Category: их-уншсан

Categories
булангууд их-уншсан мэдээ туслах-ангилал шинжлэх-ухаан-технологи

Уйгурын хааны ордны худаг

Архангай аймгийн Хотонт сумын нутаг Орхон голын хөвөөнд орших VIII-IX зууны Уйгурын нийслэл Ордубалык буюу Хар балгасын Ордон хотын дүүргээс Монгол-Германы хамтарсан Орхон экспедици 2017 онд эртний худгийг илрүүлж байжээ.
Улмаар 2018 оны зун бүтэн талбайгаар малтаж баримтжуулсан нь манай оронд судалсан эртний хот балгадын тууриас ийм төрлийн дурсгалыг илрүүлэн олж шинжилсэн анхны тохиолдол болсон юм. Энэхүү худаг нь өвөрмөц хийц, инженерийн нарийн шийдэл бүхий бүтэцтэй. Мод болон боржин чулуун доторлогоотой. Худаг хамгийн багадаа 12 орчим метр гүн байжээ.
Уг худгийн доторлогооны чулуун өрлөг, модон хийц бүтцүүд нь огт хөндөгдөөгүй бүрэн бүтнээрээ хадгалагдан үлдсэн төдийгүй ёроолд нь хүрэхэд одоо хүртэл устайгаа байсан нь гайхалтай байв. Худгийн чулуун доторлогоо нь зургаан талтай бөгөөд тал бүрийн хана нь яг адилхан, амсраас эхлээд хамгийн доод давхарлиг хүртэл ижилхэн арга зарчмаар өрсөн, нийт 12 үе өрлөгтэй болох нь мэдэгдэв. Энэ нь цаг тутамд 1300 литр орчим буюу хоногт 30 гаруй тонн ус гаргах хүчин чадалтай байсныг нь судлаачид урьдчилсан байдлаар тооцоолж гаргасан байна.

Зургийн тодорхойлолт алга байна.

Зургийн тодорхойлолт алга байна.

Эх сурвалж: ШУА-ийн Археологийн хүрээлэн

Categories
булангууд их-уншсан мэдээ туслах-ангилал удам-судар цаг-үе

Улсын заан Ө.Тулгаагийн хүү Сүрэнжав: Наадам дөхсөн өдрүүдэд аавыгаа их үгүйлэх юм

Увс аймгийн Малчин сумын харьяат улсын заан Өлзийн Тулгаагийн хүү аймгийн арслан Сүрэнжавтай ярилцлаа.

-XX зууны үндэсний бөхийн тод од нь таны аав Өлзийн Тулгаа заан. 30-аад жилийн өмнө л барилдаж байсан таны аавыг бөхийн хүрээнийхэн өнөө хэр нь дурсаж явдаг. Тантай аавын тань тухай хуучлах гэсэн юм…

-Манай аав дуу цөөнтэй, хүнд маш тусархуу, хүнийг ялгаж харьцдаггүй сайхан эр хүн байсан. Өдий хүрэхдээ аавынхаа тухай муу үг олж дуулаагүй явна. Улсын том цол хүртсэн хойноо ч бусдад ихэрхэж, дээрэнгүй хандаж байсныг нь би мэдэхгүй юм. Ийм л даруу төлөв төвшин хүн байсан даа. Тийм ч учраас түмний хайр хүндэтгэлийг хүлээсэн болов уу гэж би боддог юм. Хүч бяртай хүмүүс бусдад дээрэнгүй хандах гэдэг нийтлэг үзэгдэл байдаг шүү дээ. Аав минь тийм хүн биш.

–Аав тань цэргийн албан хаагч байхдаа улсын наадамд зодоглож, Д.Дамдин аваргын аманд гарч байсан гэдэг. Анх зодоглосон наадмынхаа талаар аав тань хэрхэн хуучилж байв?

-Миний аав Улаанбаатарт дотоодын цэргийн 05 дугаар ангид алба хаасан юм билээ. Улсын начин Д.Дашжамцтай онжав. Зав чөлөөгөөрөө барилдаж, ноцолдоно. Ингэж явахдаа дархан аварга Х.Баянмөнх, улсын арслан Ж.Хайдав гээд тэр үеийн мундгуудыг харж л дээ. Тэр үед л бөхийн замд орохоор эргэлт буцалтгүй шийдсэн гэдэг. 1974 оны наадмаар аав хуучин цэрэг зодоглосон гэдэг. Хоёрын даваанд Архангайн улсын заан Ч.Адьяаг хоёр хөлд нь давхар хамаад суулгачихав гэнэ. Ингээд гурвын даваанд гартал Д.Дамдин аварга амлаж, домог болсон аваргын мөрнөөс атгах хувь тохиосон талаараа аав минь сүүлд хуучилж билээ. Хал цэрэг төрийн наадамд зодоглож дархан аваргад амлуулна гэдэг бахархмаар шүү дээ. Сүүлд аавын зодоглосон наадмуудын оноолт дансыг анзаарч байхад гол төлөв тунаж барилдсан байдаг. 1980 онд улсын цол хүртсэн жилээ долоогийн даваа хүртэл тунаж хүч үзсэн байдаг.

-1980 онд Тулгаа заан онцгой байсан талаар тэр үеийн бөхчүүд хуучилдаг. Аав тань тэр жилийн наадмын талаар юу хэлж байв?

-Тэр жилийн наадмаар зургаа давсан. Дөрвийн даваанд Увсын Зүүнхангайн Д.Жанчивдорж начинг, тавд Ж.Ганболд зааныг, зургаад Хөвсгөлийн Д.Лхагва-Очир начинг тунаж даваад долоогийн даваанд М.Мөнгөн арсланд унасан юм билээ. Ганболд заан, аав хоёр хоёулаа улсын цолгүй залуу бөхчүүд начны даваанд тунаж байсан гэдэг. 1984 онд Говь-Алтайн С.Эрхэмбаяр начин, Булганы Д.Амгаа заан нараар тав, зургаа давж зааны даваанд дахин тулж ирээд Хадбаатар аваргад өвдөг шороодсон. Бөхийн торгон дэвжээнд хазайлгаж үзээгүй аварга, арслан ховор.Баянаа аваргаас аваад А.Сүхбат аварга хүртэлх бүх аваргыг аав өвдөг шороодуулсан байдаг. Бат-Эрдэнэ аваргыг арслан цолтой байхад нь 1988 онд өвдөг шороодуулж байсан. Жижиг Сүхбат аваргыг 1997 онд улсын заан цол авчихсан, ид мундаг үед нь Увс аймагт болсон аваргуудын нэрэмжит барилдаанд түрүү үзүүрт үлдээд хөлийг нь авч хөндлөн дайраад давчихаж билээ. А.Сүхбат аварга толгой сэгсрээд босоод ирж байсан. Зааланд цугласан олон ч их хөөрч баярлаж байсан. Тухайн үед ааваараа их бахархаж байсан даа.

–Олон тойрог барилддаг улсын аварга шалгаруулах тэмцээнээс заан цол хүртсэн цөөхөн бөхийн нэг нь Тулгаа заан шүү дээ.

-1988 оны үндэсний бөхийн улсын аварга шалгаруулах тэмцээнд 33 бөхөөс 30 давж хоёрдугаар байрт шалгарч улсын заан цол хүртсэн. Өмнөх жилийнх нь улсын аваргаар Р.Давааням агсан заан цолны болзол хангаж байсан юм билээ. Улсын аваргад тасралтгүй 11 удаа барилдахдаа гуравт нь медаль хүртэж, шагналт байрт таван удаа шалгарснаараа давтагдашгүй амжилт тогтоосон байдаг. Сүүлд Г.Намсрайжав харцага ”Манай Тулгаа Увсын хязгаараас тээврийн тэрэгтэйгээ ирээд их спортын шигшээ тамирчидтай ана мана үзэлцдэг байлаа. Хөдөөгийн бүсээс шалгараад ирсэн бөхчүүдийг бол үзэхгүй шүү дээ” гэж дурсаж байсан.

Аав минь жил жилийн Цагаан сарын барилдаанд зодоглоно гээд л том тэрэгтэйгээ өвлийн сүүлч сараар нутгаасаа гарч “Хархираагийн тэжээлийн аж ахуйн бөх Өлзийн Тулгаа” гэж цоллуулаад л гардаг байсан даа. Аяны тоосоо гүвж буугаад л барилдаж байсан тухайгаа ярьдагсан. Бид аавынхаа барилдааныг радиогоор сонсоно. Манайд цугласан аавын ах дүү нар “Увсын Тулгаа давлаа” гэхэд гэрээр нэг баяр хөөр болно.

–Та аавынхаа захиасыг биелүүлж бөх болсон уу?

-Аав намайг бөх болгоно гэж огтоос хэлээгүй. Өөрийнхөө сонирхлоор л барилдаж эхэлсэн. Мэдээж аавыгаа дуурайсан хэрэг л дээ. Аавтайгаа үзсэн наадмууд өнөө хэр нь санаанаас гардаггүй юм. 1996 онд аавынхаа ЗИЛ-130-ын тэвшин дээр суугаад гурав хонож Улаанбаатарын барааг харж билээ. Аав улсын наадамд зодоглохоор ирж байгаа нь тэр л дээ. Би хажуугаар нь хүүхдийн барилдааныг зорьж хот руу ирж байгаа юм. Нар салхинд цохиулаад түнтгэр бор амьтан хүүхдийн барилдаанд хоёр давж билээ. Тэр жил сумогийн их аварга Д.Дагвадорж түрүүлж байсан санагдаж байна. Харин аав минь гурав даваад улсын харцага Ц.Бэгзсүрэнд унаж байлаа.

–Улсын наадмын дэвжээ үзсэн хүү сумын цол хэдэн онд хүртэж байв?

-2004 онд санагдаж байна. Бөхмөрөн сумын наадамд түрүүлж миний бие сумын заан цол хүртэж байлаа. Тэр жил Бөхмөрөнгийн ой болсон юм. Ч.Чулуунбаатар, Г.Намсрайжав, Д.Жавзанжамъян, Ө.Сумъяа гээд улсын цолтнууд цугласан жигтэйхэн том наадам болж байсан санагддаг юм. Хоёрын даваанд аймгийн арслан Цэдэндамбааг, гуравт аймгийн заан Цэдэнбалыг давчихлаа. Дөрвийн даваанд аавтайгаа оноолт таарчихдаг байгаа. Аав надад тахимаа өгсөн. Ингээд үзүүр түрүүнд Ч.Чулуунбаатар харцагыг давж түрүүлээд мотоциклоор шагнуулж билээ. Бөхмөрөн сумын Засаг дарга “Сүрэнжав аа, уучлаарай. Сумын заан цолны үнэмлэх байхгүй шүү. Улс, аймгийн цолтой олон бөхчүүд ирсэн болохоор үнэмлэхний хэрэггүй юм байна гэж бодтол өөрөө түрүүлчихлээ” гэж хэлж байсан.

Миний аав ч баяр хөөрөө ямар ил гаргах биш. Эрхбиш намайг нэг үнэрлэсэн байлгүй.

–Та төрөлх нутгийнхаа наадамд түрүүлж аймгийн арслан цол хүртсэн байх аа?

