Category: туслах-ангилал

Монгол Улсад болон дэлхий дахинд болсон үйл явдлаар дүүрэн байдаг “Өдрийн сонин”-ы цоо шинэхэн дугаар танд хүрч байна. 

“Өдрийн сонин”-ы өнөөдрийн дугаарын тэргүүн нүүрээс та Архангай аймгийн Хашаат суманд болсон хар салхины үйл явдлыг газар дээрээс нь сурвалжилсан тэмдэглэлийн үргэлжлэлийг унших боломжтой билээ. Тухайн үед ямар аймшигт дүр зураг бий болсон талаарх гэрэл зургуудыг ч та эндээс харж болно. 

Түүнчлэн жил бүрийн есдүгээр сард олон улсын хэмжээнд зохион байгуулагддаг “Дисковер монголиа”-д өнөө жил нэг ч хөрөнгө оруулагч оролцох хүсэлтээ ирүүлээгүй талаар Уул уурхайн үндэсний ассиоциацийн ерөнхийлөгч Н.Алгаатай хийсэн ярилцлагыг уншаарай. 

Үндэсний их баяр наадмын бөхийн барилдааныг эргэн сануулах нэгэн сонирхолтой ярилцлагыг бид өнөөдрийн дугаартаа нийтэллээ. Тодруулбал, энэ жилийн наадмаар тав давж, Монгол Улсын начны болзол хангасан Завхан аймгийн Алдархаан сумын уугуул, “Алдар” спорт хорооны бөх Л.Лха-Очирын барилдаануудынхаа талаар ярьсан дэлгэрэнгүй ярилцлага танд таалагдана гэдэгт итгэлтэй байна.

Улс төрийн үйл явдлыг хүргэдэг хоёрдугаар нүүрээс та УИХ-ын гишүүн Г.Уянгын ярилцлага болон үйл явдлын бусад мэдээ, сурвалжлагыг тольдоорой.

Баримт, үйл явдлын талаарх нийтлэлийг хүргэдэг гуравдугаар нүүртээ нэрт нийтлэлч Б.Баабарын “Шашныг өмөөрөхүй III”-ийг хүргэж байна. 

Гэмт хэрэг, үйл явдлын талаарх хүргэдэг долдугаар нүүртээ “Олон улсын хуулийн байгууллагын нэрийг барьж интернэтээр залилан хийжээ” хэмээх эрэн сурвалжилсан сурвалжлагаа нийтэллээ. Уг сурвалжлагаас та монголчууд сүүлийн үед цахим ертөнцийн хохирогч болох нь олонтаа тохиолдож байгаа талаар уншиж болох юм. 

Уламжлал ёсоор бид есдүгээр нүүртээ гадаад ертөнцөд болж буй сонин содон үйл явдлын талаар цаг алдалгүй хүргэснийг эрхэм уншигч та үзээрэй. 

Өчигдөр буюу энэ сарын 5-нд ССАЖ-ын сайд Ц.Оюунгэрэл олон улсын тэмцээнд амжилттай оролцоод ирсэн зарим тамирчдаа хүлээн авч уулзсан билээ. Тэдний нэг бол Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар О.Гүндэгмаа байсан юм. Өнгөрөгч зургадугаар сард Германы Мьюнхен, Словен улсын Марибор хотноо болсон тэмцээнүүдэд тус тус амжилттай оролцсон түүний сүүлийн үеийн амжилтуудын талаарх сонирхолтой ярилцлагыг энэ удаагийн дугаартаа мөн нийтэллээ. 

Монголчуудын зуу зуун жилийн түүх соёл, өв уламжлалын илэрхийлэл болсон монгол бөх өнөөдөр жинхэнэ утгаараа мөхлөө дөө, хөөрхий. Бөхөд нүүрлэсэн аюулт хар сүүдрийг ард түмэн бий болгосонгүй. Хэн нэгэн далдаас удирдсангүй. Ерөөс бөхчүүд нь өөрсдөө л мөхөлд хүргэж түүх соёл, ёс жудаг, өв уламжлал руугаа нулимж, бөхөө дээдэлдэг түмэн олноо доромжлох болсон билээ. Монгол бөхийн барилдаан өнөөдөр үнэнч шударга байхаа больсныг захын хүн гэрчилнэ. 

Төрийн наадамд ч, бүсийн наадамд ч, аймаг, сумын наадамд ч ялгаагүй. Дандаа авлига хээл хахуулиар шийдэгдсэн, атаа хорсол, өш хонзонгоор дүүрсэн баяр цэнгэлийн бус балчиг намгийн талбар болжээ. Та бүхэн харсан биз дээ. 

Өнөө жилийн наадмын гол дуулиан юу байв. Завханы Жаргалсайхан гэж залуу энэ цаг үеийн бөхийн өнгө болсон аварга, арслангуудыг дараалуулан орхиж, үзэгч түмнийг суудлаас нь өндөлзүүлсэн наадмыг Сүхбат аваргын аяг ааш, атаа хорсол нэг мөр булж орхисон нь харамсмаар. 

