй, Украйн руу бүр явсан
болов уу. Уг нь манайх Улаан хуаранд хамгийн анх баригдсан таван давхар байшинд
байсан. Улсаас хоёр өрөө байр өгсөн юм. Аав тэр үед Батлан хамгаалахын их сургуульд
улс төрийн орлогч, багшаар ажиллаж байв. Хамгийн анхны л цэргийн дарга нар манай
байранд байдаг. Тэр үед цэргийн дарга нар орос эхнэртэй байх моод байсан. Цэдэнбал
даргын үеийн моод шүү дээ. Хойно сургуульд сурч төгсөөд ирэхдээ гадаад эхнэртэй
л ирдэг байж.

-Та аав, ээжээсээ гурвуулаа байхаа…?

-Тиймээ, хоёр том
нь  хотод 
аав, ээжтэйгээ амьдардаг. Бага дүү 
эмээ, өвөөтэйгөө хөдөө  амьдардаг байсан.
Бид цөөн насны зөрөөтэй болохоор   ээж ажил
хийх шаардлагатай болоод аавын аав, ээж дээр бага дүүг төрөнгүүт нь хөдөө явуулсан.
Манай ээж Ира  Батлан хамгаалах яамны лабораторид
олон жил ажилласан.   Тухайн үед олон жаахан
хүүхэдтэй болоод ч тэр үү “Бид  энэ хоёр хүүхдээ
өсгөе, та бага  хүүхдийг өсгөөд өг” гээд  эмээ, өвөөд өгч, манай бага дүү эмээ өвөөгийн  хүүхэд болсон шүү дээ.

-Тэр дүү чинь одоо хөдөө л байдаг 
уу?

-Тиймээ.  Сүүлд ээжтэй уулзсанаас хойш  “Дүүгээ битгий хол байлгаач ээ, өөрийнхөө хажууд
байлга”  гэсэн. Тэгээд хөдөөгийн байрыг нь
зараад Гачууртад хашаа байшин авч өгсөн юм. Хотод хоёр жил гаруй амьдарсан. Энд
амьдарч үнэхээр чадахгүй нь гээд хөдөө рүүгээ явсан.

-Дүү нь нөхөр, хүүхэдтэй болсон уу?

-Нөхөр хүүхэдтэй.
Нөхөр нь төмөр замд ажилладаг. Хөдөөнөө л сайхан байна гэсэн. Тэндээ өөрөө үсчин
хийгээд, саяхан ямар юмны ч билээ эмэгтэйчүүдийн зөвлөлийн дарга болсон гэж ярьсан.

-Та хоёр ээжийгээ санадаг байсан уу. Та хоёр тусдаа байж байгаад хэзээ
уулзсан юм бэ?

-Ээжийг явснаас хойш
аав бид хоёулаа үлдсэн. Нэгдүгээр анги төгсөөд зун нь хөдөө өвөөгийнх рүүгээ явсан.
Галт тэргэнд  суугаад  л  Дорноговь
явчихна. Зуны амралт дуусахад гэртээ хүрээд ирнэ. Ингээд  дүүтэйгээ холбоотой байдаг байлаа. Би бас Дорноговьд
нэг жил эмээ өвөөгийндөө сурсан. Дараа нь Дорноговийн-Сайншандад шилжээд нэг жил
айлд байсан. Аав архи уугаад, байраа зараад тэгээд орох оронгүй. Тухайн үеийн хүмүүсийн
амьдрал канондсон юм шиг яг адилхан. Тухайн үеийн цэргийн дарга нар яг нэг замаар
ижилхэн явсан шүү дээ . Бүгд ажилгүй, эхнэрээсээ салаад, байраа зараад, архинд орцгоосон.

-Та хэд ээжтэйгээ уулзаагүй хэр удсан бэ?

-Манай дүү бол нэг
ч удаа уулзаагүй, хараагүй.  Зураг хараад
л ээж гэж мэддэг  байсан. Би ч бас гайгүй
1986 оноос хойш хараагүй байлаа. Бас бус юмаа санана. Дүү маань ээжтэй 29 жил уулзаагүй
гэсэн үг л дээ. 1981 онд төрөөд л эмээ, өвөө дээр байсан болохоор ээжтэй уулзаагүй.
Би 24 жил уулзаагүй байж байгаад л 2010 онд уулзсан юм шүү дээ.

-Тэгээд ээжтэйгээ уулзъя гэж хэзээ шийдсэн  юм бэ. Тэр хооронд холбоотой байсан уу?

– Ерөөсөө холбоо
байхгүй. Намайг багад нэг л өдөр ээж  “Өвөө
нь өнгөрчихлөө, Украйн  явахгүй бол болохгүй.
Чи Монголд аавтайгаа үлдэх үү, ээжтэйгээ явах уу” гэж асууж байсан нь тод санагддаг.
“Монголд аавтайгаа үлдэнэ” гэж би хэлсэн. Нэгдүгээр  ангийн жаахан хүүхдийн сонголт байсан шүү дээ.
Миний дараагийн дүү Сарнайгаас бас яг ингэж асуусан. Сарнай “Аавтай үлдэхгүй, ээжтэйгээ
явна”  гэсэн.  Тэгээд л би аавтайгаа үлдэж, Сарнай ээжийг дагаж
яваад, бага дүү Солонго маань эмээ, өвөө дээрээ хөдөө үлдсэн хэрэг. 1986 онд Монголд
амьдарч байсан орос, украйн хүмүүс   их буцсан
шүү дээ. Цэргийн дарга нарын орос эхнэрүүд нөхрөөсөө салаад, зарим нь нөхөр хүүхдээ
дагуулаад явцгаасан юм. Ээж минь надаас  тэгж
асуугаад л маргааш нь билет бүх юм нь бэлэн болчихсон  байсан.

-Цаанаас нь ер нь хүнээ татаж авсан юм уу?

-Тийм л юм шиг билээ.
Буцаж очъё гэсэн хүмүүстээ тусалсан байх.

-Ээжгүй өнгөрүүлсэн он жилүүд хэцүү л байсан байх…

-Тийм ээ. Амьдрах
гэж өчнөөн л юм болж байгаа юм чинь. Энд ч 
нэг ажил хийгээд, тэнд ч нэг ажил, давхар ажил хийгээд л яваад байлаа.

-Та дээд сургуульд сурсан уу?

– ШУТИС-д сурсан,
төгсөж чадаагүй. Сая Япон сургуульд гурав дахь жилдээ сурч байхад хөрөнгө оруулалтаа
татаад зогссон. Олон л сургуулиар явлаа. Төгсөхийн даваан дээр болж өгөхгүй юм аа.
Энэ жил Боловсролын яамнаас гурван жил сурсан бичгээ аваад ирвэл нэг жилийн төлбөрөө
төлөөд дипломоо ав гэж байна лээ. Гэхдээ тэгмээргүй байна.  Өөрөө суралцаж төгсөөд хонхны баяр хийж үзмээр
байна шүү дээ.

-Ямар, ямар ажил хийж байсан юм бэ?

-1995 онд арван жилээ
төгссөн. 1995 он чинь дампуурлын үе шүү дээ. Наймаа хийдэг хүн болж Эрээн рүү явна.  Тамхи авчирч хот руу зарна. Хотоос хүнсний бараа
авч   Эрээн явах замдаа галт тэргэнд зарна.
1997 онд “Хос ирвэс” клубт тамирчнаар орсон. Дөрвөн сар хэртэй бэлтгэл хийгээд
“Топ тэн” клубт хамгаалагчаар орсон. Гурван жил ажиллаад бас дампуурсан. “Tse” гээд
пабын сүлжээ хамгийн анх Од кино театрын урд ганцхан салбартай байсан. Тэнд  хамгаалагчаар ороод нэг жил гаруй ажилласан. Дараа
нь Дэнжийн мянга– Нарантуулын хооронд микро барьсан. Хамгаалагчийн ажил олон жил
хийсэн болохоор туршлагатай. Монгол шилтгээнд 12  жил ажиллаж байна. 2005 онд харуул хамгаалалтын
компани нээсэн. Хэд хэдэн ажил давхар хийнэ шүү дээ. Хамгаалагч хийж явсан хүн хамгаалагчаараа
л явахгүй бол өөр ажил байхгүй шүү дээ. 

– Эндээ ямар алба хашдаг юм?

