Засаг, Рио хоёр 130 сая ам.долларын татварын асуудлаас болж хоёр тийшээ харчихаад байгаа энэ үед Уул уурхайн дэд сайд Оюу толгойтой ойлголцсон гэсэн гэгээтэй мэдээлэл цацлаа. Ерөнхий сайд ч энэ намартаа багтаж Оюу толгойн асуудлыг шийднэ гээд дуугарчихсан. Дэд сайдын үгээр бол манайх Оюу толгойгоос 130 сая биш 30 сая ам.доллар авъя гэсэн шийд гаргах гэж байгаа бололтой. Татвараа дутуу төлөөгүй гээд мэдэгдчихсэн “Рио”-гийн хувьд ийм шийдвэр гарвал асуудал үүсгэхийг үгүйсгэх аргагүй. Гэхдээ засгийн хувьд ойлголцох чиг бариад эхэлсэн учраас “Рио”-той одоо яригдаж байгаагаас өөр тохироо хийж ч мэднэ. Эцсийн дүндээ ойлголцохыг илүүд үзэж таарах болов уу. Ямартай ч Ерөнхий сайдын үг, дэд сайдын мэдээллээс анзаарахад засаг их хэргийн төлөө жижиг маргаанаа хойш тавьж байгаа бололтой.
Маргаан хаанаас эхэлсэн, ямар шалтгаантайг эргэж сөхье. Оюу толгой Татварын ерөнхий газарт хандан компаниа шалгуулахыг хүсч л дээ. Өнөөдүүл нь Бээжингээс өчнөөн контейнер бичиг цаасыг нь авчруулж шалгаад 130 сая ам.долларын татвар төлөөгүй гэсэн факт гаргаад ирж. Тэр даруйд нь акт тавиад явуулсныг хэвлэлүүд шуугилгүй хаачихав. Сайн мэдээ дуулдвал хувьцааны ханш нь өсч, муу мэдээ сонсогдвол ганц шөнийн дотор өчнөөн хувиар уначихдаг зах зээлд хувьцаагаа арилждаг Оюу толгойн гол хувьцаа эзэмшигч “Туркойз хилл” ч дуугүй суугаагүй. “Бид татвараа дутуу төлөөгүй. Үнэхээр тэгж буруутгаж байгаа бол олон улсын шүүхэд хандъя. Хэлэлцээг урагшлуулах ТЭЗҮ-гээ өгөх хугацаагаа ч хойшлууллаа” гэсэн мэдэгдэл гаргаатхав. Хэрвээ ийм мэдэгдэл гаргаагүй бол Оюу толгой татвараа төлдөггүй муу компани гэж дэлхийд харагдаж, нэгэнт уруудсан хувьцааны ханш нь улам унах эрсдэлтэй нүүр тулах байсан гэж эдийн засагчид ярьдаг. Үнэхээр “но”-той бол арбитрт хандана гэж ийм зоригтой дуугарахгүй гэсэн таамаглал ч байдаг. Гэхдээ өнөөдөр татвар дээр ийм тийм шалтгаан бий гэдэг өнцгөөс асуудалд хандах цаг биш. Дэлхийд данстай энэ том төслийн дөрвөн тэрбум ам.доллар авчрах хоёр дахь шатны санхүүжилт гацчихаад байгаа үед “Рио”-той ойлголцчихвол Монголд ямар ашиг өгөх вэ гэдэг үүднээс харвал илүү бодитой, амьдралтай хандлага болно.
