Category: туслах-ангилал

Үндэстэн бүхэнд дуртай үйлдэл бий. Монголчууд найр наадамдаа дуртай нь үнэн. Өөр дуртай юм бас бий. Солонгосчууд кимчидээ, япон­чууд сушиндээ, америкчууд гурилд хавчуулсан махандаа дуртай шиг бид бэлэн “бэлэн хардалт”-д ухаангүй дуртай.

Яагаад бидний сонголтод нэр дэвшигчийн сайхан чанаруудаас илүүтэйгээр өрсөлдөгчийнх нь сул талууд чухал байдаг вэ? Сайхан мэдээнээс илүү саар мэдээг бид илүү санадгийн учир юу вэ? Уул уурхайг хөгжүүлж улсаа өөд татах, шударга ёсыг төлөвшүүлэх сайхан үйлсийн горонд улсын уурхайг идэж байна, энэ сайд авлига авч сууна, тэнд манай улсыг хятадад худалдаж байна гэвэл олон түмэнд ойлгомжтой тусдаг.

Зөвхөн бид ч юмуу, ерөөсөө нүүдэлчид тэгдэг ч юмуу, учрыг олох гэж толгойгоо зовоож байснаас бэлэн зэхээний дүгнэлт аваа л хэрэглэвэл амар санагддаг. Дүгнэлт гэдэг бол итгэхэд зориулагдсан зүйл болохоос биш шалгахад зориулагдсан юм биш. Гэхдээ ямар ч дүгнэлтийг асуултаар сорьж болдог.

Болсон үйл явдлын талаар мэдээлэл дутмаг үед хүн яадаг вэ гэхээр, “хэрвээ энэ хүний оронд би байсан бол яах вэ” гэсэн асуулт өөртөө тавьдаг юм гэсэн. Тэгээд гарсан хариултаар нь дутуу мэдээллээ нөхөөд дүгнэлт гаргадаг гэж байгаа. Үүнийг Эрнандо Сото их ёжтойгоор “ихэнх эдийн засагчийг “морь судлаад ир” гэхээр,бэлчээрт очиж адуу ажиглахын оронд өрөөндөө орж аваад “хэрвээ би морь байсан бол яах вэ” гэж бодоод суучихдаг” хэмээн егөөдсөн байдаг.

Тэхээр хэрвээ уул уурхайг шийдэх эрх мэдэл, улсын хөрөнгийг захиран зарцуулах боломж бидний хэн нэгэнд ирлээ гэхэд “идэж уухаас татгалзахгүй” учраас л дээрх дүгнэлтийг амархан гаргаж байгаа хэрэг. Хэрвээ бид ард нийтээрээ идэж шамшигдуулахгүй хүмүүжилтэйсэн бол “арай ч үгүй байлгүй, даанч тэгмээргүй юм даа” гэхчлэнгийн эргэлзээ юуны түрүүнд төрөх байсан шүү дээ. Хэрвээ хэн нэгэн бусдаас “хар”-тай байгаа бол тэр өөрөө цаг үргэлж бусдыг “араар нь тавихад бэлэн” явдаг гэсэн үг. Учир тэрээр “хэрвээ би тэнд байсан бол…” гэж бодож үзсэний эцэст л хардах нь зүйтэй гэсэн дүгнэлтэд хүрч байгаа хэрэг.

Өнөөдөр нийгмээ болж бүтэхгүй өнгөөр нь цоллон байгаа бүхнийг, бүтээх босгох үйлсээс сүүдэр нуранги үхэн хатан хайгчдын үнэн царайг “хэрвээ энэ нөхөр өөрөө тэнд байсан бол яах вэ” гэж бодоод нэг хараарай. Хариулт нь таны сэтгэл зүрхэнд тэр дороо харван орж ирнэ дээ.

Ер нь бол хүсэл мөрөөдлөө бодит байдалтай харьцуулахад үргэлж л гологддог.Ямар ч тохиолдолд “өнөөдөр” тааруу санагддаг.Ирээдүй урдаас нь тосч яваа өсвөр үеийнхэнд “маргааш илүү сайхан” санагдана. Амьдралын ард гарч яваа ахмадуудад “өчигдөр л илүү байсан” шиг төсөөлөгдөнө.

Өнөөгийн их хурал, Засгийн газар ямар ч тааруу л санагдаж байгаа. Ер нь ноднин уржнан, арван жилийн өмнө ч таа­руу санагдаж бай­сан. Арван жилийн дараа ч гэсэн ямархан нэг юмаараа таарамжгүйлбайх болно. Ард түмэндээ “муухайдсан” засаг төр тогтож чаддаггүйн нэгэн адил улс орондоо гоёдсон засаг бас насладаггүй.

Бидний хэр зэрэг ардчилж чадаж байгаа, аль хэр сонголт хийж дөнгөж байгаагийн илэрхийлэл нь өнөөгийн манай УИХ, Засгийн газар.Юу бидэнд таалагдаагүй, бас юунаас салахтайгаа болсны үзүүлэн нь өмнөх сонголтууд. Бид засаг төрдөө муухайдаагүйн нэгэн адил, УИХ-д суугаа 76 этгээд Монголдоо гологдоно гэж үгүй. Нэг айлын хүүхдийн нэг нь лам болж буяны мөр хөөж, нөгөө нь морины наймаа хийж, золигийн нэг нь айлын мал гулсуулаад ачигдах нь байдаг шиг парламент хэмээх “ард түмний бичил цуглуулга”-д гэгээрэх хүсэлтэй, наймаанд дуртай, хажуу хавиргынхаа дэл сул юмыг тэсгээдэггүй зантайн аль аль ордог. Энэ нь нийт үндэстний зан чанарын тусгал гэж ойлгогддог. Энэ тусгалыг төр жолоодох бүлгээс эхлээд шоронгийн камерт хүртэл ажиглаж болдог.

Чухам ийм учраас “Нямдоржид хичнээн дургүй байлаа ч, түүнийг сонгуулиас өөр замаар парламентаас гаргана гэвэл эсэргүүцэх,Элбэгдоржийг төчнөөн хүндэлдэг ч төрийн эргэлтээр засгийн эрхэнд гарна гэвэл сөрөн зогсох” итгэл, үнэмшилтэй байдаг.

Чухам ийм учраас л өнөөгийн сонгуулийн тогтолцооны гажгийг хараад бөөлжис цутгадаг ч гэсэн “Зөвлөлт Холбоот улсаас хэдэн хүн ирээд МАХН-ын бүгд хурал хуралдуулж нам төрийн удирдагчийг сольж өгөөд буцдаг өчигдөртэй зүйрлэх юмгүй шударга болоод ариун” гэж сүсэлдэг.

Чухам ийм учраас бидэнд хамгийн зохимжтой удирдлага бол өдөр болгон чичүүлж суугаа, буух өдөр буцах хугацаатай энэ л хэсэг. Хэн нэгэн “сайн хүн” энэнээс өөр газарт байгаа бол энэнээс өөр газарт байх учиртай болоод л тэр. Энэ үнэнийг зууны тэртээд билиг авьяаст Ярослав Хашек бээр цагаан цайлган цэрэг Швейкийн үгээр бидэнд гэрээслэн үлдээсэн нь “юм яаж ч муудсан сайжрах тийшээ явдаг” ажгуу.

Бид яагаад өнөөдөр байгаа бүхэндээ сэтгэл дундуур хандаж, маргаашийн илүү сайныг нэхнэ вэ? Өнөөдөр гэдэг бол өчигдрийн “гэрэлт маргааш” лшүү дээ. Харин “гэрэлт маргааш” гэдэг маргаашийн “сэтгэл дундуур өнөөдөр” төдийгүй нөгөөдрийн арай гэж салсан “өчигдөр” л байх болно гэдгийг бодож байсан уу? бид.