-Монгол шилтгээнийхээ
Хамгаалалтын албаа хариуцдаг.  Эндээсээ бол
хангалттай цалин авна. Бас Английн элчингийн хамгаалалтыг хариуцдаг. Бас хоёр, гурван
барилгын компанид зөвлөх хийдэг. Цаг бол асар бага дөрөв, таван цагийн нойр аваад
маш нарийн хуваарийн дагуу ажиллана. Залуу байгаа дээр жаахан ажиллахгүй  бол болохгүй. 
Ингэж чармайж ажиллахгүй  юм бол хамаатан
садан гэх хүн цөөн, найз нөхдөөс өөр хүнгүй хүн чинь хэцүү.

-Та хэдэн хүүхэдтэй юм бэ?

-Гурван хүүхэдтэй.
Хоёр охин, нэг хүүтэй. Амьдрахын төлөө яваад л байна.

-Аав тань одоо тусдаа  байдаг
уу?

-Тиймээ, тусдаа.

-Харилцаа гайгүй биз дээ?

– Гайгүй ээ. Долоо
хоногтоо нэг, хоёр удаа ойр зуурынх нь хэрэгтэй зүйл, хоол ундыг нь  аваад очдог. 
Аавыг минь Нэргүй гэдэг. Нэг хүнтэй хожуу суусан, одоо сайхан амьдарч байгаа.

-Ээжийгээ их санадаг байсан уу?

-Яаж байгаа бол,
ямар болсон бол, хүнтэй суусан болов уу гээд 
том болох тусмаа их юм боддог болсон. 
Амьдрал гайгүй  болоод ирэхээр энэ
нь яаж байгаа бол, тэр минь яаж байгаа бол гээд санаа тавьж эхэлдэг юм байна. Ээж
минь яаж байгаа бол, ядарч байвал очоод тусалчих юмсан гээд  боддог байлаа.

-Ээжтэйгээ яаж холбоо барьсан талаар сонирхмоор байна л даа….

-Украйнаас Оросын
жуулчид ирсэн. “ТрансСибирь” гээд жилд хоёр удаа Сибириэр,  Монголоор дайрч Бээжин ордог, өөрсдийн вагоноор  буцаад Европ руугаа явдаг Европын баячуудын аялал
байдаг. Тэр аяллын групп одоо миний  ажиллаж
байгаа Монгол шилтгээнд байнга буудаг юм. Өнгөрсөн жил буугаагүй. Манай төмөр зам
гадны вагоныг өртөөн дээрээ зогсоохгүй гэснээс болоод  шууд явчихсан юм. Тэр группын орчуулагчийн аав,
ээж хоёр гээд хоёр хүн буусан.  Би бараг сарын
өмнө захиралтайгаа ээжийнхээ тухай ярьж, боломж олдвол нэг яваад ирдэг юм бил үү,
очоод нэг сураглаад болох байлгүй гэж ярьсан чинь “Тэгэхгүй юу даа,  нэг яваад ирэхгүй юу” гээд ярьж байсан юм. Тэгээд
захирал тэр хүмүүстэй ярилцахад Украйнаас аялж яваа хүмүүс гэдгээ хэлж. Гэтэл манай
захирал миний талаар ярьж, “Украйнд ээж нь байдаг. Та хоёр холбоо барьж өгөөч” гэж
хэлсэн юм билээ.

-Хаяг нь өөрт чинь байсан юм уу?

-Явахдаа үлдээсэн
хаяг нь л байсан юм. Тэгээд нөгөө хүмүүстэй би уулзаж, ээжийн үлдээсэн хаягийг өгч
асууж өгөөч гэхэд нөгөө хоёр хүн “Нутаг буцаад холбоод өгье, холбогдох газарт мэдэгдэж,  хайж олж өгье”  гээд надаас 
ойр зуурын мэдээлэл аваад явсан.  
Би бас оросоор сайн ярьж чадахгүй. Хүн ярихыг ойлгоод байдаг, ярих гэхээр
таг. За тэгээд ямар ч байсан ойлголцоод нөгөө хоёр хүн ч яваад өгсөн, би нэг их
ач холбогдол өгөөгүй юм. Бие муутай настай хүмүүс юм чинь надад тусалж чадах болов
уу даа гэж эргэлзээд  өнгөрсөн. Гэтэл дараагийн
аяллаар нөгөө орчуулагч хүү нь хүрээд ирсэн. Ирэхдээ “Манай аав, ээж хоёр чамд юм
явуулсан” гэсэн чинь надад бэлэг  явуулж.
“Бид хөөцөлдөж байгаа шүү. Бид өөрсдөө явж чадахгүй болохоор хайдаг газар луу мэдэгдсэн.
Ямар ч байсан олдох байхаа, хаяг нь байгаа юм чинь” гэж хэлүүлсэн байв.  11 дүгээр сар эхлээд Украйнаас над руу нөгөө газраас
нь утсаар ярьсан.  “Таны өгсөн хаягаар хайгаад
олдохгүй байна. Украйнд амьдардаггүй юм байна. Хамгийн найдвартай газар Орос байна.
Таны хүсэлтийг бид Орос руу явуулсан шүү. Оросоос  хүмүүс тан руу   хандаж холбоо барина. Тэгээд учир байдлаа ярихаар
нь хэлээрэй” гэсэн. Тэгээд байж байтал сарын дараа Москвагаас ярьсан. “Ээжийн тань  сургийг гаргах гэсэн чинь эрэл мухардах гээд байна. 

Нэмэлт мэдээлэл явуулах хэрэгтэй байна. Буриадын телевизээс сурвалжлагч нар явууллаа
шүү” гэлээ. Буриадын телевизээс долоохон хоногийн дараа баахан сурвалжлагч давхиад
ирдэг юм байна. Манай гэрт хүрч ирээд гэр орны зураг аваад л, “Ээжийгээ хайж байгаа
тухайгаа камер луу хараад хэлээрэй” гээд л баахан зураг аваад хоёр өдөр болоод буцаад
явчихлаа. Арван хэд хоногийн дараа Улаан-Үдээс дахиад нэг телевиз яваад ирлээ.  ОРТ телевизээс дахиад сурвалжлага ав гэсэн юм
байна. Тэгээд тэд бас хоёр өдөр болсон. Энүүгээр яваад л, хотоор яваад л баахан
зураг авлаа. Би бас Монголд  ирсэн хүмүүсийг
яаж зүгээр байлгахав. Цонжин болдог,  дэлгүүр
хоршоо  дагуулж явсан юм.  Тэд өмнө нь Монголд ирж байгаагүй хүмүүс. Ямар
гоё юм гээд л.  Өндөр байшингуудыг харж гайхаад
л. Шангриллад манай хамгаалалт гардаг юм. Нөгөө айхтар үнэтэй брэндийн дэлгүүрүүдээр
оруултал тэрбум төгрөгийн үнэтэй цаг хараад нүд нь орой дээрээ  гарсан. Бараг л шокийн байдалд орсон.  Зах руу гарсан чинь мэдрэгчтэй  гэрэл хэдийг авч явсан. Манай гэрт тийм гэрэл
байдаг юм. Тэрийг харж сонирхоод тэрнээс авмаар байна гээд авч явсан. Зах дээр байдаг
гээд авч өгсөн. Тэднийг явсны дараа Улаанбаатар телевизээс сурвалжлах групп  ирсэн. Улаанбаатар телевиз  Улаан-Үдийн телевиз хоёр  хамтарч ажилладаг юм байна. Тэгээд тэд ярилцлага
авч 11 сард баахан бичлэг хийгээд  л усанд
хаясан чулуу шиг чив чимээгүй болчихсон. 

Гурав дөрвөн сар  нам гүм болчихлоо. Тэгж байтал дахиад Оросоос  ярилаа. “Сансараа, таны  явуулсан энэ материалууд ерөөсөө болж өгөхгүй
байна. Москвад ирээд манай нэвтрүүлэгт шууд ор. Ээжийгээ хүлээж байна гээд ярилцлага
өгөх хэрэгтэй байна. ОРТ дээр хүрч ир” гэсэн.  
“Би өөрөө очъё” гэлээ. Тэд “Та яах вэ, 
гол нь дүүгээ дагуулж ир гэлээ. Та 
бол ээжийгээ харсан хүн байна. Гучин жил болж байхад нэг ч удаа хараагүй
охин дүүгээ авчир гэлээ. Тэгээд манай дүү бид хоёрт  урилга явуулсан.

-Охин дүү чинь ээжийнхээ тухай ярьдаг байв уу?