Үүнд бөхийн холбооныхон буруутай. Сүхбат аварга эрэмбээрээ зүүний магнайд гарах нь зөв. Ухаандаа, Бат-Эрдэнийг зодоглоогүй үед төрийн наадмыг түүний дараагийн аварга болох Сүхбат манлайлах нь зүйн хэрэг. Монгол бөхийн дархан аварга цолтнуудад олон түрүүлсэн нь өмнөө гарна гэх хууль дүрэм үйлчилдэггүй.  Баянаа аварга хэдий арав түрүүлсэн ч бөхийнхөө эрэмбээр Дамдин, Мөнхбат хоёрын дараа босдог байсан. Гэтэл өнөө жилийн наадмын зүүний магнайд бөхийн холбооныхон Сүхбатыг бус Өсөхбаярыгаа тавьж л байдаг. Буруу шүү дээ. Юун төлөө үндэсний бөхийн холбоо гэж байгаа билээ. Бөхчүүдийн эрэмбэ дарааллыг хууль ёсных нь дагуу бичиглэж ягштал баримталж явах нь тэдний үүрэг юм. Түүнээс Сүхбат, Өсөхбаяр гэдэг юм уу, бөхчүүдийг хувь хүнийх нь үүднээс авч үзэж хэрхэвч болохгүй. Энүүхнээс л бөхийн ялзрал, мөхөл гэдэг чинь харагдаад байгаа хэрэг. Сүхбат аварга бөхийнхөө эрэмбийг хэлээд л дархан аваргын байр сууриндаа бат зогсож байхгүй, бөхийн холбооныхонтой хэрэлдэж, дээш доош ярьж, уйлж унжихын хэрэг юу байна аа. Тэгээд тэрхүү өш хонзон атаа хорслынхоо үүднээс гурвын даваанд Өсөхбаярыгаа амлаж байдаг. Наанаа бөхийн эрэмбэ, цолны эрэмбэ энээ тэрээ гэж байгаа боловч уг үйлдэл нь наадамчин олноо доромжилсон, монгол бөхийн дээд цол болох дархан аварга цолоо үл хүндэтгэсэн, бөхийн бичигдээгүй ариун жудгийг бус өс хонзон гэх зүйлийг сэтгэлдээ хавдар шиг хадгалж ирснийх нь илрэл байлаа.

Ийм л дуулиан шуугиантай наадмын дараа бүсийн наадмууд гэж ёстой нэг шившигтэй юм боллоо доо. Энэ жил уламжлал ёсоор дөрвөн аймагт бүсийн даншиг наадмууд болсон. Тодруулбал, Ховдод баруун бүс, Баянхонгорт говийн бүс, Хөвсгөлд хангайн бүс, Дорнодод зүүн бүсийн наадмууд зохиогдсон. Эдгээр даншиг наадмуудын бөхийн барилдаан монгол үндэсний бөхийг бүр мөсөн мөхсөнийг гэрчилсэн юм. Одоогоос хоёр жилийн өмнө “Өдрийн сонин”-ы дугаарт “Монгол бөхийн мөхөл ба бүсийн наадмууд” хэмээх нийтлэл хэвлэгдэж байсан. Тухайн жил мөн л дөрвөн аймагт бүсийн наадмууд зохиогдсоноос Баян-Өлгийд болсон баруун бүс, Дундговьд болсон говийн бүсийн бөхийн барилдаан хэрээс хэтэрч, хэдэн халтар төгрөгтэй шалдан банди нар улсын цолтой хүчтэнүүдийг толгой дараалан буулгуулж, наадамчин олныг доромжилж, бөхийнх нь дэвжээг бузарлаж орхисон байдаг. Ялангуяа Дундговийн наадамд зодоглосон 512 бөхийн барилдаан зүгээр л жүжиг, шоу болоод өнгөрсөн удаатай. Уг барилдааны үеэр Луу гүний Вандан, Буур Жамъян гээд домогт аваргуудын өлгий нутгийн залуу хүчтэнүүд хэдэн халтар төгрөгнөөс болж ам зөрөн улмаар бөхийн дэвжээн дээр хэн хэн рүүгээ салаавч гарган зүй бусаар авирласан ч дуулддаг юм. 

Тэрхүү нийтлэлийн дараа Монголын үндэсний бөхийн холбооны Цэцдийн зөвлөл хуралдаж Дундговь аймгийн наадамд өөрийн бяр хүчээр бус өгөө аваа, ашиг хонжоо, найраа хэлцээгээр цолонд хүрсэн гэх залуучуудын цол чимгийг хурааж, тухайн наадмын бөхийн барилдааныг хүчингүй болгосон. Найраагаар цолонд хүрсэн гэх залуучуудын цолыг хураадаг нь зөв л дөө. Гэвч найраанд орж, олны өмнө улаан цагаан бууж өгч, өөрсдөө найрааг нь гардан хийж, бөхийн барилдааныг үзүүлбэр шоу болгон хувиргаж, дэглэж найруулж ирсэн улсын цолтой бөхчүүдэд цаг тухайд нь яагаад хатуу арга хэмжээ аваагүй юм бэ гэх асуултын гогцоо ургаад ирнэ. Дэвжээн дээр нэгнээ зодож байхыг нь, ахмад бөхчүүдийнхөө өөдөөс ална тална гэж дайрч давшилж байхыг нь хараад нүдэн балай, чихэн дүлий өнгөрүүлснийхээ горыг өнөөдөр бид амсаж байна. Аливаа юмны учир мэдэхгүй бөх гэх нөхдүүд нэг л дээрэнгүй хүмүүс болон хувирч, шунаг шунахай сэтгэлдээ дийлдэж, хахаж цадталаа баяжсаны гороор монгол бөх маань ийнхүү устаж үгүй боллоо. Түүнийг нь өнөө жилийн бүсийн наадмууд бүр чиг нотлоод өгсөн дөө. 