-Тийм. Хүмүүс намайг аавынхаа дэмжлэгээр аймгийн арслан болсон гэдэг юм. Тийм биш л дээ. “Бөх хүн авсан цолондоо эзэн байх ёстой. Цолоо ахиулдаггүй юм аа гэхэд батлах хэрэгтэй” гэж аав нэг удаа Сумъяа ахад хэлж байсан. Тийм бодолтой хүн чинь хүүгээ өөрийнхөө хүчээр цолонд хүрэг гэж боддог юм билээ. Аймгийн арслан болчих санаатай олон жил зүтгэсэн. Олон ч наадамд зодоглосон. Ингэж яваад сүүлд 2008 онд Увс аймгийнхаа наадамд түрүүлсэн. Аав дөрвийн даваанд сумын заан цолтой нэг залууд унасан юм. Тэр жилийн наадамд цэргийн арслан Бадрахын Ганзориг үзүүрлэж, улсын аварга П.Бүрэнтөгс их шөвөгт шалгарч аймгийн начин цол хүртэж байлаа.

–Тулгаа заан их бяртай хүн шиг санагддаг. Том чулуу өргөж байгаа зураг нь цахимд харагдаж байдаг. Тэр хэдэн киллограмм чулуу вэ?

-156 киллограмм жинтэй чулуу. Одоо Тувагийн музейд байдаг юм. Уг нь цэнгэлдэх хүрээлэнд нь байсан. Уг чулуун дээр “Монголын хүчит заан Өлзийн Тулгаа өргөсөн” гэж бичсэн байдаг. Түүх нь их сонин. 1985 онд Монгол, Тува Эв модны баяр болсон юм. Орос, Монголын дарга нар хоёр улсын хилийн зааг дахь уулан дээр уулзалдсан гэдэг. Аав Тувагаас будаа зөөж яваад таарсан байгаа юм. Гэтэл Оросын нэг дарга хилийн зааг дахь уулан дээр байсан чулууг заагаад “Үүнийг өргөөд 100 алхсан хүнд 500 рубль өгье” гэж ам гарчээ. Монгол мөнгөөр 2500 төгрөг л дөө. Тувагийн том биетэй залуу эхэлж өргөөд арав орчим алхаад бараагүй гэдэг. Дараа нь аав өргөөд хэлсэн ёсоор нь 100 алхаад амласан мөнгийг нь авч байсан түүхтэй. Тэр үеийн 2500 төгрөг гэдэг их мөнгө. Сүүлд тэр чулууг нь би өргөж үзсэн. Газраас хөндийрүүлж ирээд л орхисон. Өргөөд алхана гэдэг барахгүй шинжтэй санагдсан. Тэгж л аавынхаа бяр тэнхээг биширсэн дээ.

Аавыгаа өөд болсны дараа Монголын ард түмэн аавд минь ямар их хайртай юм бэ гэдгийг илүүтэй мэдэрсэн. Намайг хаана ч очсон “Тулгаагийн хүү” гээд хүмүүс халуун дотноор хүлээж авдаг юм. Аавынхаа нэрийг сэвтээлгүй явахыг хичээдэг дээ. Баяр наадам дөхсөн өрүүдэд аавыгаа илүү санадаг юм. Би айлын ганц хүү. Тэр ч утгаараа тэр хүний нөмөр нөөлгийг их үгүйлдэг юм.

Categories
их-уншсан мэдээ нийгэм соёл-урлаг туслах-ангилал

МУГЖ О.Ичинхорлоо Монгол Улсын Ардын Багш цол хүртлээ

Соёл урлагийн их сургуулийн дэд профессор, Монгол Улсын Гавьяат Жүжигчин О.Ичинхорлоо Монгол Улсын Ардын Багш цол хүртлээ.

Сонгодог урлагийн тайзнаа мэргэжлийн боловсон хүчин бэлтгэж, сурган хүмүүжүүлэх ухааныг хөгжүүлэх үйл хэрэгт гарамгай гавьяа байгуулсан нэгэн билээ.
Тэрээр их урлагт 60 жил, сурган хүмүүжүүлэхэд 40 гаруй жил чин шударгаар хөдөлмөрлөсөн. Түүний 100 гаруй шавь нараас өдгөө дэлхийн тайзнаа олныг гайхшруулж буй уран бүтээлчид олон бий.

4 хүн болон зогсож буй хүмүүс гэх мэтийн зураг байж болно

13 хүн, зогсож буй хүмүүс болон дотор гэх мэтийн зураг байж болно

Categories
их-уншсан мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Орон сууцны урьдчилгаа нэрээр 200 гаруй сая төгрөг залилуулсан иргэн Б: НОСК-ийн нэр бүхий ажилчид иргэдээс залилсан зургаан тэрбум төгрөгөө богино хугацаанд барагдуулахыг шаардаж байна

Цахим хуудсаар “Орон сууцны урьдчилгаа” нэрээр 100 гаруй иргэнээс нийт зургаа орчим тэрбум төгрөг залилсан гэх хэргийг цагдаагийн газраас шалгаж байна. ТОСК, НОСК-ийн квотын байруудыг “Түрээслээд-Өмчлөх” хөтөлбөрийн хүрээнд иргэдэд зах зээлийн үнээс доогуур зарж, намдаа санхүүжилт босгох гэж байгаа хэмээн эхнэр, нөхөр хоёр тэргүүтэй хэсэг хүмүүс иргэдийг залилжээ. Тэд өөрсдийгөө НОСК-ийн ажилтан, МАН-ын орон тооны бус Санхүүгийн албаны дарга хэмээн танилцуулж, Зайсан орчмын өндөр үнэтэй орон сууцнуудаас нэг м.квадратыг нь 1.1 сая төгрөгөөр нууцлалын гэрээгээр борлуулж байна хэмээн иргэдэд итгүүлсэн байна.

Байрны урьдчилгаа өгсөн иргэдэд шинээр ашиглалтад орсон орон сууцнуудын түлхүүр өгч, айлуудыг байранд оруулж эхэлжээ. Өндөр үнэтэй орон сууцнуудад зах зээлийн үнээс 2-3 дахин хямд үнээр, ердөө урьдчилгаа мөнгө өгөөд орсон иргэд ах дүү, найз нөхдөө үүнд татан оруулсаар хохирогчдын тоо нэмэгджээ. Түүнчлэн иргэдийг орсон байрныхаа төлбөрийг 1-2 жилийн хугацаанд төлсөн тохиолдолд үл хөдлөх хөрөнгийн гэрчилгээ гаргаж өгнө хэмээн хуурсан байна. Залилагчид нэр бүхий орон сууцны компаниудад урьдчилгаа төлж, түлхүүрийг нь авсан даруйдаа иргэдэд өгсөн байжээ. Түлхүүрээ өгсөн орон сууцны компаниуд байранд нь хууртагдаж орсон иргэдэд “Тийм хямдхан орон сууцаа борлуулах боломжгүй” гэж хэлээд байрнаасаа хөөж гаргасан байна. Залилагчид иргэдэд итгэл төрүүлэхийн тулд өөрсдөө “АСЕМ ВИЛЛА” хаус хотхонд амьдарч, 9911-тэй дугаар барьж, Лексус-570 машин унаж, тэр ч бүү хэл зарим нь УИХ-ын сонгуульд бие даан нэр дэвшсэн байна” гэсэн мэдээлэл яваад байгаа юм.


Тэгвэл энэ мэдээллийг тодруулахаар нэр холбогдоод байгаа хүмүүс болон залилуулсан гэх иргэдтэй ярилцлаа.

ИРГЭН Б: ТЭР ТҮРЭЭСИЙН ОРОН СУУЦТАЙ ХИЙСЭН БИЧИГ БАРИМТ НЬ ЯМАР Ч ТАМГА ТЭМДЭГ БАЙХГҮЙ, ЗҮГЭЭР Л ГАРЫН ҮСЭГ ЗУРЧИХСАН ЗҮЙЛҮҮД БАЙСАН

-100 гаруй иргэнээс зургаан тэрбум төгрөг залилсан хэргийг шалгаж байгаа гэсэн. Яг юу болсон тухай тодорхой ярихгүй юу?

-2019 онд ТОСК, НОСК-ийн квотын байруудыг “Түрээслээд-Өмчлөх” хөтөлбөр явагдаж байгаа тухай Ж.Бодьсад гэх хүн над руу ярьсан л даа. Ингээд 2019 оны нэгдүгээр сараас урьдчилгаа 22-30 сая төгрөг аваад айлуудыг “Туул Ван” гэж хотхонд оруулж эхэлсэн байдаг. Ингэхдээ жилийн хүүгүй, эргэн төлөлтөөр буюу түрээслэх маягаар сар бүр 450-500 мянган төгрөг төлөөд дууссаны дараа тухайн байр өөрсдийнх нь болно гэж хэлээд оруулсан байдаг.

Тухайн үед арав гаруй айлууд орсон байх. Мөн түүний дараа ТОСК-иас “Чухаг”, “Хүннү 2222”, “Дөл” зэрэг хотхонд иргэдийг оруулсан. Зарим айлууд ороод зарим нь орж чадалгүй сунжраад яваад л байсан. Гэхдээ тухайн байрандаа орохдоо борлуулалтын албан дээр нь очиж болохгүй гэдэг. Яагаад вэ гэхээр “Байрны нэг м.кв-ын үнэ нь нэг сая 150 мянган төгрөг хүртэл хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр оруулж өгч байгаа. Тийм учраас та бүхэн борлуулалтын албан дээр очиж уулзаж болохгүй, очиж уулзвал дарга нар мэдчихээд бөөн юм болоод байна шүү” гэж хэлээд байсан. Түүний дараа “Модун”, “Цэнгэлдэх” зэрэг хотхонд айлууд орсоор л байсан. Мөн 2020 оны сонгуулийн дараа нам ялсан учраас урьдчилгаа 35 сая төгрөг аваад айлуудын байрны бичиг баримтыг гаргаад өгнө гэж хэлээд мөн л олон хүмүүсээс мөнгө авсан юм байна. “МАН-ын менежерүүдэд нь өгөх гэж байгаа байр байгаа юм. Гэхдээ зарим хүмүүс нь авахгүй гээд тэр байрнаас нь ганц хоёр байр сугалж байгаа” гэж ярьсан байгаа юм. Ингэж явсаар бид 2021 оны гуравдугаар сард луйвар гэдгийг нь мэдсэн. Ж.Бодьсад, Э.Солонго, Э.Болорчулуун гээд энэ хүмүүс зохион байгуулалттай явсан юм уу, үнэхээр ТОСК-тай холбоотой юу гэдгийг мэдэхгүй байна. Мөн НОСК-ийн дэд дарга С.Дорждэрэм болон, хэлтсийн дарга н.Мөнхзаяа гэх хүний нэр холбогдсон байдаг.

–Та өнгөрсөн хугацаанд байрны урьдчилгаа гэж хичнээн төгрөг төлсөн бэ?

-Миний хувьд 200 гаруй сая төгрөг өгчихсөн явж байна. Байрны чинь бичиг баримт гарахаар түлхүүрийг чинь өгнө гээд байгаад байсан. Би 2020 оны нэгдүгээр сард “Түлхүүрээ өгөхгүй бол мөнгөө авъя” гээд ярьсан. Гэтэл урдаас “Төлбөрийг 80 хувиас илүү барагдуулах юм бол айлуудыг оруулж байгаа” гээд мөнгө нэмж авсан. Энэ мэт надтай адилхан маш олон хүн байгаа. Ингээд арай гэж байрандаа орсон хүмүүст түрээсийн орон сууцны төлбөр, ус цахилгааны мөнгө зэрэг баахан мөнгө төлөөгүй гэсэн нэхэмжлэлүүд ирж эхэлсэн. “Бид энэ байрыг худалдаж авах гэж байгаа. Энэ байр чинь ТОСК, НОСК-иас хөнгөлөлттэй олгож байгаа байр” гээд хэлсэн байдаг. Гэтэл тэр түрээсийн орон сууцтай хийсэн бичиг баримт нь ямар ч тамга тэмдэг байхгүй, зүгээр л гарын үсэг зурчихсан зүйлүүд байсан.