– Тийм, эмээ дээрээ
өссөн болохоор эмээгээ “ээжээ”  гэдэг  байхгүй юу. Одоо хүртэл эмээтэйгээ байгаа.  Тэгээд Оросоос урилга ирсэн. ОРТ  ёстой мундаг юм билээ. Над руу утсаар яриад маргааш
нь миний урилга мэйлээр ирлээ. Над руу явуулсан урилгаа нэг хувийг Элчин сайдын
яам руугаа явуулчихсан байсан. “Урилгыг  чинь
явуулсан. Элчин рүү хоёр паспортоо аваад оч” гэдэг юм байна. Оронгуут Элчин сайд
нь өөрөө намайг угтаж аваад. “За юу болсон юм. Би сайн учрыг нь олохгүй л байна.
ОРТ-ээс утасдаад “Энэ хоёр хүүхдийн визийг гаргаж өг” гэсэн. Ямар учиртай, юу болоод
байгаа юм”  гэлээ. Би ч хамаг учраа хэллээ.
Тэгээд хэдхэн цагийн дотор виз гараад л хоёр хоногийн дараа онгоцны тийз явуулсан,  манай дүүгийн зардлыг Оросын “В” банк  гаргаж, 
миний зардлыг би өөрөө, манай компани гаргаад явсан.  ОРТ өөрөө зочид буудалтай юм билээ. Биднийг очиход
тэндээ байрлуулсан. Телевизийн байрнаасаа холгүйхэн шиг байдаг. Би дүүгээ хөдөөнөөс
дуудаад хувцас хунараа бэлдээд хүрээд ир гэсэн. Тэгээд дүү ирээд бид Москва ниссэн
дээ.   

-Тэр үед ээжийгээ олдсон гэх бодол төрөөгүй юу?

-Сэтгэлийн мухарт
олдохгүй нь гэж хэлэх юм болов уу, очтол байж байх болов уу гээд л элдэв юм бодогдоод.
Намайг явахад Монголын өчнөөн олон компани тусалсан шүү дээ. “Тэргүүн инвест”,
“Монгол шилтгээн”, “Хаан брой”,  “Говь” гээд
олон компани тусалсан. Манай найзууд хүртэл тусалсан. Би бас очихдоо яаж зүгээр
байхав. Телевизийн нэвтрүүлэгт үгээ хэлснийх нь дараа дүүгээ буцаагаад өөрөө үлдээд
сураг ажиг гаргана даа гэж бодож байлаа.

Жаахан бэлэг сэлт авсан. Гэхдээ л уулзалдахгүй бол яана гэж түмэн янзаар
бодож байлаа. 

-Ээжийгээ амьд мэнд гэдэгт нь итгэж байсан биз
дээ….

-Хүний зөн совин гэж байдаг шүү дээ. Амьд гэж итгэж байлаа. Юмыг яаж мэдэхэв
гээд хадаг аваад, амьдарч байсан газар нь уячихаад явдаг юм билүү гэж бодоод авч
явсан.  Мөнгөн аяга авч явдаг ч юм билүү гэж
бодож байлаа.

-Орост очоод юу болов?

-Онгоцноос шууд буугаад л ОРТ гэсэн хаягтай миний нэрийг барьчихсан хүмүүс
угтлаа.  Шууд машинд суулган буудалд буулгаад
“Маргааш тэдэн цагт явна шүү”  гээд л үлдээ­гээд
явсан. Дүү бид хоёр буудлаасаа гарч зайрмаг зардаг том цэгээс хамгийн томоос нэг
нэг зайрмаг  авч  идээд Москвагийн гудамжаар алхлаа, бүх хүн хараад
л байсан. Машинтай хүн хүртэл нүд нь том болоод л хараад байсан. Өвөл зайрмаг иддэггүй
юм уу, иддэггүй юм бол зайрмагны дэлгүүр яагаад ажиллаад байгаа юм, учрыг нь олоогүй
ээ. Тэгж бид хоёр Москвагаар жаахан аялж билээ. Хоёр дахь өдрөөс нь телевизийн бичлэгт
орно гээд хүмүүс ирж дагуулж явлаа. ОРТ чинь аймаар юм билээ. Шалгалт гэж жигтэйхэн.
Дотогшоо ортол нэвтрүүлэг нь яг эхэлж байсан. Бид хоёрыг хүлээлгийн танхимд суулгаад
хэсэг хугацаа боллоо.   Би бол бага сага оросоор
ойлгоод байдаг. Манай дүү “Юу  гэнээ, юу гэж
байгаа юм бол” гээд л надаас асууна. Би арван жилд орос хэл заалгаж байсан болохоор
хурдан сурахаар юм билээ. Тэгээд л тусгай өрөөнд сууж байтал нэвтрүүлэг бараг дуусах
гэж байна. “Та хоёр ээжийгээ хайж байгаа тухайгаа ярь” гэлээ. Би ч нөгөө хаягаа
барьчихсан, “За ороорой” гэх үед нь дүүгээ дагуулаад орлоо.  Нэвтрүүлгийн 
заал гэж пиг хүн. Гэтэл Оросын хамгийн хоёр алдартай хөтлөгчийг дуудаад ирүүлчихэж.
Эрэл нь бүтэлтэй болоод ч тэр үү мундаг хөтлөгч нар хөтөлж байсан. Хөтлөгч эмэгтэй
нь Оросын гавьяат жүжигчин, төрийн шагналт 
ч билүү  хүний охин гэнэ. Тэгээд л
надаас асууж байна. Надад чихэвч авчирч өгөөд шууд монголоор ярь гэлээ. Шууд орчуулаад
явчихаж байгаа юм. Ээжийг тань хайж байгааг гаргая гээд Монголд авсан нөгөө бичлэгүүдийг
том дэлгэцээр гаргаад хөтлөгч асуугаад би ч хариулаад л байлаа. 

-Яг тэр үед ээжтэйгээ уулзах нь гэж бодож байв
уу.

-Харин ч итгэл алдрах маягтай. Ер нь л 
нэг найраагүй талдаа болоод явчихлаа гээд бодож байтал эрэгтэй хөтлөгч нь
“Бид ээжийг тань хайсан. Украйнаас, Оросоос хайгаад олоогүй, Италиас  оллоо. Сургийг нь гаргалаа. Та одоо ээжийгээ хаана
байгаа гэж бодож байна” гэсэн чинь би “Украйн гэж бодож байна” гэж хариултал  “Энэ зааланд ирсэн байна, Ира, Сарнай хоёр гараад
ир дээ” гэдэг юм байна. Гэтэл ээж дүү хоёр маань нөгөө том дэлгэцийн цаанаас гараад
ирсэн. Тэгээд бид хоёр очоод бөөн уйлаан болж тэврэлдээд, нэвтрүүлэг ч өндөрлөсөн.
Тэд биднийг нэг өрөөнд оруулаад “Дахиж битгий холбоогоо таслаарай”  гэж хэлсэн. Дараа нь бид  ээж, дүү хоёрын байрласан буудалд очиж зөндөө
удаан ярьж суусан.

-Уулзах агшны мэдрэм­жээсээ хуваалцаач….

-Зүүд ч юм шиг, үнэн ч юм шиг.

-Москвад хэр удсан бэ?

-Бид нэг хоног хамтдаа өнжөөд маргааш нь Моск­вагаар бүтэн өдөр зугаалаад
гурав дахь өдөр нь ээжийгээ дүүтэй Итали руу нь үдэж явуулсан даа. 

-Энэ хугацаанд ээж нь юу хийж байсан гэнэ….

-Украйнд амьдрал хэцүү учир Европ руу гарч ажил хийдэг. Тэгж ажил хийж байхдаа
нэг хүнтэй танил­цаад, тэр нь том ресторан ажиллуулдаг хүн юм билээ. Тэр газар нь
ажиллаж байгаад хоорондоо танилцсан юм шиг билээ. “Манай хүн чамд мэнд хүргэсэн”
гээд л ээж минь утсаар ярихдаа хэлдэг.  

-Тэгэхээр та хэдээс өөр хүүхэдтэй болоогүй юм
байна, тийм үү?

-Дахиж хүүхэд гаргаагүй юм билээ. Миний дараагийн дүү охин ээжтэй байсан
шүү дээ. Ээж маань хэзээ ч Монгол руу явахгүй гэж байсан хүн чинь сүүлдээ бас наашлах
гээд л байсан юм шиг билээ. Намайг ингэж өөрийг нь хайж олоогүй бол Монгол руу нэг
очно гэж бодож байсан гэж ярьж байна лээ.