Хөвсгөл аймагт зохиогдсон “Хотгойдын хурд” хангайн бүсийн даншиг наадмын бөхийн барилдаан зодооноор өндөрлөсөн гэж байгаа. Мөнгөний төлөө цолтой бөхчүүд нь хэрхэн яаж улайран дайрдгийг, том цолтой бөхчүүд нь мөнгөтэй нэг бандийн гарт орчихсон түүнийгээ түрүүлүүлнэ гэж ална шулнадаа тулдгийг Хөвсгөл аймгийн Галт сумын харьяат улсын харцага Г.Ганхуяг олонд дэлгэсэн. Монгол бөхөд бугшсан идээ бээр ийн өөрийн эрхгүй тартагтаа тулж дэлбэ үсэрсэн нь тэр. Ганхуяг харцагын Содномдорж харцагад бичсэн захидлаас бүх зүйл тодорхой харагдана. Уг захидалд “…Содномдорж энэ жилийн наадмаар улсын начин Баянмөнх, аймгийн арслан Нямбаяр, Давааням, Батням, аймгийн начин Пүрэвдорж нарыг дарамтлан дагуулж, “Хөвсгөлийн хүчтэн” галаас тусдаа Даян дээрхийн хүчтэн бөхийн гал байгуулж бэлтгэлд гарсан учир нь нутгийн зөвлөл болон ивээн тэтгэгч дэмжигчид, аймгийн Засаг даргаас мөнгө цуглуулах хувийн сонирхолтой нь холбоотой байжээ. Тэгтэл улсын наадмын гурвын даваанд өөрийг нь  дагаж бэлтгэлд гараагүй гэж уурлан, сайн барилдана хэмээн итгэл хүлээлгэж байсан аймгийн арслан Хаш-Эрдэнийг амлан унагаж урам хугалсан. Сая болж өнгөрсөн Хотгойдын хурд наадмаар мөнгөө багтааж ядсан гадны бөхчүүд дагуулж ирээд Хөвсгөл аймгийнхаа бөхчүүдийг дарамталж цол авахууллаа. Ховдын Ууганбаяр гэж залууг аймгийнхаа наадамд түрүүлүүлэх гэж хэт улайрч зүтгэн мөнгөнд шуналтсанд анхнаас нь дэмжиж явсан ахын хувьд ихэд харамсч, гомдож байна. Бөхийн буянаар өдий зэрэгтэй амьдарч явнаа, миний дүү. Тогоотой хоол руугаа шороо битгий цац. Хүнд их мөнгө биш их сэтгэл байхад болдог юм” гэжээ. Энэ бол “гарлаа, өрлөө, давлаа” хэмээн гуравхан үгээр дуудуулж барилдаж байсан Дарийн Дамдин, уран барилдаант угсраа олон мэхтэй Чойжилын Бээжин нарын домогт аваргуудын өлгий нутгийнхны бөхийн хагарал. Ерөөсөө хэдэн халтар төгрөгнөөс болсон хагарал. Яг ийм хагарал бутрал аймаг аймаг, гал галын бөхчүүдэд байгаа. Бүгд л мөнгөний төлөө улайран тэмцэж бөхийнхөө ариун голомтыг сэвтээж бузарлаж орхиж буй нь хэнд ч илэрхий болжээ. 

Аймгуудын наадмын захын жишээ гэхэд, Өмнөговьд Д.Рагчаа, Б.Гончигдамба нарын төрийн наадамд түрүүлнэ хэмээн яригддаг бөхчүүд очоод өнөө л найраа хуйвалдаанаараа ард түмнийг нь доромжилж, наадмынх нь үзүүр түрүүг Рагчаа гарьд нутгийн залуустаа буюу  Архангайн Баярхүү, Отгонбаатар нарт өгчээ. Улсын харцага Л.Пүрэвжав, Ө.Бат-Орших гээд энэ цаг үеийн шилдэг бөхчүүд тус аймгийн наадмын тавын даваанд дуу дуугаа аваад унаад өгсөн байна. Аймгийн начин цолтон төрүүлэх нэрээр мөнгөнд явчихсан нь тэр.  

Ийнхүү Баянаа, Мөөеө, Бат-Эрдэнэ, Сүхбат, Өсөхбаяр, Сумъяабазар нарын аваргуудын үед монгол бөх бүр мөсөн мөхөж үгүй боллоо. Монгол бөх ийн мөхлөө гээд төрийн наадам болдгоороо болно, аймаг, бүсийн наадмууд болдгоороо болно. Амьгүй албатууд гэдэг шиг жудаг ёс, түүх соёлоо уландаа гишгэн мөнгөний төлөө улайран тэмцсэн бөхчүүд нь зодоглож ард түмнээ доромжилдгоороо доромжлох байх. Тэдний барилдааныг үзээд юун сэтгэлийн цэнгэл эдлэх, сэжиг хүрч бөөлжис цутгадаг. Монгол бөхийн мөхөлд аваргууд хамаатай юм. Тэд бөхийн дэвжээгээ хайрласангүй, хайрлахыг ч эрмэлзсэнгүй. Дандаа хувийн ашиг хонжоо, өш хонзонгоор явж ирснийх нь “үр дүн” өнөөдөр гарч байна. 

Баянаа аварга бөхийг дандаа л салган бутаргаж, талцуулж халх дөрвөдөөр нь хувааж ирсэн хүн. Түүнийх нь нөлөө байдаг юм байлгүй,  увсын бөх түрүүлсэн наадмаар төв цэнгэлдэхэд “Увс нуур” дуу эгшиглэх болсон. Бүр уламжлал болоод тогтчихлоо. Үнэндээ монгол төрийн наадам уу, Увс гэдэг тусгай улсын наадам уу гэдэг нь мэдэгдэхээ байсан. Энэ жил ч ялгаагүй, Увсын бөх түрүүлж, “Увс нуур” дуу эгшиглэлээ. Үүнийг анхаарч буй төр засаг гэж байна уу. Монгол Улсын Ерөнхий сайд та Увс нутгийн хүн. Монгол төрийн наадамд “Увс нуур” дуу дуулагдахыг хувьдаа юу гэж бодож байна вэ. Монгол Улсын Ерөнхий прокурор та мөн тэр нутгийн хүн. Увсын бөхчүүдийн галыг толгойлдгийг тань хүмүүс мэднэ.  Монгол төрийн наадам өндөрлөж, Ерөнхийлөгч наадмыг хааж үг хэлэх үед ёс юм шиг “Увс нуур дуу” эгшиглэхээр нэг л эвгүй сэтгэгдэл төрөөд явчих юм байна шүү дээ. Танд тэгж санагдахгүй байна уу, Дорлигоо даргаа. 