–Одоо энэ асуудал цагдаа дээр шалгагдаж байгаа гэсэн үү?

-Тийм. Ер нь бол 2021 оны гуравдугаар сард үнэн худал нь эргэлзээтэй болоод илэрсэн. Одоогоор энэ хэрэг Нийслэлийн мөрдөн байцаах газар оччихсон шалгагдаж байгаа.

–Та бүхэн тавдугаар сарын 24-нд МАн–ын дарга У.Хүрэлсүхэд энэ асуудалд анхаарал хандуулна уу гэсэн хүсэлт гаргасан байна шүү дээ. хариу ирсэн үү?

-Хохирогчид нийлээд хүсэлт гаргаад явуулсан. Тэгсэн “Энэ асуудал намтай ямар ч хамааралгүй” гэсэн хариу ирсэн гэдэг. Мөн бид ХЗДХЯ-ны сайд Х.Нямбаатарт хүсэлт явуулсан. Хүсэлтийн дагуу сайд яаралтай анхааралдаа авсан. Тэр дор нь биднээс мэдүүлэг аваад, нөгөө талаас холбогдох хүмүүсийг хорих ангид аваачсан. Ж.Бодьсад, Э.Солонго нарыг гуравдугаар сарын 29-ний үед хорих ангид хорьсон. Гэтэл Э.Солонго нь хүүхдийнх нь бие өвдсөн гээд баахан бичиг үзүүлээд суллагдсан гэсэн. Гэтэл одоо хүртэл гадуур сэлгүүцээд яваад л байна. Ингээд болохгүй болохоор нь бид Б.Отгон сэтгүүлчид хандаад баримт материалаа хэлсэн байдаг. Хамгийн гол нь хэргийг шалгах явц удаашраад байна л даа.

–Нийт хичнээн иргэд хохирсон бэ?

-Гэр оронгүй болсон 100 гаруй айл өрх бий. Үүнийг задлаад яривал маш олон хүн байгаа. Мөн зургаан тэрбум төгрөгөөр хохирсон гэж ярьж байгаа ч цаана нь 8-10 тэрбум төгрөгөөр хохирсон гэж яригдаж байгаа. 500 гаруй хүн эд хөрөнгө, сэтгэл санаагаараа хохирсон. Одоо хамгийн гол нь бидний мөнгийг олж өгөөсэй гэсэн хүсэлтэй байна. Бид тэдгээр хүмүүсийг шоронд хийхдээ гол нь биш. Ямар нэгэн байдлаар хурдан хугацаанд хохирсон хүмүүсийн хохирлыг л барагдуулах хэрэгтэй байна.

НОСК-ИЙН ДЭД ДАРГА С.ДОРЖДЭРЭМ: БИ ХЭРЭВ ХҮМҮҮСЭЭС МӨНГӨ ЛУЙВАРДСАН БОЛ ОДОО ШОРОНД БАЙХ ЁСТОЙ БИЗ ДЭЭ

Бид мэдээллийг тэнцвэртэй хүргэх үүднээс НОСК-ийн дэд захирал С.Дорждэрэмтэй холбогдож энэ талаар тодруулахад “Би хэрэв хүмүүсээс мөнгө луйвардсан бол шоронд байх ёстой биз дээ. Одоо ярих боломжгүй байна” гэсэн юм.

Categories
их-уншсан мэдээ нийгэм спорт туслах-ангилал

​”Н.Түвшинбаяр МҮОХ-ны тамгыг эргүүлж өгөхгүй бол хүчингүй болгуулж, үйл ажиллагаагаа сэргээн явуулах болно” гэв

Монголын Үндэсний Олимпын хорооны Гүйцэтгэх зөвлөлийн шийдвэрээр МҮОХ-ны ерөнхийлөгч Н.Түвшинбаярыг үүрэгт ажлаас нь түдгэлзүүлсэн.

Гэвч Н.Түвшинбаяр МҮОХ-ны тамгыг авч зугтаасан тухай мэдээлэл гараад байна. Энэ талаар МҮОХ-ноос тодруулахад “Дээрх мэдээлэл үнэн” гэж хариулав.

Мөн Монголын Үндэсний Олимпийн хорооны ерөнхийлөгчийн үүргийг түр орлон гүйцэтгэгч Ч.Наранбаатар “Хэрэв Н.Түвшинбаяр Монголын үндэсний олимпийн хорооны тамгыг өгөхгүй бол хууль, цагдаагийн байгууллагаар тус тамгыг хүчингүй болгуулж, ойрын үед үйл ажиллагаагаа сэргээн явуулна” гэдгийг хэллээ.

Түүнчлэн “Олон улсын олимпийн хорооноос Монголын Үндэсний Олимпийн хорооны ерөнхийлөгч Н.Түвшинбаярт холбогдолтой асуудалд ёс зүйн арга хэмжээ авсан эсэх, мөн тодорхой шийдвэр гаргасан тухай шаардлагыг МҮОХ-нд удаа дараа ирүүлсэн.

Бид өмнө нь Н.Түвшинбаяр өөрөө үүрэгт ажлаа хүлээлгэн өгөх шийдвэрээ амаараа гаргасныг албажихыг хүлээж байгаа тухай Олон улсын олимпийн хороонд хүргэж байв.

Гэвч сүүлдээ МҮОХ-ны Гүйцэтгэх зөвлөл энэ тал дээр ямар нэг шийдвэрт хүрэхгүй бол үүнийг Олон улсын олимпийн хорооны Ёс зүйн хорооны хурлаар шийдвэрлэнэ гэсэн хариу өгсөн.

Тодруулбал, тавдугаар сарын 27-ны өдөр Н.Түвшинбаяр үүрэгт ажилдаа орохоор болсон бөгөөд тухайн өдөр МҮОХ-ны албан ёсны и-мэйл хаягийн нууц үгийг өөрчилж, өөрөө гарын үсэг, тамгаа дараад Олон улсын олимпийн хороо руу “Ажлаа үргэлжлүүлэн хиймээр байна” гэсэн утгатай бичиг явуулсан байсан.

Харин Олон улсын олимпийн хорооноос хэрэг түвэгт орооцолдсон ерөнхийлөгчдөө ёс зүйн хариуцлага хүлээлгэхгүй байгаа тул ОУОХ-ны Ёс зүйн хороогоор хэлэлцэхэд хүрэх болсныг эргүүлж мэдэгдсэн. Иймд МҮОХ-ны Гүйцэтгэх зөвлөл яаралтай хуралдаж, дүрмийн дагуу гишүүдийн саналаар Н.Түвшинбаярыг МҮОХ-ны ерөнхийлөгчийн үүргээс түдгэлзүүлэхээр шийдвэрлэсэн юм.

Биднийг хуралдаж байх хооронд Н.Түвшинбаяр Олон улсын олимпийн хороо руу бичиг хүргүүлээд өөрөө тамгаа аваад явчихсан байсан.

Үүний улмаас манай улс түүхэндээ байгаагүй байдалтайгаар олимпод орох нөхцөл байдал үүсэж магадгүй болоод байна. Гэхдээ бидний шийдвэрийг ОУОХ хүлээж аван хамтарч ажиллана гэж бодож байна.

Тамганы хувьд бид одоогоор Н.Түвшинбаярт шаардах хуудас өгсөн байгаа. Хэрвээ тамгыг эргүүлж өгөхгүй бол хууль, цагдаагийн байгууллагаар хүчингүй болгуулж, ойрын үед үйл ажиллагаагаа сэргээн явуулах болно.

Монголын үндэсний олимпийн хорооны Гүйцэтгэх зөвлөл ч ойрын үед үүссэн нөхцөл байдалтай холбоотойгоор хуралдаж шийдвэрээ гаргана” гэв.

Categories
амьдралын-өнгө их-уншсан мэдээ нийгэм туслах-ангилал

Замын-Үүдээс Улаанбаатар руу 26 тонн ачаа ачиж явсан автомашин шатжээ

Онцгой байдлын Ерөнхий газарт өчигдөр буюу тавдугаар сарын 30-нд дараах дуудлага мэдээлэл бүртгэгджээ.

Дорноговь аймгийн Сайншанд сумын IV дүгээр багийн авто замын зорчих хэсэгт ачааны автомашин дээрх ачаа шатаж байна гэсэн дуудлага тавдугаар сарын 30-ны 22:05 цагт Онцгой байдлын газарт бүртгэгджээ. Дуудлагын дагуу тус аймгийн Онцгой байдлын газрын Гал түймэр унтраах, аврах 33 дугаар ангийн алба хаагчид 22:14 цагт очиж Замын-Үүд сумаас Улаанбаатар хотын чиглэлд зорчиж явсан иргэн Э-ийн “Волва” загварын том оврын ачааны автомашин дээрх 26 тонн ачаа шатаж байсныг хоёр цаг 30 минут ажиллаж унтраасан байна.

Говь-Алтай аймгийн төвөөс баруун урд зүгт 200 км, Цээл сумын төв, Жаргалт багийн оршин суугч иргэн Ц-ийн дөрвөн ханатай гэр бүрэн шатжээ. Энэ тухай дуулага тавдугаар сарын 30-ны 15:00 цагийн үед Онцгой байдлын газарт бүртгэгдсэн байна.

Нийслэлийн Сонгинохайрхан дүүргийн 26 дугаар хороо, Мандал-Овоогийн 31 дүгээр гудамжинд байшин шатаж байна гэсэн дуудлага тавдугаар сарын 30-ны 16:00 цагт Онцгой байдлын газарт бүртгэгджээ. Тус дүүргийн Онцгой байдлын хэлтсийн Гал түймэр унтраах, аврах 26 дугаар ангийн алба хаагчид найман км замыг туулан 16:11 цагт очиж иргэн Э-ын 7х4 метрийн хэмжээтэй байшингийн дээвэр шатаж байсныг 25 минут ажиллаж унтраасан байна.

Categories
их-уншсан мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

н.Ариунжаргал: Ахуйн зориулалттай хөлдөөгч эмнэлгийн моргт аваачиж хүүхдийн цогцсыг хийсэн

2021 оны дөрөвдүгээр сарын 29-нөөс 30-нд шилжих шөнийн 04:20 цаг орчимд Ховд аймгийн Булган сумын нэгдсэн эмнэлэгт 34 настай Э 4.8 кг охин төрүүлээд төрөлтийн дараах цус алдалтын улмаас нас барсан. Харин нярай хоёр хоногийн дараа эндсэн харамсалтай хэрэг гарсан юм. Бид талийгаачийн эгч н.Ариунжаргалтай ярилцлаа.

-Юуны өмнө танай гэр бүлд гүн эмгэнэл илэрхийлж байна. Та яг юу болсон талаар ярихгүй юу?