-Таны ээж Монголын иргэн байсан уу, Украйны иргэн
хэвээр визээ сунгуу­лаад Монголд амьдардаг байсан уу?

-Украйны иргэнээрээ л байсан юм билээ. 

-Та хэд яаж хэл нэвтрэлцэж байв?

-Би л бага сага орчуулж хэлээд, ээж монгол хэл бага сага мэддэг байсан юм
билээ. Дүү маань байнга шокийн байдалтай гайхсан, манарсан л хүн яваад байгаа юм
чинь. Монгол руу буцатлаа   манараа нь гараагүй
байсан.(инээв)  Эмээ маань дүүг минь “Ээжтэй
нь нэг уулзуулахсан” гэж байнга ярьдаг байсан юм. Эмээ маань одоо ч Дорноговьдоо
байгаа л даа.

-Одоо ээж нь байнга харилцаатай байгаа юу.
2010 оноос хойш нэлээд хугацаа өнгөрсөн байна…

-Байнга холбоотой. Ялангуяа  дүүтэй
байнга холбоотой. Одоо бага дүү Польшид  байгаа.  Бид байнга мэйлээр харилцаатай байдаг, мөн утсаар
холбогддог. 

-Ээжийгээ дагаад явсан дунд дүү нь та нарыг ер
нь мэддэг байж уу?

-Надтай тоглож байсан үеэ санадаг гэж байсан. Хоёрхон монгол үгийг огт мартаагүй
юм билээ. Нэг нь “аав” гэдэг үг, нөгөө нь нохой.

 -Аав тань
энэ талаар мэдсэн биз дээ. Сонсоод юу гэх юм?

-Мэдсээн. Эр хүн болохоор
хааяа нэг ярьдаг л байсан. Байнга яриад байхгүй ээ. Ээжтэй уулзаад ирснийг сонсоод
“Болж дээ” л гэсэн.

Баабар ингэж өгүүлэв

1. Наяад оны дундуур ма¬най хүрээлэнгийн та¬ван ажилтан Югославт томилолтоор сар явлаа. Би ахалж явсан юм. Ирсний дараа манай хариуцах яамнаас хүрээлэнгийн захирал бид хоёрыг дууддаг юм байна. Томилолтоор явсан мэргэжилтнүүдийн дунд хятадын эрлийз нэг эмэгтэй ажилтан багтсан нь яам түргэн авах шалтаг болжээ. Захирал бид хоёрыг улс төрийн сонор сэрэмжгүй гэж тархи эргэтэл загналаа. Дараа нь НАХЯ-ны бас нэг төлөөлөгч ирж сонор сэрэмжийн талаар сурталчлан дараа дараагийн томилолтоор хэн хэнийг явуулж болохгүй талаар сурган эрлийз хурлийз, өвөрлөгч нарын жагсаалт гаргаж өглөө. НАХЯ-д бүртгэлтэй ийм хүмүүс манай хүрээлэнд дөрөв тав байдаг аж. Бид тэрийг нь сонирхож ч байсангүй үнэхээр улс төрийн сонор сэрэмж үгүй байсан бололтой.

2. Хөдөө суманд ажиллаж байлаа. Сургуульд цэрэгжлийн хичээл гэж нэг марзан юм орно. Сургуулийн нэг танхимын цонхыг төмөрлөж битүүлээд сурагчдаар ээлжилж мануулна. Сурагчид модон буугаар сургуулилна, харин битүүмжилсэн танхимд ганц ширхэг жинхэнэ АК автомат бий. Аймгийн цэргийн хэлтсээс нэг хошууч шалгалтаар ирдэг юм байна. Тэрээр мөнөөх ориг АК-г хэрхэн хадгалж байгааг шалгаад цонхны төмөр сараалжийг найдваргүй хэмээн голов. “Энэ бууг хулгайлчих хүн энэ суманд байгаа юм уу?” хэмээн хэрэгт дурлаад асуучихсан чинь хошууч миний тэнэгийг гайхаж байгаа бололтой толгой сэгсрэн сургамжилсан нь “Энэ суманд жаран хоёр онд урдаас орж ирээд нутаг заагдсан хоёр айл бий. Тэд юу ч хийж магадгүй. Сэхээтэн хүн байж мөн ч сонор сэрэмжгүй байна даа” хэмээн эелдгээр тайлбарлаж өгөв. Олон хүүхэдтэй багын багш нэг авгай, мөн сургуулийн мужаан хийдэг өвгөнийх хоёр мөнөөх нутаг заагдагч нар болохыг мэдэж авав. Хүүхдүүд нь том болсон авч тэдний хэн нь ч аймгийн төв орж үзээгүй гэнэ. Сумын хэлтсийн төлөөлөгчийн хараанд байдаг аж. Хэлтсийн төлөөлөгч залуутай хожим нь танилцаж дотно болсон. Түүний нэг чухал үүрэг нь мөнөөх нутаг заагдагч нарыг харж хандаж байх аж. Орой болгон гэрийнх нь гадуур сэм өнгөрч ам бүлийг нь бүртгэдэг байж билээ.

3. Би Арьс ширний үйлдвэрт нормын ажилчин, дөрөвдүгээр зэргийн эсгүүрчин байлаа. Цехээс нэг хөдөлмөрийн баатар төрөв. Үйлдвэр том хүлээж авч дараа нь баатрын гэрт лут найр боллоо. Найран дээр манай цехийн хамгийн аварга эсгүүрчин бут агсам тавьж сүүлдээ хутга шөвгөндөө тулж баатрын гуянд, цехийн даргын даланд тонгорог зоогдож, намын үүрийн дарга авгай хамраа нээлгүүлсэн. Агсамын шалтгаан тодорхой болов. Тэрээр бүх уралдаанд түрүүлдэг, хамгийн сайн эсгүүрчин боловч надтай адилхан дөнгөж дөрөвдүгээр зэрэгтэй аж. Дээд эсгүүрчин долдугаар зэрэгтэй болдог юм. Түүний аав нь хятад хүн байсан шалтгаанаар үргэлж гадуурхдаг, амралтын почоонк ч өгдөггүй байж. Баатраас хавьгүй илүү боловч ингэж гадуурхагдаж дарамтанд явсан гомдол нь зад татжээ. Хөөрхий шорон явсан, баатар хутгалсан хэргээр том ч ял авсан, хожим дуулахнаа шорондоо үхсэн гэнэ лээ.

4. Далан есөн онд улс төрийн хэргээр шоронд оров оо, би. Эрүүгийнхэн цагдаагийн хяналтанд тусдаа байдаг бол мань мэтийн улс төрийнхөн НАХЯ-ны мэдэлд Ганцын буланд тусгай маягтай хоригдоно. НАХЯ-ны тусгай төлөөлөгчийг хамт архидаж суугаад хутгалчихсан нэг тавьтаргүй өвгөн, хил давж оргож орж ирсэн нэг өвөр монгол залуу бид гурав нэг камерийн улс төрийнхөн. Өдөрт гурван удаа жорлон ороход эрүүгийнхэнтэй холилдоно. Мөн ч муухай өвгөн байж билээ. Өнөө муу өвөр монгол залууг эрүүгийнхэнд янз бүрээр худал хов зөөн хатгаж жорлонд зодуулдаг байсан. Нэг удаа би зэргэлдээ өрөөнд байцаагдаж байхдаа өвгөн өөрийн байцаагчид юу гэж бүлтэрч байгааг сонссон. Дайсны тагнуул өвөр монголыг зовоосноор эх оронч үйлдэл гүйцэтгэж хийсэн алдаа гэмээ цайруулж байгаа хэрэг гэж ярьсан шүү. Өвөр монгол залуу сүүлдээ жорлон явахаас айж хоолныхоо түмпэнд шээгээд цонхоор цацдаг болчиж билээ. 

5. Танил маань саяхан одонгоор шагнуулжээ. Ресторанд нэлээд халамцуу байхад нь тааралдав. Надад ихэд талархан бүр үнслээ. “Хужаагийн хүү намайг элдвээр гадуурхалгүй өдий болтол хүн шиг хүндэтгэж явсанд чинь би маш их талархдаг. Намайг сая одонгоор шагналаа. Ёстой зүүдлээгүй явсан юм” гэж яриад уйллаа. Үнэндээ би түүний гарал үүслийг огт мэддэггүй байсан. Гэхдээ ямар их дарамттайгаар энэ оронд 50 гаруй жил амьдарсныг нь ойлгон өрөвдөж эгээ л дагаад уйлчихсангүй. 

