Category: туслах-ангилал

БААБАР ИНГЭЖ ӨГҮҮЛЭВ

Америк долларын ханш унаж байна. Шинжээчдийн үзэж байгаагаар доллар унах ба хятад юань болон еврогийн ханш өсөх үзэгдэл цаашид бас үргэлжлэх бололтой. Банкинд мөнгөө доллароор хадгалсан хүмүүс үүнээ төгрөг, эсвэл юань болгож байгаа, энэ нь хэнд ч ойлгомжтой алхам. Үүнийг диллер буюу арбитражийн гүйлгээ гэнэ. Ерээд оны эхээр диллерийн эргэн тойронд ямархуу хийрхэл улс орон даяар өрнөж байсныг санацгаая. Банкны хэдэн залуус ардчиллыг эхлүүлж байгаа юм болоод араар нь Чингэсийн үеэс үлдээсэн дөрвөн тонн алтыг тавьж байгаад диллер хэмээх муушиг маягийн мөрийтэй тоглоом тоглоод тавиад туучихжээ. Ийм л ойлголт байсан. Диллер хийж байх тогтоол аль 1986 онд УТТ-оос гарсан, угаасаа алив улс болоод банк арбитражийн гүйлгээ хийж байх ёстой, 4 тонн алтыг заавал цэвэршүүлдэг болоод л Лондон ачуулсан, алдагдал манай техникийн хоцрогдлоос болсон болохоос ардчиллаас болоогүй гэх мэтийн ердийн үнэн үг хийрхлийн их чимээнд дарагдаад огт сонсдохгүй байлаа. Сүүлдээ энгийн үнэнийг ч мэдэж байгаа нэг нь хэлэхээсээ айж, дарга нар нь угаасаа арбитражийн гүйлгээг “буруу” зүйл гэж зөвшөөрөн биенээ яллаж гарах нь тэр. Үүнээс болоод 1997 он хүртэл Монгол Улс арбитражийн гүйлгээ хийгээгүй ба алтаа ч гадагш нь гаргаж цэвэршүүлэхээс айж бохироор нь подволд хадгалах болов.  

Өнөөгийн түвшингээс харвал хэмжээ нь ч Баян­хонгор, Өвөрхангайн нинжа нарын жилдээ ухдаг алт. Мон­гол банк алт гаргаж цэвэршүүлдэг, диллер хийдэг нь ч хэний ч сонирхол татахгүй зүй ёсны үйлдэл, алттай байх доллартой байх нь адил зүйл гэдгийг хэн хүнгүй мэднэ. Төвөг, энд банк санхүүгийн реформ, казиногийн хийрхэл зэргийг дахиж жишээнд татаад хар яршиг. Уул уурхайн салбарыг тойрон өдгөө үүсээд байгаа хийрхэл нь дээрх явдалтай харьцуулахад зүйрлэшгүй том, үлдэх хор холбогдол нь асар их, цаад явуурга нь илүү хорлонтой, тэр үеийг бодвол илүү зориудын зохион байгуулалт, өдөөлттэй эд юм. Гэхдээ нийгэм ингээд хийрхчихээрээ юу ч сонсохоо больчихдог. Нэгэнт өнгөрсөн юмыг “шувтарсан цагаан бумба” гэдэг, бараг л шувтраад дуусах шиг боллоо. Надад нийгмийг ухаажуулах үүрэг ч байхгүй, тэгээд ч миний хүч хүрэхгүй. Гэхдээ сүүлийн хориод жилийн бичсэн юмаа эргэж харахад илүү зөв, алсын хараатай задлан шинжилгээ хийж чадсан байдаг,  түүнээ үзээд кайф болдог юм. Ингэхээр энэ өгүүллийг хожим эргэж кайф авахын тулд өөрөө өөртөө зориулж бичлээ. “Тээр, би хэлээгүй юу!” гээд сууж байх гоё шүү дээ. Гэрчтэй байхын тулд сонинд тавих хэрэгтэй биз дээ?

1. Оюу толгойн 34 хувийг ард түмэн буюу Засгийн газар эзэмших гэж байгаа нь үнэхээр буруу. Яагаад гэвэл Засгийн газар нь бизнесийн байгууллага биш, тэр дундаа уул уурхайн үйлдвэрлэл аваад явж чадахгүйгээ ганц Эрдэнэтээр хангалттай баталж байна. Оросууд одоо өөрийн эзэмшил хэсгээ хувийн менежментэд шилжүүлэх гэж байна. Чингэвэл нэг талаас хувийн хэвшил нөгөө талаас авлигад идэгдсэн Монголын төр гэсэн бүр ч тэнцвэргүй хослол буй болно. Уг нь Төр татвар хурааж авах л үүрэгтэй. Иймээс 34 байтугай ганц ч хувь Төрд хэрэггүй.

2. Төр адаглаад 51 хувь авах тухай сонсголонтой эх оронч үг байнга дуулдах бо­лов. Хоёр­хон хамтрагчтай үед л 51 хувь утга учиртай байдаг. Бирж дээр гарч зарагдан олон нийтийн болсон компанийн хувьд 20-30 хувь эзэмшиж байгаа тал голлох шийдвэр гаргагч болдог аж. Тэгээд ч “эх орончид” 51 хувь байсан бол 90 хувь гэнэ, 90 байвал 100 гэнэ, 100 байвал 105 хувь гэж дайрна. Өөрөөр хэлбэл энэ нь ямар ч хувь процентийн тухай яриа биш, мөнхийн шахалт шаардлага юм. Ард түмэн баялагтай газраа метрлээд хувааж аваад хүрз барьж очоод нинжадах маягийн марзан гэхэд багадмаар ч санал хүчээ авч байна. Эсвэл нэг хэсэг нь ухаад л нөгөө хэсэг нь буюу “ард түмэн” мөнгийг нь бэлнээр хуваан авах дэндүү сайхан шударга санал ч газар авч байгаа. Хийрхэхэд эрүүл ухаан юуны хэрэг!

3. Өдгөө олон улсын стандарт буй болсон. Анх нефтиэс эхэлсэн “бүтээгдэхүүн хуваах” зарчим нь Төр зөвхөн татвараа тогтоодог ба ганц ч төгрөг гаргалгүйгээр нийт баялгийн үнийн дүнгийн 60 хүртэл хувийг авч чаддаг жишиг тогтжээ. Энэ зарчмаар үнэ өндөрсөх, баялгийн нөөц тооцоолсноос нэмэгдэх тутам Төрд ноогдох ашиг илүүтэй нэмэгддэг аж. Үүнийг олон улсын тогтсон жишиг, бизнесийн алтан дүрэм гэж нэрлэнэ. Буурай орнууд эх оронч санаачилгаараа энэхүү олон улсын жишгээс илүү “таатай” нөхцөлийг бодож олон мөрддөг учраас л  байгалийн баялаг нь тэднийг улам ядууруулдаг. 