-Бид бүхэнд ийм харамсалтай үйл явдал тохиолдсонд одоо ч итгэж өгөхгүй л байна. Хорвоо ертөнц хариуцлагагүй хүмүүсийн алдаанаас болж хөмрөх шиг л санагдаж байна. Тухайн өдөр буюу дөрөвдүгээр сарын 29-нд манай талийгаач дүү Ховд аймгийн Булган сумын нэгдсэн эмнэлэгт очиж үзүүлэхэд дөрөвдүгээр сарын 30-нд төрөх юм байна гэж хэлсэн байсан. Дүүгийн маань савны амсар гурван хуруу нээгдчихсэн байхад гурван өдөр “зүгээр” гээд явуулсан байсан. Тухайн өдөр ээж эмнэлэг рүү хамт очоод эмчээс нь дахин дахин лавлаж асуусан байгаа юм. “Эмч зүгээр, зүгээр. Ямар ч асуудалгүй төрчихнө” гэж хэлсэн байгаа. Ингээд гэртээ ирээд шөнийн 12 цаг өнгөрч байтал талийгаач дүү өвдөж эхэлсэн. Ээж, нөхөр нь, нөхрийнх нь дүү гээд манай гэрийнхэн төрөх бэлтгэлийг нь хангаад эмнэлэгт очсон байна лээ. Эмчээр нь Бямбажав, эх баригч эмчээр нь н.Оюунчимэг гэсэн хүмүүс ажиллаж, талийгаачийг хүлээж авсан. Үзлэгт оруулаад “Хүүхэд доошлоогүй байна. Даралт нь жаахан ихэдсэн, хавагнасан байна.

Бид энх төрүүлэх арга хэмжээгээ авчихна. Та тайван сууж байгаарай” гэж ээжид маань хэлсэн байгаа юм. Ингээд тэднийг гадаа хүлээж байх хооронд эмч нарыг нэг нэгээр нь дуудуулж нийт зургаан эмч гэрээс нь авчруулсан байна лээ.

-Тэр хооронд талийгаачийн бие муудсан юм уу?

-Манайханд талийгаач, эсвэл, нярайн алиных нь бие нь муудсаныг ерөөсөө хэлээгүй гэсэн. Нярайн сувилагч, цус сэлбэх эмч гээд шөнөжин айл айлын гэрийн хаалга нүдүүлж явуулсан. Энэ хооронд асрагч нь гарч ирэх үед биеийн байдлыг нь асуухаар гайгүй сайн гэсэн л хариулт өгөхөөс өөр юу ч хэлээгүй. Шөнөжин манай ар гэрийнхнийг шаардлагатай эмчийг авч ирүүлэхээр нааш цааш явуулж байгаагаас эрүүл мэндийн байгууллагынхан ямар ч хариуцлагагүй ажилладаг нь тодорхой харагдаж байгаа юм. Манайхныг нааш цааш явуулж цаг алдаж байхаар яаралтай үед дуудах, холбоо барих утас яагаад тэнд байдаггүй юм бэ. Шөнийн 01 цагаас үүрийн таван цаг хүртэл өчнөөн хугацаа алдаж байгаа шүү дээ.

-Та бүхэн хугацаа алдаж тусламж үзүүлснээс талийгаач амь насаа алдсан гэж үзэж байна уу?

-Тэгэлгүй яах вэ. Бид тэр зургаан хүний гэрийг нэг бүрчлэн мэдэхгүй. Тэр хооронд хугацаа алдах нь тодорхой шүү дээ. Ингээд ээж нь өнгөрсөн. Түүнээс хоёр хоногийн дараа нярай эндсэн байгаа. Нярайг төрүүлэх үедээ хүчээр татсан уу яасан. Хүн гэж хэлэхэд ч хэцүү нүд нь дээр доороо орчихсон, толгойн хэлбэр нь алдагдчихсан зэргээс харахад хүчээр татаж гаргасан болов уу гэж бид таамаглаж байгаа.

-Талийгаач ямар нэгэн архаг хууч өвчтэй байсан уу. Өмнө нь гурван хүүхэд төрүүлэхдээ хэр хүндрэлтэй төрж байсан бэ?

-Талийгаач ямар нэгэн архаг хууч өвчингүй байсан. Өмнө нь гурван удаа төрөхдөө бага зэрэг хүндрэлтэй төрж байсан боловч өөрөө төрсөн. Тиймээс манайхан удаа дараа эмч нараас асууж тодруулж, анхааруулсаар байсан. Уг нь дөрөвдүгээр сарын дундуур төрөх сүүлийн хугацаа нь гэж хэлж байсан ч хамгийн сүүлд үзүүлэхэд төрөх сүүлийн хугацаа нь дөрөвдүгээр сарын 30 байна. Тиймээс санаа зоволтгүй гэж хэлсэн байна лээ. Ийм учир битүүлэг зүйл гэж юу байхав дээ. Уг нь дөрөвдүгээр сарын 20-нд талийгаачийн нөхрийн төрсөн өдрөөр нь кесар хагалгаагаар төрүүлэх саналтай байгаагаа удаа дараа хэлсэн боловч “хийсвэр хагалгаа хийх шаардлага байхгүй. Өөрөөрөө төрөх бүрэн боломжтой” гэж эмч нь хэлсэн юм билээ. Эцэст нь эмчдээ итгэж өдий хүрснээр ээж нь төрөхийн хүндрэлээр нас барж, төрүүлсэн охин нь хоёр хоногийн дараа энэ хорвоог орхилоо. Одоо талийгаачийн нөхөр 5-9 насны хоёр хүү, охинтойгоо үлдэж дээшээ тэнгэр хол, доошоо газар хатуу гэгч болоод байна.

-Талийгаач цус алдаад цус сэлбэх гэсэн боловч нөөцөнд байсан цус хөлдүү байсан гэдэг үнэн үү?

-Үнэн. Шаардлагатай цусны нөөцийг гаргаж өгдөг эмчийг нь мөн л гэрээс нь очиж авч ирсэн. Гэтэл цусны нөөц нь хөлдүү байсан учраас тэнд байсан хүмүүсээс цусны донор болох хүн байгаад нэг сувилагчийн цусны бүлэг таарсан боловч харамсалтай нь хэтэрхий оройтсон байсан. Эмч нарын шаардлагатай гэсэн бүх хүнийг нь авч ирж байхад эцэст нь миний дүүгийн амийг аварч чадаагүйд гомдолтой байна. Жирэмсэн эх төрөх үед гэнэт хүндрэл гарахад бүхэл бүтэн сумын нэгдсэн эмнэлэг бэлэн байдлаа огтхон ч хангаагүй байна шүү дээ. Хүний алтан амь хором минутаар хэмжигддэг энэ үед ийм сэтгэлгүй байж болох юм уу.

-Талийгаачийн амь насыг аварч чадаагүй гэдгийг ар гэрийнхэнд нь хэзээ мэдэгдсэн юм бол?

-Хүмүүс бужигналдаад байхаар манайхан ээж нь юм уу, эсвэл хүүхдийн биеийн байдал эвгүйтсэн гэдгийг гадарласан байгаа юм. Миний ээж авч очсон цайгаа дотогш оруулсан байхад талийгаачид аяга цай ч уулгаагүй байна лээ. Талийгаач “Шингэн юм уумаар байна” гэсэн мессэж гар утсан дээрээ бичээд түүнийгээ явуулж ч чадаагүй байна лээ. /Уйлав/ Ээж минь ядахдаа “Намайг дуудаад охиндоо жаахан шингэн юм уулгачих” гээд хэлчихгүй яасан юм бол” гээд л уйлаад байгаа. Талийгаачийн нөхөр төрөх тасаг руу орох боломжгүй учраас шилэн хаалганы цаанаас харсан гэсэн. Тэр үед талийгаачийн гар нь унжчихсан байсан гэсэн. Тэгээд шууд хаалгыг нь өшиглөөд орсон байна лээ. Тэр үед л талийгаач амьсгал хурааж байсан юм билээ. Эмч нар нь аварч чадаагүй болохоор бидэнд мэдэгдээгүй юү. Эсвэл аврах боломжтой гэж бодоод байж байсан уу. Хэнтэй ч уулзуулаагүй. Нөхөр нь дотогш ороод “Та нар хүн алчихсан байна шүү дээ” гэж хэлсэн гэсэн. Түүнийг ороход талийгаач ямар ч цусгүй болчихсон цав цагаан болчихсон орон дээр хэвтэж байсан гэсэн. Энэ хооронд эмч нар хүүхэдтэй ноцолдоод байсан гэж ярьсан. Тухайн үед мэс заслын эмч уг нь байсан юм билээ. “ Хагалгаа хийх үү гэж асуухад “Ээж нь зүгээр, чи хүүхдийнхээ амь насыг авар” гэж эх баригч эмч нь хэлсэн гэсэн. Бид мэс заслын эмчээс энэ талаар асуухад “Би хагалгаа хийх үү гэж асуусан. Гэхдээ эх барих эмчийн урдуур орж эмчилгээ хийх ёсгүй” гэж хариулсан. Өөрөөр хэлбэл, эх барих эмчийн хариуцлагагүй үйлдлээс болж талийгаач амиа алдсан гэж бид бодож байна.

-Хүүхэд төрөөд биеийн байдал нь ямар байгаа талаар та нарт хэлсэн үү?

-Хүүхэд бүтэлттэй төрсөн учраас инкваторт хийсэн. Талийгаачийн ус гарснаас хойш удаж байж төрсөн учраас бүтэлттэй, сормуус нь хатчихсан, царай төрөх нь хэлбэргүй, нүд ам нь дээшээ доошоо болчихсон хүүхэд инкваторт байсан гэнэ лээ. Хүүхэд найдваргүй гэдгийг хэлсэн гэсэн.

-Тог тасарснаас үүдэн хүүхэд эндсэн гэх мэдээлэл байсан, энэ үнэн үү?

-Инкваторт хоёр хоног байх хугацаанд тог тасарсан гэсэн. Гэхдээ яг тог тасарснаас болж эндсэн эсэхийг хэлж мэдэхгүй байна. Мэдээж хүчилтөрөгчөөр амьсгалж байгаа учраас тог тасрах хооронд амьсгалахад хүндрэл үүссэн болов уу гэж бодож байна. Тог тасраагүй бол амьдрах боломжтой байсан ч юм билүү. Бидэнд өгсөн бүдэг бадаг мэдээллээр тог ирэх үед нярай амьд байсан гэж хэлсэн. Одоогийн байдлаар яг юунаас болж амьсгал хураасныг хэлээгүй. Шүүх шинжилгээний дүгнэлт хараахан гараагүй байна.

-Эх, хүүхдийг эх барьж авсан эмчээс асууж тодруулсан уу?

-Эх барьж авсан эмч нь өнөөдрийг болтол бидэнтэй уулзаагүй. Эх баригч эмч н.Мөнхнаран хувцсаа солиод л биднээс зугтаачихсан. н.Мөнхнаран эмч Ховд аймгийн Булган сумын нэгдсэн эмнэлгийн даргын эхнэр. Түүний нөхөр болох н.Батбаатар тус эмнэлгийн даргаар ажилладаг. Тус эмнэлэг ашиглалтад ороод хоёр жил болж байгаа. Аймгийн хэмжээний том эмнэлэг. Тоног төхөөрөмж, тохижилт сайтай. Ийм сайхан эмнэлгийн дотор нь мэдлэг, чадваргүй хүмүүс ажиллаж байгаад харамсалтай байна.

-Моргтой холбоотой асуудал нэлээд шүүмжлэл дагуулж байна. Та бүхэн гэрээсээ хөргөгч аваачиж нярайн цогцсыг хадгалсан юм уу?