6. Нэгэн дээд сургуулийн таньдаг багш маань жараад оны үед Монголд орж ирсэн өвөрлөгч. Тархи толгой гайгүйтэй сүрхий эрдэмтэн боловч лав мэдэхээс ерэн он хүртэл мөн ч их гадуурхагдсан даа. Эрдмийн зэргээ хамгаалах гэж ёстой үйлээ эдэлсэн. Шагнал урамшил курс сургууль, гадаад томилолтоос дандаа хасагдана. Намд орох гэж зөндөө хөөцөлдөөд “идэвхитэн” гэдэг ангиллаас дээш гаргаагүй. Өөрөө ч үүндээ дасаад барагтай хүний доромжлолыг тоохоо больсон юм. Харин ерэн оноос хойш мань хүн шал өөр нэгэн болж хувирсан. Таарсан болгоныг эрлийз хурлийзаар нь дуудна, хэн нэгний тухайд гарал үүслийнх нь талаар үнэмшмээргүй зүйл ярина. Ялангуяа мань эртэй муудалцсан нэгэн шууд л гадаадын тагнуул болж хувирна. Хүмүүс залхдаг ч юм уу, төвөгшөөдөг ч юм уу түүний “атаман” гэдгийг аяндаа чимээгүй зөвшөөрлөө. Одоо тэрээр сургуулиа тэр чигээр нь атгачихсан, хүн болгоныг айлгана.

7. Батлан хамгаалах яаманд үзэл суртал хариуцаж байсан нэгэн надад ингэж ярьсан юм: “Одоо энэ хятадуудын эсрэг чанга орилж гүйгээд байгаа залуусын ард урьд офицер байсан эрлийз хурлийзууд байдаг юм билээ. Эд бүгд бүртгэлтэй, байнгын хараанд байсан. Ахмадаас дээш цол олгохыг зөвшөөрдөггүй байлаа. Шагнал урамшуулал бол бүр горьдолтгүй. Ингэж дарамтлуулж гадуурхагдаж байсныхаа өшөө хорслыг одоо авдаг болсон юм шиг билээ”.

8. Манлайбаатар Дамдинсүрэнг дагаж 1911 онд олон баргууд Халхад орж ирсэнд Богд хаанаас газар заан өгчээ. Энэ нь одоогийн Төв аймгийн урд сумд юм. Тэд “Ээж хад” хэмээх шүтээнээ хүртэл босгосон. Нэр алдар бүхий нэгэн эрхэм нэлээд хэдэн удаа ярилцлага өгөхдөө “голын урдуур баргууд байдаг, Дулмаа барга, би харин голын хойтхынх, жинхэнэ боржгон халх” гэж давтан өгүүлнэ. Уг нь тэрийг нь хэн ч сонирхоогүй л дээ, гэхдээ бүхэл бүтэн зуун жил өнгөрчихөөд байхад гоморхлын ул мөр арилдаггүй ээ.

9. ХХ зууны эхээр Өвөр Монголын Харчин хошууны ноён Манжийн хаантай заргалдан муудалцжээ. “Харчингуудыг үхрийн баас шиг цувуулна” гэж хаан занаад одоогийн Сүхбаатар аймгаас Ховдын хил хүртэл шинэ өртөө буй болгон харчингуудыг өртөөчин болгосон байна. Хожим нь цагийн явцад уусан алга болж тэд хэдхэн газар төвлөрчээ. Дундговийн урдуур, Өмнөговийн бас нэг хоёр сум гэх мэт. Зуу гаруй жилийн өмнөх юм ярьж байна шүү дээ. Гэвч тэдний нэлээдийн энэ комплекс үе дамжин үлдсэн байдаг. Эрлийз хурлийзын тухай, цусны ариун цэврийн тухай ярьдаг хашгичдаг хүмүүсийг сонирхоод байхад ийм нэгэн комплекс дөрвөн үе дамжин үлдсэн байх юм.

10. Сүхбаатар аймгийн урд хэдэн сум бас л зуугаад жилийн өмнө Гадаад Монголд багтдаггүй, Хаалганд хамаардаг байжээ. Хошуу захирагчийг нь өхрийдаа гэх маягтай нэрлэдэг, Бээжингээс томилогддог байсан бололтой. 1942 он хүртэл Дотоод яамны мэдэлд Жавхлантшарга аймаг нэртэй байсан. Сүхбаатар гэнэт Монголын удирдагчаар тодрох үед Жавхлантшаргыг Дорнодын болон Хэнтийн хэдэн сумтай нийлүүлж шинээр Сүхбаатар аймаг байгуулжээ. Бас л бөөн комплекс. Тэндэхийн цус шинжээчид мөн ч олон доо. 11. 1945 онд Барга, Үзэмчингээс нэлээд олон айл Монголд нүүн ирж суурьшсан. Заримд нь тусгай сум хүртэл байгуулж өгсөн. Харин тэр нь 1990 он хүртэл НАХЯ-ны хатуу хяналтанд байлаа. Үр хүүхэд нь сургууль номд явах, ер нь шилжин суурьших зэрэг нь мөн ч хязгаарлагдмал байжээ. Өсөрхөл үүсэх том шалтгаан мөн биз?

12. Дөрөв таван үеийн өмнө урдаас орж ирсэн гэх авч өдгөө мартагдвал мартагдахаар болсон хэсэг этгээд ерэн оны ардчиллын дөнгөж дараа цусны ариун цэвэр үзэж тогтоодог бүлэг (холбоо?, эвлэл?, нийгэмлэг?, байгууллага?) байгуулжээ. Монголын төрийн өндөрлөгт буй хятадын эрлийз гэх 500 хүний нэрийн жагсаалт гаргасан байна. Ингээд “хэрэгт холбогдогч” нарт өнөөхөө үзүүлж шантаажилдаг байгаа. Нэг багашаархан намын дарга өнөөх жагсаалтанд орчихжээ. Тохиролцож мөнгө төгрөг өгч авалцсаны дараа жагсаалтаас нэрээ “албан ёсоор” хасуулав. Одоо мөнөөх намын дарга дахин ийм хэрэгт орохгүйн тулд цус цэвэр байх тухай, хэн хэн ийм хэрэгт орсон талаар зурагтаар байнга ярьдаг болсон.

13.  Ерэн оноос Монгол Хятадын харилцаа хэвийн болж харилцан зорчих явдал нээлттэй болов. Ар монголчууд өвөрлөгч нараа үл тоохоор барахгүй элдвээр басамжлан хужаа хувхайгаар нь дуудах болов. Хүн гомддог юм байгаа биз дээ. Ингээд зарим ирсэн гийчид зориудын хагалан бутаргах явуулга хийж эхэлжээ. “Монгол дахь хятадын эрлийзүүдээс Хятадын дарга Зянь Зэминд бичсэн захидал” гэгч тухайн үедээ шар сонин болгон дээр хэвлэгдсэн. Тагнуулын байгууллагынхан этгээдийг саатуулан шалгахад хятад монгол хэлээр өөрөө бичин тараасан болох нь ил болсон. Тэдний зарим нь Монголд улс төрийн тавцанд гарч ирсэн болгоныг эрлийз хурлийзаар нь зарлах ажлаар дагнах болж билээ.

14. Эрлийз хурлийзын “хэрэгт” хүн амын 80 гаруй хувийг эзэлдэг халх ястан холбогддог. Хасаг, буриад, дархад ястан ийм хочоос ангид. Төв халхын “дурак” Лундаажанцан УИХ-ын дарга болоход түүнийг антропологийн шинжлэх ухааны үүднээс хятадын эрлийз болохыг нь зарласан хэвлэлийн бага хурал болж байсныг хүмүүс мартсан болов уу? Гэхдээ энэ бол МАХН-ын (Одоогийнхоор бол МАН) төлөөлөгч ийм хэрэгт орсон бараг анхны тохиолдол. Учир нь МАХН байвал цэв цэвэр монгол, харин Ардчилсан хүчнийхэн бол хуйгаараа хужаа. Цаад байгууллагынх нь инерци л юм болов уу даа.

15. Сонгуульд нэр дэвшигч шууд хужаагаар зарлагдана. Энэ бол хорин жил тогтсон ёс горимтой уламжлал. 2005 оны ерөнхийлөгчийн сонгуульд дөрвөн нэр дэвшигч өрсөлдөв өө. Гурав нь цусны шинжилгээгээр хужаа болох нь шууд л батлагдсан. Ирсэн гарсан, цагаачин ногоочноороо яривал үлдсэн ганц цэвэр цустай нь гурав дахь үеийн цагаач байсан нь харин хувь заяаны шоглоом юм даа.

