Category: туслах-ангилал

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж 2014 оны 10 дугаар сарын 16-17-нд Бүгд Найрамдах Итали Улсын Милан хотноо болох Ази, Европын 10 дахь удаагийн дээд хэмжээний уулзалт (АСЕМ)-д оролцоно. Ерөнхийлөгч мөн 10 дугаар сарын 14-15-нд Бүгд Найрамдах Австри Улсад албан ёсны айлчлал, 17-18-нд Унгар Улсад ажлын айлчлал тус тус хийнэ.

АСЕМ-ын дээд хэмжээний уулзалт нь эрх тэгш түншлэл, харилцан итгэлцэлд суурилсан Ази, Европын стратегийн яриа хэлэлцээ, үр ашигтай хамтын ажиллагааг эрчимжүүлэх зорилготой бөгөөд энэ удаагийн уулзалтад Ази, Европын 49 гишүүн улсын төр засгийн тэргүүн, Европын Холбооны Зөвлөлийн Дарга, Европын Комиссын Ерөнхийлөгч, АСЕАН-ы Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нар оролцоно.

Австри Улсад хийх айлчлалын үеэр Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж тус улсын Холбооны Ерөнхийлөгч Хайнц Фишер, Үндэсний Зөвлөлийн Ерөнхийлөгч хатагтай Дорис Бурес нартай тус тус албан ёсны уулзалт хийхийн сацуу Вена хотноо байрлах НҮБ-ын салбар төвийн байраар зочилж, Монгол, Австрийн бизнес форумыг нээж үг хэлнэ.

Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж Унгар Улсад айлчлах үеэрээ тус Улсын Ерөнхийлөгч Янош Адер, Ерөнхий сайд Виктор Орбан болон бусад албаны хүмүүстэй уулзана. Айлчлалын хүрээнд Өтвөш Лорандын нэрэмжит их сургуулийн Төв Ази судлалын тэнхимийн дэргэдэх Монгол судлалын төвд зочилж, Монгол, Унгарын бизнес форумыг нээж үг хэлэхийн зэрэгцээ Төв Европын их сургуульд “Монголын ардчилал ба сургамж” сэдвээр мөн лекц уншина.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн айлчлал нь Бүгд Найрамдах Австри Улс, Унгар Улстай хоёр талын харилцаа, хамтын ажиллагааг гүнзгийрүүлэн хөгжүүлэх, ялангуяа эдийн засаг, худалдаа, хөрөнгө оруулалтын хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх, олон улсын байгууллагуудын хүрээн дэх хамтын ажиллагааг улам эрчимжүүлэхэд чухал түлхэц болно гэж үзэж байна хэмээн Гадаад харилцааны яамнаас мэдээллээ.

МАХН-ын дарга Н.Энхбаяр пүрэв гаригийн үдэш Улаанбаатар хотноо хүрэлцэн ирсэн. Тэрээр өчигдөр өглөө эртлэн Төрийн ордноор саатаж намынхаа гишүүдтэй уулзалт хийсэн. Мөн Ерөнхий сайдтай үдээс хойш уулзаж ярилцах цаг товлосон байлаа. Түүнийг “Шударга ёс” эвслийн бүлгийн гишүүдтэй уулзсаны дараа сэтгүүлчид дараахь тодруулгыг авсан юм.

-Бүлгийнхээ гишүүдтэй уулзлаа. Ямар асуудлаар санаа бодлоо солилцов?

-Ойр тойрныхоо хүмүүстэй санаа бодлоо солилцлоо. Гишүүд маань ямар үзэл бодолтой байгаагаа ярьж байна. Үнэндээ өнөөдөр тодорхой шийдвэрүүдийг гаргах гэж ирээгүй. Мэдээлэл авах гэж ирсэн болохоор тодорхой асуудлаар хуралдаж шийдвэр гаргасангүй. Удаан уулзаагүй хүмүүс уулзалдлаа. Биеийн эрүүл мэндээ асуулцлаа. Мэдээлэл солилцлоо. Эвслийн бүлэг гэдэг утгаараа жирийн сайхан уулзалт болсон. Тэгээд өнгөрсөн хугацаанд ингэж ажилласан, ирээдүйд ийм хандлагатай ажиллаж болох юм гэх мэтчилэн үзэл бодлоо солилцсон. Ер нь улстөрчдийн ярьдаг тэр зүйлүүдийг л өгүүлж байна.

-Засгийн газрын бүтцэд ямар өөрчлөлт орох юм. Таныг энэ бүрэлдэхүүний өөрчлөлтөд санал оруулж байгаа гэсэн?

-Санаачилгыг АН гаргасан. Тиймээс Ерөнхий сайдтай, АН-ын бодлогыг тодорхойлогчидтой уулзана. Гол нь тэдний саналыг бид сонсч яваа. Түүнийг л манай гишүүд ярьж байна.

-Бүрэлдэхүүн ямар байхыг ярилцав уу?

-Бүрэлдэхүүний талаар огт ярилцаагүй.

-Ер нь энэ Засгийн газрыг хэр хэмжээнд ажиллаж байна гэж дүгнэж байгаа вэ?

-Сонгууль дууссан учраас эвслийн Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөр гэж гарсан. Түүнийг би дүгнэхээсээ илүү Ерөнхий сайд өөрөө УИХ дээр ярих нь зохимжтой байх. Түүнээс биш би “тэр нь тийм” гэж ярих эсвэл өмнөөс нь тайлан тавих нь ёс суртахууны хувьд доголдолтой, мэдээллийн хувьд ч боломж алга.

-Та ирснийхээ маргааш л Төрийн ордныг зорьж буйн учир юу вэ?

-“Шударга ёс” эвслийнхэн уриад “Та эвслийн тэргүүн, түүнийгээ битгий март. Уулзъя” гэсэн учраас л ирлээ. Түүнээс биш би эмчлүүлэх гэж ирсэн хүн шүү. Энэ агаарыг амьсгалж, хөдөө зорчиж, нуур ус, голын эрэг дээр очоод болж өгвөл жаахан цагаан идээ амсч, жирийн иргэдтэй уулзалт хийн эмчлүүлье гэж бодож байгаа. Миний хувьд улс төр чухал биш. Та бүхэн ч ингэж харж байгаа учраас асуугаад байх шиг байна.