-Ээж, охин хоёр хоёулаа моргт байсан. Талийгаач дүүгийн минь цогцсыг хоёр хоног моргт байлгахад ямар ч стандартын шаардлага хангахгүй, нарны гэрэл шууд тусдаг газар байршуулсан. Ингээд хоёр хоногийн дараа охин нь өнгөрөхөд морг асуудалтай учраас нярайн цогцсыг хийх хөргөгч хэрэгтэй гэж хэлсэн. Хүнсний хөрөгч байсан ч болно гэж хэлсэн. (уйлав) Бид энэ хорвоод мэндлээд хоёрхон хоноод бурхан болсон хүүхдийн цогцсыг яаж хэрэглэж байсан хөргөгчиндөө хийх юм бэ. Ахуйн зориулалттай шинэ хөлдөөгч 300 гаруй мянган төгрөгөөр худалдаж аваад эмнэлэгт аваачиж хүүхдийн цогцсыг хийсэн. Энэ бол XXI зуунд байж боломгүй эмгэнэлтэй дүр зураг. Ийм их уй гашуй, ийм их доромжлолыг дахин ямар ч хүн битгий мэдрээсэй гэж хүсч байна. Энэ бол манай улсын эрүүл мэндийн салбар ямар хэмжээнд байгаагийн бодит жишээ. Манай гэр бүл ийм зүйлийг биеэрээ туулж, нүдээрээ үзээгүй бол итгэхэд бэрх байх байлаа. Хөөрхөн охинтой болохоор орсон дүүгээ, хорвоод мэндлээд хоёр хоносон бяцхан хүүхдээ алдаад удаагүй байгаа биднээс цогцос хийх хөргөгч нэхэж байгаа нь хүний ёсонд байх үйлдэл мөн үү. (уйлав)

-Талийгаачийн хань болон гурван хүүхдэд нь асар хүнд цохилт болсон байх?

-Манай дүүгийн амьдралыг эрүүл мэндийн салбарын хариуцлагагүй, мэдлэггүй, чадваргүй хүмүүс зүгээр л хормын дотор хөмрөөд хаячихлаа. Дараа жил алдарт эхийн одонгоо аваад нижгэр цайллага хийнэ дээ хэмээн бид ямар их догдолж байсан билээ дээ. Хоёр хүү, хоёр охинтой болж тэгш дүүрэн амьдрах нь гэж итгэж байсан. Одоо дүүгийнхээ царайг эгцэлж харж чадахгүй байна. Юу болоод байгааг ойлгох ч сөхөөгүй ээжийгээ хайн бүртэлзэх бяцхан хүүхдүүдийг нь харахаар зүрх эмтэрч байна. Миний дүүгийн гал голомтыг харлуулж, гурван үрийнх нь элгийг хатаалаа. Байдал үнэхээр хүнд байсан юм бол манай дүүг эцсийн мөчид эхнэрийнх сүүлийн мөч хүртэл хажууд нь байлгачихгүй яасан юм бэ. Бидэнд маш хүнд байна.

-Эмнэлгийн байгууллагын удирдлагууд танай гэр бүлийнхэнтэй уулзсан уу?

-Уулзаагүй. Хүн хэлээрээ мал хөлөөрөө гэдэг дээ. “Бид хичээсэн боловч амь насыг нь аварч чадсангүй” гээд уучлалт гуйж болно доо. Гэтэл талийгаачийг бүтээж орхиод арын хаалгаар гараад зугтаачихсан. Манай ээж, дүү нар эмнэлгийн даргын өрөө, эх баригчийн өрөөний хаалгыг татахад цоожтой байсан гэнэ лээ. Шөнийн 01 цагт очоод үүрээр гэгээ ороход л өнгөрчихсөн шүү дээ. Тэр цагаас хойш бүтэн сар боллоо. Гэтэл одоо болтол холбоо бариагүйд гомдолтой байна. Дээсэн дөрөөн дээр дэнжигнэж байгаа эрдэнэт хүний алтан амь насыг аврахын тулд ажилладаг эмч, эмнэлгийн байгууллагын ажилчид хариуцлагатай байх ёстой. Нэгдсэн эмнэлгийн дарга болон эхнэрийг нь үүрэгт ажлаас нь чөлөөлсөн гэж байна лээ. Ажлаас нь чөлөөлөх нэг асуудал. Дахиж ийм хариуцлагагүй хүнийг эмчлэх эрхийг нь хасах хэрэгтэй. Дараа дахин хэн нэгний амь нас, эрүүл мэнд, гэр бүлийг хохироохгүй гэсэн баталгаа байхгүй шүү дээ. Бид шүүх шинжилгээний хариу эрүүл мэндийн байгууллагын талд гарах юм бол хөлөө хүрэх газар хүртэл явах болно.

П.БАТЗАЯА

Categories
их-уншсан мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Монгол Улсын хөдөлмөрийн баатар Д.Бараадууз: Мод гэдэг намайг мандуулж, шагнадаг ачтан

Ерөнхийлөгчийн зарлигаар Хөдөлмөрийн баатар цол хүртсэн, “Ойн хишиг” төвийн захирал, Байгаль орчны гавьяат ажилтан Дэмчигийн Бараадуузтай ярилцлаа.

-Танд баяр хүргэе. “Нүдээ олсон шагнал” гэж хүмүүс ярьж байна. Та Хөдөлмөрийн баатар болтлоо хэдэн мод тарив?

-13 аймаг, зургаан дүүргийн нутагт миний тарьц, суулгац ургаж байгаа. Нийтдээ 400 гаруй мянган мод байгаа юм. “Ногоон хэрэм” төсөлд гэхэд Өмнөговийн төвд 28 мянган мод надаас авч тарьсан юм. Миний байгаа Ханхонгор сумын нутаг Багабулаг гэдэг газар мод үржүүлгийн газар маань бий. Энд бас 20-30 мянган тарьц, суулгац лавтай бий. Эндээ 16 га газрыг л модтой болгох гээд оролдоод байгаа юм. Байгаль орчны гавьяат ажилтан гэдэг шагнал авчихаад, өртэй юм шиг санагдаад, найман га газар хашиж, мод тарьсан юм. Тэр нь жижигхэн, хөлд орж байгаа хүүхэд шиг долоо, найман мянган мод байгаа юм. Тэрнийгээ усалж тордоод явдаг. Миний цэрэг байсан найз маань надад үнэ төлбөргүйгээр худаг гаргаж тусалдаг юм. Манай мод очсон газраа сайн ургадаг бололтой. Улаанбаатараас зүүн тийш бүх аймгуудад манай мод ургаж байгаа л даа. Усалгааны өртгөөр нь хамгийн хямдаар тарьц, суулгац нийлүүлдэг.


-Говьд мод тарихаар бороо татдаг болсон гэдэг үнэн үү?

-Аймгийн төвд “Ногоон хэрэм” төсөл гэж БОЯ-наас Солонгосын хөрөнгө оруулалттай том төсөл хэрэгжсэн. Энэ төслийн хүрээнд 500 га газар ойжуулсан юм. Мод тарьснаас хойш ган болоогүй. Үүл гарвал энэ дээр ирж хуримтлагдаад, бороо ороод байдаг юм л даа. Эрдэмтэд 100 га газрын ой хур тунадас татах чадвартай гэж тогтоосон байдаг.

Үнэндээ их халж байна шүү дээ. Ингэж халж байхад манай талбайд хайсан ой дотор хүйт оргиод, жин цохимоор юм шиг сэрүү татаж байдаг юм шүү дээ. Ойгоос сэрүүн агаар дээшээ цацраад, дээгүүр нь гарсан үүл тэндээ хуримтлагдаад, борооны дусал болж орж байгаа үзэгдэл гэж судлаачид тайлбарладаг юм л даа. Манай аймаг таримал ойгоороо улсад дээгүүр байрт ордог юм гэнэ. Хамгийн их цөлжиж байгаа газар Өмнөговь аймаг шүү дээ. Үе үеийн аймаг, сумдын удирдлагууд мод тарих юмсан гэж мэрийж ирсэн. Өмнөговь аймгийн ИТХ нэг сайн журам гаргасан юм. Мод тарьсан хүн бүрт мөнгө өгдөг. Эхний жилд мод тарихад мод тутам мянган төгрөг, хоёр дахь жилд нь 1500 төгрөг, гурав дахь жилдээ ургуулсан бол 2000 төгрөг гээд нэг модыг Өмнөговьд 4500 төгрөгөөр ургуулж байгаа юм. Ийм болзолтой болоод арав гаруй жил болсон. Хүмүүс хувиараа мод тариад, намар Байгаль орчны албаны мэргэжлийн улсууд явж тоолж үзээд, шагналыг нь өгдөг. Өмнөговь аймгийн Хүрмэн суманд Мүнсэл гэдэг малчин залуу нэг га газар мод тариад, ёстой гоё болгосон байна лээ. Хүрмэн Батмөнх даян хааны төрсөн нутаг л даа. Өмнөговиор явбал хаа сайгүй л улсууд мод тариад, мянга, 2000 мод тарьсан улсууд зөндөө бий. Одоо бол аав, ээжийнхээ дурсгалд мод тарья ч гэж байх шиг. Тариачид ногоочид нөмөр бодож мод их тарьж байна.

-Та ерээд оны эхээр мод тарьж эхэлсэн юм билээ. Анхны модоо ямар шалтгаанаар тарьж байсан бэ?

-Би 1992 оноос эхэлж мод тарьсан хүн. Тэгэхэд би дарга байлаа. 52 хүрчихсэн. Манай үеийнхнийг бүгдийг ажлаас нь халаад эхлэхэд би бодохгүй юу. Надаас илүү эрдэм чадалтай, сайн дарга нарыг ажлаас нь халж байгаа юм чинь хэнд ч гай болохгүй өөрөө өргөдлөө өгөөд гаръя гэж шийдсэн юм. Хагас сайн өдөр өргөдөл бичээд, нэг дэх өдөр захирамж гараад, ажлаа хүлээлгэж өгөөд явсан. Тэгээд 1992 оны хавраас эхлээд, хөдөө гарч, ногоо тарьсан юм. Ногоо тарьж эхлэхэд говийн их шуурга тавиад, талд ногоо тарих боломж муу юм билээ. Ялангуяа, байцаа, манжин их хэцүү. Навчийг нь салхи хугалж хаяад болдоггүй. Тарьсан ногоогоо нөмөрлөж, мод тарихгүй бол болохгүй юм байна гээд амьдралын шаардлагаар мод тарьсан. Хайлаасны үрээр зургаан эгнээ мод тарьсан. Дөрвөлжилж тарьсан модон дунд байцаа, манжингаа тарихаар огт салхи орж ирэхгүй болдог. Түүндээ урамшаад мод тарьж эхэлсэн. Мод тарих талаар номноос олж, уншаад, мод үржүүлгийн газар байгуулсан даа. Хайлаасны үр тарьсан. Тэгж байтал “Ногоон хэрэм” гээд сайхан төсөл яригдаад эхэлсэн. “Ногоон хэрэм” төслийн анхны модыг Ц.Элбэгдорж гуай ирж тарьсан юм шүү дээ. Ерөнхий сайд ирж мод тарихаар болсон чинь ногоон мод байдаггүй. Геоэкологийн хүрээлэнгийн захирал Ж.Цогтбаатар гэж хүн байсан юм. Ж.Цогтбаатар гуай мод тарих бэлтгэл хангуулахаар ирээд, ногоон мод хайгаад манайд ирж таарсан юм. Манай мод эрт ногоордог юм л даа. Тэгээд Ерөнхий сайдын тарих модыг манайхаас авсан юм. Намайг 50 мод аваачиж өг гэхээр нь би хүн гуйгаад, модоо аваад очихгүй юу. Ерөнхий сайд анхны нов ногоон мод тариад баяртай байсан л даа. “Мод тарих ажлаа битгий орхиорой, мод тарихад дэмжлэг туслалцаа үзүүлэхийг бодоорой” гэж надад хэлсэн юм. Төрийнхөө Ерөнхий сайдыг үүрэг өгч байхад яаж үгүй гэх вэ. Чадах чинээгээрээ нэмж тарьсаар, овоо юм болчихгүй юу.