2010 оны 3 сарын 4

Намрын чуулган нээлтээ хийгээд хоёр хонож байна. Чуулганы нэгдсэн хуралдаан 11.00 цагт эхэлнэ. Үүний өмнө 09.00 цагт УИХ дахь Монгол ардын намын бүлгийн хуралдаан “Б” танхимд, МАХН-МҮАН-ын “Шударга ёс” эвслийн бүлгийн хуралдаан “В” танхимд болно. Намын бүлэг, эвслүүдийн хуралдааны дараа Төрийн байгуулалын байнгын хороо хуралдах юм байна. Монгол Улсын Засгийн газрын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Засгийн газрын бүтцийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслүүд болон “Төрийн захиргааны байгууллагын тогтолцоо, бүтцийн ерөнхий бүдүүвчийг батлах тухай” ÓÈÕ-ûí 2012 оны 14 дүгээр тогтоолын хавсралтад өөрчлөлт оруулах тухай Улсын Их Хурлын тогтоолын төсëèéã õýëýëöýõ ýñýõèéã øèéäíý. Тус байнгын хороо уг асуудлыг хэлэлцсэний дараагаар нэгдсэн хуралдаанаар үргэлжлүүлэн хэлэлцэх эсэхийг хэлэлцээд Төрийн байгуулалтын байнгын хороонд шилжүүлэх ажээ. Ийнхүү тус байнгын хороо Засгийн газрын бүтцийн асуудлаар 13.00 цагт хуралдаж, анхны хэлэлцүүлгийг үргэлжлүүлэх хуваарь гарсан байна.

Үдээс хойших чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг “ЭЗЭН-100” хөтөлбөрийн хүрээнд хийсэн ажлуудаа тайлагнах юм. Үргэлжлүүлээд Засгийн газрын бүтцийн өөрчлөлтийн талаарх хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг явуулна.

Аргын тооллын 10 сарын 3, Сугар гараг. Билгийн тооллын 9, Элдэв тэнгэртэн одтой, улаагчин хонь өдөр. Өдийн наран 9 цаг 11 минутад мандан 18 цаг 38 минутад жаргана. Тухайн өдөр гахай жилтнээ аливаа үйлийг хийхэд эерэг сайн ба бар, туулай жилтнээ сөрөг муу нөлөөтэй тул элдөв үйлд хянамгай хандаж, биеэ энхийлүүштэй. Эл өдөр буян номын үйлд шамдах, бүтээл туурвал эхлэх, худалдаа арилжаа хийх, шинэ ажил эхлэх, зэрэг дэвших, лус тахих, мал худалдан авах, мал түгээх, хийморийн дарцаг хатгахад сайн. Сахил санваар авах, хануур, төөнүүр хийлгэх, цөөрөм байгуулхад муу. Өдрийн сайн цаг нь бар, туулай, могой, бич, нохой, гахай болой. Хол газар яваар одогсод урагш мөрөө гаргавал зохистой. Үс шинээр үргээлгэх буюу засуулахад тохиромжгүй.

Сүүлийн өдрүүдэд “Инчён-2014” Азийн наадамтай холбоотой олон таагүй мэдээлэл олон нийтийн анхаарлын төвд байсаар байна.

 Энэтхэгийн тамирчин Лайшрам Сарита Дэви Эмэгтэйчүүдийн боксын 57 килограммын жинд БНСУ-ын тамирчин Пак Жинатай өрсөлдөж тоглолтын туршид илт давуу ялалт байгуулсан боловч шүүгчдийн зүгээс Солонгосын тамирчинд ялалтыг өгсөн юм.

 Сарита Дэви өчигдөр медаль гардаж авах үеэрээ шүүгчийн энэхүү шударга бус байдлыг эсэргүүцэж медалиа буцааж өгсөн нь Азийн наадмыг зохион байгуулагч Солонгосчуудыг сандаргаад зогсохгүй, олон улсад шуугиан тариад байгаа аж.

Тэрбээр медаль гардуулах ёслолын дараа сэтгүүлчдэд “Би медаль авахыг хүсээгүйдээ энэ бүхнийг хийсэн юм биш. Би боксын карьераа үргэлжлүүлэхийн тулд, шударга ёсны төлөө медалиа Солонгосын тамирчинд өгсөн. Мэдээж би хийсэн үйлдлийнхээ хариуцлагыг хүлээхэд бэлэн байна. Гэхдээ намайг медалиа буцааж өгөөд тайзнаас буухад Энэтхэгийн албаны хүмүүсээс хэн нь ч бидэнтэй ирж уулзаж, тайтгаруулаагүй. Би яг одоо эх орондоо буцаж очоод бяцхан үрээ тэврэхийг юу юунаас илүү хүсэж байна” хэмээн ярьжээ.

Энэтхэгийн нэгэн сайтад Сарита Дэвигийн энэхүү үйлдлийг үзэгчид хийгээд, онлайн ертөнц бүхэлдээ дэмжиж байгаа ч Олон улсын сонирхогчдын боксын холбоо, Азийн Олимпийн Зөвлөл үүний эсрэг байр суурьтай байгаа тухай бичжээ. Түүнчлэн Монголын тамирчин Н.Төгсцогт болон Энэтхэгийн тамирчин Сарита Дэви нар өрсөлдөгчөө илт давуу ялж байсан эцсийн мөчид шүүгчид Солонгосын тамирчдад ялалт өгснийг шүүмжилсэн байна.

 Олон улсын сонирхогчдын боксын холбоо тэргүүн Дэвид Фрэнсис “Энэ бүхнийг Энэтхэгийн тамирчин, тэдний багийнхан зохион байгуулалттайгаар хийсэн нь харагдаж байна. Түүнийг медалиасаа татгалзаж байгааг харах харамсалтай байлаа” гэжээ.

 Мөн Олон улсын боксын холбооноос Сарита Дэвиг энэхүү үйлдлийг ёс зүйгүй хэмээн үзэж 500 ам.доллараар торгохоор болсон гэжээ. Харамсалтай нь Энэтхэгийн тамирчин уг төлбөрийг төлөх мөнгө байгаагүй бөгөөд түүний дасгалжуулагч болон нэгэн Энэтхэг сэтгүүлч торгуулийг төлөхөд нь тусалсан аж.

Монгол Улсын ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг дөнгөж сая хэвлэлийнхэнд мэдээлэл хийлээ. Тэрээр Засгийн газрын бүтцэд өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслөө өргөн барьсаныхаа дараа ийнхүү мэдээлэл өгсөн юм. 

Түүний хэлснээр Уул уурхайн яамыг Эрчим хүчний яамтай нэгтгэж Геологи, уул уурхайн яам, Эдийн засгийн хөгжлийн яам Сангийн яам хоёрыг нэгтгэж Сангийн яам болгохоор төсөлд тусгасан байна. 

Түүнчлэн Барилга хот байгуулалтын яам Зам тээврийн яам хоёрыг нэгтгэж Дэд бүтцийн яам болгохоор санал оруулсан аж. 

Шадар сайдын хувьд Тэргүүн шадар сайд гэсэн нэртэй болох бөгөөд уг албан тушаалыг Гадаад харилцааны сайд давхар гүйцэтгэж, Шадар сайд бөгөөд Гадаад харилцааны сайд гэсэн нэр байх гэнэ.

Дээрх яамдын сайд нарын тухайд Засгийн газрын тэргүүн мэдээлэл өгөөгүй бөгөөд үүнийг хэлэлцүүлгийн үеэр ярих бололтой.

Л.Төр 

Сүхбаатар дүүргийн нутаг дэвсгэрт байрлах “Өдрийн сонин”-ы байрны
цонхыг таглан үйлчилгээ, орон сууцны зориулалттай “Астра бьюлдинг” барилгыг барьж
эхлээд хоёр сар болж байгаа тухай бид өмнөх дугааруудад мэдээлж байсан билээ. Одоо
уг барилгын ажил 13 дахь давхартаа үргэлжилсээр байгаа бөгөөд бүр 17 давхарт хүрнэ
гэсэн мэдээлэл байгаа юм. 

Өдөр, шөнөгүй үргэлжлэх уг барилгын ажлаас болж “Өдрийн сонин”-ы
сэтгүүлчдийн эрүүл, аюулгүй орчинд ажиллаж, амьдрах үндсэн эрх зөрчигдөөд байна.
Тодруулбал, сэтгүүлчид бид байгалийн гэрэл үзэхгүй, тоос шороо, дуу чимээтэй маш
хүнд нөхцөлд ажиллаж, ажил руугаа орж, гарахдаа байнгын түгшүүрт байдалтай явдаг
боллоо. Зөвхөн манай сонин төдийгүй уг барилгын эргэн тойронд байгаа бусад албан
байгууллагын ажилчид ч ийм байдалтайгаар ажлаа хийж байгаа юм.