Бид Оюу толгойг тойрч улстөржихдөө гарамгай хүмүүс. Энэ том төслөө тойрч эх оронжино гэж жигтэйхэн улс. Эх орондоо хайртайгаа батлах хязгааргүй боломж Оюу толгойг тойроод өчнөөн бий. Тэр өчнөөн боломжоос Оюу толгойн тавин хувийг ард түмэн эзэмших ёстой гэсэн үлгэр хамгийн амжилттай “гялалзан гялтганадаг”. Ингэж хэлсэн хүмүүс хамгийн эх оронч, Монголын төлөөх зүрх нь бүгдээс хүчтэй цохилсон улс болж хувирдаг. “Үнэхээр тийм шүү, энэ муусайн луйварчдаас тавин хувиа авчихвал юу гэж ингэж халаас хоосон явах вэ дээ” гэж ирээд бахархангуй харах хүмүүс зөндөө. Уг нь сонсогдож байгаа шигээ тийм гоё үг биш л дээ. Өнөөдөр яаж байгаа билээ дээ, Оюу толгойн 34 хувийг засаг авсны гор одоо ч гараагүй байна. Хувь эзэмшинэ гэдэг ганцхан ашиг хуваахын нэр биш. Эрсдлээ ч давхар үүрдэг. Өнөөдөр Оюу толгойд дөрвөн тэрбумын хөрөнгө оруулалт орчихоод байгаа. Тэрбум гаруй ам.доллар нь бидний төлөх өр. Учир нь бид энэ төслийн 34 хувийг эзэмшигч. Хоёр дахь шатны хөрөнгө оруулалтынх нь өртөг мөн л дөрвөн тэрбум ам.доллараар хэмжигдэж байгаа. Энэ мөнгөний 34 хувь нь мөн л бидний төлөх өр. Нарийн яривал өнөөдрийн үл ойлголцол эндээс эхтэй. Уг нь бусад улс шиг татвараа ном журмаар нь аваад явчихад л болчих асуудал байсан юм. Уул уурхайгаараа хөгжсөн улс бүхэн л энэ замаар ордоосоо ашгаа хүртээд аятайхан амьдарцгааж байна. Гэтэл өнөөдөр бид хувь хүртэх ёстой гэсэн эх орончдоос болж өчнөөн тэрбумын өрөнд орчихоод сууж байгаа нь хүлээн зөвшөөрөхөөс аргагүй гашуун үнэн. Хувиа нэмээд тавь болговол бидний төлөх өр өнөөдрийнхөөс ч нэмэгдэнэ. Төлөх мөнгөн дээр хүү энэ тэрийг нь яривал толгой эргэмээр тоо гарна. Учир нь эзэмших 50 хувийнхаа хэрээр хөрөнгө оруулах мөнгө засагт байхгүй.
Дүр эсгэсэн эх орончдод энэ мэтээр тодрох боломж Оюу толгойд хэдэн арваараа бий. Шуудхан хэлэхэд ингэж эх оронждогийн эцсийн зорилгыг гуравдагч хөршийн хөрөнгө оруулалтыг сааруулах заль мэх гэчихмээр санагддаг. Саяхан даа, ураны эсрэг тэмцээд байдаг нөхөд жагсаал хийхдээ “Америкийн ардчилалд найдсанаас агуу Орост итгэе” гэсэн бичигтэй лоозон барьсан зураг твиттер, фэйсбүүкээр цацагдсан. Энэ зургийг ШӨХТГ-ны дарга О.Магнай “Францын Аревагийн эсрэг өнгөлөг жагсаалуудын цаад тал өчигдөр тодорхой боллоо. Надад ч мөн эргэлзээ байсан юм” гэсэн тайлбартайгаар жиргэсэн байсан юм. Барууны хөрөнгө оруулалттай том компаниудын хайгуулын ажлыг явуулахгүй, зүгээр л саатуулж цаг хожих маягаар тэмцээд байсныг нь энэ хэдхэн үгнээс харчихаж болохоор. Ураны эсрэг биш гуравдагч хөршийн эсрэг тэмцэл байсан юм уу гэж гайхсан коммент хэд хэд харагдсан.
Ерөнхий сайд асан М.Энхсайхан хөрөнгө оруулалт галуун цуваа маягаар орж ирдэг гэсэн байна лээ. Товчхондоо толгой галууг сүрэг нь дагадаг гэсэн утгатай зүйрлэл л дээ. Оюу толгой манай улсын хувьд түүчээ галуу. Тэдний төсөл урагштай бол бусад нь мөнгөө оруулна, ойлголцохгүй хоёр тийшээ хараад байвал бусад нь мөнгөө оруулахгүй гэсэн үг. Хөрөнгө оруулалт 70 хувиар татарсан гэж статистикийнхан онцлоод буй нь ийм учиртай. Оюу толгойтой учраа олохгүй, гадны хөрөнгө оруулалттай компанийн лицензийг зуу гаруйгаар нь хураасан учраас гадаадын хөрөнгө оруулагчид хүлээлтийн байдалд орж, хөрөнгө оруулалт ингэтлээ татарсан хэрэг. Бид сүүлийн хэдэн жил түүчээ галуу руугаа буугаа онилох болсон.