4. Төр 34 хувь эзэмшвэл түүндээ оногдох хөрөнгө оруулалт гаргах ёстой болно. Энэ бол өнөөгийн нөхцөлд манайд ахадсан алхам. Үүнээс гадна Төр үйлдвэрлэл явуулаад эхлэхээр л дагаад авлига хээл хахууль гаарна. Юм болгоныг хэд нугалж Төрд шахдаг бизнес нэгэнт газар аван тогтсон болохоор 34 хувьд гаргах Төрийн үрэлгэн хөрөнгө оруулалтын хэмжээ нийт 100 хувьд орохоос ч өндөр байх болно. Үүнээс ч илүү гарах болов уу, учир нь улсад шахаж байгаа мөртөө дөнгөж гурав нугалдаг нэгнийг “хэт шударга маанаг” гэдэг болчоо биз дээ.

5. Сангийн яамныхны хийсэн олон улсын жишгээс гажсан энэ хуулийг ч “эх орончид” чамлаж, Төр 100 хувь авах тухай хийрхэж байгаа. Монголд өнөөдөр ийм их хэмжээний хөрөнгө оруулалтын мөнгө байхгүй. Дэлхийн хөрөнгийн бирж дээр босгож чадахгүй. Хавтгай болсон өнөөгийн ертөнцөд хувьцаа эзэмших гэсэн хэн ч Монголд болж буй хийрхлийг тов тодорхой харж байгаа. Ийм аймаар мөртөө хүний оруулсан хөрөнгөд тогтвортой байдлын баталгаа өгөхгүй гэж зүтгэхийг нь яана! Галзуу солиотой энэ газар руу сая сая хүмүүсийг мөнгөө хий гэж яаж ятгаж чаднаа?! 

6. Оюу толгой өнөөдөр дэлхийн өнцөг булан бүрд мянга мянган өмчлөгчтэй болсон. Эд Монголын газар шороог биш, ирээдүйд буй болох үйлдвэрийг мөнгөө тө­лөөд хамтран өмчилж байгаа юм. Эндээс энэ дэлхийн хэн ч өмчлөх эрхтэй. Тэдэнд Монголд болж буй самууны хэн нь буруутай зөвтэй нь хамаагүй, өөрсдийн оруулсан мөнгө нь баталгаагүй болж байгааг л харж үсээ үгтээнэ. Парламентын гишүүн нь энэ хөрөнгө оруулалтаас болж Төрийн ордон руугаа дайрахыг уриалж байгаа нь тэдний оруулсан мөнгө түмбэржүржиг болсныг юунаас ч илүүтэй батлаад буй хэрэг.

7. Оюу толгойн хувьцааны ихэнхийг Рио Тенто хэмээх дэлхийн сүпэр компани бирж дээрээс авчихаад байгаа. Энэ бол өнөөх Айванхүү майнууз, Пэрдлаанд энэ тэртэй чинь зүйрлэх юм биш. Риог хөөж гаргасны дараа наашаа хэн ч зүглэхгүй. Хүнээс мөнгө зээлчихээд өрөө нэхэхээр нь шүдийг нь булгалаад хамрыг нь хавтгайлчихсан нөхрийг мэдсээр байж бусад нь яаж ч гуйгаад зээл өгч харагдаач! 

8. Монголын түүхий эдийн цорын ганц хэрэглэгч нь Хятад. Хэрэглэгчийн хувьд үйлдвэрлэлээ бас эзэмших нь маш ашигтай. Түүнээс гадна үйлдвэр нэгэнт ашиглалтад ороод түүхий эд аваад эхэлбэл зах зээл нь үйлдвэрлэлээс шууд хараат болно. Иймээс хэрэглэгч өнөөдөр ямар ч үнээр хамаагүй мөн эзэмшигч болох сонирхолтой.

9. Хэрэглэгчийн Монгол дахь хамгийн том өрсөлдөгч нь Хойд Америкийн компаниуд. Ерөөсөө ч ганц уул уурхай гэлтгүй Америкийн эрх ашиг ар шилэн дээр нь гараад ирэх нь тэдэнд хүсмээр зүйл биш. Түүхэн уламжлалаараа монголчууд тэдэнд төдий л тааламжтай ханддаггүй болохоор улс төрийн шахалтаар ордыг эзэмших магадлал муу. Америкийн хөрөнгө оруулагчдыг эндээс шахаж гаргах хамгийн сайн арга нь монголчуудыг өөрсдийг нь ашиглах явдал.

10. Хойд Америкийн болон дотоодын хөрөнгө оруулагчдын эсрэг хийрхлийг өдөөгч, санхүүжүүлэгч эх гарвал нь түүхий эдийн ирээдүйн хэрэглэгч. Гэхдээ энэ нь нарийн бүтэц зохион байгуулалт арга технологитой. Монголын ашигт малтмалын лицензийг өндөр үнээр авахад бэлэн гол төлөв улсын мэдлийн том компаниуд ард нь байгаа. Лицензийн ченж маягийн бизнес хийхүйц хувийн голдуу жижиг компаниуд энэ зах зээл дээр хамгийн идэвхтэй хөдөлж хийрхлийн анхдагч төлбөрийг хийж байгаа юм. Стратегийн том ордуудыг эздээс нь салгах, хөрөнгө оруулагчийг хөөж гаргах нь тэдний хувьд улс төрийн гэхээсээ ердийн шударга бус өрсөлдөөнд илүү ашиг олох гэсэн зах зээлийн сэдэлтэй. Цаана нь байгаа улсын том компаниудад хэрэглэгч-эзэмшигч давхар болох эдийн засгийн сонирхол бий. Гэхдээ энэ бүхэн нь Засгийн газрын ерөнхий бодлоготой таардаг учир формал хэлбэрээр дэмжлэгтэй. 