-Тэр үед мод тарьсан газрыг иргэнд өмчлүүлнэ гэж байсан бил үү?

-ХААЯ манайд булгийн адагт малын тэжээл, төмс, хүнсний ногоо тарь гэж тохижуулж өгсөн юм. 40 хувийг нь би өөрөө гаргаж, цөөрөм байгуулсан юм. Нэлээд том цөөрөм байгуулсан л даа. Ногоо тарьж, хэдэн жилийн дараа говийн бүсийн аварга тариаланч болж байлаа. Тэр бол ногоо, малын тэжээлийн ургамлын төсөл байсан л даа. Жилдээ манайхаас арван хэдэн портер өвс, олон мянган модноос гахай гэж нэрлэдэг 30-аад хүүдий навч гардаг. Тэр навчаар хавийн улс малаа тэжээгээд, 400-гаад тонн ногоо авч зах зээлд нийлүүлсэн удаатай. Одоо 83-тай, нас өндөр болоод ирэхээр гар хөдөлмөр шаардсан их ажил амжуулахад түвэгтэй. Одоо жимс тарьдаг. Алим, үхрийн нүд, чацаргана, мойл, бөөрөлзгөнө тарьдаг. Намартаа тонн шахуу алим хураадаг юм.

-Алимаа хаана нийлүүлдэг вэ?

-Аймгийн төвд нийлүүлнэ. Миний тарьсан юм амархан алга болдог.

-Хүүхдүүд чинь таны баянбүрдэд ажилладаг уу?

-Би гурван хүүхэдтэй. Хүүхдүүд маань “Таван төгрөг илүү гарвал энэ муу хашаандаа нэмэрлэнэ” гэдэг. Бизнес хийдэг хүү маань 13 сая төгрөгөөр хашаа авч татаж өгсөн шүү дээ. Том хүү маань зун ирэхээрээ мод сөөг засч янзлаад, нэмж тариад нэг сар шахуу ажиллаж байгаад буцдаг. Нэг ач маань бүх модоо торддог. Ах дүү, садангийн улсууд ч тусалдаг. Ноднин чацарганаа хурааж авч чаддаггүй. Ханхонгорын багш нар ирж, чацаргана хурааж аваад явсан. Энэ жил тэд модыг маань арчилж тордож тусална гэж захиалга өгөөд байгаа. Хүмүүсийн тусламжаар л явдаг даа.

-Д.Бараадууз гэдэг нэр ямар учиртай билээ?

-Санскрит үг. Цагаан лянхуа гэдэг том судар байдаг. Тэр сударт Амин гавьяат Бараадууз гэдэг бурхны тухай гардаг. 23 бурхны тухай бичсэн ном л доо. Тэдний нэг нь ийм нэртэй. Яг махчилж орчуулбал “Ачаа үүрэгч” гэсэн үг. Нэг их бяртай амьтан байх юм байлгүй. “Ялгуулсан үүрэгч” гэж орчуулдаг юм билээ.

-Та амьтай болгонд туслах ганц арга нь мод тарих гэж хэлсэн байна лээ. Монголчууд мод тарьж чаддаггүй гэж ярьдаг хүмүүс ч байдаг. Та үүнд ямар хариу хэлэх вэ?

-Монгол хүн мод тарьж чадахгүй гэж дэмий юм ярьдаг нөхдийн ам руу нь алгадчихмаар байгаа юм. Мод ургадаггүй газар гэж байхгүй. Говьд мод ургаж байхад хангайн шар тос шиг сайхан хөрсөнд яахаараа ургадаггүй юм. Тийм зөрүүд мод гэж байхгүй шүү дээ. Мод бол ерөөсөө бурхан байхгүй юу. Бурхны номд эх болсон зургаан зүйл хамаг амьтан амар амгалан байх болтугай гэсэн залбирал байдаг. Эх болсон зургаан зүйлд зургууланд нь тус болж чаддаг зүйл мод байхгүй юу. Хөх тэнгэрт хүчилтөрөгч илгээнэ. Хөрст дэлхийд шим бордоо илгээнэ. Хөвөлзөн мяралзах эх далайд усан дусал нэмэрлэнэ. Бие гүйцсэн том модны ёзоорт таван тонн ус хадгалагдаж байдаг гэдэг. Амьтанд хоол, бусад ургамалдаа нөмөр, хүнд байр, түлш болж байгаа биз дээ.

-Ерээд онд хүн болгон ганзагын наймаа хийж байсан үе. Мод тарих тухай олон хүн бодоогүй байх л даа?

-Би бол наймаа хийгээд явахгүй юм байна гэдгээ сүрхий мэдсэн юм. Нэг удаа зах дээр ээжийнхээ хийж өгсөн цоо шинэ хурган дотортой, торгон дээлийг 300 төгрөгөөр өгье гэхэд бүтэн өдөр зогсоод, нэг ч хүн авъя гээгүй шүү дээ. Тийм учраас би бол наймааны одгүй хүн юм байна гэж ойлгосон. Тэгээд бурхантай адилхан мод тарья гэж шийдээд, мод тарих ажлаа хийсэн хүн. Мод тарьдаггүй байсан бол би “Өдрийн сонин”-д бичигдэх үү, мод гэдэг намайг мандуулж, шагнадаг ачтан. Үнэн хэрэгтээ Ханхонгор сумын Багабулаг гэдэг газар маань надад одон зүүгээд өгчихлөө шүү дээ. Тэндээс олон мянган мод ургаж гарсан. Би өдөр болгон рашаан ууж, хүчилтөрөгчөөр амьсгалж, марлайчихаад явж байгаа хүн. Хараал хэлээгүй гучин жил болж байгаа. Энд байхад уурлах, хараал хэлэх хэрэгцээ гарсангүй. Дандаа баяртай явдаг хүн шүү дээ. Мод сайхан ургаж байна, цэцэг жимс сайхан ургаж байна. Манай хонхорт ургасан төмс хүртэл бусдаас амттай, сонгино илүү аагтай байдаг юм. Хортон шавьж байхгүй. Өнгө өнгийн шувуу шулганаад, зарим нь миний толгой дээр ирээд суудаг юм шүү дээ. Байгаль дотроо явахад их гоё л доо.

Categories
их-уншсан мэдээ туслах-ангилал цаг-үе

Энэтхэгийн тэргүүн баячууд эх орноосоо зугтан, хувийн онгоцоор Лондонд газарджээ

Jet set review: Global 6000 with VistaJet - Corporate Jet Investor

Энэтхэгийн хамгийн их хөрөнгөтэй, халдвар авсан эсэх нь тодорхойгүй толгой баячуудыг тээвэрлэсэн хувийн найман онгоц өнгөрсөн шөнө Лондонд газарджээ.

Өдгөө Энэтхэг улс Нэгдсэн Вант улсын цар тахалд хамгийн хүнд өртсөн орнуудын улаан жагсаалтад багтсан тул энэтхэгчүүдэд Их Британийн хил хаалттай юм. Мөн Энэтхэгээс эх орондоо ирсэн британичууд засгийн газрын зааж өгсөн зочид буудлуудад дор хаяж 10 хоног тусгаарлагдаж байгаа билээ. Харин Нэгдсэн Вант улсын иргэншилгүй, сүүлийн 10 хоногт Энэтхэгт байсан аль ч орны хүмүүс тус улсад нэвтрэх хориотой аж. Гэвч Ерөнхий сайд Борис Жонсон өөрийнхөө мэдэгдлийг зөрчин дараа долоо хоногт зайлшгүй шаардлагаар Энэтхэгт айлчлахаар төлөвлөсөн юм.

Толгой баячуудыг авахаар Дубай хотоос хөөрсөн vistajet Bombardier Global 6000 тансаг зэрэглэлийн сүүлийн онгоц Мумбай хотод хязгаарлалт эхлэхээс ердөө 44 минутын өмнө амжиж буусан байна.

Ийнхүү баячууд эх орноосоо зуртаж байгаагийн учир нь сүүлийн өдрүүдэд Энэтхэгт цар тахлын хоёр дахь үе эхлэн халдвар эрс нэмэгдэж, нас барагсдын тоо ч хурдтай нэмэгдсээр байна. Тухайлбал, нэг хоногийн дотор нийт 332730 халдварын тохиолдол бүртгэгдэж, 2263 хүн нас баржээ.

Улмаар эмнэлгүүдийн багтаамж дүүрч, хүмүүс эмнэлгийн тусламж авч чадалгүй үүдэнд нь нас барцгааж, тэр байтугай чандарлах газруудын үүдэнд талийгаачдын цогцос овоорч, зарим тохиолдолд машины зогсоол дээр чандарлах үйл ажиллагаа явуулж байгаа гэнэ.

Халдварын тоо эрс нэмэгдэж байхад хөл хорио тогтоосонгүй хэмээн олон хүн Ерөнхий Сайд Нарендра Модиг шүүмжилж байгаа ч эрх баригчдын зүгээс өмнөх удаагийн хөл хорио амжилтгүй болсноос болж дахин хөл хорих бодолгүй байгаа бололтой.

Categories
их-уншсан мэдээ онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Хонгил үүссэн түүх ба яргын хэрэг

ЗГХЭГ-ын дарга Ц.Нямдоржийн бичсэн “Хонгил үүссэн түүх ба яргын хэрэг” хэмээх нийтлэл Өдрийн сонинд гарчээ. Тэрээр Улсын их хурлын гишүүнээр 28 жил буюу 7 удаа сонгогдсон, Хуульзүйн сайдаар ч олон жил ажилласан Монголын туршлагатай улстөрчдийн нэг билээ. Ц.Нямдорж энэ удаад олон хүний анхаарлыг татдаг сэдвийг ийн хөнджээ.

Монгол Улсын иргэн Т.Чимгээ, Б.Содномдаржаа нарт “захиалгаар С.Зоригийг алсан” гэж ял шийтгэл оногдуулснаас хойш 5 жил 7 сарын хугацаа өнгөрлөө. Эрүүдэн шүүж хууль бус ял тулгасан энэ хэрэгт АТГ, ТЕГ, ЦЕГ, ШШГЕГ, нийслэлийн болон Улсын ерөнхий прокурор, гурван шатны шүүх гээд Монголын хуулийн бүх байгууллага, тэдгээрийн гол удирдлагууд оролцож, тэд санал нэгтэйгээр дээрээс өгсөн даалгаврыг гүйцэтгэсэн. Энэ хэргийн анхан шатны шүүх хурлын шийдвэр 2016 оны 12 дугаар сарын 21-нд, Давж заалдах шатны шүүхийн шийдвэр 2017 оны 3 дугаар сарын 14-нд, Дээд шүүхийн шийдвэр 2017 оны 8 дугаар сарын 2-нд тус тус гарсан. Өөрөөр хэлбэл, Ц.Элбэгдорж Ерөнхийлөгч байхад бүх шатны шүүх шийдвэрээ гаргасан гэсэн үг. Хүн мөчилж алан цаазаар авах ял шийтгүүлсэн Ц.Амгаланбаатар 2013 оны 7 дугаар сард “С.Зоригийг би алсан” гэдэг мэдээлэл Говьсүмбэр дэх хорих ангийн даргад бичиж, Улсын ерөнхий прокурорын орлогч Г.Эрдэнэбат, Авлигатай тэмцэх газрын дэд даргаар ажиллаж байсан Батын Хурц нарын удирдлага дор Тагнуулын ерөнхий газрын ажилтан Ж.Мөнхбал, С.Баяраа нар энэ зохиолыг гардан бичсэнээр эмгэнэл эхэлнэ.