Сүүлийн үед Оюу толгойн хөрөнгө оруулалтыг анзаарч байхад эдийн засгаас гадна улс төрийн утга илүү тодорч харагдах боллоо. Гуравдагч хөршийн бодлого зүгээр нэг гоё үлгэр үү, бодитой бодлого уу гэдгийг хэмжих барометр нь Оюу толгой болчихоод байна. Ийм том зорилгын төлөө Засгийн газар жижиг маргаан зэргээ золиослосноор тэнэг, гэнэн, арга мухардсан гэж харагдахгүй. Харин ч илүү ухаалаг алхам хийлээ гэж баяр хүргэх хүн олон гарна.
Оюу толгойн хоёр дахь шатны санхүүжилт хийгдэж эхэлбэл өчнөөн эерэг нөлөө гарна. Том хөрөнгө оруулагчид галуун цуваа шиг дагаад ороод ирнэ. Америкаас эхлээд дэлхийг хуйлруулсан занарын хувьсгалын эхлэл, том баталгаа нь болж өгнө. Цахилгаан эрчим хүч, төмөр замын хувьсгалын эхлэл болно. Занарын хувьсгалд нэгдэх нь Монголын эдийн засгийн хамгийн том баталгаа. Гадныхны гарыг харахгүйгээр шатахуун, эрчим хүчээ үйлдвэрлэж, хэрэглээнээсээ илүү гарсныг Азийн зах зээлд гаргаж, дэлхийн эрчим хүчний зах зээлийн гол тоглогчоор гялалзах боломж Монголын шатдаг занарт бий. Нөөц нь өчнөөн тэрбумаар яригдаж байгаа гэж сая болсон газрын тосны олон улсын хурал дээр хөрөнгө оруулагчид зүгээр ч нэг онцлоогүй. Хөрөнгө оруулалт татаж чадвал Монголын занар дэлхийд цахиур хагалахаар чанартай гэж мөнгөтэй эрхмүүд дуу нийлүүлснийг онцолъё.Занараа ашиглаад эхэлбэл улс төрийн, эдийн засгийн, улс оршихын баталгаа жинхэнэ утгаараа бүрдэнэ.
Товчхондоо Засгийн газар, Оюу толгой хоёрын ойлголцол Монголыг хоёр хөршийнхөө илүүчилснийг алга тосон авдаг бөглүү хязгаарын улс байх хүсмээргүй тавилангаас аварна. Харин ч эсрэгээрээ олон улсад данстай, цэнхэр гаригт өөрийн гэсэн орон зайтай тусгаар улс оршихын эхлэл болно.
Ц.БААСАНСҮРЭН
Гахай, тахиа, галуу шувуунаас эхлээд гаршуулан тэжээж, гойд сайн ашиг шимийг нь хүртэж болох бүх л амьтдыг “Шилмэл мал 2014” үзэсгэлэн худалдаанд авчирчээ. Хүй долоон худагт өнгөрсөн долоо хоногийн баасан гаригт нээлтээ хийсэн “Шилмэл мал-2014” үзэсгэлэн худалдаа өчигдөр дууссан юм. Аймаг аймгаас хуран чуулсан малчид үүлдэр угсаа, тарга тэвээрэг сайтай малаараа олны нүдийг хужирлах аж. Ямааны тарга хүзүүндээ, хонины тарга хондлойдоо байдгийг мэдэх хэн бүхний сэтгэлд нийцэхүйц сэргэр эвэртэй сэрх, тантгар сүүлтэй иргэ, хуц, ухна, борлон, төлгүүд үзэсгэлэнгийн хашаанд хөшилдөнө. 
ШХАБ-ын гишүүн, ажиглагч, хамтран ажиллагч орны төрийн тэргүүн, төлөөлөгчид өнгөрсөн өдрүүдэд Тажикистаны нийслэл Душанбе хотод чууллаа. Тэнд монголчуудын хувьд түүхэнд тэмдэглэгдэхүйц үйл явдал болж өнгөрсөн. Тодруулбал, Монгол, ОХУ, БНХАУ хэмээгдэх хөрш гурван улсын төрийн тэргүүний уулзалт есдүгээр сарын 11-ний өдөр болсон нь түүхэн дэх анхны тохиолдлоор бүртгэгдэж байна.
Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж Сэлэнгэ аймагт ажиллахаар өнөөдөр өглөө хөдөллөө. Тус аймагт ажиллах үеэр газар тариалангийн бүс нутгаар явж, газар тариалангийн аж ахуй эрхлэгчид болон, эрчимжсэн мал аж ахуй, хөдөө аж ахуйн талаар хэрэгжүүлж буй төсөл хөтөлбөрүүдтэй танилцана. Ерөнхийлөгчийг дагалдан Үйлдвэр Хөдөө аж ахуйн сайд Ш.Түвдэндорж, Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга П.Цагаан, Ерөнхийлөгчийн зөвлөх Л.Эрхэмбаяр тэргүүтэй албаны хүмүүс дагалдан явж байна. Ерөнхийлөгч маргааш нийслэлд ирнэ.
Энэ сарын 9-ний орой 19:40 цагийн үед Сонгинохайрхан дүүргийн
“Номин констракшн” ХХК Төв аймгийн Баян суманд 65 ортой цэцэрлэг барьж, ашиглалтад
Шанхайн хамтын ажиллагааны байгууллагын /ШХАБ/
Монголчуудыг бөх барилддаг хэдэн бор охид нь л баярлуулдаг болжээ. Жүдогийн ДАШТ-д эмэгтэй жүдочид багаараа мөнгөн медаль хүртсэний дараа бид жигтэйхэн баярласан. Манай сонин “Амьдралаа үүрч ирсэн монгол ээжүүдийн охид үзүүлээд өгөхөөс өөр яах билээ” гэж нийтлэл бичиж, ерээд оны шилжилтийн үеийг биеэрээ, сэтгэлээрээ туулж давж өнгөрүүлсэн монгол ээжүүд манай редакци руу утасдаж жүдочдоороо бахархаж байгаагаа, бас зах зээлд хөл тавьсан тэр өдрүүдэд эмэгтэйчүүд л байдгаа барж зүтгэж, хань ижилдээ түшиг болж байсан талаар хоолой зангируулан сэтгэгдлээ хуваалцаж байв. Одоо дахиад л эрэмгий монгол охидоо бахдаж бичиж байна. Сайн сайхан зүйлийг нэгэндээ дуулгаж, бахархаж үг холбохоос илүү сайхан зүйл хаана байх билээ.
Тухайн үед сурвалжлагч миний толгойд ч, бас олон олон уншигчдад бүсгүйчүүдийг чөлөөтөөр барилдана гэхэд буухгүй байсан. Манайд ч бүх зүйл шинэ, барилдах бөхчүүдээс нь эхлээд шүүгч ч байхгүй. “Хүндийн өргөлтөөс ганц хоёр охин бөх рүүгээ урвуулсан, чи овоо спорт мэддэг юм байна. Дүрэм журмыг нь судалж, сургалтад суугаад чөлөөтийн шүүгч болохгүй биз” гэж байлаа. Монголын эмэгтэй чөлөөт бөхчүүдийн түүх ингэж л эхэлж байж. Тэгвэл өнөөдөр дэлхийд өнгөлж чадна гэдгээ улам бүр баталж байна. Уржигдар 19хөн настай Сүхийн Цэрэнчимэд охины барилдаан монголчуудыг зурагтынх нь ард жинхэнэ өндөлзүүлсэн дээ. Түүний тэсрэлттэй барилдаан, хөл мэхэнд шилжиж буй хурд, өрсөлдөгчийнхөө дутуу хийсэн мэхийг хариулж буй сэтгэмж, амжилттай болсон мэхний хувилбартаа урамшиж байгаа эр зориг зэрэг нь өгүүлшгүй их таашаалыг өгсөн. Ялимгүй өөлбөл хэвтээ барилдаандаа анхаармаар санагдсан. Ийм торгон агшинд захын хорооллын борогхон гэрт нь ямар их тэсрэлт, залбирал, хайр ивэлж байсан гээ. Манай сонины сурвалжлах багийнхан шинэхэн алтан медальтнаа өлгийдөж авах гэж байсан С.Цэрэнчимэдийнд очиход энэ бүхэн мэдрэгдэж байсан юм. С.Цэрэнчимэд ах, эгч хоёртой. Эгч нь хүний хүн болоод Эрдэнэтэд амьдардаг, ах нь Солонгост ажиллаж байгаад саяхан нутагтаа ирсэн. Зургаа, долоон жил харьд ажилласан гэхээр С.Цэрэнчимэд охин ээжтэйгээ хамт өнгөрсөн он жилүүдийг үджээ. Бөх болох хүсэлтэй, барилдаж явсан ах нь эрүүл мэндийн улмаас барилдаж чадахаа болихдоо арав гаруйхан настай дүүгээ Ц.Хосбаярт шавь оруулаад хүний нутагт амьдрал хайхаар явжээ. Харин дүү нь ахынхаа хүслийг хөсөр хаялгүй, өөрөө барилдаж амжилтад хүрснээс дутахгүй ахыгаа баярлуулж байгаа нь сайхан. Баярласан ах нь дүүгээ одоо гавьяат авах болов уу гэж нэг амандаа дуугарч байна лээ. 