11. Хийрхэл дэгдээх арга технологи хүний санаанд ором­гүй нарийн аргатай, та­ниг­дахгүй хэлбэрээр илрэлээ олдог болжээ. Ганц жишээ гэхэд Ийгл телевиз байна. Энэ нь Америкийн хөрөнгө оруулалттай зурагт. Америкийн телевиз Монгол дахь Хойд Америкийн хө­рөн­гө оруулалтыг гутааж, муулж байвал хамгийн итгэл үнэмшилтэй сонсогдоно. Америкийн хөрөнгө оруу­лалтыг дэмжиж, хоёр орны харилцааг хөгжүүлэх уриатай энэ телевизээр үүнийг хийлгэж чадаад л байна даа. Захирал нь Монголын нийгэмд юу болж байгааг огт сонирхдоггүй нь хөөрхөн завсар гаргаад өгчиж буй хэрэг. Ийгл нь Хойд Америкийн хөрөнгө оруулалтад тааламжгүй ханддаг төдийгүй илэрхий өдөөн хатгалга, улайм цайм гүтгэлэг явуулж чаддагаараа бусад мэдээллийн хэ­рэгс­лэлээс давуу талтай. Мэдээж энд дажгүй төлбөр хийгдэж байж таарна.  

12. Улс даяар хийсэн судалгаагаар бол Монголын хүн амын 70 орчим хувь нь том ордуудыг бушуухан ашиглаж үр дүнг нь түргэн үзэх хүсэлтэй байна. Хүмүүс улс төржихөөсөө илүү прагматик үзэлтэй байдаг. Хэт улс төржиж, дээгүүрээ хоорондоо дэмий маргалдсанаас болоод орд газруудыг ашиглаж баялаг бүтээх явдал сунжирч байна гэж ард түмэн үзэж байгаа аж. Ард түмний нэр барих гэж байгаа бол үгүйдээ л судалгаа хэрэгтэй л дээ.

13. Өнөөгийн хийрхэлд идэвхтэй оролцогсдын дэндүү дийлэнх хэсэг нь уул уурхай, ашигт малтмал, олон улсын гэрээ болон түүний стандарт жишгийн тухай анхдагч ойлголтгүй байгаа. Тэр дундаа бамбай болгоод байгаа улс орон, ард түмэн, аюулгүй байдлынхаа тухай төсөөлөл ч байхгүй. Архи нь гараагүй хоёр согтуу авгай хэвлэлийн бага хурал гэгчийг зарлаж зэвсэгт тэмцэлд уриалж байгаа нь ердөө л шар тайлах эцсийн зорилттой. Зохион байгуулагчид нь ч дивтаат болох гэх мэтийн улс төрийн жижиг эрх ашигт л явж буй нь илэрхий харагдана. Ихэнхдээ л монгол хүн зарч­мын санал тавиад унахаар ард нь үнэндээ “ердөө л энэ үү” гэмээр жижигхээн хувийн хүсэл хясал байдаг дүрэм үйлчилж байгаа. Нөгөөтэйгүүр Засгийн газар хийж буй зүйлээ иргэдэд ойлгуулж зөв мэдээлэл өгөх үүрэгтэй боловч үүнээ мартсан учир хүмүүс ч гуйвсан мушгисан мэдээлэлд их илүү автаж байгаа нь хийрхэл газар авах нэг нөхцөл болжээ.   

Цааш нь яривал зөндөө л юм байна, төвөг төвөг. Гурав дахь хөрш, геополитик, хүчний тэнцвэр гэж ойлгохгүй юмаар нь цөсийг нь хөөргөлтэй нь биш. Миний хувьд тэс хөндлөнгийн ажиглагч, анализ дүн шинжилгээ хийж буй нэгэн. Би үзмэрч биш ч 2017 онд нүүрс, үнс хоёр адилхан болно гэсэн тв роликийн хийлт, санааны хувьд харин надад таалагдсан шүү. Мөнхийн ядуу монголчуудад өнөөдөр юун түрүүн гарааны мөнгө хэрэгтэй байна. 2200 жилийн түүхэндээ ийм том бололцоотой ганц ч удаа таарч байгаагүй юм, энэ орон. Чингэс хаанд ч ийм бололцоо олдоогүй юм шүү. 1973 он хүртэл Монголын зэсийг, 2003 он хүртэл Монголын нүүрсийг хэн ч тоодоггүй байсан тэр үе эргээд ирэх магадлал өндөр. Иймээс би үнсний тухай муухай сануулгад харин ч талархаж байна. Намайг “худалдагдсан байна” гэж ирээд л зарлах юм. Энэ хорвоо дээр зарагддаггүй юм гэж бас байдаг юм шүү дээ. Дэлгүүрийн бараа шиг юм бодож байгаа бол мөнгөө ачиж авчраад наймаалцах гээд үз л дээ!. Надад дивтаат болж ард түмнээ ганц сайн харж үзэх сонирхол алга, хойтон сонгуульд орох хүсэл бүр ч байхгүй. Тэр утгаараа би дивтаат горилогчдын өрсөлдөгч биш, ердөө хөндлөнгийн ажиглагч. Харин үйл явдал миний эх оронд болж байгаа учраас нөгөө талаасаа би хөндлөнгийн хүн биш юм. Учир нь би эх оронч хүн. Эх оронч үзлээсээ ямар нэг ашиг хонжоо хайгаад байхааргүй эх оронч хүн! 

Мораль: Маш том байлдаан болж олон цэрэг, морьд үхсэн газар нэгэн өлөн үнэг хүрээд иржээ. Олон жил идэх хүнсний нөөц харсан мань үнэг машид баярлан мишээв. Ингээд хэмнэлттэйгээр аль хатуу хүтүүгээс нь эхэлж идэхээр шийдэн нумын хөвчний сур мэрж байтал сумны сааль алдагдан хөөрхий үнэгний хүзүүг нэвт сүлбэн алжээ.

2007.8.6

Зэрлэг баавгай махчин чоно, ширүүн урсгалт гол горхитой Сибирийн ойд гурван настай бяцхан охин Карина Чикитова голын ус, жимс жимсгэнээр хооллон 11 хоножээ. Тэрээр өнгөрөгч долдугаар сарын 29-нд Сибирийн Саха хэмээх тосгоноосоо төөрч алга болжээ. Азаар тэрээр энэ үед ганцаараа бус нохойтойгоо байсан нь амьд гарахад нь ихээхэн тус болжээ. Өдөр нь хэдий дулаахан ч шөнөдөө нэмэх гурваас таван градус хүртэл сэрүүн болдог байж. Харин охин шөнө нь өндөр ургасан өвсөн дунд нохойгоо тэврээд унтдаг байж. Ийнхүү 9 хоносны эцэст түүний нохой тосгондоо эргэн ирж, эрлийн багийнханд газарчлан охины байгаа газарт аваачсан байна. Эрлийг нисдэг тэрэг, хүн хүчний өргөн бүрэлдэхүүнтэй хайсан боловч өндөр ургасан өвс, шигүү ой дотроос бяцхан охиныг олно гэдэг тийм ч амаргүй байжээ. 