Л.ТӨР

Өнөөдөр мод тарих үндэсний өдөр тохиож байгаа билээ. Тиймээс УИХ-ын дарга Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнд мод тарилаа. Тэрбээр жилд хоёр удаа мод тарьдаг бөгөөд энэ удаад УИХ-ын гишүүн, Нийгмийн бодлого, боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны байнгын хорооны дарга Д.Батцогт, УИХ-ын гишүүн С.Одонтуяа, Д.Арвин, УИХ-ын Тамгын газрын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Б.Болдбаатар нар оролцлоо. Мөн УИХ-ын Тамгын газрын ажилтнууд мод тарих арга хэмжээнд оролцож нийт 200 гаруй мод суулгалаа.

УИХ-ын дарга З.Энхболд мод тарих арга хэмжээг нээж хэлсэн үгэндээ, “Манай улс мод тарих үндэсний өдөртэй болсноос хойш улсын хэмжээнд 34 мянга гаруй аж ахуй нэгж, 800 гаруй мянган иргэн, долоон сая ширхэг мод тариад байна. Манай улсын нийт нутаг дэвсгэрийн 8.3 хувийг ой эзэлдэг.

Тиймээс бид бүх нийтээрээ моджуулах ажлыг идэвхтэй хийх хэрэгтэй байна. Өнөөдрийн мод тарих арга хэмжээнд УИХ-ын Тамгын газрын ажилтнууд оролцож байгааг онцлон хэлмээр байна” гэв.

Энэхүү мод тарих арга хэмжээнд Нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газар, Баянзүрх дүүргийн 21 дүгээр дунд сургуулийн 4 дүгээр ангийн сурагчид, Баянзүрх дүүргийн Боловсролын газрын ажилтнууд оролцлоо.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигаар 2010 оноос эхлэн жил бүрийн тав, аравдугаар сарын хоёр дахь долоо хоногийн бямба гаригийг “Бүх нийтээр мод тарих үндэсний өдөр” болгон зарласан юм. Тиймээс энэхүү өдөр өнөөдөр тохиож байна. Түүнээс хойш уг өдрийг ес дэх удаагаа орон даяар тэмдэглэж байгаа аж. Ерөнхийлөгчийн зарлиг гарснаас хойш Монгол Улсын хэмжээнд нийт долоон сая мод тарьжээ.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж өнөөдөр Мод үржүүлгийн “УБТ” компанийн үйл ажиллагаатай танилцаж, нийслэлийн Сүхбаатар дүүргийн 16 дугаар хорооны нутаг дэвсгэр, Дамбадаржаагийн аман дахь Ой судалгааны хөгжлийн төвийн Модлог ургамлын цэцэрлэгт мод тарилаа.

“УБТ” буюу “Улаанбаатар мод” компани нь 2011 оноос эхлэн мод үржүүлэх, уул уурхайн нөхөн сэргээлт, ойжуулалтын чиглэлээр давхар үйл ажиллагаа эрхэлж буй аж ахуйн нэгж юм. Тус компанийнхан ойгоос ургаа мод сугалж өөр газарт шилжүүлэн суулгах бус модыг үр, мөчрөөр нь үрслүүлж ургуулдаг онцлогтой.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийг тус компанид очиход Биологийн ухааны доктор, дендрологич Б.Чимид болон компанийн ажилтнууд ажлаа танилцууллаа. Тус компани нь мод үржүүлгийн талбайн үрийн хэсэг, бойжуулах хэсэгтэй. Модлог ургамлын хүлэмжийн үрийн хэсэгт 10 хүлэмжид навчит болон шилмүүст мод, сөөгийг үр, мөчрөөр нь бортгонд тарьж ургуулж байгаа бөгөөд одоогийн байдлаар 80 гаруй мянган суулгац ургаж байна. Бортгонд ургуулсан суулгацыг хавар,намар, зуны аль ч улиралд шилжүүлэн суулгах боломжтой юм. Тэгэхдээ нэг га-д 2500 ширхгийг тарих нормтой аж. Үрийг 40 метрээс доошгүй өндөртэй шилмэл сайн чанарын модноос сонгон цуглуулж авдаг юм байна. Самрын нэг боргоцойноос 30-40 үр авдаг. Нэг боргоцой 30-40 хуш мод болж үржих боломжтой, нэг стакан мойлны яснаас моносны бүтэн цэцэрлэг байгуулж болно гэдгийг дендрологич Б.Чимид тайлбарлалаа. Үрийг суулгац болтол нь өсгөөд 2-3 настайд нь тарих газарт нь шилжүүлэн суулгадаг ажээ. Энэ хооронд суулгацын бортого буюу өлгийг хэд дахин сольж томруулан ургах нөхцөлийг нь хангадаг байна.

Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж модыг үрээр үрслүүлж ургуулдаг аж ахуйн нэгжүүд олон болж, ажлын байрууд шинээр нэмж гаргаж байгааг сайшааж байлаа. Үрээр тарьсан мод нь ердийн тарьцаас гурав дахин түргэн ургадаг. Тэсвэр сайтай, дасан зохицох чадвар өндөр, эрт боловсорч үр жимс, самар өгөх, цэцэглэх чадвартай, үндэс нь өтгөн тул хөрс бэхжүүлж сэргээх боломжоор илүү, нүүрстөрөгчийн шингээлт сайтай зэрэг давуу талтай юм байна. Модлог ургамлын цуглуулгын талбайд 20 гаруй зүйлийн мод тарьжээ.

Модны суулгац бойжуулж буй үйл ажиллагаатай танилцсаныхаа дараа Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж сэтгүүлчдэд ярилцлага өгөв. Тэрээр хэлэхдээ “Өнгөрсөн хугацаанд байгаль орчны чиглэлээр дөрвөн удаа зарлиг гаргасан. Эхний зарлигийг 2010 онд гаргаж Мод тарих Үндэсний өдөр бий болгосон. Жилд хоёр удаа мод тарьдаг болсон. Энэ зарлиг гарснаас хойш Мод тарих өдрийг ес дэх удаагаа тэмдэглэж, нийт долоон сая модыг Монгол Улсын хэмжээнд тариад байна. Их ажил хийсэн. Эндээс гарсан нэг сайн үр дүн бол модыг үрсэлж ургуулдаг аж ахуйн нэгж олон болсон байна. Ажлын байр олон болсон. Ой модонд өөрөө ургаж байгаа модыг сугалж хот суурин газарт тарих нэрээр ой сүйтгэх бус, цөмөөд хаядаг самар, боргоцойг үрслүүлж олон төрлийн мод тарьж байгаа нь их сайн. Зуун үр зуун мод, мянган үр мянган мод болж нэмэгдэнэ. Үүгээрээ их сайн. Үрээр үрслүүлж тарьсан модны амьдрах чадвар асар өндөр байдаг. Мод тарих нэг хэрэг. Цаашдаа ургуулах нь чухал. Үрээр тарьсан модны 90 хувь нь амьдардаг гэсэн судалгаа байна.