“Астра бьюлдинг” хэмээх энэхүү орон сууц нь манай сонины байрнаас
цонхтой талаараа найман метрийн зайд баригдаж байгаа нь Монгол Улсын барилгын тухай
болон Орон сууцны тухай хуульд заасан “2-4 давхар барилга хоорондын зай хамгийн
багадаа 15 метр байх ёстой” гэсэн зүйл заалт, дүрэм журмыг зөрчөөд байгаа юм. Түүгээр
ч зогсохгүй Хүний эрхийн түгээмэл тунхаглалын тодор­хой зүйл заалтыг ч ноц­той­гоор
зөрчөөд байгаа билээ.

Яг манайх шиг цонхоо таглуулан ямар ч гэрэл гэгээ­гүй, тоос шороотой
хүнд нөх­цөлд ажиллаж, амьдарч бай­гаа иргэд сүүлийн үед олширч байгаа учир манай
сонин уг асуудлаар холбог­дох хүмүүсийг байл­цуу­лан хэлэлцүүлэг өрнүүллээ. Ер нь
манай сонин нийгэмд тулгам­даж буй чухал асуудлуудыг хөндөн цуврал хэлэлцүүлэг зохион
байгуулдгийн ээлжит хэлэл­цүүлэг нь энэ юм.

Өчигдөр болсон уг хэлэл­цүүлэгт Нийслэлийн ерөнхий төлөвлөгөөний
газрын барилга хот байгуулалтын хэлтсийн дарга О.Одбаяр, Нийслэлийн өмчийн харилцааны
газрын кадастрын хэлтсийн ахлах мэргэжилтэн Б.Батчимэг, Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий
газрын улсын ахлах байцаагч Н.Оюунчимэг, Нийслэлийн мэргэжлийн хяналтын газрын хот
байгуулалтын улсын ахлах байцаагч Б.Хашчимэг, Нийслэлийн мэргэжлийн хяналтын газрын
Барилгын техникийн хяналтын улсын ахлах байцаагч А.Мягмаржав, Монголын хуульчдын
хол­бооны гишүүн, өмгөөлөгч Ч.Баднай­нямбуу болон цонхоо таглуулан барилга бариулж
буй Сүхбаатар дүүргийн нэгдүгээр хорооны “Олимп 9” байрны “Шилэн пирамид” СӨХ-ны
дарга М.Алтанцэцэг болон тус байрны иргэд оролцлоо.

Харин “Өдрийн сонин”-ыг төлөөлж Эрэн сурвалжлах, тоймчдын албаны
дарга Д.Мөнгөндалай, Урлаг, спорт, чөлөөт цагийн мэдээллийн албаны дарга Н.Гантулга,
Дизайн, гэрэл зургийн албаны дарга Я.Баярбаатар нар оролцсон юм. Хэлэлцүүлгийг нээж
албаны дарга Н.Гантулга үг хэлсэн бөгөөд тэрээр үүсээд буй нөхцөл байдлыг бодитоор
харуулахын тулд редакцидаа хэлэлцүүлэг өрнүүлж буйгаа хэлж байв.

Хэлэлцүүлгийн үеэр өрнөсөн мэдээлэл, албан тушаалтан болон иргэдийн
дунд ямар яриа өрнөснийг тоймлон хүргэе.

-Н.Гантулга: “Өдрийн сонин” нь ард түмнийхээ өмнө
хариуцлага хүлээсэн, үндэсний хэмжээний сонин болохынхоо хувьд нийгэмд тулгамдаад
буй нэг чухал асуудлыг өөрийн жишээ болгон ярилцаж, ямар нэг шийдэлд хүрье гэж та
бүхнийг урьсан юм.

Нийслэлийн мэргэжлийн хяналтын газрын дарга Б.Эрдэнэчулуун манай
сонинд ярилцлага өгөхдөө холбогдох хуульд барилга хоорондын зай 15-45 метр байна
ярьсан. Гэтэл манай хажуугийн байр нь найман метр байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, энэ
барилга хууль зөрчсөн. Тиймээс манай сонины зүгээс уг барилгыг зогсоох, буулгахыг
шаардаж байгаа юм.

-Д.Мөнгөндалай: Манай сонинд ийм нөхцөл байдалд
орсон олон мянган хүн ханддаг. Ер нь ийм байдал яагаад үүсдэг юм бэ, анхнаасаа төлөвлөлтдөө
үүнийг хэрхэн тусгасан байдаг юм бэ?

-О.Одбаяр: Манай ерөнхий төлөвлөгөөний газрын хийх
гол ажлыг 2012 онд УИХ-аас баталсан. Энэ нь 2020 он хүртэлх хот төлөвлөлт, 2030
оны ерөнхий чиг баримжаа гэдэг бичиг баримт юм. УИХ-ын 28 дугаар тогтоолоор бүр
хуульчилж баталсан. Энэ хуулийг мөрдөж, хэрэгжүүлэх зорилготой ажилладаг. Үүний
хүрээнд барилгын норм, дүрэм стандартыг тодор­­хой хэмжээнд мөр­дүү­­­лэхийг шаардаж
ажил­ладаг. Хэдийгээр манай бай­гуул­лагын бүтэц, зохион бай­гуулалт өргөжсөн ч
бүрэн эрх нь байдаггүй. Тухайлбал, архитекторууд маань газар дээр нь очоод барилгын
талбай нь норм стандартаа баримталсан эсэхийг шалгая гэхэд “Чи эрх бүхий хүн биш
байна. Зүгээр л нэг төрийн албан хаагч байна” гэх байдлаар ханддаг. Хамгаалалтын
албаныхан нь бараг барьж авч зоддог. Ийм асуудал байнга гардаг. Энэ бол бидний ажиллахад
тохиолддог нэг хүндрэл. Гэхдээ энэ байдлыг маань Нийслэлийн Засаг дарга, Иргэ­дийн
хурал ойлгож, авч хэлэл­цээд журам боловс­руулсан. Энэ нь хэрэв барилга бари­хаар
бол барилгын ойрол­цоох 15-45 метрт байгаа оршин суугчдаас саналыг нь авна гэсэн
журам юм. Түү­нээс бус олон улсын норм, дүрмээр барилга хоорондын зай тийм байна
гэсэн ойлголт биш. Өөрөөр хэлбэл, тухайн барилгаас 15-45 метрийн радиус дотор барилга
барилаа гэхэд өндөр, сүүдэрлэх байдал зэргээс нь хамаарч иргэдийн саналыг нь авах
тухай юм. Үүнийг журамлаад ирэхээр иргэд, оршин суугчдын эрх ашгийг хамгаалах асуудал
нэлээд цэгцэрнэ гэж бодож байгаа.

Ер нь бол ямар ч тохиол­­долд хажуу талын барилгынх нь цонхыг хааж
байшин барихаар төлөвлөх ёсгүй. Түүнээс гадна оршин суугчдын зам талбай, ногоон
байгууламж газрын 30 хувийг эзэлнэ гэсэн норм ч бий. Мөн гэрэл сүүдэрлэлтийн норм,
журмаар өдөрт нэг айлын цонх 2.5 цагаас дутуугүй нар үзэх ёстой гэсэн норм бас байгаа.
Энэ бүхнийг л тодорхой хэм­жээнд мөрдүүлэхийг зорьж ажил­ладаг байгууллага бай­гаа
юм. Мөн өмнө нь гар­сан алдаа завхрал буюу зөвшөөрөлгүй баригдсан барилгуудыг цэгцлэх
гэсэн чиглэлээр үйл ажиллагаагаа явуулдаг.