.Охины амийг аварсан нохой тосгоныхны хамт

 

Энэ өвсөн дунд охин хоног төөрүүлж байжээ

М.Эрдэнэ

Монгол Улсын Засгийн газар Оюутолгой компанитай хамтарч Өмнийн бүсийг эрчим хүчээр хангах гэрээнд өнөөдөр гарын үсэг зурна. Засгийн газрыг Оюутолгойтой хэл амаа ололцож чадахгүй байна хэмээн нэлээд шүүмжлэл дагуулж буй энэ үед хоёр тал өнөөдөр 16 цагт Төрийн ордонд гэрээг үзэглэхээр болжээ. Монгол Улсын Засгийн газар Оюутолгой компанийн харилцаа идэвхжиж байгааг энэ үйл явдлаас харж болох аж. Уг гэрээнд гарын үсэг зурснаас хойш олон олон гэрээг ийнхүү үзэглэх итгэл төрж буй талаар мэдээлж байна. 

Э.ЭНХ

Хичээлийн шинэ жил удахгүй эхлэхтэй холбогдуулан автозамын ачаалал эрс ихэсдэг. Өнгөрсөн жилээс Нийслэлийн Удирдлагын зөвлөл хурлаас гаргасан шийдвэрийн дагуу 10 хоног автомашиныг тэгш, сондгой дугаараар хязгаарлахаар байсан.Тэгвэл энэ жил ч мөн адил энэ сарын 22-ноос эхлэн 10 хоногийн хугацаатай автомашиныг тэгш, сондгой дугаараар хязгаарлахаар болжээ.

Эх хүүхдийн эрүүл мэн­дийн үндэсний төвд  энэ сарын 8-наас эхлэн 16 хүүхэд эмэнд хордсон байдалтайгаар ирж эмчилгээ хийлгэж байгаа билээ. Төрөөд гурав хонож байгаа нярай хүүхдээс эхлээд гурван сартай 16 хүүхэд тус эмнэлгийн Сэхээн амьдруулах тасаг болон эрчимт эмчилгээ, хоол боловсруулах эрхтний эмгэг судлалын тасагт хэвтэн эмчүүлж байна. Хүүхдүүдийн биеийн байдал дээрдэж байгаа гэнэ. “Монос” эмийн сангаас эмчийн тусгай жорын дагуу 23 хүүхдийн эцэг, эх “Фенобарбитал” эмийг худалдан авч  уулгасан аж. Үүнээс 16 хүүхэд эмийн гүн хордлогонд орж Эх хүүхдийн эрүүл мэндийн үндэсний төвд хэвтэн эмчлүүлж байна.

Хоёр хүүхдийн биеийн байдал хүндэвтэр байна 

Хүүхдүүдийн биеийн байд­лын талаар Эх хүүхдийн эрүүл мэндийн үндэсний төвийн  дэд захирал Ц.Алтантуяа өчигдөр сэтгүүлчдэд  мэдээлэл хийлээ. Түүний хэлж буйгаар  эмнэлэгт 16 хүүхэд хүргэгдэн ирснээс хоёр хүүхдийнх нь биеийн байдал хүндэвтэр, бусад хүүх­дийн биеийн байдал сай­жирч тогтворжсон гэнэ. Тэрбээр “Одоогоор дөрөв хоногтой нярай тус төвийн эрчимт эмчилгээний тасагт, нэг сартай хүүхэд нь хүүхдийн эрчимт эмчилгээний тасагт эмчлүүлж байгаа. Биеийн байдал хүндэвтэр хэдий ч анх ирсэнтэй харьцуулбал сэргэж эхэлж байгаа. Харин бусад хүүхдийн бие харьцангуй сайжирч тогтворжиж байна. Хүүхдүүдийг эмнэлэгт ирсэн даруйд нь зохих арга хэмжээг манай эмнэлгийн зүгээс  авсан. Нярай хүүхдүүдэд уулгасан эм биеэс гадагшлах хугацаа 90-120 цаг байдаг. Наймдугаар сарын 9-нд буюу өнгөрсөн долоо хоногийн бямба гаригийн 12:35 цагт ЭХЭМҮТ-д эмэнд хордсон гэх эхний өвчтөн ирсэн. Эмч өвчтөнүүдийн биеийн байдалтай танилцаад “Фенобарбитал” эмийн тунг буруу хэрэглэснээс үүдэн буй болсон хордлого гэдгийг оношлон, “Монос” эмийн сантай холбогдож, нийт 23 хүүхдэд жороор эм олгосон гэх мэдээллийг авсан.  

Гурав хоногтойгоос гур­ван сартай 16 хүүхдэд шинжилгээ хийн, хордлого тайлах эмчилгээг хийж эхэл­сэн “Фенобарбитал” эм нь тархины эмгэгшил, нярайн шарлалтад уудаг бөгөөд хүүх­дүүдийн биед уух ёстой тун хэтэрснээс ийн аюултай байдалд хүрсэн. Эх хүүхдийн эрүүл мэндийн үндэсний төвийн эмч, сувилагч нар хүүхдүүдийн биеийн байдлыг цаг бүр нарийвч­лан үзэж байгаа. Манай эмнэлгийн зүгээс шаард­лагатай бүхий л эмчил­гээг хийж байна. Хүүхдүүдийн биеийн байдал сайжрах байх” гэв. 

“Монос” группын удирдлага  эмийн хордлогонд орсон хүүхдүүд, эцэг, эхчүүдэд  шаардлагатай зүйлсээр тусалж байна” гэв 

“Фенобарбитал” гэх эмийг хүүхдүүдийн ар гэрийн­хэн “Монос” группийн салбар эмийн сангаас худалдаж авсан байдаг. Тухайн өдөр ажиллаж бай­сан эм зүйчид Баянгол дүүр­гийн цагдаагийн хэлт­сээс эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгаж байгаа юм. Ямар учраас нярай хүүх­дүү­дэд том хүний тунгаар үйлдвэрлэсэн эм худал­даалсан талаар “Монос Улаан­баатар” ХХК -ийн  ахлах эм зүйч  М.Алтмаагаас цөөн асуултад хариулт авлаа. 

-Танай компанийн салбар эмийн сангаас худалдаж авсан эмэнд 16 хүүхэд хорд­лоо. Тухайн үед юу бол­сон талаар албан ёсны мэдээ­лэл авах гэсэн юм. Энэ талаар тодруулахгүй юу?