Бидний гаргасан хоёр дахь шийдвэр бол Улаанбаатар хот, аймаг, сумдад цэцэрлэгт хүрээлэн байгуулах тухай зарлиг гаргасан. Үр дүн их сайн байгаа. Цэцэрлэгт хүрээлэнг уралдаж байгуулдаг болсон байна. Байгууллага, хүмүүс ойр орчиндоо модтой, ногоон байгууламжтай байхыг хичээдэг болжээ. Эндээс их сайн үр дүн гарч байна.

Гурав дахь чиглэл бол ард иргэдийн хамгийн их анхаардаг хууль бус мод бэлтгэлтэй тэмцэхтэй холбоотой зарлиг гаргасан. Энэ чиглэлд үйл ажиллагаа явуулдаг аж ахуйн нэгж, иргэний байгууллагууд гартаа барих шийдвэртэй болсондоо баярлаж байгаа. Зарлигийн хэрэгжилт жаахан тааруу байгаа ч ард иргэд, аж ахуйн нэгжүүд нийлж хамтарч ажиллахад үр дүн гарахаар харагдаж байна.

Дөрөв дэх нь байгаль орчны дулааралтай холбоотой нийтлэг шийдвэрүүд байгаа. Эдгээр үйл ажиллагаа ажил болж, хэрэгжиж байна” гэлээ.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч мөн “Мод тариад орхих нэг хэрэг. Мод ургуулах, хүүхэд арчлах хоёр ижил. Байнга арчилж тордож, өлгийг нь сольж байх учиртай. Монголын үрс маш олон болтугай гэдэг шиг Монголын ногоон мод улам олон болтугай гэж ерөөмөөр байна. Нэг хүн амьдралынхаа туршид маш их ус, хүчилтөрөгч хэрэглэдэг. Нэг мод 10 хүний хэрэглэснийг байгальд эргүүлж нөхдөг гайхамшигтай. Байгалиа бид ойлгох ёстой. Байгаль өөрөө мод гэдэг гайхамшгийг бүтээсэн. Үүнийг үрслүүлж, байгалийн бүтээсэн янзаар нь ургуулна гэдэг дэлхий нийтийн үйлсэд нэмэрлэх том ажил юм. Хууль тогтоох байгууллага, бодлого гаргадаг хүмүүс үүнийг дэмжиж хамтарч ажиллаж байгаад баяртай байгаа.

Нэг мод 500 наслахдаа хэчнээн хүний байгальд учруулсан хохирлыг эргүүлж нөхөх вэ гэдгийг бодох ёстой” гээд телевиз, сонинууд экологийн ногоон булан хөтөлж, түүнийг хариуцсан, экологи, байгаль орчны хойноос хөөцөлддөг зүрх сэтгэлтэй сэтгүүлчидтэй болсонд талархал илэрхийллээ.

Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж өнгөрсөн хавар, тавдугаар сард тэмдэглэсэн Мод Тарих үндэсний өдрийн үеэр хэвлэлд ярилцлага өгөхдөө нийт 20 гаруй мянган мод тарьж, 500 гаруй мянган тарьц бий болгосон хэмээж байсан юм. Өнөөдөр түүний тарьсан мод дахин шинэс, хуш модод, улаалзганын суулгацаар нэмэгдлээ.

Инчёны Азийн наадмын марафон гүйлтийн төрөлд Монгол Улсын гавьяат тамир­чин Б.Сэр-Од дөрөвдүгээр байрын шагнал хүртсэн. Энэ бол түүний үзүүлээд буй амжил­туудын нэг . Ази тивийн олимп болох уг наадмын мара­фон гүйлтийг манай Сэр-Од эхний 30 километр замд нь ганцаараа тэргүүлсэн. Үнд­сэндээ 30 километр замын турш Мон­голынхоо нэрийг олон улсад дуу­дуулсан хэрэг.

Тэр бол ингэж чамархай­ныхаа судсыг гүрийтэл монгол хүний зориг тэвчээрийг үзүүлж, эх орныхоо нэрийг мандуулж яваа тамирчин юм. Хонконгт болсон Азийн 14 дэх удаагийн марафон гүйлтэд 42 километр замыг хоёр цаг 17 минут, 47 секундэд туулж аварга болж байсан. Монголын хөнгөн атлетикийн спортын түүхэнд анх удаа Ази тивийн аварга болсон тамирчин нь мэдээж Сэр-Од л доо.Мөн тэрээр хүн төрөлхтний эв нэгдлийн бэлгэдэл олимпийн наадамд Монгол Улсаа төлөөлж оролц­сон анхны тамирчин бөгөөд 2004 оны Афины олимпод хэдийгээр медальт байрт шалгараагүй ч гэсэн эхний үед манлайлан гүйж “Чингэсийн Монгол” хэмээн дэлхий дахинд шуугиулсныг бид мэдэх юм.

Тэрээр Монгол Улсын рекордыг арав гаруй удаа шинэчлэн тогтоогоод байгаа. Одоогоор үзүүлсэн дээд амжилт 42 километр замыг хоёр цаг 11 минут, 05 секундэд туулсан нь бичигдээд байна. Японы Оитад болсон тэмцээний үеэр гавьяат маань уг амжилтыг үзүүлсэн билээ. Ийнхүү 42 километр замыг хоёр цаг, 11 минут, 05 секунд туулж буй Сэр-Од дэлхийд гайхагдаж байна. Азидаа хамгийн нэртэй тамирчдын нэгээр нэрлэгдэж, Япон тэргүүтэй олон орон түүнийг өөрийн харьяалалдаа авах гэж, иргэнээ болгох гэж зүтгэцгээж байна. Тэгтэл хүчээ шавхаж, тамираа тасартал эх орныхоо төлөө явж ирснийх нь хариуд бид яаж хандаж байгаа билээ. Ази тивийн аварга болоод ирэхэд нь яаж хүлээж авсан бол. Ганц баярын бичиг бариад угтсан газар ховор байх. Үндсэндээ хэн ч тоогоогүй шүү дээ. Сонин хэвлэлүүд л мэдээлээд өнгөрсөн байдаг.