16. Хужаагийн хэрэгт орсон хүн эргээд өөрөө хамгийн лут цус шинжээч болдог. Хятадын далд бодлого гэх маягийн хүн үнэмшмээргүй үлгэр бүхий л мэдээллийн хэрэгслэлээр цацаж суудаг “төгс мэргэн үзмэрч” болон хувирна. Парной өвчинтэй болчихдог юм уу, эсвэл үнэхээр “но”-той болоод булах гэж ядаад байгаа юм уу, юутай ч нэг комплекс байх шиг байгаа юм. “Намайг хужаа гээд бодчих (мэдчих?) вий” гэсэн айдас!

17. Интернэтийн сүлжээнд сэтгэгдэл бичих нь хорслоо тайлах хамгийн таатай хэрэгслэл болсон. Монголын улс төрийн тайзанд гарч ирсэн болгон бараг зуун хувь хужаа. Ингэж нэр усгүй нуугдан бичиж сэтгэлийн шархаа эдгээдэг 100 хүрэхгүй хүн байдаг. Гэвч интернэт бол яг л телефон утас шиг заавал мөрөө үлдээдэг хог л доо. Терроризмтай тэмцэх нэрээр хэн хаанаас бичиж байгаа нь амархан илрэх болжээ. Сэтгэгдэлчид бараг бүгдээрээ гүн комплекстой, арилшгүй гомдолтой хүмүүс болох нь тогтоогдсон. 

18. Бусдыг хужаагаар дуудах нь нэг ёсны эх оронч үзлийн илэрхийлэл боллоо. Гэвч энэ нь гэмт хэргээ цайруулах, рэкет хийх, комплексоо нуух хэрэгслэл байдаг. Бараг бүх тохиолдолд. Үхсэн малын махаар хоол хийж зарж байгаад баригдсан нэгэн “Энийг хүнд өгөх гэсэн юм биш, хужаа нарт өгөх гэсэн юм” гэж мэдүүлжээ. Ямааны мах Хятадаар дамжуулж Иранд гаргах гэсэн юм гэсэн тайлбар хийж байгаа наймаачныг бүлтэлзүүлж байгаа сэтгүүлчдийн луг нэвтрүүлгийг зурагтаар харсан уу? Сэтгүүлчид наймаачныг махаа Иранд гаргах гэж байгаа бол ч яахав, гэхдээ л худлаа тэгж байгаад замдаа богооноо суллаад хятадуудад идүүлнэ дээ хэмээн хардана. Хөөрхий наймаачин монгол ямааны махыг лалын ах дүү нартаа идүүлнэ хэмээн бараг л цусаараа тангараг тавьж уйлагнана. “Хүн алж болохгүй, нохой хужаа нарыг бол алж болно” гэсэн эх оронч зарлалын самбар зам дагуу тавьсан байхыг бодвол олон хүн хараа биз. 

19. Үйлийн үр заавал эргэж боловсордог. Өнгөрсөн нийгэм хэдэн арван жилийн турш нийгмийн зарим гишүүдээ гарал үүсэлтэй нь холбогдуулан хүний ёсноос гадуур дарамталж зовоон гадуурхаж хэдэн үеэр нь арилшгүй сэтгэлийн гүн шарх үлдээсэн. Одоо эргэж үйлийн үрээ амсаж элдвээр хараалгаж тэрэндээ комплексдож зовж шаналж, ичсэнээсээ болон гадаад дотоодгүй зохиомол дайсан бий болгож түүнтэйгээ тэмцэж буй нэрээр улс орныхоо эрх ашгийн эсрэг ухамсартай болоод ухамсаргүйгээр хорлон сүйтгэж яваа нь үйлийн үр л юм. Системийн гажиг нүглийг олон жилийн дараа иргэд нь хувь бие дээрээ амсаж буй нь энэ ээ, бас. Олон жил хураагдсан өсөрхөл эргэж дэлбэрэхээрээ ийм л үр дүн гарах нь хууль. 

Жич: Зориуд өөрийгөө хужаа гэж нотолдог эсрэг үйлдэл бас байдаг нь их марзан. Гадаадад улс төрийн цагаачлал гуйхдаа өөрийгөө эрлийз хурлийз хэмээн нотолж Монголд гадуурхагдан зовж шаналж байгаа гэсэн өргөдөл бичиж орогнол авсан хүн мундахгүй бий. Шалгаад үзэхэд Монголд үнэхээр ийм гадуурхал өргөн тархсан байдаг нь нотлогддог. Улс төрийн орогнол ч ашигтай л даа, байр хоолоор хангана, үнэгүй хэл зааж өгнө, дараа нь ажилд оруулна. Харлаж зовж байснаас хавьгүй гоё.

2011.02.20

Төрийн үйлчилгээний цахим машинаас иргэд 18 төрлийн үйлчилгээг авдаг байсан бол одоо 20 төрлийн үйлчилгээ авдаг болж нэмэгдсэн байна. Тодруулбал, ТҮЦ машинд хуруугаа уншуулж, цахим үнэмлэхээ дахин захиалах боломжтой болжээ. 

Өмнө нь иргэн хаяж үрэгдүүлсэн цахим үнэмлэхээ харьяа хороондоо биечлэн очиж хүсэлтээ гаргах, төлбөр хураамжаа банкинд тушаах зэргээр хугацаа алддаг байсан бол одоо ТҮЦ машинаас захиалж, аль банкны картаар төлбөр, хураамжаа төлөх боломжтой болсон байна. Мөн өөрийн нэр дээр ААН бүртгэлтэй эсэх талаар лавлагааг авах боломжтой болжээ. Одоогоор улс орон даяар нийт 108 ТҮЦ машин байрлаж иргэдэд үйлчилж байна.  

Шударга өрсөлдөөн, хэрэглэгчийн төлөө газар энэ сараас эхлэн ашиг орлогоороо тэргүүлж буй номын жагсаалтыг Монголд анх удаа олон нийтэд мэдээлж байхаар боллоо. Өнөөгийн байдлаар нийслэлийн хэмжээнд номын борлуулалт болон ашиг орлогоороо тэргүүлж буй номын жагсаалтыг нэгдсэн байдлаар гаргаж, хэрэглэгч, уншигчдад зарладаггүй байсан бөгөөд зөвхөн цөөн тооны томоохон номын дэлгүүрүүд тус тусдаа хамгийн их борлогдсон номын жагсаалтыг гаргаж хэрэглэгчиддээ мэдээлж иржээ.

Тус газар нь Өрсөлдөөний тухай хуулийн 15.1.1-т заасан “Өрсөлдөөний соёлыг төлөвшүүлэх, шударга бус өрсөлдөөнөөс урьдчилан сэргийлэх ажлыг зохион байгуулах хөтөлбөр боловсруулах, арга зүйн удирдлагаар хангах, хэрэгжилтэнд нь хяналт тавих“ гэсэн бүрэн эрхийнхээ хүрээнд нийслэл Улаанбаатар хотын хэмжээнд сар бүрийн шилдэг борлуулалттай номын /BESTSELLER/ жагсаалтыг гарган олон нийтийн бүх хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр мэдээлж, хэрэглэгчид, уншигчиддаа хүргэж байхаар шийдвэрлэсэн байна.

Ингээд Улаанбаатар хотын хэмжээнд буй бүх номын дэлгүүрүүдээс ирсэн шилдэг 10 номын жагсаалтыг та бүхэндээ хүргэж байна.