Бөхийнхөө нэр хүндээр Их хурлын сонгуульд хэдэнтээ сонгогдож төр түшилцэж яваагийн хувьд Баагий аварга минь монгол бөх нүдэн дээр чинь мөхөж буйг харж байна уу, ингэхэд. Сумъяабазар та бүхэн монгол бөхөө аврах цаг нь болсон юм биш үү. “Бөхөөс авдгаа авсан. Хүртдэгээ хүртсэн. Одоо болоо” гээд буруу харж болохгүй байх. Залуу бөхчүүдийн мөнгө шүтсэн сэтгэл зүйг өөрчлөх, хүн бус араатан адил авирладгийг нь болиулах, атаа жөтөө, өс хонзонгоос холдуулах талаар арга хэмжээ авахыг Бат-Эрдэнэ аварга танаас шаардаж байна. Доромжлуулж дуусч буй ард түмнээ, бузарлагдан муу муухай бохир зүйлээр сагаж дүүрсэн бөхийн дэвжээгээ ариун байлгах нь таны үүрэг. 

Сүүлд нь нэмж хэлэхэд, авлигад идэгдсэн бөхчүүдийн жүжиглэхийг ард түмэн минь битгий үз. Өөрсдийгөө тэгж доромжлуулах хэрэг юу байна. Наадамчин олон байхгүй бол наад хэд чинь юу юм, юу ч биш шүү дээ. Хэдэн хөлстэй тэнэгүүдэд байгаа бүхнээ өгч ирснээрээ бид буруудсан. Бөхчүүдийн байгуулсан гавьяа гэж юу байх билээ. Тэгэхээр одооноос хуурамч барилдааныг нь тоож ч хардаггүй баймаар байна. Тэртэй тэргүй монгол бөхийг наад тэнэгүүд чинь өөрсдөө мөхөөчихлөө шүү дээ.    

Н.ГАНТУЛГА

Технологийн шинэлэг шийдэл, бүтээгдэхүүн нийлүүлэлтийн зөв  бодлого зэргээрээ дэлхийг байлдан дагуулсаар ирсэн “Apple” корпораци ойрын ирээдүйд үйлдвэрлэн олны хүртээл болгох зарим бүтээлүүдээс хүргэж байна.

iPets буюу электрон гэрийн тэжээвэр амьтад 

Гэрийн тэжээвэр амьтдад хайртай хэдий ч тэдэнд зарцуулах завгүй хүмүүст зориулсан iCat буюу муур, iDog буюу нохой. Тэд зөвхөн найз нөхөд чинь болоод зогсохгүй үнэнч туслагчид болж чадна. IOS ухаалаг үйлдлийн системтэй учраас гэрт танихгүй хүн орж ирвэл дуу чимээ өгөх, шинэ хөдөлгөөн сурах, тэр бүү хэл алхах, шогших давхих зэрэг гэрийн тэжээвэр амьтдын бүхий л үйлдлийг хийж чадах юм байна. Мэдээж үйлчлүүлэгчийн хүсэлтээр өөр нэмэлт программуудыг суулгаж болно. Гал дээр цай тавиад мартдаг, өглөө сэрүүлгэндээ сэрдэггүй, өгдөөний сонингоо ширээн дээрээ авчруулж ч болно.

iPlay буюу тоглуулагч 

Play нь зүгээр ч нэг консоль биш, бүр тоглоомын ирээдүй болно. iCloud үйлчилгээгээр дамжуулан та iOS-н бүх төхөөрөмжтэй холбогдож, гэртээ телевизор дээрээ, өөр өрөөнөөс удирдаж, мөн бүх төрлийн iOS төхөөрөмж ашиглан явуут дундаа ч тоглох боломжтой болно. Бас iPlay дээр хүссэн  тоглолт, киногоо үзэж болно.

iCycle буюу ухаалаг унадаг дугуй

Унадаг дугуйн төгс шийдэлнэ. Хот дотор, хөдөө гадаа, уул хад, засмал замын алинд нь ч дугуй өөрийн араагаа автоматаар тохируулна. Эсвэл та өөрөө ч сольж болно. Дугуйн явах эд ангид суурилуулсан зай хураагуур нь явуут дунд цэнэгдэгдэж, IOS үйлдлийн системтэй холбогдон явуут дундаа дуу сонсох, явсан зам, зарцуулсан эрчим хүч зэргээ хянах боломжтой. Мэдээж утасгүй интернэт, блютүүтэд холбогдоно.

iBrew буюу кофе чанагч

Гүн нойрноосоо сэрэх хэнд ч тийм таатай байдаггүй. Тэгвэл энэхүү кофе чанагч гэрийн театр, гар утастай холбогдон таныг урам зориг дүүрэн шинэ өглөөг угтахад тусална. Уянгалаг аялгуу, дуу хуур эсвэл үзэх дуртай киноны тань хэсгээс телевизээр тань гарч, эхэлбэл хэн бүхэнд таатай байх нь мэдээж. Таныг нүүрээ угааж, гал тогоондоо ороход кофе тань бэлэн байна.