-Манай ажилтны ажилдаа хайхрамжгүй, санамсар болгоомжгүй хандсанаас үүдэн 16 хүүхэд эмэнд хордсон харам­салтай үйл явдал боллоо.  Энэ сарын 8-нд  Эх хүүхдийн эрүүл мэндийн үндэсний төвийн дэргэдэх “Монос” эмийн сангийн салбараас эмийг хүүхдийн тунгаар өгөх байсныг том хүний тунгаар өгч, алдаа гаргасан. Тухайн өдөрт  23 хүнд уг эмийг олгосон байна лээ. Маргааш нь эмийн сангийн эрхлэгч ирээд  жор баригчийн гаргасан алдааг мэдэж, компанийн удирдлагад дуулгасан. Компанийн удирдлага шуурхай арга хэмжээ авч, уг эмийг худалдан авсан хүмүүстэй утсаар холбогдож, тэднийг эмнэлэгт хүргэх ажлыг өөрсдөө зохион байгуулж ажилласан. Жороор эм олгосон тохиолдолд тухайн эмийг худалдан авсан хүний  гэрийн хаяг нь эмийн санд үлддэг юм. Ингэснээр эм худалдаж авсан долоон хүн  худалдаж авсан эмийг хэрэглэж амжаагүй байхад нь  хүүхдийн тунтай эмээр  сольж өгсөн.

-Хүүхдүүдийн хордсон эм зөвхөн танай салбар эмийн сангаар худалдаалагддаг гэсэн үү?

-Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр зөвхөн  “Монос” -ын эмийн сангаар хүүхдүүд хордсон эм зарагддаг гэсэн ташаа мэдээлэл гараад байна.  Албан ёсны зөвшөөрөлтэй бүхий л эмийн сангаар дээрх эм зарагддаг. Манай салбар  “Монос” эмийн сан нь Эх хүүхдийн эрүүл мэндийн үндэсний төвтэй ойр байдаг  болохоор “Фенобарбитал” эмийг худалдан авах нь их байдаг. 

 -Нярай хүүхдүүдэд том хүний тунтай эм олгосон эмийн сангийн жор баригч мэргэжлийн бус хүн байсан гэх мэдээлэл байна?

 -“Монос” групп нь нийт эмийн сангийн жор баригчдаа зуун  хувь мэргэжлийн боловсон хүчнээр бүрдүүлдэг. Хүүхдүүдэд том хүний тунтай эм худалдсан  жор баригчийн хувьд  мэргэжлийн сургууль төгссөн, эм барих лицензийг журмын дагуу  эзэмшсэн  жор баригч.  Тухайн өдөр цэвэр хувь хүний анхаарал, болгоомжгүй үйлдлээс үүдэн энэ явдал гарсан гэдгийг хэлмээр байна.  “Монос” группийн удирдлага  эмийн хордлогонд орсон хүүхдүүд, эцэг, эхчүүдтэй байнгын холбоотой ажиллаж, шаардлагатай зүйлсээр тусалж байна.

Үндэсний статистикийн хорооноос энэ оны эхний долоон сарын нийгэм, эдийн засгийн судалгааг гаргаснаа өчигдөр танилцуулсан юм. 

Халдварт өвчнөөр өвчлөгсдийн тоо буурчээ

Улсын хэмжээнд эхний долоон сард 47279 иргэн амаржсан нь өмнөх оны мөн үеийнхтэй харьцуулахад 3.2 хувиар өсчээ.  

Харин нялхсын эндэгдэл 728 болж, өмнөх оны мөн үеийнхээс 66 хүүхэд буюу 10 хувиар нэмэгджээ. Ингэхдээ тав хүртэлх насандаа 884 хүүхэд эндсэн нь өмнөх оны мөн үеийнхээс 72 хүүхдээр нэмэгдсэн аж.

Нийгмийн үзүүлэлтэд халдварт өвчнөөр өвчлөгсдийн тоог мөн гаргадаг билээ. Тухайлбал, эхний долоон сарын байдлаар 19339 иргэн өвчилсөн нь өмнөх оны мөн үеийнхээс 5191 буюу 21.2 хувийн бууралттай үзүүлэлт юм байна. Үзүүлэлт буурсан тохиолдол нь гахайн хавдраар өвчлөгсдийн тоо 4588 буюу 92.6 хувь, вируст гепатитаар өвчлөгсөд 1068 буюу 60.8 хувиар тус тус буурсантай холбоотой юм байна. Гэхдээ үүний зэрэгцээ зарим өвчнөөр өвчлөгсдийн тоо нэмэгдсэн үзүүлэлт бий. Тодруулбал, тэмбүү өвчнөөр 264 буюу 7.4 хувь, цусан суулгаар 61 буюу 6.7 хувь, сүрьеэ өвчнөөр 105 буюу 4.0 хувиар тус тус өсчээ. 

Харин бүртгэлтэй ажилгүй иргэдийн тухайд 34.7 мянга болж буурчээ. Үүнийг өмнөх оны мөн үеийнхээс 4.2 мянга буюу 10.9 хувиар буурсан үзүүлэлтээс харж болох юм.

Оны эхний долоон сарын байдлаар нийгмийн даатгалын сангийн орлого 751.1 тэрбум, зарлага 734.3 тэрбум болжээ. Энэ нь орлого 30.9 тэрбум буюу 4.3 хувь, зарлага 122.3 тэрбум төгрөг буюу 20.0 хувиар өссөн үзүүлэлт гэнэ.

Харин нийгмийн халамжийн сангаас 191.1 мянган хүнд 80.4 тэрбум төгрөгийн тэтгэвэр, тэтгэмж олгосон бөгөөд өмнөх оны мөн үеийнхээс нийгмийн халамжийн тэтгэвэр, тэтгэмж авагчдын тоо 11.4 мянган хүн буюу 6.3 хувиар, олгосон тэтгэврийн хэмжээ 6.1 тэрбум буюу 8.2 хувиар өсчээ. 

“Хүний хөгжил”-ийн сангаас 18 хүртэлх насны 978.9 мянган хүүхдэд 138 тэрбум төгрөг олгожээ. 

Нийгмийн байдалд нөлөөлдөг өөр нэг хүчин зүйл бол гэмт хэргийн бүртгэл байдаг. Тэгвэл дээрх хугацаанд 15628 хэрэг бүртгэгдсэн өмнөх оны мөн үеийнхээс 812 буюу 5.5 хувиар өсчээ. Гэмт хэргийн тоо нэмэгдэхэд өмчлөх эрхийн эсрэг гэмт хэрэг, бусдын бие махбодод хохирол учруулсан хэргүүд голчлон нөлөөлсөн гэж Статистикийн хорооноос мэдээллээ. Дээрх гэмт хэргийн улмаас 5993 хүн гэмтэж, 623 хүн нас барсан байна. Энэ нь гэмтсэн хүмүүсийн хувьд өмнөх оны энэ үеэс 795 буюу 15.3 хувь, нас барагсад ес буюу 1.5 хувиар нэмэгдсэн мэдээлэл юм.