-Ч.Баднайнямбуу:
Өнөөд­­рийн “Өдрийн сонин”-ы зохион байгуулж буй хууль бус барилга, түүнээс үүдсэн
үр дагавар ямар байгааг ярил­цах хэлэлцүүлэгт миний бие хуульчийн хувиар оролцож
байна. Төр иргэдийнхээ хэвийн ажиллаж, амьдрах нөхцөл боломжийг бүрдүүлж өгөх үүрэгтэй.
Гэтэл өнөөдөр иргэд Үндсэн хуульд заасан эрхээ хамгаалуулж чадахгүй байгаа. Тодруулбал,
төрийн байгууллага, албан тушаалтнууд барилга барих­тай холбоотой асуудлаар зохих
шийдвэр гаргахдаа барилгын тухай хууль, дүрэм, норм зөрчих нь олонтаа болсон байна.
Үүний илрэл нь “Өдрийн сонин”-ы хойно баригдаж буй барилга. Үүний нотолгоо нь хэлэлцүүлэг
зохион байгуулж буй өрөө байгалийн ямар ч гэрэлгүй байна. Байгалийн гэрэлтүүлэг
үзэх боломжгүй болохын хэрээр хиймэл, зохиомол гэрэл­­түүлэг ашиглахад хүрдэг. Энэ
нь иргэдийн эрүүл мэнд болоод дэлхийн дулаарал гэх мэт олон зүйл сөрөг нөлөөтэй.
Түүнээс гадна иргэд эрүүл аюулгүй орчинд ажиллаж, амьдрах ёстой гэсэн заалттай хэр
нийцэж байгааг төрийн эрх бүхий байгууллагын албан тушаалтнууд үнэлэлт, дүгнэлт
өгөх ёстой. Барилга барих зөвшөөрлийг өгөөд л байдаг. Гэтэл тэр баригдаж байгаа
барилга нь тухайн орчинд амьдарч, ажиллаж, хөдөлмөрлөж байгаа иргэдийн эрх ашигт
яаж нөлөөлж байгааг урьтал болголгүйгээр хамаа замбараагүй зөвшөөрөл олгодгоо болих
хэрэгтэй. Хамгийн сонгодог жишээ бол MCS-ийн 23 давхар барилга. Хойд талын таван
давхар орон сууцны барилгынх нь бүх нарыг хаачихсан. Үүнд зохих байгууллагуудад
хандаад явж байна. Одоогоор барилгын ажлыг түдгэлзүүлчихээд байгаа.

Ер нь бол зарим барилгуу­дыг эхнээс нь нурааж байж “Болохгүй юм байна,
бүтэхгүй юм байна шүү” гэсэн мессежийг нийгэмд өгөх хэрэгтэй.

-А.Мягмаржав:
Эхлээд барилгын ерөнхий байдлыг танилцуулъя. “Өдрийн сонин”-ы хойно Л.Зундуй болоод
“Астра интернэйшнл” компанийн 64 айлын орон сууц юм байна. 24.5×18.5 метр хэмжээтэй,
зоорьтой, 10 давхар, төмөр, бетон цутгамал карказан барилга.

2008 оны есдүгээр сарын 22-ны өдрийн НЗД-ын 449 тоот захирамжаар
наймдугаар хороо, “Өдрийн сонин”-ы байрны хойно газар олгосон байсан. Гүйцэтгэгч
байгууллага нь “Тэлмэн конст­ракшн”. Уг компани нь барилга, угсралтын ажил гүйцэтгэх
тусгай зөвшөөрөлтэй. Барил­гын үндсэн хийц, бүтээлтийн угсралтын ажилд 2016 оны
есдүгээр сарын 14 хүртэл Нийслэлийн ерөнхий төлөв­лөгөөний газрын хот байгуулалт
төлөвлөлтийн газрын дарга н.Эрдэнэтуяа гэж хүн зөвшөөрөл олгосон байна.

Хамгийн гол асуудал бол Монгол Улсын Үндсэн хууль, Барилгын тухай
хуульд аливаа байгууламжийг барих нь тухайн иргэн, байгууллагын эрх. Гэхдээ ганцхан
зүйл бий. Тухайн барилга байгууламж бүхэлдээ хүний эрүүл, аюулгүй орчинд ажиллаж,
амьдрах нөхцөл боломжийг хангасан байх ёстой. Гэтэл өнөөдөр Улаанбаатар хотод шугам
сүлжээ хүрэлцээгүй эсвэл зай талбай хомс гэх шалтгаанаар барилгад ойртуулж барьдаг
зөрчил сүүлийн жилүүдэд үргэлжилж байна.

“Астра бьюлдинг”-ийн тухайд барилга хоорондын зай нь ойрхон, “Өдрийн
сонин”-ы баригдаад олон жил болж байгаа барилгын гэрлийг хаа­сан зөрчилтэй байна.
Энэ талаар ойр орчмын бусад байгууллагуудаас ч гомдол ирж байгаа. Маш их дуу чимээтэйгээс
гадна дээрээс их хэмжээний зүйл унадаг, аюул осол ихтэй гэсэн гомдол ирж байна.
Энэ хоёр байшингийн дундуур машин замтай. Тиймээс аваар осол ч гарах орчин бүрдчихсэн.

Засгийн газрын 2012 оны арванхоёрдугаар сарын 1-ний тогтоолоор барилга
байгууламжийн ажил эхлэх, үргэлжлэх зөвшөөрөл олгохыг Мэргэжлийн хяналтын байгууллагаас
Нийслэлийн ерөнхий төлөвлөгөөний газар, Барилга, хот байгуулалтын яаманд шилжүүлсэн.
Ингэх­дээ 16 хүртэлх давхар барил­гыг Нийслэлийн ерөнхий төлөв­лөгөөний газар буюу
Нийслэлийн Засаг даргын мэдэлд, түүнээс дээшихийг Барилга, хот байгуулалтын сайдын
мэдэлд өгсөн. Үүний дагуу 2013 оны есдүгээр сарын 4-ний өдөр 421-2013 гэдэг зөвшөөрөл
олгосон байна. Тиймээс энэ барилгын орчны ерөнхий төлөвлөгөө буюу зэргэлдээх барилга
байгууламжтайгаа хэрхэн уялдаж байгаа гэх мэт асууд­­­луу­дыг Нийслэлийн захирагчийн
ажлын алба, ерөнхий төлөвлөгөөний газрын барилгын зураг төсөл, хяналтынхан нь шалгаад
зөв­шөөрөл өгсөн байх учиртай. Ингэж шалгах явцдаа ямар нэгэн алдаа гаргасан бол
үүний­гээ эргүүлж нягтах, засах нөхцөл бололцоо бас байх хэрэгтэй гэж үзэж байна.
Манай байгууллагын зүгээс зай хэмжээ багассан эсэхийг архитекторууд маань үзэж байж
шийднэ. Ер нь Сүхбаатар дүүргийн хэмжээнд ийм нөхцөл байдал үүсгэсэн 80 гаруй барилга
байна. Гэтэл хариуцсан хоёрхон бай­цаагч­тай. Бид эхнээсээ гомдлын дагуу шалгаад
л явж байна.

-Сүхбаатар
дүүргийн иргэн Г.Нямдорж: Би олон жилийн турш бодож байгаа юм. Юун яам,
юун дарга нар вэ. Ер нь эцсийн эцэст Монголыг залж, залуурдаж байгаа ганцхан бодит
зүйл бол сонин хэвлэл тэр дундаа “Өдрийн сонин” л байна. Хаана болж бүтэж байна,
хаана болохгүй байгааг сониныхон л дэлгэдэг шүү дээ. Тиймээс ийм хүч чадалтай “Өдрийн
сонин” уг асуудлыг хөндсөн нь олны анхаарлыг татах нь лавтай.

Мэргэжлийн хяналтын газар өнөөдөр чадалгүй, хүчгүй байна. Тэгвэл
ийм чадалгүй төрийн байгууллага байж байхаар бүгдийг нь нийлүүлээд шинэчлэлийн Засгийн
газар, дөрөв дэх засаглалын хүчтэй ганцхан аппаратыг байгуулчих хэрэгтэй. Түүнээс
бус мянган удаа сайхан яриад, хэлээд нэмэргүй.

-Н.Гантулга: Сүхбаатар дүүрэгт гэхэд 80 гаруй барилга
байна гэж Мягмаржав гуай хэллээ. Барилга хоороондын зайн асуудал дээр та бүхний
саналыг сонсмоор байна.