Д/д Номын нэр   -Зохиогч  – Тоо 

1 Тавилан-  Л.Сарантуяа -530

2 Сорхугтани -Б.Сарантуяа – 276

3 Усан доогуур 20 бээр аялсан нь- Мир хэвлэлийн газар -258

4 Тэнгэрийн таалал  -Л.Сарантуяа -224

5 Луун шивээст охин -Стиг Ларсон- 214

6 Цагаан могой -Мир хэвлэлийн газар- 180

7 Эрдмийн тулгуур 3-5 нас Юнгэрэн, Лхамсүрэн 152

8 Амжилтийн тарни -Т.Бадамзул -148

9 Өөдөө тэмүүл -Шейрил Сандберг- 136

10 Алтангэрэл судар -С.Гантөмөр -135

Өнөөдөр долдугаар сарын нэгэн. Монголчууд хоорондоо ойлголцоогүйгээсээ болж аймшигтай том алдсан өдөр. Тэр өдрийн тэнгэр дор эргээд нэг зогсъё. 2008 оны долдугаар сарын 1-ний энэ өдөр Сүхбаатарын талбайд иргэд олноор цуглаж, улмаар МАН-ын байрны үүдэнд очсон. Цугласан иргэдийн тоо улам нэмэгдсээр ойрын жилүүдэд хүрээгүй их тоонд хүрч төв талбай, МАН-ын байр орчим хөл тавих зайгүй шахам боллоо. Тэдний сэтгэлийг хэрхэн хөөргөж, яаж дэвэргэж байсныг анзаарахад тийм нэг зохион байгуулалттай гэмээр хүч үнэхээр тэнд үйлчилсэн гэж хэлэхээс өөр үг олддоггүй. Тэрхүү аймшигт өдрийн үймээн самууныг монголчууд мэдээллийн хэрэгслээр хангалттай харсан. Монголын цагдаа ийм юмтай анх удаа нүүр тулгарсан нь үймээнийг улам дэвэргэсэн гэж ч үздэг. Үйл явдал нэгэнт хяналтаас гарсан учир Онц байдал зарлалаа. Улаанбаатар хотод цэргийн хүч орж ирлээ. Ардын журамт цэргээс хойш анх удаа зэвсэгтэй цэргүүд орж ирж, хуягтын цуваа хотод пиг дүүрсэн юм. Оройн 22.00 цагийн орчим сэтгүүлчдээ энд тэнд тараан байршуулж явсан бид анх удаа тийм олон байлдааны техник хэрэгсэл, хуягт машин хот руу орж ирэхийг харсан билээ. Манайх зэвсэгтэй улс юм билээ шүү. Маргааш өглөө нь биднийг шатсан байшин, буудуулж үхсэн хүмүүс, буу зэвсэг агссан цэргүүд угтсан. Онц байдал зарласан үед улс орон, иргэд ямар байх ёстой тухай ойлголт бидний хэнд нь ч байгаагүй. Гэтэл бусад улс орны хувьд Онц байдлын талаар ямар байх тодорхой хууль эрх зүйтэй байдгийг сүүлд уншаад айх шиг болсон. Учир нь Онц байдал зарласан үед ямар ч хүний эрх яриад хэрэггүй юм билээ. Гэрээсээ битгий гар л гэсэн бол гарахгүй байх хуультай. Гарч яваад буудуулсан бол тэгээд хохь болдог олон улс даяар үйлчилдэг хууль байна. Энэ юу хэлж байна гэхээр Онц байдал зарлуулах хэмжээний үйлдлийг монголчууд минь дахин гаргах ёсгүй юм байна лээ шүү гэсэн үг. Дээр нь Онц байдал зарласан үеийг ашигладаг, далимдуулдаг, мушгин гуйвуулдаг, хуулийг нь зорилгоо биелүүлэх хэрэгслээ болгодог бодит хүчин нийгэм үймсэн үед заавал гарч ирдэг байна. Бид харин тийм муухайг үзээгүй гэж найдъя.

Ингээд монголчуудын хувьд тэр өдөр чухам юу болж байгаа ухааныг олохгүй өнгөрлөө. Маргааш өглөө нь Монголын Үндэсний телевизээр тухайн үеийн АН-ын дарга, өнөөдрийн Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж “Таван хүн буудуулан үхэж, хэдэн зуун хүн баригдлаа” гэсэн мэдээллийг анх хийж, түүнийг нь МҮОНТ бүрэн эхээр нь дамжуулж амжсан юм. Монголын ард түмний хувьд ардчилсан нийгэмд амьдарч байгаагаа энэ хоромд бага ч болтугай мэдэрсэн ч тэгээд хаагдлаа. Дамжуулж дуусахтай нь зэрэгцээд тэр үеийн эрх баригчдын зүгээс хүчний байгууллагынхныг МҮОНТ рүү оруулж, захирлыг нь өрөөнд хашиж, үйл хөдөлгөөн бүрийг нь хянаж эхэлсэн билээ. Бусад бүх мэдээллийн хэрэгслүүдийн үйл ажиллагааг зогсоолоо. Ийнхүү Монголын ард түмний нүдийг хааж, амыг нь тагласан тэр өдрүүдэд чухам юу болж байгаа талаар ганцхан “Өдрийн сонин” л зогсоо зайгүй мэдээлж байв. Аймшигт хэрэг явдлууд өрнөж буй газруудад сэтгүүлчид маань бүх хүчээрээ ажиллаж, хамгийн халуун цэг болох Дэнжийн 1000-ын саатуулахад хоригдсон хэдэн зуун залуусыг хэрхэн дэглэж байгааг гэрэл зурагтай хамт мэдээлж, олон нийтэд хүргэж байлаа. Талбайн ойр орчмын саад, нэгдүгээр эмнэлэг орчим, хотын төв орчмуудад хар машинтай хүмүүс зугтаж байгаа залуусыг араас нь хөөн, буудан унагаж байхад зугтаж явсан хүмүүс дотор нь ч манай сэтгүүлчид гүйж явсан юм шүү. Тэр үед твиттер, фэйсбүүк гэж байсангүй, цахим сайтуудын мэдээлэл ч гэж юу байлаа. Ард түмэн чухам юу болоод байгааг мэдэх асар их хүсэл эрмэлзэлтэй тийм өдрүүдэд “Өдрийн сонин” ганцаараа мэдээлэл түгээж байсныг түүх гэрчилнэ. Аймшигт хэрэг явдал болсны маргааш өглөө нь Монгол Улсын Ерөнхий сайд урьд шөнө нь буудуулж үхсэн хүмүүст биш шатсан байшинд мэхийж байсан өдрүүд үргэлжилж байсныг монголчууд мартах ёсгүй. 

Ард түмэн яах гэж жагссан юм бэ? Сонгуулийн булхай луйвраас болж жагссан. Гэхдээ өнөөдрийн өндөрлөгөөс эргээд харахад, дэлхийн улс орнуудад болсон, болж буй жагсаал цуглаан, үймээн бужигнаан, улс төрийн тэмцэл, тогтворгүй байдал бүхэн заавал нэг дэглэлттэй, найруулгын дагуу л болдог болжээ. Хаанаас захиалсан, найруулагч нь хэн болох, хэн гол дүрд нь тоглосон, ямар үр дүн хүлээсэн, ямар ашиг хонжоо хайсныг бүү мэд. Ямар ч байсан жагсаал болж, цус урсах нь дэлхийгээр тархаж байна. Зүгээр л болж бүтэж, амар амгалан байсан Египет, Ливи, Ирак, Сири, сүүлд Украинд юу болов. Бүгд л танил, манай долдугаар сарын 1-тэй адил хэрэг явдлууд болж байгаа биз. Манайд долдугаар сарын 1-ний хэрэг явдал цааш даамжирч, үргэлжилсэн бол  дээрх улсуудын адил хувь тавилан хүлээх байсан. Таван хүний амь нас 50-д хүрч, бүх зүйл хяналтаас гарч, хяналтгүй болсон нийгэм өшөө хонзогнолын талбар болох байсан. МАН-ын байр руу дайрсан хүмүүс хамгийн түрүүнд дотор нь байсан дэлгүүрийг тоносон. Энэ байдал цааш газар авсан бол юунд хүрэх үү. Жижиг орны хувь заяа эмзэг. Хэдэн том дэлгүүр, хэдэн арилжааны банк халдлагад өртөхөд л Монгол Улсын хувь заяа дээсэн дөрөөн дээр очиж, НҮБ-ын мандат өвөртөлсөн цэрэг манайх руу энхийг сахиулах нэрээр орж ирэх байлаа. Ингэх нь хэнд ашигтай байх вэ. Бодож үзсэн хүн байна уу. Монголын хувь заяагаар тоглох эрх хэнд ч байхгүй.  

Тийм болохоор долдугаар сарын 1-нд амиа алдсан таван хүний амь нас, гашуун сургамжийг бид мартах ёсгүй юм. Энэ таван хүн утга учиргүй амиа алдаагүй. Тэдний үрэгдсэн амь бол ард түмэн дотроо үймж, талцаж, гэдсэндээ хөлөө хийлцэж, хүчээр асуудлыг шийдэж болдоггүйг бидний орой руу ортол хэлж өгсөн амь нас юм. Долдугаар сарын 1-ний өдөр нь эрүүл ухаан нийгмийг залж явдаг, зөвшилцөл, ойлголцол, хүлээцтэй байх нь улс үндэстний оршин байхын үндэс гэдгийг сануулсан өдөр. Таван залуугийн амь нас бидэнд энэхүү эмгэнэлт гашуун өдрийг байнга сануулсаар байх болно. 