  Хэрэглээний бараа, үйлчилгээний үнэ 14.9 хувиар өсөв

Үйлдвэрлэлийн аргаар тооцсон ДНБ-ий хэмжээ энэ оны эхний хагас жилд оны үнээр 9856.9 тэрбум төгрөг, 2010 оны зэрэгцүүлэх үнээр 6634.8 тэрбум төгрөгт хүрч, өмнөх онтой харьцуулахад оны үнээр 14.6 хувь, зэрэгцүүлэх үнээр 5.3 хувиар өсчээ.

Харин эцсийн ашиглалтын аргаар тооцсон ДНБ-ий хэмжээ 2014 оны эхний хагас жилд оны үнээр 9429.7 тэрбум, 2010 оны зэрэгцүүлэх үнээр 6730.7 тэрбум төгрөгт хүрч, өмнөх оны мөн  үеийнхээс оны үнээр 11.1 хувь, зэрэгцүүлэх үүнээр 5.1 хувиар өссөн байна.

Хэрэглээний бараа, үйлчилгээний үнэ өмнөх сарынхаас 0.4 хувь, оны эхнээс 7.2 хувь, өмнөх оны мөн үеийнхээс 14.9 хувиар өссөн үзүүлэлт гарсан байна. Өмнөх сарынхаас 0.4 хувиар өссөн үзүүлэлтэд орон сууц, ус, цахилгаан, түлшний бүлгийн үнэ 2.5 хувь, тээврийн бүлгийн үнэ 2.0 хувь, хувцас, бөс бараа, гутлын бүлгийн үнэ дүнгээрээ 0.4 хувиар өссөн нь голлон нөлөөлжээ. 

Гүйлгээнд байгаа бэлэн мөнгөний хувьд өнгөрөгч долдугаар сарын эцэст 859.6 тэрбум төгрөг болж өмнөх сарынхаас 0.5 тэрбум төгрөг буюу 0.1 хувиар буурсан үзүүлэлттэй байна. Харин өмнөх оны мөн үеийнхээс 27.4 тэрбум төгрөг 3.3 хувиар өсчээ. 

Аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэдэд олгосон нийт зээлийн өрийн үлдэгдэл ч мөн нэмэгдсэн үзүүлэлттэй байна. Ингэхдээ долдугаар сарын эцсийн байдлаар 12225.4  тэрбум төгрөг болж, өмнөх сарынхаас 76.6 тэрбум төгрөг буюу 0.6 хувь, өмнөх оны мөн үеийнхээс 3107.7 тэрбум төгрөг буюу 34.1 хувиар өсчээ.

Мөн банкны чанаргүй зээл долдугаар сарын эцэст 599.7 тэрбум төгрөг болж, өмнөх сарынхаас 32.7 тэрбум, өмнөх оны мөн үеийнхээс 146.8 тэрбум буюу 32.4 хувиар өссөн байна. 

Манай улс өнгөрсөн долоон сарын хугацаанд дэлхийн 122 оронтой худалдаа хийж, гадаад худалдааны бараа эргэлт 6088.6 сая ам.доллар, үүнээс экспортын хэмжээ 586.8 ам.доллараар өссөн байна. Харин импортын хэмжээ 536.9 сая ам.доллар буюу 14.6 хувиар буурчээ. Мөн гадаад худалдааны тэнцэл өнгөрөгч оны долоон сарын байдлаар 1.3 тэрбум ам.долларын алдагдалтай гарч байсан бол энэ оны эхний долоон сарын байдлаар 207.6 сая ам.долларын алдагдалтай гарчээ. Эдгээрийг харьцуулахад 1.1 тэрбумаар буурсан үзүүлэлт гарч байгаа юм. 

Олборлох болон боловсруулах аж үйлдвэрийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл өссөн байна

Өмнөх оны мөн үеийг бодвол уул уурхай, олборлох болон боловсруулах аж үйлдвэрийн салбарт бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл харьцангуй өссөн үзүүлэлттэй байна. Тухайлбал, молибдений баяжмал 47 хувийн агуулгад шилжүүлснээр төмрийн хүдэр, зэсийн баяжмал, хайлуур жонш, газрын тос зэрэг бүтээгдэхүүний олборлолт 2.7-53.9 хувь нэмэгдсэн. Түүнчлэн боловсруулах аж үйлдвэрийн салбар буюу амтат ус, ундаа, шингэн сүү, бууз, банш, сүлжмэл эдлэл, цэвэр ус, гурил, гоймон, зайрмаг, вакум цонх, хаалга, зүсмэл материал зэрэг бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл 2.6 хувиас 2.5 дахин өссөн гэсэн таатай мэдээлэл байна.  

Харин төмөр замын тээврээр 11129.4 мянган тонн ачаа, давхардсан тоогоор 1999.8 мянган зорчигч тээвэрлэжээ. Энэ нь өмнөх оны мөн үеийнхээс тээсэн ачаа 807 мянган тонн буюу 6.8 хувь, зорчигчдын тоо 252.4 мянган буюу 11.2 хувиар буурсан үзүүлэлттэй байна. Ингэхдээ төмөр замын тээврийн салбарын орлого 233.5 тэрбум төгрөг болж, өмнөх оныхоос 6.4  тэрбум буюу 2.7 хувиар буурсан байгаа аж.

Агаарын тээврийн тухайд ачаа тээвэрлэлт болон зорчигчдын тоо мөн л буурсан үзүүлэлттэй байна. Учир нь 1959.1 тонн ачаа, давхардсан тоогоор 395.2 мянган хүн тээвэрлэсэн нь өмнөх оны мөн үеийнхээс 374.9 тонн буюу 16.1 хувь, зорчигчдын тоо 44.3 мянган хүн буюу 10.1 хувиар буурсан байгаа юм. Агаарын тээврийн салбарын орлогын хувьд 126.5 тэрбум болж, өмнөх оныхоос 1.3 тэрбум төгрөг буюу 1.0 хувиар буурчээ. 

 Дорнод аймгийн Баян-Уулд хамгийн их хур тунадас оржээ

Ус цаг уурын хүрээлэнгийн мэдээллээр өнгөрсөн долдугаар сард хамгийн их хур тунадас Дорнод аймгийн Баян-Уул суманд оржээ. Хур тунадасны хэмжээ 161.7 мм-т хүрсэн байна.