Гэтэл манайхан Эрдэнэ­чулууны шарга азарга гэхээр бүгд л орилолдоод явчихна. Төрийн наадамд зургаан удаа манлайлсан азарганд “Амгалан төрийн ажнай шарга” хэмээх цол өгч, хөшөөг нь босгож юм, юм л боллоо. Шарга азарга зодог тайлсны баяр гэж бөөн дуулиан болсон. Их хурлын гишүүн Б.Наранхүү Дундговийн 70 жилийн ойн баярын үеэр ажнай шаргынхаа хөшөөг босгож уг наадамд түрүүлсэн зургаан насны морьдыг тус бүр “Ланд-200” машинаар байлжтэрбумаар нь мөнгө цацсан. Үндэсний их баяр наадмын журмын дагуу улсын наадмын азарганы уралдах талбай 22 километр. Уг километр замыг шарга азарга ойролцоогоор 33 минутанд туулж ирдэг гэх тооцоо бий.

Тэгвэл Сэр-Од шарга азар­ганы уралдсан зайг хоёр дахин сунгасан буюу 42 километр замыг 2 цаг 11 минут, 05 секунд туулсан гэж байгаа.Сэр-Од гавьяат болоод шар­га азарганы үзүүлсэн амжилт энэ л дээ. Гэхдээ Сэр-Од нь дэлхийн шилдэг тамирчидтай уралдаж ийм амжилт үзүүлсэн. Шарга нь мэдээж жалгынхаа наадамд гэдэг шиг Монголдоо. Дэлхийн нэртэй тамирчныг зүгээр нэг нүүрэндээ үстэй адгуустай жишээд байгаа нь доромжлол мэт санагдаж магадгүй. Гэвч манайхны морь, бөхөө шүтсэн өрөвдмөөр сэтгэлгээ ийм байна. Өнөөдөр Монголд, эх орныхоо нэрийг дэлхий дахинд цуурайтуулсантамирчин, олон улсын жишгээр бол супер од адгууснаас дор нэр хүндтэй байгаа нь эмгэнэл юм.

Бөхчүүддээ бид яадаг билээ. Ёстой нөгөө байдаг бүхнээ тавьж туугаад эцэст нь өөрсдийгөө доромжлуулаад дуусдаг гэж гомдоцгоодог. Төрийн наадамд аль нэг нутгийн бөх түрүүлж үзүүрлэх юм уу, улсын ямар нэгэн цолонд хүрэхэд тухайн айм­гийнх нь нутгийн зөвлөл тэр дороо цуглаад байр машинаар булж орхидог. Мөөеө, Баянаа, Цэрэнтогтох, Бат-Эрдэнэ, Сүхбат, Өсөхбаяр, Сумъяабазар гээд үе үеийн аваргууд бүгд л ард түмний хайр хүн­дэтгэлийн дор явж ирсэн.

Ард түмэн тэдэнд байгаа бүхнээ өгсөн. Тэд өргөл барь­цыг нь аваад ханасан болов уу. Бөхийнхөө нэр хүн­дээр Их хуралд сууж, төр түшил­цэж алдрын оргилд хүрч Мон­голдоо Султан хаан мэт аяглацгаадаг. Тэгэхдээ ард түмэндээ эргүүлж ямар хариу барьж байгааг бол мэдэхгүй. Бөхчүүд нутгийнхандаа тусалж байна, тэрхүү өндөр настанд хүндэтгэл үзүүлж гэнэ, тэр тэр хүүхдийн сургалтын төлбөрийг төлсөн гэнэ, тэгж тамирчдынхаа бэлтгэлд хандив өгсөн гэнэ гэх зүйлийг даанч сонсоогүй. Харин тэгж найраа хийв, тэр тэрнээс төдөн саяыг авсан гэнэ, тэгж хүн зодож танхайрав, муу махны хэрэгт холбогдов, тэгж хоорондоо зодолдов гэсэн зүйл дуулддаг бус уу. Сүүлийн хэдэн жил улсын наадамд түрүү хүртээд байгаа Увсын Мөнхбат, Бүрэнтөгс, Батсуурь, Сэлэнгийн Эрхэмбаяр нарын бөхчүүдэд нутаг орныхон нь юу юу өгснийг манайхан мэдэж байгаа.

Эрхэмбаяр аваргадаа зориулж Сэлэнгийнхэн маш том наадам зохион байгуул­сан. Түүнийх нь өртөг зардлыг тооцвол аманд багтахгүй мөнгөний тоо дуулдах нь дам­жиг­гүй. Өнөө жилийн түрүү бөх Батсуурьт хич­нээн ч машин, хичнээн ч байр өгөв дөө. Байсгээд л гурван өрөө, дөрвөн өрөө байр өглөө гээд дуулдаж байсан. Ингэхэд төрийн наадамд түрүүлээд оодроод байгаа тэднийг дэлхийн хүн төрөлхтөн мэдэх үү. Мөөеө, Баянаа, Цэрэнтогтохыг бол тухайн цагт нь Монголын тамирчин гэдгээр нь мэддэг байсан. Харин одоогийн энэ залуучуудыг мэдэхгүй шүү дээ. Уул даваад таних ганц хүнгүй хүмүүс л байхгүй юу. Бүрэнтөгсийг, Мөнхбатыг, Батсуурийг, Эрхэмбаярыг дэлхийн аль нэгэн оронд очиход “нэг монгол явж байна” гэхээс өөрөөр хэн мэдэх билээ. Монголчуудын бөх тэх, нүүрэндээ үстэй адгуусаа шүтсэн энэ сэтгэлгээ улс орны хөгжилд дандаа ухрал авчирдаг.