icebox буюу ухаалаг хөргөгч

Дуртай киногоо үзэнгээ хачиртай талх бэлтгэж болно гэвэл үнэхээр догь байгаа биз. Таны байгаа зүгт дэлгэц нь өөрөө хөдөлнө. Ажил дээрээ байхдаа iOS заавраар тушаал өгчхвөл гэрт тань халуун хоол хүлээж байна. Мөн хөргөх систем ч бий. IOS үйлдлийн систем ашиглан өөрийн гар утаснаас оройн хоолонд хэрэглэгдэх хүнсний зүйлс байгаа хэсгийнхээ температурыг өөрчиолж болно. ажлаасаа ирээд хөлдүү мах нүдэж зогсохыг хэн хүсэх билээ дээ. Мэдээж зарим зүйлсийг хурдан хугацаанд хөргөх тохиолдол гарна. Найзуудтайгаа хөлбөмбөг үзэнгээ уухаар авчирсан шар айраг тань бүлээн бол санаа зоволтгүй. Супер хөлдөөгч хормын дотор хөргөнө.  

iQua- ухаалаг ус цэвэршүүлэгч

Энэхүү ус цэвэршүүлэгч нь химийн болон ахуйн хог хаягдлаар бохирлогдсон усыг нүүрс төрөгч бүхий шүүлтүүр бүрэн шүүнэ. Мэдээж усан дахв хлорыг дээд зэргээр шүүнэ. Энэхүү ус цэвэршүүлэгчийг айл гэр албан тасалгааны алинд ч байршуулсан болно. Шүүлтүүрийг нв гурван сар тутамд сольж болно.  

HiTops буюу ухаалаг спорт гутал

    Энэхүү спорт гуталны дээд, доод хэсгийн бэхэлгээ үдээсний гадна талд хуруугаа хүргэж, зүүнээс баруун тийш болгоход автоматаар тайлагдаж, бас түгжигдэнэ. Яг л “Iphone” гар утасныхаа түгжээг тайлдаг шиг. Мэдээж өөрийн хэр удаан алхсан болно хэр хэмжээний эрчим хүч ялгаруулсан зэргээ хянах боломжтой. Хар болон цагаан өнгөний сонголттой.

iSight буюу ухаалаг нүдний шил

Энэ нүдний шилний “ид шид” зөвхөн загварлаг байдлаар хязгаарлагдахгүй. Маш тунгалаг буюу нягтаршилтай линзтэйгээс гадна нарны тусгалаас хамаарч шилнийхээ бууралтыг тохируулна. Өөрт харагдах гайхамшигт бүгдийг зөвхөн хараад өнгөрнө гэдэг уйтгартай. Тэгвэл ийм нүдний шилтэй бол та өөрийн нүдэнд харагдах бүхнээ 10 мегапикселийн нягтаршилтайгаар бичлэг болгон буулгахаас гадна зургийг нь ч дарж болно. хар болон цагаан өнгөний сонголттой. Мэдээж утасгүй интернэтэд холбогдох боломжтой.

iRosol- буюу ухаалаг будаг шүршигч

Бүх зураачдын мөрөөдлийн будаг шүршигч. Таны таалсан өнгийг яг таг сонгоод зогсохгүй харандаа буюу бийрээр зурсан мэт зураас гаргана. Жирийн будагчтай харьцуулбал хоёр дахин удаан эдэлгээтэй. Будаг бүрийг дуусмагц нэг удаа сольж болно.

М.Ууган-Эрдэнэ

Холимог үндэстэн

Дэлхийн янз бүрийн орноос гарал үүсэлтэй хүмүүс холилдон нэгдэж гэр бүл болох, шинэ удам угсаа төрүүлэх үзэгдэл улам бүр газар авсаар байна. Энэ бүхний үр дүнд хүмүүсийн хоорондох генетикийн ялгаа арилж, ижил арьс өнгөтэй болох магадлалтай.
________________________________________
Дархлааны системийн сулрал

Хүмүүс эм бэлдмэлээс хамааралтай болохын хирээр дархлааны тогтолцоо суларч ирдэг. Орчин үеийн өндөр хөгжилтэй эмчилгээний технолог, эм бэлдмэлүүд нь бидний эрүүл мэндийг сайжруулж, наслалтыг уртасгаж байгаа болохоор дархлааны систем маань “ажилгүйдэж” сулрах бололтой.
________________________________________
Булчингийн хатангиршил

Аливаа хувьсал илүүдэл зүйлээс ангижирдаг. Хүмүүс хүнд хүчир ажил хийхээ больж, энэ утгаараа биеийн хүч ирээдүйд онц шаардлагагүй болно. Бид одоо ч элэнц хуланцаасаа хавьгүй сул дорой байгааг нэг бус удаагийн судалгаагаар нотолчихоод байгаа болохоор ирээдүйд бүр “туяхан” болох нь лавтай. Сонирхолтой нь, сансарт удаан хугацаагаар ажилласан нисгэгчид буцаж ирэхдээ биеийн хүчний хөдөлмөр хийх чадвараа 40% алдсан байдаг гэнэ.
________________________________________
Өндөр нуруу

Сүүлийн хоёр зуун жилд хүний өндрийн хэмжээ нэмэгдсээр байгаа билээ. Энэ нь элбэг дэлбэг хоол унднаас хамааралтай гэж үздэг. Хүүхэд сайн хооллох тусам өсөлтийн энерги ихтэй байдаг. Иймээс хоол сайтай л бол хүн өсөөд байх нь. Харин өсөлтөнд хязгаар бий үгүйг цаашдын хувьсал харуулж дээ!
________________________________________
Үсгүйдэл

Ер нь хүмүүсийг “ Үсгүй сармагчингууд” гэдэг шүү дээ. Бүх сүүгээр бойжигчдын нэгэн адилаар бидэнд үс байдаг ч, тэр нь хүн дүрст өвөгтэйгөө харьцуулахын аргагүй бага. Орчин үеийн хувцас хунар болон бусад тоноглол нь үсний дулаацуулах үндсэн үүргийг үгүй болгосон. Тэгээд ч эмэгтэйчүүд гэхэд л зарим газраа үсгүй байвал сайхан харагддаг шүү дээ. Ирээдүйд үс бүр алга болж магадгүй л юм.
________________________________________
Агт араагүй байх