Ялтан Ц.Амгаланбаатар гэж хэн байв: С.Зоригийг алагдах үед 16 настай байсан, бага байхдаа иргэн Гаравсүрэнд үрчлэгдэж, түүний ээж Цэвэлмаагийн дэргэд өссөн, 4 дүгээр ангийн боловсролтой нэгэн. Гэр нь Б.Содномдаржаагийн аав, ээжтэй хамар хашаанд байдаг тул Б.Содномдаржаа түүнийг хааяа хадланд дагуулж явна. Т.Чимгээгийн нөхөр С.Бямбасүрэнгийн ээж Сэсэрмаа, Ц.Амгаланбаатарыг өргөж авсан Цэвэлмаа, энэ хэрэгт 10 сар хоригдсон А.Ганхуягийн ээж Сэржмядаг нар эгч дүүс, бүгдээрээ Гомбо гэдэг овогтой. Өөрөөр хэлбэл, Б.Содномдаржаа, Т.Чимгээ, А.Ганхуяг нарыг Ц.Амгаланбаатар багаасаа танина. Хожим нь Ц.Амгаланбаатар таньдаг байсан гэдэг нэг л шалгуураар С.Зоригийг тэд алсан хэрэгтэн болж шоронд тарчилна. Ц.Амгаланбаатар багаасаа зожиг, хашаанаасаа бараг гарахгүй танил багатай нэгэн. 2007 оны үед тэр эхлээд хүчингийн хэрэгт холбогдож, мөрдөнд хоригдож байхад таксины жолооч мөчилж алсан хэрэг нь илэрч, энэ хэргийг Ц.Амгаланбаатар үйлдсэн болох нь тогтоогдож шүүхээс дээд хэмжээний ял авна. Тэгэхдээ зүгээр ял аваагүй. Эхлээд өөрийн багын найз, нэг гудамжинд зэргэлдээ хашаанд амьдардаг Шнок хочит Эрдэнэбаяр энэ хэргийг үйлдсэн гэж гүтгэн бараг 5 сар шоронд хориулсны дараа энэ хэргийг Ц.Амгаланбаатар өөрөө үйлдсэн болох нь нотлогдож ял авсан. Ц.Амгаланбаатар энэ хэрэгт мөрдөгдөж байхдаа 2007 онд Эрдэнэтэд гэртээ хутгалуулж нас барсан Ганбатыг “би алсан” хэмээн мэдэгдэж, сайн хоол өгч зугаацуулбал хэргийн талаар мэдүүлэг өгнө хэмээн тулгасан ч худал мэдүүлсэн нь нотлогдсон тул хэрэгсэхгүй болгосон. Тэрээр ял эдэлж байхдаа өргөж авсан ээж Цэвэлмаатайгаа уулзахын тулд Архангай аймгийн Цэнхэр суманд 2003-2004 оны үед гурван хүн сэжигтэйгээр нас барсан хэргийг “би үйлдсэн” хэмээн мэдүүлсэн тул 2013 онд Улсын мөрдөн байцаах газраас ажлын хэсэг гарч газар дээр нь цөөнгүй хоног ажиллаж хууртсан. Энэхүү ээлжит хэрэг хүлээлт нь бүтэлгүйтсэн тул буцаж явахдаа “тэгвэл би С.Зоригийн хэргийг хүлээчих үү” гэж цагдаагийнханд үг алдсан гэдэг. Ингэж тэр С.Зоригийг алсан хэргийг өөр дээрээ авсан. Энэ хэргийг хүлээх явцдаа 2007 онд Отгонбаатарыг гэр бүл, үр хүүхэдтэй нь (4 хүн) шатааж алсан гэж хэрэг хүлээсэн. Ингэж ганцхан жилийн дотор тэрбээр 8 хүний амь хохироосон хэрэг хүлээсэн. Төв аймгийн Мааньтад үндсэн ялаа эдэлж байсан Ц.Амгаланбаатарыг 2013 оны 7 дугаар сард гэнэт Говьсүмбэр аймгийн хориход шилжүүлсний дараа тэрээр С.Зоригийг алсан тухай өргөдөл гаргаж, үүний дараахан Тагнуулын ерөнхий газраас Ж.Мөнхгал, С.Баяраа гэх хүмүүс очиж түүнтэй уулзсан. Ц.Амгаланбаатар үүний дараа “хоёр сайхан ахтай болсон тухайгаа” өргөж авсан эх Гаравсүрэндээ мэдээлсэн байдаг. Тун удалгүй тагнуулынхан Ц.Амгаланбаатарыг нийслэлд авч ирж хүүхдийн хориход тусгай өрөө бэлтгэж, хоол унд, хувцас хунараар тордон таалагдах мэдүүлэг өгвөл гадуур зугаацуулан шагнаж, таалагдахгүй мэдүүлэг өгч өмнөхөөсөө буцвал хоолыг нь хасаж нөхцөл чангаруулна. Тагнуулынхан Ц.Амгаланбаатартай ингэж зууралдаж, түүнд зохиолоо нутагшуулж байх үед АТГ-ынхан 2014 оны 2 дугаар сараас Т.Чимгээ, Б.Содномдаржаа нар дээр гүйцэтгэх ажиллагаа явуулна. АТГ-ын гүйцэтгэх ажилтан “Сайнбилэг”-ийг Т.Чимгээтэй танилцуулж, тэд хувийн харилцаатай болно. Эрдэнэт, Улаанбаатарт хааяа уулзана. Тэр үед нь бичлэг хийнэ. Нэг удаа Т.Чимгээг Улаанбаатарт ирүүлж, буудалд үлдээгээд Сайнбилэг гарч нэлээд удна. Энэ хооронд гэнэт утас нь дуугарахад цаанаас нь Ц.Амгаланбаатар шоронгоос ярьж, “С.Зоригийг алсан хэргээ хүлээ” гэж баахан дарамтална. Үүний дараа “Сайнбилэг” орж ирэхэд, Т.Чимгээ “шоронгийн хоригдол хэргээ хүлээ гэж ярьж дарамталлаа” гэж үнэнээ хэлэхэд би зохицуулж өгье гээд дагуулж хорих анги дээр очно. Ингээд 2014 оны 6 дугаар сарын 14-нд Т.Чимгээг Ц.Амгаланбаатар дээр оруулж гаднаас нь хаалгыг түгжинэ. Ц.Амгаланбаатар нь “Бат-Үүл явуулсан уу, хэргээ хүлээ” гэж баахан дарамталж, энэ үеэр Ж.Мөнхгал, С.Баяраа нар хар масктай өрөөнд орж ирнэ. Ийнхүү 2 цаг дарамталсны дараа “Сайнбилэг” нь Т.Чимгээг Тэрэлжид аваачиж хэрхэн бичлэг хийж, хурууны хээ авсан нь олон нийтэд ил болсон. 2014 оноос Б.Содномдаржаа, Т.Чимгээ нар луу “С.Зоригийг алсан хэргээ хүлээ” гэсэн баахан мессэжүүд явуулна. Б.Содномдаржаад 262, Т.Чимгээд 23 орчим мессэж бичсэн. Энэ мессэжүүдийг Ц.Амгаланбаатар биш, тагнуулынхан Тэгшбаяр гэдэг нэрээр нууцалсан утсаар бичээд хожим нь уг утсыг устгана. Ц.Амгаланбаатар 4 дүгээр анги төгссөн, латин үсэг мэдэхгүй. Бүх мессэж нь латинаар үг, үсгийн алдаагүй бичигдсэн байдаг.

БОЛОВСОН ХҮЧНИЙ ТОМИЛГОО

Зохиомол хэргийн боловсруулалт ид хийгдэж байх үед 2014 оны 11 дүгээр сарын 5-нд Н.Алтанхуягийн Засгийн газар огцорч, 6 жилийн хугацаатай 2011 онд Ерөнхий прокуророор томилогдсон Д.Дорлигжав Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газарт Хууль зүйн сайдаар томилогдоно. Д.Дорлигжав Улсын ерөнхий прокурор байх үед 2014 оны 1 дүгээр сарын 9-нд УИХ-ын олонхын бүлгийн Ш.Түвдэндорж, цөөнхийн бүлгийн Д.Хаянхярваа тэргүүтэй гишүүд Прокурорын мөрдөн байцаах албыг татан буулгах хуулийн төсөл өргөн барьж, энэ хууль 2014 оны 1 дүгээр сарын 24-нд гэрлийн хурдаар батлагдаж, уг албыг орон тоо, төсөвтэй нь АТГ-т шилжүүлсэн ба энэ ажлыг Б.Хурц дээрх гишүүдийг ятган санаачлуулж тэр албанд ажиллаж байсан О.Бархасбадь, Бямбажав нар Т.Чимгээ нарт холбогдох хэрэгт мөрдөн байцаалт явуулж шүүхэд шилжүүлсэн. С.Зоригийн амь хохироосон хэрэгт АТГ-аас Эрдэнэтэд хууль бус гүйцэтгэх ажиллагаа явуулж байсан нь Д.Дорлигжавт баригдаж, УЕПГ-т нэгэн маргаан гарсны дараа болсон үйл явдал энэ. Нууц ажиллагаанд нь саад болсон Ерөнхий прокурорыг дэвшүүлэн зайлуулах, Прокурорын мөрдөн байцаах албыг татан буулгах энэхүү операцийг Б.Хурц зохион байгуулж, түүний тухай цуглуулсан материалыг Р.Чингэс шалгасан баримт бий. Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газар 2014 оны 11 дүгээр сарын 21-нд байгуулагдсаны дараа 2014 оны 11 дүгээр сарын 26-нд Б.Хурц ТЕГ-ын даргаар, Р.Чингэс ЦЕГ-ын даргаар, Б.Билэгт ШШГЕГ-ын даргаар томилогдож, тун удалгүй АТГ-ын дарга Н.Ганболд гэнэт халагдах өргөдлөө өгч, 2015 оны 2 дугаар сарын 15-нд Улсын ерөнхий прокуророор М.Энх-Амгалан томилогдоно. Ийнхүү тагнах, мөрдөх, хянах, хорих бүх байгууллагын гэнэтийн шинэ томилгоо хийгдсэнээс хойш Т.Чимгээ, Б.Содномдаржаа нар дээр хийгдэж байсан гүйцэтгэх ажиллагаа илт идэвхжиж, 2015 оны 3 дугаар сард АТГ-ын ажилтан Амартүвшин Эрдэнэтэд очиж Б.Содномдаржааг олж гудамжинд өдөж зодоон үүсгэж, 3 дугаар сарын 28-нд Эрдэнэтийн цагдаа Б.Содномдаржаад эрүү үүсгэж, үүнээс 2 сарын дараа 5 дугаар сарын 13-нд Т.Чимгээг эмнэлэгт хэвтэж байхад түүний хашаанд хүний цогцос аваачиж хаяна. Ингэж АТГ болон тагнуулынхан Т.Чимгээ, Б.Содномдаржаа болон тэдний гэр бүл, хамаатан садныхан дээр бараг хоёр жил гүйцэтгэх ажиллагаа явуулсны эцэст 2015 оны 8 дугаар сарын 31-ний өдөр тэднийг сүр дуулиантай нэгжиж баривчилснаар зохиолын эхний хэсэг дуусна. Яг энэ өдөр буюу 2015 оны 8 дугаар сарын 31-нд дээр нэр дурдсан А.Ганхуягийг мөн баривчилж, Төв аймгийн мөрдөнд хорино. Ингэж садан төрлийн холбоотой гурван хүн “С.Зоригийг алсан” хэрэгт холбогдоно.