Тэр үед улс орныг удирдан залж, төр төвшин, түмэн олноо амгалан байлгах үүрэг хүлээсэн дарга нараас өнөөдөр ганц нь ч төрийн сэнтийд алга. Суудлаа өгцгөөсөн байна. Яах гэж таван сайхан залуугийн амийг золиослон сандал ширээ, эрх ямбатайгаа зууралдав хэмээн тэд өдөр бүхэн  санаж толгойгоо шааж суугаа. Тэртэй тэргүй тодорхой цаг хугацааны дараа буучих сандал ширээг, намыг хамгаалах нь ямар утгагүй юм бэ гэдэг нь эндээс харагдана. Тэгж олон хүний амь хохироон тэмцэлдсэний үр дүн хаана байна гэж тэр үеийн эрх баригчдаас энэ өдөр ард түмэн асуух хэрэгтэй. Таван залуугийн дурсгалд зориулсан хөшөөг байгуулах хэрэгтэй. Түүндээ долдугаар 1-ний өдөр цэцэг өргөж байя. Гэхдээ энэ бүхэн санан дурсаж, цэцэг өргөхдөө бус том утга учрыг агуулах ёстой. Долдугаар сарын 1-нийг хар өдөр гэхээсээ илүүтэй Үндэсний их эв нэгдэл, ойлголцлын өдөр байлгая. Үүнийгээ зарлан тунхаглаж, дагаж мөрдье. Улс төрчдөөсөө эхлээд ус голдоо хүртэл эв эвдэрсэн бүхэн эвээ олж гар барьдаг, их ойлголцлын, их уучлалын өдөр байя. Алдаанаас сургамж авдаг ард түмэн өнө мөнхөд оршин тогтнодгийн тод жишээ бол 2000 жилийн төрт ёсны түүхтэй Монгол Улс, монголчууд юм гэдгийг бас дахин  харуулъя.     

2014 оны хөлбөмбөгийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний шөвгийн наймд Аргентин, Бельгийн шигшээ багууд шалгарлаа. Дэлхийн дөрвөн удаагийн шилдэг хөлбөмбөгч Лионель Мессигээр ахлуулсан Аргентины шигшээ баг шөвгийн наймын шатанд Швейцарийг 1:0-ийн харьцаатай хожсон. Аргентины шигшээ багийн хожлын, чухал гоолыг 118 дахь минутад Лионель Мессигийн дамжуулалтаар Анхель Ди Мария орууллаа.

Харин Европийн “Улаан чөтгөрүүд” гэгддэг Бельгийн шигшээ АНУ-ыг нэмэлт цагт 2:1-ийн харьцаатай хожиж, шөвгийн наймд шалгарчээ. Хоёр багийн үндсэн цагт гоол ороогүй учир нэмэлт цагийг сунган тоглосон юм. Нэмэлт цаг эхэлмэгц буюу 93 дахь минутад Бельгийн шигшээ багийн хагас хамгаалагч Кевин Де Брюйн гоол оруулж, тооны харьцаа нээлээ. Үүний дараа 105 дахь минутад Кевин Де Брюйны дамжуулалтаар сэлгээгээр талбайд гарсан Ромелу Лукаку гоол оруулж, тооны харьцааг 2:0 болгон холдуулсан юм. 

Туул голын сав газрын хамгаалалтын захиргаанаас, Туул голын хамгаалалтын зурваст ахуйн болон барилгын хог хаягдалаа хаяж, машин тэргээ угааж буй үйлдлийг таслан зогсоохоор өнгөрсөн сарын 10-наас эхлэн энэ сарын 10 хүртэлх хугацаанд шөнийн эргүүл хийн ажиллажээ. Энэ хугацаанд Нийслэлийн цагдаагийн газраас Хан-Уул, Сонгинохайрхан дүүргийн Мэргэжлийн хяналтын хэлтэст зөрчил гаргасан ААН болон тээврийн хэрэгсэл эзэмшигчдэд хариуцлага хүлээлгэх, зарим зам гарцыг хаах тухай албан шаардлагыг хүргүүлсэн байна.Цаашид голд барилгын болон ахуйн хог хаяж буй иргэдэд байнгын хяналт тавин ажиллахаас гадна голд автомашинаа угаасан жолоочдын жолоодох эрхийг хасч, 720 мянган төгрөгийн торгууль оногдуулах гэнэ. 

Их, дээд
сургуулийн элсэлтийн ерөнхий шалгалт дуусч шалгуулагчдын дүн оноогБоловсролын
үнэлгээний төвийн www.eec.mnсайтад 2014 оны
06 дугаар сарын 28-ны өдөр байрлуулсан.  Ерөнхий
боловсролын сургуулийг 2013-2014 оны хичээлийн жилд төгсөж, их, дээд сургуулийн
элслэлтийн ерөнхий шалгалтад оролцсон шалгуулагчдын ерөнхий шалгалт өгсөн
хичээлийн дүн оноог батламжилсан “Батламж хуудас”-ыг 2014 оны 7 дугаар сарын
02-ны өдрөөс эхлэн төгссөн сургуулиар нь дамжуулж олгоно. 

Бусад шалгуулагчдын ерөнхий шалгалт өгсөн хичээлийн дүн
оноог батламжилсан “Батламж хуудас”-ыг Боловсролын үнэлгээний төвийн байранд
2014 оны 07 дугаар сарын 02-05 ны өдрүүдэд ажлын цагаар олгоно.  Эдгээр
шалгуулагчид батламж хуудсаа иргэний үнэмлэхтэйгээ ирж  авна. Их, дээд
сургуульд суралцах мэргэжлийн хуваарь сонголтыг Монголын Их дээд сургуулийн
консерциум /МИДСК/  дараахь байдлаар зохион байгуулна.  Үүнд:

Хөдөө орон нутагт :

Элсэгчид МИДСК-ийн www.ees.edu.mnвэб
хуудас руу орж мэргэжлийн хөтөлбөрийн 27 бүлгээр хуваарь сонголтоо он-лайнаар
хийнэ. Тухайн орон нутагт ажиллаж буй  МИДСК-ын элсэлтийн комисс онооны
дарааллаар элсэгчдийг биечлэн бүртгэж,  хуваарь сонголтыг баталгаажуулна.
Хөдөө орон нутагт бүртгэл хийх, хуваарь сонголтыг баталгаажуулах ажил 2014 оы 7
дугаар сарын 01-08-ны өдрүүдэд явагдана. Бүртгэх газар, ажиллах цагийн
хуваарийг орон нутгийн мэдээллийн хэрэгслээр зарлана.

Нийслэл хотод:

Дараах их, дээд сургуулиуд элсэлтийн бүртгэлээ 2014 оны 7
дугаар сарын 01-ны өдрөөс эхлэн он-лайнаар хийнэ.

1. МУИС
   – www.burtgel.num.edu.mn
2. АШУҮИС-
   www.burtgel.mnums.edu.mn
3. ШУТИС-
   www.elselt.edu.mn
4. МУБИС-
   www.burtgel.surgalt.mn
5. ХААИС-
   http://www.msua.edu.mn
6. СУИС-
   www.suis.edu.mn/elselt/
7. БХИС
   – www.elselt.dum.gov.mn
8. ХСИС
   – www.cd.gov.mn
9. Тээврийн
   дээд сургууль – www.elselt.insttrans.mn
10. Монгол-Германы
    технологийн их сургууль- www.gmit.mn
11. Хүмүүнлэгийн
    ухаааны их сургууль – www.elselt-his.mn
12. Сан
    дээд сургууль- www.san.edu.mn
13. Мандах
    Бүртгэл дээд сургууль – www.mandakhburtgel.edu.mn

Элсэлтийн бүртгэл, хуваарь сонголтоо он-лайнаар хийх эдгээр
их, дээд сургуулиудад хэрхэн бүртгүүлж, хуваарь сонгох тухай дэлгэрэнгүй
мэдээлэл тухайн сургуулийн дээрх вэб хуудсанд байрласан болно. Бусад хувийн их,
дээд сургуульд элсэгчид ерөнхий шалгалтын батламж хуудсаа гардаж авсны
дараа  тухайн сургууль дээрээ биеэр очиж бүртгүүлэх гэнэ.