-Б.Хашчимэг: Нийслэ­лийн нутаг дэвсгэр дээр
2008 оноос хойш барилгын ажил эрчимтэй явагдаж байгаа. Энэ нь шилжин суурьшилт болон
газар олголттой холбоотой. Олгогдож байгаа газар бол тухайн барилгыг барьж болохоор
норм, нормативыг хангахуйц байдаг. Харин түүн дээр тухайн аж ахуй нэгж барилга,
хот байгуулалтын тухай хууль, дүрмийг зөрчөөд тултал нь барилга бариад байгаа. Ногоон
байгууламж, машины зогсоол, хүүхдийн тоглоомын талбай зэргийг тооцоололгүйгээр авсан
газар дээрээ барилгаа босгочихдог. Энэ  бол
газар олгож байгаа байгууллагуудтай холбоотой. Гэр хорооллын дахин төлөв­лөлттэй
холбоотойгоор Баян­гол дүүргийн VII хороог жишээ татмаар байна л даа. Ард Аюушийн
гудамж бол амины орон сууцны төлөвлөлттэй байсан хэсэг. Гэтэл аж ахуй нэгж хоёр,
гурван айлын газ­рыг худалдаж аваад 5-12 давхар барилга барьчихсан. Дэд бүтэц, барилга
хоорондын зам талбай байхгүй, холбогдох газраас зөвшөөрлөө бүрэн гүйцэд аваагүй
байсан. “Өөрийн эзэмшил газар дээрээ хүүхдүүддээ зориулж орон сууц барьж байна”
гэсэн тайлбар өгсөн. Энэ мэт зөрчил давамгай байна.

-Н.Гантулга: Мэдээж ийм асуудлууд дээр мэргэжлийн
байгууллагууд албан шаард­ла­га тавьж байгаа байх л даа. Тэгэхээр газар олголтыг
яавал дээр вэ. Үнэхээр нүүр нүүрээ харалцсан ийм барилгууд цаашид боссоор байх уу?

-О.Одбаяр: Газар олгол­тын асуудал 2003 оноос хойш
нэлээд хийгдсэн байдаг юм билээ. Шинэчлэлийн Засгийн газар байгуулагдсанаас хойш
уг асуудлыг ерөнхий төлөвлөгөөтэй нь уялдуулж, шийдэж байя гэсэн үндэслэлээр Газар
барил­гажилтын зөвлөлийг Засаг даргын захирамжаар байгуулсан. Үүнд Нийслэлийн ерөнхий
төлөвлөгөөний болон Өмчийн харилцааны газрын хэлтсийн дарга нар орж мэргэжлийн шийдлээ
гаргах юм. Бидний гаргасан шийдлийг Нийслэлийн Засаг дарга хянаж үзээд газар олголтыг
хийж байгаа. Үүнээс хойш газар олголтын асуудал нэлээд цэгцэрсэн. Өмнөх үеийн газар
олголт бол Ерөнхий төлөвлөгөө Газрын алба хоёр тус тусдаа байсан хэрэг. Газар зохион
байгуулагчдаас шийдвэр гардаг байсан учраас инженерийн шугам сүлжээн дээр олгох,
мөн байшинд наалдуулж, зам руу шахаж олгох, нийтийн эзэмшлийн зам талбайг хамрах
зэрэг асуудал гарсан байсан. Одоо ч гарсаар байгаа. Газар авсан хүн барилга барьж,
ашиглахыг хүсдэг. Тиймээс иргэд, аж ахуй нэгжүүд өөрсдийнхөө эрх ашгийн хүрээнд
барилгаа барихыг хичээдэг. Ингээд зөвшөөрөлтэй, зөвшөөрөлгүй янз бүрийн хэлбэрээр
барьдаг. Замбараагүй газар олголтыг шийдэхийн тулд 200 гаруй аж ахуй нэгжийн газрын
эрхийг цуцалсан.

-Д.Мөнгөндалай: Хуучин уялддаггүй байсан болохоор
өнөөдрийн байгаа нөхцөл байдал тэрнээс үүдэлтэй байх нь ээ?

-О.Одбаяр: Ерөнхий төлөв­­­лө­гөөний газраас эскиз
зураг гарснаас 1-2 жилийн дараа ажил нь эхэлдэг байгаа. 2013 онд эскиз зургаа батлуулсан
хүн бол зөвшөөрлөө авч, барилгын ажил нь эхлээд явсаар байгаад 2015 онд ажил нь
эхэлдэг байх жишээний. Энэ хугацаанд бэлтгэл ажлаа хангадаг. Одоогийн тулгараад
байгаа эдгээр асуудлууд 2-3 жилийн өмнө шийдэгдсэн. Тиймээс бид  хойноос нь засах гээд яваад байгаа юм.

-Д.Мөнгөндалай: “Өдрийн сонин”-ы барилгатай адил
наалдуулаад барьсан байшингууд хотод зөндөө байгаа гэлээ. Энэ асуудлыг яаж шийдэх
вэ. Үйл ажиллагааг нь гацаах уу?

-А.Мягмаржав: “Өдрийн сонин”-ы хажууд баригдсан
барилга бол жишээ. Энэ мэт­чи­­лэн иргэд, аж ахуй нэгжийн эрхийг зөрчиж барилга
барьс­наас болж шүүхээр шийдвэрлүүлсэн тохиолдол олон бий. Барилга барихаас буулгахад
нь илүү их зардал гарна. Энэ асуудал шүүх дээр очихоор “Барилга барьсан хөрөнгийг
хэн төлөх юм бэ” гээд эргээд нэхэм­жилдэг. Тэгэхээр эрх зүйн орчныг үлэмж сайжруулах,
Мэргэжлийн хяналтын газрын байцаагч нарын гаргасан  шийд­вэрийг хэрэгжүүлдэг болох нь чухал байна.
Харамсалтай нь байцаагч нар актаа тог­тоож, албан шаардлагаа өгдөг ч тэр нь хэрэгждэггүй.
Төрийн байгууллагууд уялдаа холбоогоо хангаж, шийдвэрээ хэрэгжүүлдэг байхгүй бол
ганхана.

-Сүхбаатар дүүргийн I хорооны иргэн С.Бат­чулуун: Нийс­лэ­лийн
иргэ­дэд тулгамдсан асуудлуудын нэг болох энэ сэдвээр “Өдрийн сонин”-д хэлэлцүүлэг
өрнөж, албаны хүмүүс оролцох гэж байгаа тухай мэдээллийг аваад ирсэн юм. “Өдрийн
сонин” гэж хэвлэлийн энэ том хүчирхэг байгууллагаар бидний дуу хоолой гарч байна.
Иргэд бид эрхийнхээ төлөө хоёр жил тэмцээд үр дүнд хүрсэнгүй. “Өдрийн сонин”-ы ард
босч буй орон сууцны барилга ч иргэдийн эрхийг ноцтой зөрчжээ. Энд ногоон байгууламж,
машины зогсоолоос гадна, хүүхдийн тоглоомын талбай ч алга. Нэг талаар та бүхэн өөрсдийнхөө
эрх ашгийг хамгаалж байгаа ч нөгөөтэйгүүр “Астра бюлдинг”-ийн энэ орон сууцанд орсон
64 айлын хүүхдүүд нь тоглох газаргүй, машин багталцаж шингэхгүй нь байна шүү дээ.

-Я.Баярбаатар: Бидний гомдлын дагуу энэ барилгын
үйл ажиллагааг зогсоох боломж бий юу?

-Н.Оюунчимэг: Барилга хоорондын зай, хэмжээний асуудал
алдагдсан ийм тохиолдолд харьяаллын дагуу холбогдох байгууллагад нь хандах ёстой.
Мөн хөдөл­мөрийн аюулгүй ажиллагаа, орчны аюулгүй байдлыг хан­га­сан орчинд энэ
байгууллага үйл ажиллагаа явуулах учир­тай. Гэтэл ногоон тор татдаг. Зургаан давхраас
юм унагаахад цоороод доошоо нэвт унаж, ногоон тор амархан цоордог. Аюулгүй ажиллагааны
бүс бол тодорхой стандарттай байх ёстой. Манай байцаагчид барилгуудаар явж аюулгүй
ажиллагаагаа хэр хангаж байгааг нь шалгадаг. Гэтэл хүн хүч үнэндээ хүрэлцдэггүй.

-Я.Баярбаатар: Монгол Улсын барилгын норм ба дүрэмд
яах аргагүй хоёр байшингийн хоорондох зай 15-45 метр байх ёстой. Гэтэл яагаад найман
метр хүрэхгүй зайд яагаад барилгын зөвшөөрөл олгочихов гэдэг асуудал байна. Цаана
нь авлигын хэрэг байна уу. Яагаад хууль зөрчин барилгын зөвшөөрөл олгодог юм бэ.
Нэгэнт дагаж мөрдөхгүй юм бол хууль батлаад хэрэг байгаа юм уу?