Орчин үеийн хүний эрүү их жижиг тул зарим тохиолдолд агт арааг авдаг. Энэ бол хатууллаг идэш тэжээл хэрэглэж байсан үеийн илүүдэл эрхтэн юм. Орчин үед хүмүүсийн 35% нь агт араагүй, эсвэл 1-3 агт араатай (уг нь 4 байдаг) төрөх болжээ. Түүнээс гадна бидний шүд жижгэрч байна. Сүүлийн 100 000 жилд хүний шүд хэмжээгээрээ бараг 2 дахин багассан гэдэг. Энэ үзэгдэл ирээдүйд ч үргэлжилж мэдэх юм.
________________________________________
Ой санамж муудах

Орчин үеийн технолог бидний ой ухаанд одоо ч нөлөөлж байна. Хүний тархи нь үр дүнтэй ажиллахыг чармайдаг машин учраас яг мэдээллийг биш, харин ямар мэдээлэл хаана байгааг илүү сайн тогтоодог. Интернетийн эрин үед энэ онцлог бүр ч газар авч байна. Та ямар нэг юм санахыг оролдон удаанаар боддог уу, эсвэл Интернетээс шууд хайгаад хариугаа авчихдаг уу? Мэдээж сүүлийнх нь. Энэ чинь л биднийг «гадаад санамж» буюу интернетэд найдан толгойгоо ажиллуулахгүй байхад сургаж байгаа юм шүү дээ.
________________________________________
Хөлийн хуруу цөөрнө

Бидний хөл нэгэн цагт гарын үүрэг гүйцэтгэж, барих, шүүрэх, авирах үйлдэл хийж байсныг та нар мэдэх байх. Одоо хөл тэр цагийнхтай зүйрлэшгүй жижиг болсон. Хөлийн эрхий хуруу явах үед тулж тэнцвэрээ олоход тусалдаг, харин чигчий хуруу онцын үүрэггүй. Ингэхлээр ирээдүйн хүн хөлдөө 4 хуруутай үлдэж болзошгүй.
________________________________________
Хэт том, эсвэл хэт жижиг толгой

Энэ бол мэргэдийн маргааны гол бай юм. Ирээдүйд хүн хэт том толгойтой болбол төрөх процесс хүндрэлтэй болно. Иймээс толгой нэг их томрохгүй, харин эсрэгээр багасна гэж зарим эрдэмтэд үздэг. Гэтэл кесар хагалгаа хийлгэж том толгойтой хүүхэд хэвийн төрүүлж болно. Ер нь ирээдүйд ийм хагалгаа нь төрөлтийн хамгийн аюулгүй хэлбэр байх юм. Тэгээд ч хэт жижиг толгойтой хүүхдүүд амьдрах чадвар муутай байдаг гэж нөгөө хэсэг нь зүтгэдэг аж.
________________________________________
Биеэ хөгжүүлэх өндөр чадвар

Өндөр хөгжсөн технологийн тусламжтайгаар хүний хөгжлийг удирдах цаг ирнэ. Жишээ нь, эцэг эх хүүхдээ төрөхөөс өмнө гадаад төрх, зан байдал, онцлог чадвар, авьяасыг нь сонгож болох юм. Ийм практик өргөн дэлгэрснээр зарим сөрөг чанарууд, удамшлын өвчин алга болно.
________________________________________
Ингээд эцэст нь, ирээдүйн хүн ямар шүү харагдахыг зураглацгаая!

•    Сайн хооллодгийн ачаар 180 -210 см өндөр нуруутай
•    Өөх тос, сахарыг бага шингээж, таргалалтаас сэргийлэх богино гэдэстэй
•    Эрчүүдийн үргүйдэл ихэссэнтэй холбоотойгоор жижиг төмсөгтэй
•    Харьцангуй урт гар хөлтэй, гарын хуруун дахь мэдрэлийн эсүүд олширсон байна
•    Сэтгэн бодох үйл ажиллагааг голдуу компьютер гүйцэтгэх учир жижиг тархитай

•    Жижиг ам, том нүдтэй. Нүдний хөдөлгөөн ба нүүрний хувирал нь мэдээлэл дамжуулахад оролцоно.
•    Хоол хүнсийг удаанаар зажлах шаардлагагүй тул шүд цөөтэй
•    Бага идэх ч, их энерги зарцуулах тул дөрөв дахин томорсон эрүүтэй
•    Цаг агаар бүх хүнд адил нөлөөлдөг болох тул бүгд ижил хамартай
•    Бага үстэй буюу  бүр халзан, цахилгаан төхөөрөмж ихээр хэрэглэдгээс үрчлээстэй
•    Нарны хүчтэй нөлөөллөөс болж хүзүүний арьс унжсан, нүдэн доогуур хүрээ татсан
Холимог цуснаас болж боровтор арьстай болсон байна.

ТЕГ-ын Сөрөх тагнуу­лын газрын дарга асан Д.Цогт­баа­тарын ах Д.Цогт­сайхантай ярилцлаа. 

-Та өнгөрсөн зургадугаар сард Ерөнхий прокурорт хандаж хэвлэлээр ил захидал бичиж байсан. Шоронд хоригдож байгаа дүү Цогтбаатарынхаа эрүүл мэндэд санаа нь зовниж байгаагаа бичсэн байсан. Та дүүтэйгээ хэзээ хамгийн сүүлд уулзсан бэ?