С.Цэрэнчимэдийн гэр АлтанӨлгий Цагаахуаран тэр хавьд. Автобусны буудлаасаа гурван км орчмын цаана. Хэсэг засмал яваад цаашаа яалт ч үгүй шороо тоос боссон гудмаар туучихаас аргагүй. Гэхдээ мянга мянган жирийн монгол хүмүүсийн амьдрал буцалж байгаа тэр л гудамжнаас дэлхийн аварга төржээ. Энэ дэлхийн улс орнуудаас ганцхан Монголд л ийм орчин нөхцөл дундаас дэлхийн бөх төрж байгаа байх. Ээж нь хувийн жижиг тэргээрээ 500 төгрөгийн унаанд явдаг юм байна лээ. Төв замаас хол хүмүүсийг хүргэж өгч, тосон авдаг буянтай ажил. Гэрээс замд хүргэж, замаас гэрт хүргэж иржээ. Шавар шавхай туучин алхах жаал, хөгшидийг үнэ хөлс гэхгүй хүргээд өгчихнө. Ихэд шунахгүй, бага багаар зам туулсан энэ ээж дэлхийн аваргыг төрүүлжээ. Дэлхийн аварга охин өөрийн гэхээс өрөөлийн тал хашаануудаар хашаалагдсан эгэл даруухан байшинд амьдарна. Энэ гэрийг авч явах ах нь Солонгосоос ирснээр, тэднийх байшингаа засч эхэлсэн юм билээ. Ээж, ах хоёр нь охиноо, дүүгээ ирэхээс өмнө байшингаа засна гээд тун завгүй байсан. Бас хавь орчмын айлууд нь тэдний хашааны газрыг тэгш гээд бүгд машинаа оруулаад тавьчихсан байгааг харахад аваргын гэрийнхэн ямар олонтойгоо хүмүүс гэдэг нь харагдаад байсан. Охиноо гурав ч хүрээгүй байхад бурхан болсон аав Ж.Сүхээ нь Хэнтий аймгийн Цэнхэрмандал сумын хүн ажээ. Заан Сүхээ гэхээр нутгийнхан нь андахгүй сайхан бөх байсан талаар аваргын ээж хуучилж сууна. “Сүхээ цэргээс ирчихээд эмнэг сургаж хоёр чихийг нь хулмайтал нь барьчихаад “Алив ээж барьж чадах уу. Би гэрээс хазаар аваад ирье” гэхэд “Үзээд алдъя” гээд хадам ээж эмнэг морь чихдэж байсан гэдэг шүү” хэмээн охиныхоо удам судрыг бахдан ээж ярина. “Сүүт гүүний унага, цуут хүний үр гэдэг” гэдэг дээ. Үнэхээр удам дамжсан тэнхээ, бяр бас ухаан ажээ. Эмнэг чихэддэг эмээгийн ус түрж өссөн охин дэлхийд тасархай байхаас ч яах билээ. С.Цэрэнчимэд ижийтэйгээ өссөн он жилүүдэд гэрийнхээ бүхий л ажлыг хийж, ус зөөж тэрэг түрж өссөн байж таарна. Багаасаа л үхрийн нойтон баасыг шуудайд хийчихээд “Би дийлнэ, би чадна” гээд чирээд явдаг байсан гэж байгаа. Үнэхээр тэр чадаж байна, тэр дийлж байна. Засч амжаагүй хуучин байшингаа өргөх шахам баярлалдах энэ гэр бүлээ авч явахаар боллоо, аварга охин нь. Нэг үеэ бодвол спортод амжилт гаргаж чадвал амьдрал нь баталгаатай болчихсон сайн цаг ирсэн. Тэр үүнийг мэдэж байсан учраас хичээж зүтгэж, хөлсөө дуслуулан хөдөлмөрлөжээ гэж ойлгогдож байна.