-Н.Оюунчимэг: Өмнөх жилүүдэд барилга хоорондын зайг
баримталж, зөвшөөрөл олгохгүй гэхээр хүмүүс бид­­нийг хүнд сурталтай, авлига авах
гээд байна гэж шүүмжилдэг байсан. Нууцгүй хэлэхэд ийм байна. Барилга баригдаад хүний
амь эрсдээд байхад Мэргэжлийн хяналтын байгууллага юу хийж байв гээд яриад байдаг.
Бид үнэндээ тодорхой хэмжээгээр ажиллаж байна. Гэвч хүчгүйдээд байна. Яг мэргэжлийн
хяналтыг ажил үүргийнх нь дагуу хяналтыг нь тавиулаад явж байсан бол өнөөдрийн ийм
асуудал үүсэх гүй шүү дээ.

-Я.Баярбаатар: “Өдрийн сонин”-ы ард баригдаж байгаа
барилга хууль зөрчиж байгаа явдал мөн үү?

-А.Мягмаржав:
Мөн

-Н.Оюунчимэг:
Мөн

-Б.Хашчимэг: Зай хэмжээ­гээ мөрдөөд батлаад байвал
ийм зөрчил гарахгүй. Ийм асуудлыг зургийнх нь шатанд шийдэх ёстой.

-Я.Баярбаатар: Энэ барилга хууль зөрчсөнийг мэргэжлийн
байгууллагууд хүлээн зөвшөөрч байна. Тэгэхээр ойрын хугацаанд зогсоох боломжтой
юу?

-Б.Хашчимэг: Одоо бүх шатны­хаа зөвшөөрлийг авчихсан
байгаа. Тэгэхээр хот байгуулалтын дүүрэг хариуц­сан байцаагч нь арга хэмжээ авдаг.
Холбогдох байгууллага нь зөвшөөрлөө авчихсан байхад холбогдох байцаагч зогсооно
гэдэг нь ч учир дутагдалтай. Хот байгуулалтын байцаагч маань барилга хоорондын зай,
хууль дүрэм хангаж байна уу гэдгийг л харна.

-А.Мягмаржав: Шулуухан хэлэхэд энэ барилгын эх загвар
зургийг баталчихсан байна. Ерөнхий төлөвлөгөөгөө хэрэгжүүлдэг иргэдийн хур­лаас
журам гаргасан байна. Нэгэнт батлагдсан юм чинь зураг нь хийгдээд барилга нь баригдаж
л таарна. Тэгээд зураг нь хийгдэх юм бол тэр газар дахиад барилгыг барина гээд зөвшөөрөл
олгочихсон байгаа шүү дээ. Журмаа гаргасан хэрэгжүүлэх ёстой байгууллагууд  өөрсдөө зөрчөөд явчихсан байна.

-Б.Хашчимэг: Үе шаттай­гаар бүх зөвшөөрлүүд нэг
л байгууллагаар дамжиж байгаа. Олгосон эскизийнх нь дагуу зураг хийгдээд ирсний
дараа нөхдүүд хянаад дахиад зөвшөөрөл олгочихож.

-А.Мягмаржав: Энэ барил­гууд дээр зай хэмжээ зөрчсөн
байна гээд байцаагч албан шаардлага өгч байгаа. Өчигдөр манай ерөнхий газрын дарга
“Бид нар шүдгүй арслантай адил байна” гэж байсан. Үнэхээр мэргэжлийн хяналтынхан
ийм асуудлыг шийдэхэд хүчгүйдэж байна.

-Я.Баярбаатар: Энэ барилгын ажлыг царцчихлаа гэхэд
хэн нэгэн эрх мэдэлтэн хүрч ирээд үргэлжлүүлээд бариулчихвал яах вэ?

-А.Мягмаржав: Хяналтын тухай шинэ хуулинд “Хүний
амь нас, эрүүл мэнд, байгаль орчинд аюул учруулахаар тогтоогдсон бол тийм болзош­гүй
тохиолдолд барилга, ажил үйлчилгээг 14 хоногийн хугацаатай зогсооно” гэж заасан
байдаг. Энэ нь хувийн бизнесийг дэмжиж байгаа хэрэг гэнэ дээ.

-Я.Баярбаатар:
Тэгэхээр 14 хоног гүрийчихвэл болчихно гэсэн үг үү?.

-А.Мягмаржав:
Шинээр батлагдах хууль цоорхойтой байна.

-М.Алтанцэцэг: Бид энэ хэлэл­цүүлгийн тухай дам
сон­соод ирсэн юм. Олон хариуцлагатай албан тушаалтан ирсэн байна.  Төрийн албаны хариуцлагагүй, зохион байгуулалтгүйгээс
бид хохирсоор байх уу. Цаашид бид хаана хандах вэ. Чаддагаараа мэргэжлийн хяналтад
хандлаа. Төрийн алба зохион байгуулалтгүй, уялдаа холбоогүйгээс бид үндсэн хуулинд
заасан эрхээ эдэлж чадахгүй, зөрчүүлсээр байна. Үүнийг яах вэ. Ийм байдалд хүрээд
цаашид яваад байх уу.

-А.Мягмаржав: Нийгмийн тулгамдсан асуудлыг “Өдрийн
сонин” өөрт тулгамдсан асуу­дал дээрээс хөндөж байна. Бид төрийн хуулийг хэрэгжүүлэх
гэж явдаг байцаагч нарын хувьд өөрт тулж байгаа асуудлыг ярьж байна. Энэ үйл ажиллагаа
цаашид үр дүнд хүрэх ёстой. Хамгийн гол нь байцаагчид болон сониныхон шийдвэр гаргадаг
улсууд биш. Тэгэхээр нийгмийн санаа бодлыг олон нийтэд хүргэж байгаа сэтгүүлчдийн
санаа байна. Тэр битгий хэл бид барилгуудад шалгалт хийж, зөвшөөрөлгүйгийнх нь цахилгааныг
тасалдаг. Гэтэл тэд дахиад л цахилгаанаа залгачихдаг. Зарим нь дизель хөдөлгүүр
авчраад ажиллуулдаг. Сүүлдээ шүүхэд ханддаг. Шүүх хянаж үзээд Иргэний хэрэг хянан
шийдвэрлэх хуулиар энд ямар ч хохирол алга гэдэг. Мөнгөн хохирол гараагүй байнагээд
бидний гомдлыг буцааж байсан тохиолдол байна. Мэргэжлийн хяналт нь шүүхэд хандахаар
ингэж шийдвэр гарч байгаа юм чинь жирийн иргэн хандвал нэмэргүй.

-М.Алтанцэцэг: Мөн­гөөр тоо­цохоо больё гэхэд бид
эрүүл мэнд, сэтгэл санаагаа­раа хохирч, нар харах эрхээ хасуулж байна. Бид хаачих
вэ. Ер нь мэргэжлийн хяналт мэргэжлийн хяналт шиг байх ёстой. Бага ч гэсэн ийм хууль
бус зүйлийн үзүүрийг тасдмаар байна.

-А.Мягмаржав: Харин энэ санаачилгыг “Өдрийн сонин”
гаргалаа. Их баярлалаа.

-Сүхбаатар дүүргийн иргэн Н.Батчулуун: Мэр­гэж­лийн
хяналтынхан Барил­гачдын талбай дээрх барилгыг нурааж байсан шүү дээ.

-Н.Оюунчимэг: Тэр үед төр хүчтэй юм байна гэдгийг
харуулсан. Төрийн хяналт шалгалтын тухай хууль бий. Тэгэхээр хяналтын тухай шинэ
хуульд төр гэдэг үг байх­­гүй болж байгаа. Миний бод­лоор төр хүчтэй байх юм бол
иргэд, аж ахуй нэгжүүд нь хуу­лиа хэрэгжүүлдэг болох байх.

-А.Мягмаржав: Мэргэж­лийн хяналтын байгууллагыг
үе үеийн түр зуур томилогдож ирсэн дарга нар, намууд шороо­­­той хутгасан. Тэр хүмүүс
Монголын хөрсөн дээр буухгүй янз бүрийн өөрчлөлт хийдэг. Гэхдээ мэргэжлийн хяналтын
байгууллага өөрчлөгдөх хэрэгтэй гэдэгтэй санал нэг байгаа.