Харин халууны хувьд Өмнөговь аймгийн Ханбогд суманд температур 41.4 хэм хүрсэн бол хүйтэн нь Баянхонгор аймгийн Баянбулаг суманд -4.4 хэм болжээ. 

Салхины хурд Баян-Өлгий аймгийн Өлгий суманд хамгийн их буюу 32 метр секунд хүрчээ.

Аюулт үзэгдэл, осол энэ оны эхний долоон сарын байдлаар 2787 удаа гарсны улмаас 136 хүн амь насаа алдаж, 13390 мал хорогдсоноос 3454 нь шүлхий өвчнөөр хорогдсон байна. 

Т.ГЭРЭЛМАА

Гэрэл зургийг Ц. МЯГМАРСҮРЭН

Оскарын шагналт Америкийн алдарт жүжигчин Робин Улльямс Колифорни мужийн Тибурон дахь гэртээ саяхан амьсгал хураажээ. Орон нутгийн цагдаагийн байгууллагуудад орон нутгийн цагаар 11 цаг 55 минутанд дуудлага ирсэн бөгөөд хэргийн анхан шатны үзлэгээр түүнийг амиа хорлосон байж болзошгүй хэмээн үзэж байна. Учир нь түүний цогцсонд бэртэж гэмтсэн ул мөргүй, гэр доторх эд хогшил эмх замбараатай байснаас гадна түүний амьсгал боогдон нас баржээ. 

Сэтгүүлч мара Баксбум түүнийг хэдэн сарын турш сэтгэл санаагаар маш их унаж байсан талаар олонд мэдэгдсэн нь түүний амиа хорлосон байж болзошгүйт гэх таамгийг улам нэмэгдэүүүлж байна. Гэсэн хэдий ч хэригийн газар дахь мөрдлөгө шинжилгээ үргэлжилж байна. 

Ердөө саяхан, энэ сарын эхээр болсон Хөвсгөлийн ИТХ-ын нөхөн сонгуулийн дүнг сонирхлоо. АН бараа сураггүй уруудчихаж.  Долоон тойргийн тавд нь МАН ялалт байгуулсан гэж хэвлэлийнхэн мэдээлэв. Сонгуулийн дүнг бүр нарийвчилж мэдээлбэл Хөвсгөлийн ИТХ-ын 41 суудлын 24-ийг нь МАН, хоёрыг нь бие даагч, үлдсэн 14-ийг нь АН аваад байна. Арваад суудал авсан нь АН-ын хувьд тайвшрахаар мэдээ биш. Хөвсгөлийнхөн энэ удаа МАН-д итгэл үзүүлсэн нь ардчилагчдын хувьд анхаарахаас аргагүй бодит үйл явдал. 

Хөвсгөлийн сонгуулийг онцолж бичих болсон нь цаанаа нарийн учиртай. Улстөрийнхөн Хөвсгөлийн сонгуулийг анхааралтай ажигладаг нь тохиолдлын хэрэг биш. Тэд цэнхэр далайн хавьцаа өрнөх сонгуулийн дүнгээс улстөрийн чигийг танддаг. Хөвсгөл нутаг их сонин. Манжийн түрэмгийллийн үед манжууд Монголын цэнхэр хязгаарт бараг ялж чадаагүй. Яаж ч  айлгаж сүрдүүлээд нөлөөллөө тогтоож хүчрээгүй. Хоёр зуун жил хаанчлалаа тогтоох гэж үзээд сая нэг хүлээн зөвшөөрүүлэх гэтэл Манж  гэдэг улс дэлхийн түүхийн тавцангаас чимээгүйхэн буучихсан. Чингүнжавыг өөртөө татахын тулд Манжийн хаан эрх мэдэл, хэргэм зэрэг гээд элдэв дээдийг амласан ч манжийн эсрэг тэмцсээр байсныг өнгөрсөн түүхээс харж болно. Хаантан ямар сайндаа л “Би дотоод газрын цэргийг гаргаж Чингүнжавыг бариулна. Чингүнжав бузар  хааш оргож чаднам. Чингүнжавыг барьж ял өгөхгүй бол хэн болохсон билээ” гэж хилэгнэн бичиж байхав. 

Бээжинд хоёр хүү, ханийнхаа хамт цаазлуулсан Чингүнжавдаа  Хөвсгөлчүүд хайртай. Жанхас бор толгойгоо Ван толгой хэмээн нэрлэж, хөшөөг нь босгон хүндэтгэл илэрхийлсээр байгаа. Хөвсгөлчүүд эрх чөлөөнд хичнээн хайртайг Чингүнжав хэмээх монгол ноёны Манжийн дарангуйлалтай тэмцсэн он цаг, Чингүнжавынхаа хөшөөнд хүндэтгэн бөхийдөг энэ цагийнхнаас нь харж болно. Манжийн хааны засаглалыг хөхиүлэн дэмждэг байсан шарын шашныг ч Хөвсгөл нутгийнхан хүлээж аваагүй. Бөө мөргөлийн ёс жаягаа өнөө хүртэл эвдэлгүй авч үлдсэн газар гэвэл ганцхан Хөвсгөл гэхэд хэтрүүлсэн болохгүй. Хөвсгөлчүүд ийм л сонин улс. 

Яг нарийндаа Монголд ерэн жил оршсон Ардын хувьсгал ч Хөвсгөлд бараг ялаагүй. Цагаан морин жилийн ардчилсан хувьсгалын үеэр эрх чөлөөнд дуртай цэнхэр хязгаарынхан л хөдөөгийнхнөөс хамгийн түрүүнд “Ардчилал мандтугай” гэж хашгирсан.  “Бидэнд социализм биш эрх чөлөө хэрэгтэй” гэж чанга дуугаран  жагсацгаасан нь Ардын хувьсгалын улаан туг Хөвсгөлд жинхэнэ утгаараа намирч чадаагүй гэх итгэмээргүй ч итгэхээс аргагүй үнэний наад захын нотолгоо.  Хөвсгөлчүүд ардчиллын түүчээ болсон нь мөн л өнгөрсөн түүхийн шарласан хуудсанд тодоос тод бичээтэй байгаа.  МАХН (одоо бол МАН) парламентын бараг л бүх суудлыг эзэгнэж байхад Хөвсгөлчүүд АН-аас нэр дэвшсэн Л.Гүндалайг сонгож байв. Ганц намын дарангуйллын эсрэг агуулгатай үг бичгийн цаасан дээр бичин барьж зогсон чуулганы нээлт бүрийг үймүүлдэг байсан  Л.Гүндалайгийн зураг одоо ч хаа нэг харагддаг. Хөвсгөлөөс сонгогдсон Л.Гүндалай далан хэдүүлээ суугаа олонхийн хувьд, тэдний тухайн үед гаргаж байсан шийдвэрүүдэд  сүрхий айхтар нөлөө үзүүлж чадаагүй ч монголчуудад ардчилал, АН хоёрыг мартуулаагүй л юмдаг.  Хөвсгөл ийм л нутаг. 