Бөх тэх гэх аливаа юмны учир мэдэхгүй нөхөд баялаг бүтээж үзээгүй. Улс оронд хэрэгтэй юм нэгийг ч хийж үзээгүй гэхэд даваадуулсан болохгүй байх. Зүгээр л ард түм­нийг зугаацуулан цэнгүү­лэх үүрэгтэй. Манайд нутгийн зөвлөл гэж наадмын түрүү бөхөө дагаж хошуурсан нэг бай­гууллага бий. Энэ байгууллага бол бөх, морь гэж хийрхсэн хэдэн нөхдийн л цуглуулга. Аймаг аймгийн нутгийн зөвлөлийнхөн гэхээр улс төр, бизнесийн бүлэглэлүүд байдаг юм билээ. Тэдэн дээр бөх, морь ярьж очвол дэмжигдэнэ. Өөр зүйл ярьж очвол нэмэргүй. Түүнийх нь нэг баталгаа бол дэлхийн тамирчин Сэр-Од. Тэрээр гавьяат тамирчин цол хүртсэнийхээ дараа манай сонинд өгсөн ярилцлагадаа “Өнөөдөр би өөрийн гэсэн гэр оронгүй л явж байна. Гадаадад тэмцээн уралдаанаар явах, бэлтгэл хийхэд мөнгө төгрөг их хэрэгтэй болдог. Би одоогоор хадам ээжийнхээ хажуу өрөөнд эхнэр, хүүхдүүдийнхээ хамт амьдарч байгаа шүү дээ. Уул нь Говь-Алтай хүн л дээ. Гэвч нутаг нугынхнаас намайг дэмждэг хүн байхгүй” гэж хэлсэн байдаг.

Энэ бол гарцаагүй үнэн. Түүнд бид үнэхээр дэмж­лэг үзүүлээгүй. Тэр өөрөө л чардайж зүтгэдэг байсан. Ямар сайндаа дасгалжуу­лагчдаа өгөх мөнгөгүй учир эхнэрээ хөнгөн атлетикийн дасгалжуулагч болгосон байдаг. Гадагшаа тэмцээн уралдаанд ганцаараа явна. Зардал мөнгө нь тэгж таардаг байсан биз. Ийм л зовлон бэрхшээлийг тэр туулж ирсэн. Аргагүйн эрхэнд Японы NTN компанид ажилд орж, тус компанийн нэрийн өмнөөс уралдах болсноо Японд бол­сон олон улсын марафон гүйл­тийн үеэр хэвлэлийнхэнд мэдэгдсэн байдаг. Сая Азийн наад­маас харж байхад манай тамирчинг “Японд амьдарч бэлт­гэлээ хийж байгаа Мон­голын тамирчин” гэж албан ёсоор зар­­лах болсон байна лээ.

Тэнэгүүдийн дунд тэвчээр барагдана гэгчээр хүнд чинь тэвчээр барагдана гэж нэг юм байна. Дээр нь хувь хүн хичнээн амжилт үзүүлээд, улсынхаа нэрийг гаргаад, бахархам сайхан гавьяа бай­гуу­лаад ирэхэд тоох хүнгүй бол хэн тэгж эх орныхоо өмнө гавьяа байгуулахыг бодох юм бэ. Сэр-Од бол хэдэн ч олимп дараалж уралдсан тамирчин. Түүнд одоо нэг л мөрөөдөл байгаа. Хэзээ нэг өдөр Монголын хөнгөн атлетикийн тамирчин олимпийн аварга болно гэж тэр бодож, түүнийхээ төлөө дөрвөн мөчөө тэлүүрдэн зүтгэж явна. Улсад түрүүлсэн, арслан заан цол хүртсэн бөхчүүдийг сумынхаа нэрийг орон даяар мандууллаа гэж байгаа бүхнээ өгдөг байлгүй. Тэгвэл эх орныхоо нэрийг дэлхий дахинд цуурайтуулж байгаа Сэр-Одыг бид яагаад баярлуулж чадахгүй байна вэ. Морь, бөх мандуулж байснаас Монголынхоо нэрийг дэлхийн дэвжээнд гаргаж яваа Сэр-Одод шагнал урамшуулал хайрлах сан.

Н.ГАНТУЛГА

Нийслэлийн Засаг Дарга бөгөөд Улаанбаатар хотын захирагч Э.Бат-Үүл өнөөдөр нийслэлд хийгдэж байгаа замын ажлын явцтай биечлэн танилцлаа. Хамгийн түрүүнд саяхан зорчих хэсгээ нээсэн БНХАУ-ын буцалтгүй тусламжаар хийгдэж байгаа Бээжингийн гудамжны ажилтай танилцсан юм. Тус гудамжны 0,9 км замын ажил 90 хувийн гүйцэтгэлтэй, 74 метр урт гүүрбарих ажил үргэлжилж байна. Цаг агаар хүндрэхгүй бол тус замыг 10 дугаар сарын 27-нд хүлээлгэн өгөхөөр төлөвлөж байна.Гэрээнд зааснаар бол 11 дүгээр сарын 31-нд дуусах байсан ч сарын өмнө хүлээлгэн өгөх гэж байгааг гүйцэтгэгч компанийн зүгээс онцоллоо.

Төмөр замын урдуурх хэвтээ тэнхлэгийн гол зам Дүжингарав захаас Улиастайн замын уулзвар хүртэлх 6 км хоёр эгнээтэй 14 метр өргөнтэй замын ажил энэ сарын 15-нд дуусах төлөвлөгөөтэй байсан ч хугацааг сунгаж, 10-р сарын 25-нд хүлээлгэн өгөхөөр болжээ. Явган хүний зам, 3 метр өргөн дугуйн зам, гэрэлтүүлэг, борооны ус зайлуулах шугамын ажлыг давхар хийж байна. Энэ зам ашиглалтад орсноор хотын зүүн чиглэлийн урсгалд голлох нөлөө үзүүлэх юм.

Концессын анхны гэрээгээр баригдаж байгаа Өлзийт хорооллоос Биокомбинат хүртэлх 9 км замын ажил 6-р сарын 20-доор эхэлсэн одоо 65 хувийн гүйцэтгэлтэй явж байна. “Ди Ар Жэй” компани ажлыг гүйцэтгэж байгаа бөгөөд энэ жил суурийн ажлаа дуусгаж, ирэх онд өнгө хучилтхийх юм.
Нисэхийн товчоо-Биокомбинат-Шувуун фабрик чиглэлийн 22,5 км авто зам 99,2 урт метр гүүрийн ажлын ихэнх хэсэг хийгдэж дуусчээ. “Тотал инж” компанийхан ажлаа төлөвлөсөн хугацаандаа буюу энэ сардаа багтаан дуусгана гэж хотын даргад хэллээ. Зам барилгын ажлын хүрээнд Бөхөгийн гол, Түргэний гол дээр 30 метр урттай 2 гүүр барих юм.