Түүнийг ухаалаг, заасан зүйлийг хурдан сурдаг гэж байсан. Бас нуруугаа чангалаад орилоод босоод ирэхээрээ эвгүй дээ хэмээн бөхийн тайлбарлагч хэлж байна лээ. Үнэхээр монгол бүсгүйчүүд ийм л байдаг. Шийдсэн үедээ хэнээс ч эмээж, нугарахгүй. Ийм эмэгтэйчүүд заавал юм дуулгаж таарна. Дэлхийд ямар азаар эмэгтэй бөхчүүд барилддаг болсон юм. Дэлхийн бөхчүүдийг хэдэн бор монгол охид маань ч гаргаахгүй дээ гэж бахархан омогшиж хөөрцөглөмөөр байна шүү. Хэнтийнхэн ч одоо юун Бат-Эрдэнэ аварга вэ гээд шинэ дэлхийн аваргаа угтаж авах байх даа. Хэнтийнхэн гэлтгүй бүгд л тэгмээр байна шүү. 
Монгол улсын Ерөнхий сайдад ”Оросын төмөр зам” НХН-ийн дарга В.И.Якунин захидал илгээжээ. Энэ нөхөр Оросын төмөр замыг удирддаг хүн. туурга тусгаар улсын Ерөнхий сайд Н.Алтанхуягт хандаж байгаа гэхээсээ илүү өөрийн харьяаны жижиг гарын компанийн захиралд хаяглаж байгаа аятай байх юм. тэрээр бүхэл бүтэн тусгаар тогтносон Монгол Улсын дотоод хэрэгт хөндлөнгөөс шууд оролцож байна.
Халхголын байлдаанд Монголын цэргийн удирдах бүрэлдэхүүнд тулалдсан Пунцагийн Шагдарсүрэнд Монголын төр Улсын баатар цолоо олголоо. Үнэхээр дайн байлдаанд оролцсон, дайснаа дарж явсан хүмүүст Баатар цол олгодог ёстой юм бол П.Шагдарсүрэн гуай гарцаагүй баатар хүн мөн юм. Өнөөдрийн хүмүүст үргэж цочихоор үнэнийг хэлэхэд энэ өвгөн 21 настайдаа 17-р морьт хорооны штабын даргын албан тушаалтай байлдаанд орж Монгол Улсын дархан хил, бүрэн бүтэн байдалд халдан түрэмгийлсэн япончуудтай цусаа урсган тулалдсан, амийг амиар сольж явсан, үүнийхээ төлөө амь насаа бууны исгэрэх суман дунд өнгөрөөсөн хүн юм. Тэрбээр “Монгол тулгатны 100 эрхэм” нэвтрүүлэгт оролцохдоо “Манай хороон дарга Дандар зоригтойгоо харуулах гэж байгаа нь тэр юм уу, дайралтанд орохдоо хуягт тэргэн дээр сандайлж суугаад автоматаар шүршээд явчихдаг байсан…” гэж ярьсан. Л.Дандарыг тэгж япончуудыг автоматаар шүршиж явсныг харсан хүн дэргэд нь бас япончуудыг шүршиж явсан байж таарна биз дээ. “Байлдааны эхэн үед хоёр япон баривчлаад сүүлд нь өнөө хоёрыг чинь хааш нь хийхээ мэддэггүй, жалганд аваачаад буудчихаж билээ” гэхэд нэвтрүүлгийн хөтлөгч бүсгүй “Яанаа…” хэмээн нүдээ бүлтийлгэн амаа дарж, үнэн ярьж байна уу гэсэн итгэлгүй харцаар харж байсныг үзэгчид харсан байх. Тэгж буудах нь наад захын хэрэг явдал байсан он жилүүд шүү дээ. Тэд эх орныхоо төлөө энэ бүхнийг хийж байсан юм. Ийм үнэнийг ярих хүн үлдээгүй болохоор, энэ цаг үед ингэж ярих амьд домог өмнө нь сууж байсан болохоор тэр нэвтрүүлэг үнэхээр гайхамшигтай байсан. Б.