Эргээд Хөвсгөлд болсон ИТХ-ын сонгуулийн дүн рүү анхаарлаа хандуулъя. Эрх чөлөөнд ийм дуртай, уг язгуураараа ардчилсан хөвсгөлчүүд энэ удаа МАН-ыг сонгожээ. Энэ бол АН-ын хувьд том сануулга. ”Ажлаа хийхгүй байна шүү та нар” гэсэн том дохио. Бодож үзэхгүй байх аргагүй сэрэмжлүүлэг. Аливаа нам ялаад ард түмэнд юу өгөх ёстой вэ гэсэн асуултад хариу хайгаад үзье. Аягандаа ахиухан хоолтой байх боломжийг бүрдүүлж  өгөх нь  л ялсан намын иргэддээ үзүүлэх том дэм.  Аяга дүүрэн хоолон дээр нэмэх нь өмнөхөөсөө илүү ая тухтай амьдрал, аюулгүй, эрүүл орчин.  Иргэдэд үүнээс өөр юу ч хэрэггүй. Ялснаасаа хойш хоёр жилийн турш төр барихдаа АН үүнийг нь бүрдүүлж өгөөгүй учраас л Хөвсгөлд ялалт байгуулж чадаагүй гэх гээд байна л даа. 

Түүхэндээ төрийн гурван өндөрлөг нь АН-ынх байсан тохиолдол үгүй. Энэ цагт л Ц.Элбэгдорж, З.Энхболд, Н.Алтанхуяг гэсэн АН-ын гурван гишүүн монгол төрийн магнайд байна. АН Монголын түүхэнд анх удаа засгийг бүрэн утгаар нь барьж байгаа тохиолдол нь бидний амьдарч буй өдгөө цаг. Бямбасүрэнгийн засгийн үед АН-ыг  төр барьсан гэж хэлж болох юм. Гэхдээ бага хурлын эрх нь МАН-д байсан. Р.Гончигдоржийг Их хурлын дарга байх үед Ерөнхийлөгч нь Н.Багабанди байлаа. Харин энэ удаа төрийн удирдлагууд гурвуулаа АН-ынх. АН дангаараа төр барьж байна. АН бүх эрхийг нь авчихвал арай илүү юм хийх байх гэсэн итгэлээр л Монголын ард түмэн энэ эрхмүүдийн төлөө саналаа өгч  АН-ыг бүх сонгуульд ялуулсан. 

АН өнөөдөр юу ч хийхгүй байна гэвэл хэт өрөөсгөл дүгнэлт болно. Мэдээж тэд төр засгийн эрхийг аваад  юм хийж байгаа. Гэхдээ ардчиллынхаа уг үндэс рүү нулимсан алхмууд их хийж байна. Ардчиллын язгуур эрх ашиг болсон хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлтэй дайтаж байна. Дөрөв дэх засаглал гэгддэг хэвлэлийг үгүй болгохоор улайрсан жишээг нэг биш нэжгээдээр нь дурдаж болно. Ардчиллын амин сүнс болсон төрийн институтуудыг хооронд нь дайтуулаад эхэлчихлээ. Эдийн засгийн бодлогын чанартай стратегийн гэж онцолж болох бүтээн байгуулалтаас нэг нь ч бодитой ажил болсонгүй. Таван толгой төсөл, тавдугаар цахилгаан станц, төмөр зам өнөөдрийг хүртэл таг чиг. Тавдугаар цахилгаан станц нь арай нааштай явж байгаа. Бусад нь бараа сураггүй. Нүүрс нь үнэ цэнэгүй болсон Таван толгойг төмөр зам л аварна. Эдийн засагчид, учир мэдэх эрхмүүд  урд хөрш рүү нарийн царигтай төмөр зам тавьж байж нүүрсний үнэ арай өснө гээд байхад л шийдвэр гаргахгүй явсаар хаврын чуулганаа хаачих жишээний. Намрын чуулганаар царигийн асуудлыг эдийн засгийн талаас нь эрүүлээр харж шийдлээ ч  энэ жилдээ лав төмөр замын ажил “будаа” болсон. Санхүүжилт дээр нь туслаад өгье гэж дуугарсан “Шинхуа” яг өнөөдөр бол ууртай байгаа.  Хөгжлийнхөө төлөө хөдөлж өгдөггүй түшээд маань Хятаддаа төдийгүй дэлхийд дээгүүрт давхидаг энэ группынхны гайхшийг ёстой л нэг барж буйг таамаглаж цөхөх юмгүй. 

Сүүлийн үед АН-ынхны хийж байгаа бүхнийг харахаар дандаа хуурсан, дүр эсгэсэн жүжгүүд харагдах боллоо. Харин ч нэг жинхэнэ утгаар нь дэглэж  тавьж  чадаж байна.  Харамсалтай нь ард түмэн жүжигт итгэдэггүй. Амьдралынхаа төлөө зүтгэж яваа эгэл иргэдэд тайзан дээр өрнөх, амьдралаас нь тасархай, амьдралд нь нэмэргүй гоё жүжиг хэрэггүй.  Тэд бодитой, биетэй ажлыг л үнэлнэ. Амьдралд нь мэдрэгдсэн ажил хийсэн хэнийг ч дэмжих хүч тэдэнд бий. Төмөр замаа шийдэж нүүрсээ дажгүй үнээр ахиухан гаргаад доллар оруулж ирээд байвал ядаж л иргэдийн халаасан дахь төгрөгийн үнэ цэнэ өдөр өдрөөр унахгүй. Жилийн өмнө түрийвчинд нь байсан арван мянган төгрөг зургаан мянган төгрөг болоод шалдаа уначихаад байхад хэн АН-д дуртай байх юм бэ. Энэ удаа Хөвсгөлийн ИТХ-д АН цөөнх боллоо. Яг энэ янзаараа яваад байвал хоёр жилийн дараа УИХ-д цөөнх болно гэсэн дохиог Хөвсгөлийн сонгууль өгчихлөө. Хөвсгөлийн барометр дохиолж эхэллээ шүү, АН-ынхаан.

Ц.БААСАНСҮРЭН