Нийслэлд хийгдэж байгаа бас нэгэн том бүтээн байгуулалт бол Гудамж төслийн хүрээнд хийгдэж байгаа Сонсголонгийн уулзараас Нисэхийн уулзвар хүртэлх 5,5 км замын ажил. Энэ нь ХБНГУ-ын WIRTGEN SP500 бетон дэвсэгч шинэ техник ашиглан тавьж байгаа 60 жилийн настай, анхны бетон хийцтэй зам юм. Санхүүжилтийн хувьд өндөр өртгөөр баригдаж, том оврын машин явахад зориулагдсан. Гүйцэтгэгчээр “Арц суварга” компани ажиллаж байгаа бөгөөд Японы Ситлай компани зөвлөхөөр ажиллаж байгаа юм байна. Ситлай компани нь Нарны гүүр, Нарны зам, Оюу толгойн аэропдром зэрэг бүтээн байгуулалтуудыг барьж байсан туршлагатай юм байна.

Хувьсгалчдын гудамж, Зурагтын шинэ эцсийн буудлаас Баянхошууны хуучин уулзвар хүртэлх 14 метрийн өргөнтэй 4 эгнээ 2 талаар гэрэлтүүлэгтэй 4.6 км авто замын ажил дуусаад, тохижилтын ажил хийгдэж байна. Энэхүү замд хамгийн хүндрэлтэй байсан зүйл нь айл чөлөөлөлт байсан ч газрын алба ажлаа сайн гүйцэтгэсэн гэдгийн хариуцагч компаниуд хэлж байлаа. Тус замын ажлыг “Экспресс зам” ХХК гүйцэтгэж байгаа юм.

Нийслэлийн Засаг дарга “Улаанбаатар хот өмнө нь 5 жил хийдэг байсан урт замыг хоёр жилийн дотор хийж, зам тавилтын хурд 2,5 дахин өслөө. Замыг ажил ашиг сонирхолын зөрчилгүйгээр явж байгаа болохоор бие биенээ шахаж шаардаж, хариуцлага нэхэж байна. Тийм ч учраас замын ажлын бүтээмж, хурд өсч байна.Замын чанар маш их дээшилсэн. Цаашид чанартай зам хийх санхүүгийн эх үүсвэрийг нь шийдэж чадвал манай замчид ажлаа сэтгэлээсээсайн гүйцэтгэж байна гэж Нийслэлийн ЗДТГ-ын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээллээ.

Агаарын бохирдлыг бууруулах үндэсний хорооны өчигдөр болсон ээлжит хурлаар шингэрүүлсэн хийн хангамжийг нэмэгдүүлэх, нөөцлөх, хадгалах агуулахыг өргөтгөх болон гэр хорооллын айл, өрхийн хийн түлшний хэрэглээ нэвтрүүлэх ажлын явцын талаар хэлэлцлээ.

Хийн агуулахыг өргөтгөж, нийслэлийн айл өрхүүдэд хийн плитканы иж бүрдэл нийлүүлэх тендерт “Дашваанжил”, “Юни газ”, “Гор газ” гэсэн гурван компани шалгарч, хариуцсан ажлаа 11 дүгээр сарын 15-наас өмнө дуусгахаар гэрээ байгуулсан юм.

Хийн агуулахын багтаамжийг 1100 тн-оор нэмэгдүүлэх ажил 90 хувийн гүйцэтгэлтэй байна.

Харин хийн плитканы иж бүрдэл нийлүүлэх ажил тоног төхөөрөмж татан авалт, угсралтын шатандаа явна. Баянхошууны эцсээс Долоон буудал хүртэлх хэсэг буюу Сонгинохайрхан, Баянгол, Чингэлтэй дүүргийн утааны голомтын бүс дэх 5000 өрхөд 11 дүгээр сарын 1-нээс хийн плитканы иж бүрдэл нийлүүлж эхэлнэ.Дээрх гурван дүүрэгт хийн плитканы иж бүрдэл нийлүүлэх борлуулалтын цэг байгуулах, айл өрхүүдэд хүргэж суурилуулж өгөх дуудлагын баг ажиллуулах зэрэг бэлтгэл ажил үргэлжилж байна.

Хийн плитканы иж бүрдэл 200 мянган төгрөгийн өртөгтэй. Энэ үнийн дүнгийн 70 хувийг хөнгөлж, 60 мянган төгрөгөөр айл өрхүүдэд нийлүүлэх юм. Иж бүрдэлд плитка, баллонтой хий, аюулгүйн хамгаалалтын хэрэгслүүд багтана.

Нүүрс, цахилгааны аль алинаас хурдан халдаг, эдийн засгийн хэмнэлттэй энэ бүтээгдэхүүнийг үйлдвэржсэн орнууд айл өрхийн хэрэглээнд өргөн нэвтрүүлж, агаарын бохирдлыг бууруулах ажилдаа хөшүүрэг болгосон байдаг. Манай орны хувьд хийн буюу газан плиткийг нийтийн хоолны газруудад түлхүү ашиглаж, айл өрхийн хэрэглээнд төдийлөн сайн нэвтрээгүй байна. Иймд дэвшилтэт энэ төрлийн хэрэглээг өргөжүүлж, дадлагажуулахын тулд энэ онд эхний ээлжинд 5000 өрхөд хийн плитка нийтүүлэх юм. Ирэх жилүүдэд энэ ажлыг далайцтай үргэлжлүүлнэ.

АГААРЫН БОХИРДЛЫГ БУУРУУЛАХ ҮНДЭСНИЙ ХОРОО

Нэг. КАПИТАЛ БА ХУУЧИН ХҮҮ

Миний үеийнхэн хөрөнгө чинээг үзэн ядаж өссөн. Марти Ларнигийн романд “…Финийн бүх хүүхдийг завхуул болгож дуусгадаг улсын томоохон байгууллага болох ардын сургуулийг дүүргээд…” гэж гардаг даа. Яг тэрэн шиг бид хувийн өмчийг үзэн ядах сургуулийг ерөнхий боловсролтойгоо хамт эзэмшсэн юм. Систем нь тийм байлаа. Ард олноороо жигд ядуу амь зууна. Чинээлэг хүн байгаагүй учраас атаархал үгүй, атаархал үгүй болохоороо жигд сэтгэл хангалуун. Дарга нартаа жаахан атаархана. Гэвч нам засгийн үнэмлэхүй удирдагч нар хэн нэгэн том даргыг 2-5 жилийн зайтайгаар үзүүлэн маягтай сүр дуулиантай зайлуулна. Энэ нь нэг талаасаа үнэмлэхүй удирдагч, жолоодогчийн зүгээс “надад үнэнч биш байдал гаргавал ийм болно шүү” хэмээн өөрийн зүтгэлтнүүддээ өгч буй сануулга байсан. Хамгийн гол нь жигд ядуу, бас эрх мэдэлгүй ард олонд сэтгэлийн тайтгарал авчирна. Тэд “За даа, хэрээ мэдэхгүй их өндөрт гарах ч ийм аюултай даа”, “ер нь хэдэн малаа дагаад мөрөөрөө явах нь ч аминд өлзий юм шүү” гэж тунгаан, ядмаг зүдмэг байдалдаа улам л сэтгэл хангалуун болно.