-Н.Оюунчимэг: Хот 2020 он хүртэл ерөнхий төлөв­лөгөөнийхөө
дагуу хөгжих ёстой. Тэр болтол ерөнхий төлөвлөгөөний дагуу архитектур төлөвлөгөөний
даалгавар газар олголт хийгдээд явж байх ёстой. Бичиг барим­таасаа эхлээд норм дүрмийн
шаардлага хангаад хууль дүрмээ барьж явбал ийм асуудал үүсэхгүй.

-Б.Хашчимэг: Бид мэргэж­лийн байгууллагуудад тавьдаг.
Гэтэл тэндээ очоод гацаад байна. Мэргэжлийн байгууллага байгуулагдаад хүчтэй байсан.
Тэнгисийн талбай, Баянзүрхийн гурван давхар барьсан барилгыг буулгуулж байсан. Бид
хүчтэй байсан. Гэтэл сүүлийн үед  тийм биш
байна. Гэтэл манай байгууллагыг тараана гэсэн мэдээлэл гарсан.

-Б.Батчимэг: Нийслэ­лийн хэмжээнд газар олгох асуудлыг
шинэ журмаар л олгоно. Э.Бат-Үүл дарга сон­гогд­соноос хойш нийслэлийн төвийн хэсэгт
шинээр газар олгоогүй. Энэ үүсээд байгаа асуудлууд бол урьд өмнө гарсан захирамж
шийдвэртэй холбоотой. Нэгэнт эрх зүйн харилцаанд орчихсон байсан нөхдүүд барилгаа
барьдаг юм уу, эрхээ шилжүүлдэг ч юм уу ийм л 
асуудал гарч байна. Тэрнээс шинэ журам гарснаас хойш дуудлага худал­­даагаар
огт газар олгоо­­гүй. Шинэ газар олголт алслагдсан дүүргүүдэд бүтээн байгуулалттай
холбоотой газар олгож байгаа.

-Д.Мөнгөндалай: Одоо энэ барилгыг яах ёстой юм бэ.
Хүмүүс хүний хувийн өмч гэсэн хэлбэрээр ойлгож байгаа байх?

-А.Мягмаржав: Шүүхэд хандана. 

 Т.ГЭРЭЛМАА

М.МӨНХЦЭЦЭГ

Гэрэл зургуудыг Г.ЛХАГВАДОРЖ 

Баабар ингэж өгүүлэв

Леонид Млечиний бичсэн Путин хэмээх энэ ном 2012 онд Путиныг Оросын
төрийн тэргүүнээр гурав дахь удаагаа сонгогдсон тэр үеэр дуусч байгаа. Путин Ерөнхий
сайд байхдаа Оросын Ерөнхийлөгчийн алба хаших хугацаа дөрвөн жил байсныг Төрийн
Думаар шинэчилсэн хууль батлуулж зургаа болгон өөрчилж чадсан. Ингэхээр тэрээр
2024 он хүртэл энэ аварга гүрнийг толгойлох бүрэн магадлалтай боллоо. 1999 оноос
тооцвол Оросын түүхэнд ийм удаан (25 жил) төр барьсан ямар ч царь, эзэн хаан, намын
ерөнхий нарийн бичгийн дарга, Ерөнхийлөгч байхгүй.

Орос орон үймээнтэй шуугиантай боловч 1917 оны 2-р сарын хувьсгалаас
Октябрийн хувьсгал хүртэл ахар богино хугацаанд ардчилсан тогтолцоо нэг удаа байгуулж
үзсэн. Гэвч энэ явдал эмгэнэлтэйгээр дууссан. Коммунизм унасны дараа 1991 оноос
арав орчим жил дахин ардчилсан тогтолцоо байгуулсан боловч хулгай, шамшигдуулал,
мафи, олигархи, нийгмийн замбараагүй байдал, хуучин тогтолцоогоо эргэж нэхсэн хөдөлгөөн,
үндэстэн хоорондын зөрчилдөөн, нийгмийн доторх баян ядуугийн ялгаа, төрийн ялзрал
дээд цэгтээ хүрчээ. Ардчиллын ямар ч туршлага үгүй, байгуулагдсан цагаасаа төрийн
дарангуйлалд байсаар тэндээ идээшин дассан ард түмэн нийгмийн шинэ тогтолцоонд дасахгүй
байлаа.

Путин гарч ирснээр нийгмийг дахин эмхэнд нь оруулав. Мэдээж ингэхийн
тулд маш олон ардчилсан бус арга хэрэглэсэн. Үүнээс гадна түүний аз тохиоход Ерөнхийлөгч
болсон тэр үеэс ёроолдоо тултал үнэ нь унаад байсан газрын тос, байгалийн хийн үнэ
олон дахин огцом өсчээ. Энэ хоёр бүтээгдэхүүн бол Оросын нийт экспортын дийлэнх
хувийг эзэлдэг. Дэлхийн хоёр дахь эдийн засаг асан ЗХУ-ын өвлөгч Орос улс энэ үзүүлэлтээр
бараг 20 дугаар байранд ортлоо ухарч байсан бол байгалийн баялгийн үнийн өсөлтийн
буянгаар дэлхийн эхний арван том эдийн засгийн нэг болж дөнгөлөө.

Медведевийг Ерөнхийлөгч байхад түр сулраад ирсэн “эмх замбараа” Путиныг
Ерөнхийлөгч болуут урьдахаасаа илүү чангарч эхлэв. Тэрээр юун түрүүн чөлөөт хэвлэл,
иргэдийн эвлэлдэн нэгдэх эрх рүү дайрч эхэллээ. Өрнийн орнуудад илт дайсагнасан
бодлого явуулж, цэргийн хүчээ улам зузаатгах болов. Түүнийг олон хүмүүс ЗХУ-ыг дахин
сэргээх оролдлого хийж байна гэж дүгнэх аж. Тэрээр Мюнхэнд “ЗХУ таран бутарсан нь
ХХ зууны хамгийн том сүйрэл болсон юм” гэж улайм цайм мэдэгдсэн билээ. “ЗХУ-ыг дахин
босгож ирвэл XXI зууны хамгийн том сүйрэл болно” гэж улс төрчид хариу хэлж байсан.
Өрнийн орнуудын дэмжлэг, хамтын ажиллагаагаар буй болсон Орос дахь төрийн бус байгууллагууд,
сан, хамтын байгууллагыг тэрээр “гадаадын агент” хэмээн албан ёсоор нэрлэж байх
хууль батлууллаа. Гадаадад амьдарч байгаа орос иргэдийн эрх ашиг хөндөгдвөл түүнийг
зэвсгийн хүчээр хамгаалж болох тухай хуулийг ч санаачлан батлуулсан билээ.

Путиныг анхлан гарч ирж байхад Орос орныг улам ардчилах шинэ залуу
хүн тодорлоо гэж найдан харж байсан дэлхийн нийт өдгөө түүнийг дийлдэшгүй том дарангуйлагч
болон хувирч байгааг нүдээр харж байна.

Молдав, Гүржид хийсэн халдлага, газар нутгийг нь булаан авсан тохиолдлын
дараагийн ээлж нь Украин боллоо. Крымийг булаан авсан нь Дэлхийн II дайнаас хойш
олон улсын хэлээр “аннекс” гэгддэг газар нутгийг булаан авч өөртөө нэгтгэсэн  анхны тохиолдол нь энэ болов. Урьд нь ийм тохиолдол
1990 онд Иракийн зүгээс Кувейтийг өөртөө нэгтгэсэн боловч олон улсын зүгээс цэргийн
хүч хэрэглэн Кувейтийг чөлөөлсөн билээ. Сиккимийг Энэтхэг мөн өөртөө нэгтгэсэн явдал
бий ч энэ нь үнэхээр аннекс мөн үү биш үү гэдэг нь маргаантай хэрэг юм. Өөртөө нэгтгэлгүйгээр
тусгаар улс болгосон олон тохиолдол бий ч энэ нь аннексаас өөр ойлголт. Аннекс хийдэг
энэхүү дундад зууны бүдүүлэг арга хэлбэр XXI зуунд ийнхүү эргэж сэргэсэн нь хангалттай
соёлжиж иргэншсэн, олон улсын хууль дүрэм дэлхий даяар хэрэгжих болсон өнөөгийн
ертөнцийг цочоосон юм. Дэлхийг хуваасан Ялтын гэрээнээс өмнө амжиж зөвлөлтүүд
1944 онд Туваг аннекс хийн өөртөө нэгтгэсэн нь түүхийн өмнөх тусдаа  хэрэг юм.