-Бид тус тусдаа ажилтай болохоор өдөр бүр уулзалдаад байдаггүй. Цагаан сараар хамгийн сүүлд дүүтэйгээ уулзсан. Утсаар бол ярьдаг л байсан. Харин өнгөрсөн дөрөвдүгээр сард эхнэр нь утасдаж дүүг маань баривчлагдсан талаар надад хэлсэн. Энэ мэдээг сонсоод үнэхээр шоконд орсон. Настай ээждээ яаж дууулгана даа гэж хамгийн түрүүнд бодсон. Өмнөх жил нь бас бүтэн хоёр сар дүүг маань шоронд хорьсон. Манай ээж сахарын өвчтэй л дөө. Дүүгийн тухай сонсоод шууд л бие нь муудсан. Одоо бол ээж маань хэвтэрт байгаа. Өвчтэй, дээр нь сэтгэл санааны хямралаас болоод босч явж чадахаа болиод байна. 

-Саяхан хэвлэл дээр Цогтбаатарын бие нь муу, яаралтай хагалгаанд орох шаардлагатай гэсэн мэдээлэл гарсан байсан?

-Тийм учраас л би дүүгийнхээ эрүүл мэндэд санаа зовж Ерөнхий прокурорт хандаж захидал бичсэн юм. Эмчийн дүгнэлтээр зүрхний цусан хангамж доголдолтой, хаван тулсан, шулуун гэдсээр цус алддаг болсон учраас яаралтай хагалгаанд орох шаардлагатай гэж гарсан юм билээ.

Дүү маань ажлаа нэгдүгээрт тавин зүтгэсээр байгаад өөрийнхөө эрүүл мэндийг дандаа хоёрт тавьдаг байжээ гэдгийг би сая л эхнэрийнх нь ярианаас мэдлээ. Дээр нь хаваржингаа чийгтэй шоронд хоригдохоор хичнээн залуу хүн ч гэсэн өвддөг юм байна. Одоо бол хавантай, даралт ихэсдэг, зүрхний хэм алдагдалтай гэсэн шинэ өвчнүүдтэй болсон байна. 

Хэдхэн сарын өмнө олны танил нэг эрхэм шоронд өвчний улмаас нас барсан. Түүнээс хойш дүүгийнхээ төлөө санаа зовоод нойр ч хүрэхээ болилоо. Хүнийг нас барсны дараа хэн ч хариуцлага хүлээдэггүй. Прокурор, шүүх нь өөрөөсөө бурууг зайлуулдаг болохыг тэр хэргээс харж байна. Үхсэний л хохь болж байна шүү дээ. Идэр залуухан, сайхан дүүгээ бие нь муу байгааг сонсоод ах нь дээрх ил захидлыг бичсэн юм. Одоо бол бурхандаа залбираад л сууж байна. Үнэн мөн нь олдох байх, дүүг маань гэм буруугүйг тогтоох байх гэсэн найдлага маань тасраагүй байгаа. 

-Та эхээс хэдүүлээ вэ. Цогтбаатар айлын хэд дэх хүүхэд вэ?

-Бид эхээс зургуулаа. Жирийн л нэг айл. Ээж аав маань жирийн л ажилчин хүмүүс байсан. Таван жилийн төлөвлөгөө биелүүлсэн гэсэн одон тэмдэг нь ч бий. Аав маань хүнд ажил хийдэг байсан учраас эрт өнгөрсөн. Ээж маань насаараа чийгтэй газар ажиллаж байсан болохоор хөл гар муутай. Цогтоо маань айлын дөрөв дэх хүүхэд.

-Танай дүү онц ноцтой гэмт хэрэг хийх хэмжээний хүмүүжилтэй хүн үү. Та ахын хувьд юу гэж бодож байна вэ?

-Ахын хувьд ч гэлтгүй, хөндлөнгийн хүний нүдээр харсан ч манай Цогтбаатар шиг төлөвшсөн, хүмүүжилтэй, ёс суртахуунтай хүн ховор. Арван жилд байхдаа онц сурдаг байсан. Аав ээжийг ажлаас ирэхэд Цогтоо л гэр орноо цэвэрлэж, хоол ундаа хийгээд хүлээгээд сууж байдаг байсан гэж ээж маань одоо ярьдаг юм. Аав маань олон жил хэвтрийн өвчтэй байсан. Тэр үед Цогтоо маань л аавыг харж халамжлах, асрах ажлыг голлон хариуцдаг байсан юм. Үүнээс дүүгийн маань тусархуу, өрөвч зөөлөн сэтгэлтэй гэдэг нь харагдах биз ээ. Одоо ч таних танихгүй хөгшчүүд надаас дүүг маань асууж, түүний төлөө цайны дээжээ өргөж байхыг хараад бахархах сэтгэл төрөх юм. Танай сонинд дүүгийн маань дарга байсан хүн ярилцлага өгсөн байна лээ. Түүнд ч гэсэн Цогтоог маань надаас илүү сайхан тодорхойлж бичсэн байсан. Бид хэдээс ганцаараа Цогтоо маань дээд мэргэжил эзэмшиж, төрийн хариуцлагатай албанд зүтгэж байсан юм. 

Цогтоо маань төрийн төлөө өргөсөн тангарагтаа үнэнч, аль нэг нам бүлэг, эвсэлд хамаарахгүй, хэтэрхий шударга бас даруу байсныхаа төлөө ийм байдалд орсон байх гэж бодох юм. Аль нэг нам эвсэл, бүлэглэл, баян хүний халаасанд орж ажилладаггүй дүүгийнхээ шударга зангаар хэний ч өмнө нүүр улайхааргүй энэ бүхнийг ярьж байна. 