ХХ зууны Монгол оронд тогтож байсан дэглэм язгууртан ихэсээ устгаж, хөрөнгө хурааж, сэхээтнээ тарчлаасан зэрэг нь язгуургүй, хөрөнгөгүй, боловсролгүй хэсэгт тийм төрсөндөө, тийм байгаадаа баярлах томоохон үндэс болсон. Лоохуузыг эсэргүү болгон ажлаас буулгаж, малчнаар цөлж, хөрөнгөжлөө хэмээн юмыг нь хурааж, хорьж тарчлаасан процессыг нөгөө талаас нь харахад эрх мэдэлгүй, эрх чөлөөгүй мянга мянган ардад тийм байгаадаа баярлах үндэс болсон билээ. Эрх мэдэлтэй дарга болсон бол Лоохууз шиг буруутна, хувиараа хөдөлмөрлөөд мөнгө олсон бол Лоохууз шиг хураалгана. Харин өөрөө эрх мэдэлгүй, хөрөнгөгүй тулдаа нэгдлийн мал “чөлөөтэй” дагаж яваа нь юутай завшаан.

Өөрөөс нь эрх мэдэл, эд баялгаар илүү гарсан, атаа жөтөөг нь төрүүлсэн тэр хэсэгт тохиолдож буй гай зовлонгоор ядуус, зүдүүс тайтгарна. Ядуу орны дарангуйлан захирагчид олон түмнийхээ энэ цангааг тайлах үүргийг өөрийн гарын дор ажилладаг урлаг, соёлын зүтгэлтнүүдэд өгдөг. Чухам ийм төр, нийгмийн захиалгаар бидний сайн мэдэх “Баян хүнийг балаг тойрохгүй”, “Зарц бүсгүйн Изаура”, “Халтар царайт” зэрэг олон ангит кинонууд бүтэж, баян байх нь муу муухай төдийгүй, ядуу хүнээс долоон дор зовлонтой амьдрал туулдаг тухай ухуулна. Үр дүнд нь ядуу зүдүү олонх “ядуу учраас бага зовж буй” хувь заяандаа талархан номхон амгалан суух учиртай.

Аль ч ард түмэн адилхан. Монгол ардын ийм нэгэн дуу байх юм билээ. “Хаад ноёдын хэрэг нь буруудвал Харц биднээс юуны ялгаа хө… Эзэд ноёдын хэрэг нь буруудвал Энгийн биднээс юуны ялгаа хө” гэсэн үгтэй. Эндээс “ноёд хаадын минь хэрэг буруутах вий” гэсэн иргэний зовнилоос илүүтэйгээр мануусаасаа “юуны ялгаа” болгох дээр гол өргөлт нь сонсдоод байгаа биз.

Хоёр. КАПИТАЛ БА ШИНЭ ХҮҮ

Эд баялгийг үнэлэх иймэрхүү моральтай, эн тэнцүү ядуухан монголчууд 1990 оны хувьсгалаас хойш баян хоосны ялгаатай болоод эхэлжээ. Өчигдөрхөн дугуй хайрцагтай улаан тамхийг хуваан татаж явсан ижил ядуу анд нь өнөөдөр орд харштай баян болоод ирэхийг харах нь хуучин хэвдээ үлдсэн нэгэнд хэр зэрэг хэцүү байхыг хэлэх юун. Баяжсан нь ч баахан комплекстэй. Найзынхаа өмнө буруутай ч юм шиг.Сургуульд тохой нийлүүлэн суугаад заалгаж байсан шигээ “дарлан мөлжигч феодал этгээд” болчихсон ч юм шиг.Урьж залаад дайлж, цайлна гэхээр баярхсан ч болчих гээд байгаа юм шиг.

Уг нь Бурханы номоор бол баян байхыг муу муухай гэдэггүй юм билээ. Ер нь бол урьд өмнөх төрлүүддээ өгөөмөр байсан, ядууст өглөг өгсний буянаар энэ насанд хөрөнгө чинээтэй төрдөг гэх юм. Эд хөрөнгө нь эрх чөлөө ба эдлэх боломжийн ундрага учраас чи түүгээр түг түмэн сайн үйлийг бүтээн буян хурааж, Буддагийн ерөөсөнчлөн “жаргалан хийгээд жаргалангийн шалтгаанаас үл хагацан” дээшилж дэгжих боломжтой.

Бас эсрэгээр нь эд баялагтаа ташууран, эрх мэдэлдээ сагаж өөрөөсөө бусдыг зовоон ах дүүс аймаг олон, үндэстэн улстаа гай чирвэл Буддагийн сэрэмж­лүүлсэнчлэн “зовлон хийгээд зовлонгийн шалтгаанаас ангижрахаа” болиод уруудан баларна. Чамд байгаа бүхнээрээ, мөнгө байгаа бол мөнгөөрөө, эрх мэдэл байгаа бол эрх мэдлээрээ сайн сайхан үйл бүтээж үр шимийг нь амсан жарга, бас аль нь ч байхгүй байсан сэтгэл зүрхээрээ гэгээрэн жарга. Будда ингэж сургасан гэдэг.

Гурав. МОНГОЛЫН ДАЙСАН

Манай үеийн ихэнх иргэний биежин бойжсон нийгэмд хувь хүний эрх чөлөөг хассан учраас хувь хүний боломжийг үгүйсгэсэн, энэ утгаараа бас хувь хүний “сул дорой” чанарыг үгүйсгэсэн ёс суртахуун байсан. Тийм ч учраас хувь хүнд тохиолдсон болоод нийтэд учирсан гай гамшиг, зовлонгийн эх үүсвэрийг огт өөр, хүний гар хүрэхгүй газраас олж өгч тайвшруулдаг байсан.”Империалистуудын балгаар гурил ховордож, Хятадын тагнуул хор оруулж тарааснаас томуу дэгдэн нялхас эндэж байгаа” мэтээр ухуулна.