Крымийг өөртөө нэгтгэсэн төдийгүй, Украин дахь орос үндэстнийг босгож
энэ оронд иргэний дайн дэгдээснийг мөн л Путинтэй холбон тайлбарлаж байна. Украин
дахь хэрэг явдал зөвхөн ганцхан бие хүнээс хамаарч байна гэж олонхи улс төрийн шинжээчид
үзэж байгаа юм. “Уг нь дээр үед энэ бол манай газар нутаг байсан” гэх маягийн Путины
тайлбар  нь өнөөгийн иргэншсэн, олон улсын
дэг журмаар тун ч утга учиргүй үг юм. Дөрвөн арал Японых байсан, Карели Финландынх
байсан, Дорнод Прус Германых байсан, Тува Монголынх байсан, Уссур Хятадынх байсан.

Цаашилбал Оссетин Гүржийнх, Омск Казахстаных, Днестер Румыных байлаа.
Үргэлжлүүлээд Аляска Оросынх, Калифорни Мексикийнх, Саар Германых, Косово Сербийнх
байсан гэж явсаар Египт коптуудынх, Британи корневэльсчүүдийнх, Ойрхи Дорнод тэр
чигээрээ жүүдүүдийнх хэмээн эцэс төгсгөлгүй юм болно гэдгийг тэрээр мэдэхийн цаагуур
мэдэж байгаа. Иймээс Украины Ерөнхийлөгч П.Порощенко нутагт нь болж буй самууныг
иргэний дайн гэлгүй “эх орны ариун дайн” гэж нэрлэжээ.

Нэгдсэн үндэстний байгууллагаас Крымийг булаан авсан явдлыг бараг
л нэгэн дуугаар буруушаасан. Зөв гэж санал өгсөн арав хүрэхгүй орон байгаа нь тус
болгондоо өөрийн шалтгаантай байлаа. АНУ болон Өрнийн орнууд Орост удаа дараалан
хориг тавих болов. ЗХУ хүйтэн дайны үед ч ийм ширүүн, өргөн фронт бүхий хоригт орж
байгаагүй билээ. Харин Путин урдаас нь зөрүүдлэн эргүүлж хориг тавин, Украины салан
тусгаарлагчдыг зэвсэг техникээр үл барам цэргийн бие хүчнээр дэмжих болов.

Үхэж үрэгдэгсдийн тоо хэдэн мянгаар, дүрвэгсэд хэдэн зуун мянгаар
тоологдох болов. XXI зуун гарчихаад байхад хүн төрлөхтний соёл иргэншлийн оройд
гарсан Европын төв хэсэгт цус асгаруулсан дундад зууны дайн болсоор.

Путин 2012 оны сонгуу­лиар арай гэж тавь гаруйхан хувийн дэмжлэг
авч байсан бол энэхүү булаан эзлэлт, дайн самууныхаа хүчээр ард түмнээсээ 80 гаруй
хувийн дэмжлэг аваад байна. Сталины 100 хувийн дэмжлэгт ойртож буй хэрэг. Ийм хэт
өндөр дэмжлэг эмгэнэлтэй төгсдөгийг түүх олон жишээгээр батлан харуулсан.

Оросын бүхий л мэдээллийн хэрэгслээр Путины хийсэн мэдэгдэл болгоныг
уухайлан дэмжих төдийгүй, хэрэв хэлсэнд нь үнэмших юм бол өрнөдийн хориг өөрсдөд
нь маш хортойгоор тусч байгаа бол харин хориг Орост маш сайнаар нөлөөлж байгаа аж.
Хэвлэлийн эрх чөлөө хаахна явааг л энэ нь тод илтгэнэ. Өнөөдөр Орос нь хоёр их наяд
долларын эдийн засагтай. Бүх экспортынх нь 80 хувь нь үнэ нь дээш доош савлаж байдаг
байгалийн түүхий эд учир тунчиг хэврэг эдийн засаг. Хүн ам нь 130 сая. Цэрэгт гаргаж
буй хөрөнгө нь 70 тэрбум доллар. Нэг үгэндээ нэлээд томруулсан Саудын Араб юм. Гэтэл
хүчээ үзэх гээд байгаа өрнөд нь 36 их наядын эдийн засагтай, дэлхийн хайтек, технологийг
тэр чигээр нь атгасан 880 сая хүнтэй айл. Зөвхөн АНУ-ын цэрэгт зарцуулж буй хөрөнгө
нь 750 тэрбум доллар буюу Оросынхоос даруй арав гаруй дахин их. Украинд XIX зууны
Орос, XXI зууны Европ хоёр тулчихаад байна. Сэтгэлгээний хувьд ч ийм зөрүүтэй бололтой.
Юу гэвэл энэ нь Путины “Хэрэв би хүсвэл Киевийг хоёр долоо хоногийн дотор эзэлнэ”,
”Орос бол цөмийн хамгийн хүчирхэг гүрний нэг гэдгийг НАТО мартаад байна уу?” гэх
мэтийн аймшигтай мэдэгдлүүдээс тод харагдана.

Газар нутгийн хувьд Дэлхийн ван гаригаас том энэхүү хүчирхэг түүхэн
улсын хувь заяа цаашид хэрхэхийг өнөөдөр таашгүй. Путин Украинд тактикийн ялалт
хийж болох ч Орос орон стратегийн хувьд асар том ялагдал хүлээнэ хэмээн олон шинжээч
үзэж байна. “Путин Берлиний ханыг дахин босгохыг оролдсоноор улс орондоо хохирол
учруулж байна. Оросыг тусгаарлаж байгаа нь амиа хорлосонтой адил” гэж хурц мэдэгдлээс
үргэлж зайлсхийж явдаг Далай лам мэдэгдлээ. Магадгүй Путины энэ омогшил Оросын ирээдүйн
задралын эхлэл ч байж болох. Харин стратегийн хувьд хамгийн их хожих улс нь Украин
болов уу. Түүхэндээ анх удаа тусгаар тогтноод ердөө 23 жил болсон Украин нь өдий
хүртэл нэгдмэл үндэстний хэв шинжид ороогүй явсан юм. Украин, орос, польш, жүүд,
беларусь, татаар зэрэг үндэстэн болгон холилдсон энэхүү олон үндэстний улс Порощенкогийн
нэрлэснээр “эх орны ариун дайн”-ы хүчээр нэгдмэл үндэстэн болон нягтарч Украины
төлөө гэсэн эх оронч үзэл ард түмнийг нь нэгтгэж байна.

Түүх дэндүү хоржоонтой, дэндүү даажинтай. Сталин, Гитлер нар Европыг
хуваах нууц хуйвалдааныг Молотов-Риббентропын гэрээгээр хийсэн тухай олон жил ярьсан.
Үүнийг ЗХУ мөн ч олон жил үгүйсгэсэн дээ. Харин үнэхээр тийм юм болсон баримтыг
Ельцин задалсан. Польшийн 20 мянган офицерийг Катынд зөвлөлтүүд хядсан гэж олон
жил шуугисан. Үүнийг Германы нацистууд үйлдсэн хэмээн оросууд үргэлж гүрийж байв.
Үнэхээр энэ хядлагыг зөвлөлтүүд үйлдсэн баримтыг Горбачёв архиваас гаргаж буруугаа
хүлээсэн. Түүх бол даажин!

Леонид Млечиний энэхүү Путин хэмээх намтрын товчоо нь их л хөндлөнгийн
нүдээр анализ хийсэн дорвитой, судалгаатай, буурьтай бүтээл болж гэсэн сэтгэгдэл
төрж байна. Ном анх бичигдсэнээс хойш Путины амьдралд маш их үндсэн өөрчлөлт гарсан
тул үүнийг нөхөхийн тулд энэхүү төгсгөлийн үгийг бичив.

2014.9.10