Лхагвасүрэнгээс нэгэнтээ таны нэвтрүүлгийн оролцогчдоос хамгийн содон онцгой хүн хэн байсан бэ гэж асуухад “Шагдарсүрэн гуай байсан” гэж түвэггүй хариулсан юм. Магадгүй монголын сэтгүүлчдийн өмнө ийм аймаар үнэн түүхийг ярьж суух амьд гэрч тийм ч олон тохиохгүй байх. Үүгээрээ П.Шагдарсүрэн гуай үнэ цэнтэй билээ. Түүний амнаас гарсан үг бүхэн түүхэн баримт. Амнаас гарсан үг бүр нь алтаар үнэлэгдэх цаг үе урсан өнгөрч байна. “Дивизийн дарга Шаарийбуугийнхаа шарилыг олохын тулд Олзвой бид хэд Хайлааст манханд хайж явахад…” гэж ярих нь улсын баатар П.Шагдарсүрэн гуай шүү дээ. 1940 онд Олзвой баатрыг нас барахад Чойбалсан оршуулганд нь оролцсон юм. Өнөөгийн бидэнд Хүннү Сүннүгийн үед гэдэгтэй бараг адил алсад сонсогдох ийм л түүхэн домогт хүмүүстэй мөр зэрэгцэж явсан хүн өнөөдөр бидний дунд байна гэхээр үнэмшимээргүй санагдах. П.Шагдарсүрэн баатар “100 эрхэмд” өгсөн яриа, бусад сонин хэвлэлд өгсөн яриануудаас гадна сонин содныг ярьсан нь цөөнгүй. Япончууд манай хайчин галд орж хүнд байдалд орохоороо хөшгөн утаа татчихна, нэл утаа болоод юу ч харагдахгүй болохоор дэмий буудах хэрэг гарна, төдөлгүй өнөө утаа замхарсны дараа харахад бидний суманд өртөж үхсэн, шархдсан цэргүүдээ орхиод ухарчихсан байдагсан, шөнө нь буцаж ирж цэргүүдийнхээ хүүрийг авах гэж заавал оролддог нь япончуудын зан байлаа, зэвсгийн хувьд бидний хэрэглэж байсан орос буунууд хамаагүй хол тусгалтай байсан л даа. Япончуудын бууны тусгал тийм ч хол биш гэж ярих нь яах аргагүй амь өрсөн тулалдаж явсан цэргийн яриа биздээ. Энэ мэт энгийн тулаанаас эхлээд цааш ихийг ярьсан байдаг. Цааш ярьсанууд нь ямар гайхамшигтай, ямарч хүн шүлсээ гоожуулан сонсохоор тийм түүхүүд. Бид дайны баатруудаа нэг талаар огтхон ч тоодоггүй байж. Үнэхээр Халхголын дайны баатар байсан Жамбаа гуай, чөлөөлөх дайнаас төрсөн улсын баатар Дүүдэй гуай нар саяханыг болтол амьд байж, сүүлд буцацгаасан. Сэтгүүл зүйн зах зух руу орж явсан надад тэдэнтэй хальтхан уулзах аз тохиох үед яг л П.Шагдарсүрэн баатрын ярьж байгаатай нэгэн адил “аймаар”-ыг ярьсан нь ой тойнд үлгэр домог шиг сонсогддог байсан санагдана. Өнөөдөр тэгж тулалдаж явсан хүн байгаа гэх нь бүү хэл таван жилийн өмнө Халхголын ялалтын 70 жилийн ойгоор тэгж япончуудыг хядаж явсан хүн олдохгүй болчихсон байж билээ. Гэтэл үлдсэн байжээ, өнөөдөр бид Баатар цолоо авахыг нь хараад сууж байна. Түүний залуу нас дайны жилийн цэрэг явсан. Түүний залуу нас дайсан, үхэл хоёрын дунд өнгөрсөн. Түүний залуу нас маршал, хэлмэгдэл хоёрын дунд манаргасан. Үүгээрээ П.Шагдарсүрэн гуай үнэ цэнтэй байна.
Монгол
Нэгэн
Монгол
Гайхамшигтай