-Нэг хүн хэрэгт сэрдэгдэж, олон сар шоронд хоригдлоо. Үүний цаана  гэр бүл, ах дүү, үр хүүхэд, эцэг эх нь давхар сэтгэл санааны хүнд дарамтад ордог. Мэдээж, үүнийг та амьдрал дээрээ мэдэрч байгаа байх…

-Хамгийн аймшигтай нь энэ л байна. Бид хичнээн ах дүү нар нь ч гэлээ хамгийн хүндээр эхнэр хүүхдэд нь тусч байна. Дүүг маань баривчилсны дараа эхнэрийг нь дагаж мөрдөж байсныг баримтжуулаад авсан байна лээ. Баривчлагдсан энэ хугацаанд эхнэр нь бүтэн гурван сар Төв аймгийн хорих руу өдөр бүр шахам л явж байсан. 

Өмгөөлөгч авах, нөхрөө эргэх, үр хүүхдээ харах, гэр орноо өөд нь татах, мөнгө төгрөг олох гээд бүхий л ажил эхнэрийнх нь нуруун дээр ирж байна. Дээр нь сэтгэлийн ямар их дарамт, зовинол байгаа бол. Дүүгийнхээ эхнэр, хүүхдүүдийг харахаар өр өвдөх шиг л болох юм. Өдөр бүр л аавыгаа ороод ирэх болов уу гэж хүүхдүүд нь хаалга онгойхыг харж суугаа. 

Ээж маань өвчтэй ч гэсэн хүүгийнхээ төлөө өлсгөлөн зарлана гэж зүтгээд байгаа. Хэлмэгдэгсдийн хөшөөний урд очиж өлсгөлөн зарлаж хэвтэнэ гээд байгаа ч одоохондоо бид бие нь муу байгаа болохоор хориод л байна. 

-Таны Ерөнхий прокурорт хандаж бичсэн ил захидалд “өндөр албан тушаалтай хүний хувийн өс хонзонгоор дүү маань шоронд хоригдож байгаа бололтой” гэсэн байсан. Яагаад тэгж бичих болов?

-Бид өдөр бүр уулзаж яриад байх цаг зав байдаггүйг түрүүн хэлсэн. Би машин засварын газар ажиллуулдаг болохоор байнга тэндээ ажилладаг. Хоригдсоных нь дараа л дүүгээ өндөр албан тушаал хашдаг юм байна гэдгийг мэдлээ. Манай дүү чинь тэр бүр олон үг дэлгээд байдаг хүн биш. Хэвлэлд гарсан ярилцлагууд, хүмүүсийн ам дамжсан яриа , мөн сүүлд шоронгоос бичсэн захидал зэргийг нь уншаад ийм ойлголттой болсон. Хэн ч бодсон гэсэн дүүд маань олон хэрэг тулгаж, удаан хугацаагаар хорьж цагдаад байгаагийн цаана өндөр эрх мэдэлтэй хүн байна гэдгийг нийгэм даяараа мэдэж байгаа байх. 

Би хууль эрхзүйн мэдлэггүй, жирийн л нэг хүн. Хүмүүс харин надаас “дүүг чинь улстөрийн зорилгоор хорьсон юм биш үү” гэж асуудаг. Эхнэр нь өмгөөлөгч авах гэхээр “Улстөр орсон ийм хэрэгтэй орооцолдохгүй” гээд татгалздаг гэсэн. Миний бодлоор дүү маань улстөрч биш, жирийн л нэг цэргийн ажил хийдэг хүн шүү дээ. 

-Таны ил захидал гарсны дараа хууль хяналтын байгууллагаас дуудаж асуусан, тодруулсан зүйл бий юу?

-Би өдрийн хоолоо залгуулах гэж цаг наргүй ажилладаг хүн. Харин сүүлийн үед өөрийн эрхгүй хэвлэл уншиж, хууль шүүхийн газарт Ерөнхийлөгчийн хэлээд байгаа шинэчлэл гэдэг зүйл зайлшгүй хэрэгтэй гэдэг нь миний дүүгийн байгаа байдлаас харагдаад байна. 

Хамгийн хачирхалтай нь дүүг маань оргон зайлж, дахин гэмт хэрэг үйлдэж болзошгүй гэсэн үндэслэлээр хориод байгаа юм билээ. Эхнэрийнх нь хэлж байгаагаар гадаад паспорт нь Тагнуулын ерөнхий газарт нь байдаг юм билээ. Хилийн хориотой, батлан даалтад байгаа хүн хаашаа оргон зайлах билээ гэж бодох юм. Шүүх, прокурор нь ч гэсэн зөвхөн нэг талыг барьж байгаа юм шиг шийдвэр гаргаад байгаа  учраас би аргагүйн эрхэнд хэвлэлд хандсан юм. Хүний амь нас, хувь заяа ганцхан хүний үзэгний үзүүрээр шийдэгдээд байдаг юм биш байгаа. Дүүгээс маань гадна өөр олон хүн ингэж хохирч байгааг үгүйсгэхгүй. 

Миний хүсч байгаа зүйл бол дүүг маань батлан даалтад гаргаж өгөөчээ гэж хүсч байна. Бид биеийг нь тэнхрүүлж байгаад яаралтай мэс засалд оруулах шаардлагатай байна. Ар гэрийнхэн нь долоо хоногт 20 минут уулзах эргэлтийн цаг өгдөг юм байна. Бид тэр цагийг нь хороогоод яахав гээд, эхнэр нь очиж уулздаг. Дүү маань хоригдсоноосоо хойш маш их турсан гэсэн. Үүнээс л болж ээж маань өлсгөлөн зарлая гээд байгаа юм. “Хүний өс хонзонгийн золиос болгож хүүгээ тэнд алдаж байснаас би өөрөө өлсгөлөн зарлаж үхээд өгье” гэж ээж маань хэлээд байгаа. 

Д.Цогтсайхантай ярилцлага хийсний дараа буюу өнгөрсөн баасан гаригт түүний дүү, хурандаа Д.Цогтбаатарын хоригдох хугацааг дахин сунгасан байна. 

Д.ГЭРЭЛ