Эндээс болоод ХХ зуунд төлөвшсөн монгол хүнд өөрт тохиолдож буй бүхий л хүндрэл бэрхшээлийн ул үндсийг бусдаас хайдаг уламжлал тогтсон юм. Чухам ийм уламжлал дээр торнисон одоогийн Монголын ядуу, зүдүү иргэд өөрийн бэрхшээл зовлонгийн обьектив болоод субьектив шалтгааныг өөрөөсөө бусад бүх хүн, юмс, үзэгдлээс хайж байгаа нь эргэлзээгүй. Ийм шалтгаануудын толгойд “үндэсний баячууд” явж байгаа. Нэг хэсэг нь баяжсан учраас л бид ядуу байгаа юм, тэд ядуураад ирвэл бидний амьдрал дээшлээд ирнэ гэж тэд итгэж яваа.

Монголд баян хоосны ялгаа ихэсч байна. Энэ хэрээр улс оронд баян чинээлэг байх нь бусдын гомдол хорсол өшрөлийг дагуулна. Энэ хэрээр тэд өөрсдийг нь тайтгаруулах шалтаг баячуудын дунд өдөр бүр гарч “баян хүнийг балаг тойрохгүй” байгаасай гэж мөрөөснө.

Хөрөнгө чинээтэй хүмүүсийн хэн нэг нь ял янхад унахад, гэргий хүүхэд нь осолдоход, зуурдаар одоход тэд хишиг өдөр тохиосон мэт баясна. Мянга мянган хүний сэтгэлд бясалгагдсан хар хор, хорсол гомдол улсынхаа өнгө, сор болсон цөөнхийн гэр бүлд сүүдрээ унагасаар байх болно. Эцсийн дүндээ энэ оронд жаргалтай айл олохуйяа бэрх болно. Монгол үндэстнийг сөнөөн мөхөөх, соёмбот тугийг нь бөхийлгөх гай зовлон, үймээн самуун чухам энд л бий. Гаднаас хэн нэгэн ирээд мөхөөтөл өдий.Хятадууд ч юм уу, оросууд эзлээд автал өдий, бид хүний төрхтэйгээ байвал.Харин дотроосоо ингэж л үзэн ядалцан, самуурвал өнгөрөө гэсэн үг.

Харин улс үндэстнээрээ хөл дээрээ босч, хүн зоны дийлэнх нь хоногийн хоолноос хоёр хоолонд хүрч, амь зуулга нь дэвжээд аж төрөл болоход, амьжиргаа нь чанаржсаар ажил хэрэгч байдлаар солигдохын цагт үзэл санаа хувирна. Тэр цагт хөрөнгө баялгийг марксын сургаальд гардаг шиг ард олныг тонож цуглуулдаггүй, харин хоног хоногоор өсгөн, ур ухаанаа уралдуулан бүтээн босгодгийг харж мэдрэн, хөрөнгө чинээтэй нэгнээ үзэн ядах биш хүндлэх сэтгэл төрнө. Өөрөөр хэлбэл өнөөдөр хүн амын олонхийн орлого хөрөнгө өсөх хэмжээнд хүрээгүй байна. Тийм болохоор хөрөнгийг өсгөж биш хулгайлах дээрэмдэх замаар л томруулдаг гэсэн ойлголттой байгаа. Харин олон түмний хөрөнгө бага багаар ч болов өсөх хэмжээнд хүрээд ирэхийн цагт тэд хулгай хийлгүй гэмгүй цагаанаар баяжиж болдгийг мэдэх болно.

Энэний төлөө л бүгдээрээ л явахгүй бол элэнцгийн чинь улс төр, үхсэний чинь манай танай нам мам, юу яасны тэрний миний эвсэл фракц, хаа байсан иргэний мэргэний хөдөлгөөн… ёстой ардын үгээр “нохой долоох” болно. Өнөөдрийн Монголын эрх мэдэлтэн эд баялагтан бүр улс үндэстнээ хөл дээрээ босгохыг бодохгүй бол өөрөө ч жаргах боломжгүй болчоод байгаа юм.

2009 оны 11 сарын 17

МАХН-ын дарга Н.Энхбаяр Монголд ирлээ. Дөнгөж сая, 22:40 минутын үед гэргий О.Цолмонгийн хамтаар “Чингис хаан” нисэх буудалд газардав. Түүнийг ирсэн яг тэр мөчид Чингисийн талбайд намын гишүүд нь ёслолын буудлага хийсэн гэнэ. МАХН-ын эх сурвалжийн мэдээлснээр Н.Энхбаяр Монголд долоо хоногийн хугацаатай иржээ.

Тэрбээр өнгөрсөн оноос хойш жил гаруйн хугацаанд БНСУ-д эмчлүүлж байгаад ийнхүү Монголд ирж байна. Хэдхэн өдрийн өмнө түүнийг БНСУ-ын иргэншилтэй болсон тухай тус улсын хэвлэлээр бичиж, нэлээдгүй шуугиан тариад байсан билээ.

Ц.Булган

ҮХААЯ-наас Цаг уур, орчны шинжилгээний газрын мэдээллийн дагуу ургац хураалтыг эрчимжүүлэхийг тариаланчдад үүрэгдсэн. Өнөөгийн байдлаар ургац хураалт 90 хувьтай үргэлжилж байгаа бөгөөд энэ сарын 20-нд дуусах боломжтой гэдгийг албаныхан мэдээлж байна. Энэ онд улсын хэмжээгээр 315.6 мянган га-д үр тариа, үүнээс 293.4 мянган-д буудай, 13.3 мянган га-д төмс, 8.2 мянган га-д хүнсний ногоо, 82.9 мянган га-д тосны ургамал, нийт 434.5 мянган га-д тариалалт хийсэн. Урьдчилсан блансаар 466.6 мянган тонн үр тариа, үүнээс 439.8 мянган тонн буудай, 154.7 мянган тонн төмс, 100.2 мянган тонн хүнсний ногоо, 47.8 мянган тонн тосны ургамал, 41.2 мянган тонн малын тэжээл хураан авах төлөвтэй байгаа юм.