ШОРОН ДОТОРХ ЯРГАЛАЛ

Б.Хурц ТЕГ-ын дарга, Б.Билэгт ШШГЕГ-ын даргаар томилогдсоны дараа нэгэн хачирхалтай томилгоо хийгдэв. ТЕГ-ын ахлах дэслэгч цолтой, Шихихутуг сургууль төгссөн Үржнээгийн (Хурцын эхнэртэй овог нэгтэй) Отгонбаяр 2015 оны 1 дүгээр сарын 29-нд ШШГЕГ-ын Гүйцэтгэх (тагнах) хэлтсийн дарга болж, олон цол алгасаж дэд хурандаа болов. Шинээр ажил авч, цол нэмсэн Ү.Отгонбаяр ТЕГ-ын шууд удирдлага дор (ШШГЕГ-ын дарга Билэгт нь ТЕГ мэдэж байгаа гээд энэ асуудалд огт ойртдоггүй байсан гэдэг) Төв аймгийн мөрдөнгийн 2000 оноос хойш ашиглагддаггүй байсан подвальд засвар хийлгэж, 5-6 хүн хорих өрөөнүүд бэлтгэж, тэнд бичлэг хийх тоног төхөөрөмж суурилуулж, хоёр давхарт нь подвальд зассан өрөөнүүдийг хянаж байх тусгай төхөөрөмж суурилуулсан. Гол үүрэг гүйцэтгэх албан тушаалтнуудыг томилж, ийнхүү яргалал үйлдэх газраа бэлтгэж дуусмагц 2015 оны 8 дугаар сарын 31-ний өдөр Т.Чимгээ, Б.Содномдаржаа нарыг хар масктай өвч зэвсэглэсэн тусгай албаныхан баривчилж, нууцаар Төв аймгийн мөрдөнд хорьсон, ар гэрийнхэн нь цөөнгүй хоног хөөцөлдсөн боловч эхний үед хаана хорьсныг хэлэхгүй байсан гэдэг. Ийнхүү цагдан хорьсон маргааш нь ялтан Ц.Амгаланбаатар, хүн амины хэрэгт 15 жилийн хорих ял шийтгүүлсэн ялтан Б.Итгэлтөгс, хянагч О.Бямбажав нарыг Б.Содномдаржаа дээр оруулж, С.Зоригийг алсан хэргийг хүлээлгэх гэж 6 хоног нойр хоолгүй яргалуулсан, энэ тухай бичлэг олон нийтэд нэгэнт ил болсон. Ц.Амгаланбаатар нь “хэрэг хүлээ” гэж зодож жанчин дарамтлах, Б.Итгэлтөгс нь “хамаатан садангууд (Т.Чимгээ, Ц.Амгаланбаатар, А.Ганхуяг нар садан төрлийн холбоотой гэдгийг Б.Итгэлтөгс мэдэх ямар ч үндэсгүй, үүнийг тагнуулынхан зааж өгсөн) нийлчихээд чамайг гүтгэж байгаа учраас Амгаланбаатарын хэлснээр хэргээ хүлээ, хариу гүтгэ тэгвэл хөнгөн ял өгнө” хэмээн ухуулж сэнхрүүлэх, Б.Содномдаржаа эсэргүүцэл үзүүлбэл “номхруулах” хөдөлмөрийн хуваарьтайгаар уг яргалах ажиллагаанд оролцсон. 2015 оны 9 дүгээр сарын 1-нд Б.Содномдаржаа дээр оруулсан Ц.Амгаланбаатарыг 6 хоногийн дараа тэндээс гаргаж, Б.Итгэлтөгс нь ятгах ажлаа үргэлжлүүлэхээр үлдсэн. Ийнхүү бүтэн 6 хоног бараг 150 орчим цаг яргалуулсны эцэст Б.Содномдаржаа нэг удаа өмгөөлөгчгүй мэдүүлэг өгөхдөө “Амгаланбаатарын дарамталж, Б.Итгэлтөгсийн ятгасны” дагуу хэрэг үйлдсэн гэж зөвшөөрсөн мэдүүлэг (2015 оны 9 дүгээр сарын 18-нд) өгсөн боловч дараагийн мэдүүлэгт үүнээсээ буцаж, хэрэг шийдвэрлэгдэж дуусах хүртэл энэ мэдүүлгээсээ буцаагүй. Ийнхүү яргалж байхдаа уух ус, эсхүл хоолонд нь сэтгэцэд нөлөөт бодис өгч бие нь муудсан тул олон хоног зөвхөн 00-д орохдоо ус ууж байсан гэж Б.Содномдаржаа ярьдаг бөгөөд энэ нь үндэслэлтэй байх магадлал өндөр. Учир нь Б.Хурц нарын дөрвөн хүн иргэн Д.Энхбатыг 4 улс дамжуулан хулгайлж ирэхдээ түүнд мансууруулах бодис тарьсан, Т.Чимгээгийн биед үзлэг хийхдээ бас ийм арга хэрэглэсэн. Б.Содномдаржааг ийнхүү ялтнуудаар дамжуулан яргалж байх үедээ 2015 оны 9 дүгээр сарын 8-ны шөнө 24 цагийн үед Т.Чимгээ дээр ялтан Ц.Амгаланбаатарыг оруулж дарамтлуулсан бичлэг ил болсон. Т.Чимгээ ийнхүү хоригдож байхад том охин нь авто ослоор нас барсан бөгөөд мөрдөн байцаах хэлтсийн дарга О.Бархасбадь охиныг нь оршуулдаг өглөө буюу 2016 оны 8 дугаар сард Т.Чимгээ дээр мэдүүлэг авах нэрийдлээр очиж, “охин чинь нас барсан, өнөөдөр оршуулж байгаа, үйлийн үр чинь ингэж гарч байна” хэмээн хүний ёсноос гадуур сэтгэлийн дарамт үзүүлж байсан нь бий. Энэ тухай өмгөөлөгч нь тодорхой ярьдаг. Т.Чимгээгийн нөхөр С.Бямбасүрэнг Төв аймгийн мөрдөнд 14 хоног цагдан хорьж, мөн л элдвээр сэтгэлийн дарамт үзүүлж байгаад мэдүүлэг авсан нь бий. Тухайлбал, “Чимгээ 1998 оны цагаан сарын үеэр Эрээн явахдаа бор өнгийн ардаа үдээстэй гутал авч ирснийг санаж байна” гэсэн мэдүүлэг гаргасан. Энэ нь зочид буудлын манаач байсан Маруся гэдэг хүний мэдүүлэгтэй ойролцоо. Ингэж хэрэгт ямар ч хамааралгүй хүнийг эхнэрийг нь хорьж байсан газарт хорьж урьдчилан төлөвлөсөн мэдүүлэг авсан. Сэтгэл санааны дарамт шахалт үзүүлэх, хорих байрны стандартад үл нийцэх нөхцөлд хорьж биеийн шаналал үзүүлэх энэ бусармаг аргыг Б.Содномдаржаа, Т.Чимгээ нараас гадна Б.Булган, А.Ганхуяг, Ц.Амгаланбаатар нарт ч адилхан хэрэглэж байсан. Тухайлбал, Ц.Амгаланбаатар мөрдөгчдийн хүссэн мэдүүлэг өгвөл сайн хоол өгч, кино үзүүлж гадуур зугаалуулж, хүсээгүй мэдүүлэг өгвөл “чамайг энд чинь ална, чиний хойноос хэн ч явахгүй, хүүхдийн чинь хурууг нэг нэгээр нь мөчилж өмнө чинь тавина” гэх зэргээр дарамталдаг байсан тухай тэр мэдүүлэг өгсөн. Б.Булганыг 2015 оны 11 дүгээр сарын 13-нд ТЕГ дээр бүтэн өдөржин байцааж, орой нь гэрт нь хүргэнгүүт гэнэт баривчилж буцаан ТЕГ дээр авч ирж тусгай өрөөнд оруулж дээрээс нь Ц.Амгаланбаатарыг оруулахад тэрбээр сандал өшиглөж, хашхичиж, харааж “би Зоригийг алчихаад чамайг хүчиндсэн биз дээ, үнэнээ хэл” гэж дарамталсан бичлэг бий. Энэ үед мөрдөн байцаагч О.Бархасбадь хажууд нь байж, Ж.Мөнхгал нь Ц.Амгаланбаатарыг “00”-д ороход нь үг зааж өгч байсан гэдэг. А.Ганхуяг, Б.Булган нарыг 8-10 сар ямар ч халаалтгүй өрөөнд бүтэн намар, өвлийн турш хорьсон. Энэ бол ил далд явагдсан бүхий л хууль бус ажиллагааны өчүүхэн хэсэг.

ГҮЙЦЭТГЭХ, МӨРДӨХ, ШҮҮХЭЭР ШИЙДВЭРЛЭХ АЖИЛЛАГААНЫ ЯВЦАД ГАРСАН ЗАВХРАЛУУД

1. Хоёр алуурчин дөрөв болсон нь: Энэ хэргийг эрэгтэй, эмэгтэй хоёр хүн үйлдсэн гэдгийг Б.Булган анхнаасаа тууштай ярьж, үүнийг коридорт зогсож байсан Даваахүү, Барсбаатар нар баталж, дуудагдаж С.Зоригийн гэрт анх орсон Рагчаа, Доржсүрэн төдийгүй хотын цагдаагийн дарга Н.Ганболд, хамт явсан С.Эрдэнэ, Эрүүл мэндийн сайд асан Ши.Батбаяр нар Б.Булганы хэлснийг давхар нотолсон мэдүүлэг өгсөн. Гэтэл хуулийн байгууллага 15 жилийнхээ ажлын дүнг нотолгоотой нь үгүйсгэж, С.Зоригийг дөрвөн хүн алсан гэж алуурчдын тоог хоёр дахин өсгөж, үүнийгээ ямар ч баримтаар нотолж чадалгүй өдийг хүрлээ.

2. Цорын ганц гэрч Б.Булганыг шүүх хуралд оролцуулаагүй: Энэ хэрэгт Б.Булганыг 10 сар цагдан хорьж 3 удаа мэдүүлэг авч улмаар Б.Содномдаржаа, Т.Чимгээ нартай нүүрэлдүүлэхэд тэрбээр “энэ хоёр хүн С.Зоригийг алсан хүмүүс биш” гэж мэдүүлэг өгсөн тул түүнийг шүүх хуралд оролцуулаагүй. Цорын ганц гэрчийг ийнхүү шүүх хуралд оролцуулаагүй атлаа 1998 онд түүний хэлж зуруулсан ам зургаар Б.Содномдаржаа, Т.Чимгээ нарыг ялласан.

3. Ц.Амгаланбаатарын өмгөөлөгчийг сольсон тухай: Энэ хэргийн анхан шатны шүүх хурал болохын өмнөхөн Ц.Амгаланбаатарын анх авсан өмгөөлөгчийг гадаадад сургуульд явах нэрийдлээр гэнэт сольж, АТГ-т ажиллаж байсан Дашдорж гэгчид өмгөөлөгчийн эрх олгож, Хууль зүйн туслалцааны төвийн захирлын тушаал гараагүй байхад шүүх хуралдаанд оролцуулсан бөгөөд энэ өмгөөлөгчийг ажлын хэсгийн Ж.Мөнхгал олж өгсөн гэж хожим нь Ц.Амгаланбаатар өргөдөлдөө дурдсан. Тодорхой даалгавар, заавар, чиглэлтэйгээр шүүх хуралд оролцсон энэхүү “өмгөөлөгч” нь Улсын дээд шүүхэд гаргасан гомдолдоо “миний өмгөөлүүлэгч энэ хэргийн захиалагч Э.Бат-Үүл, хамтрагч А.Ганхуяг, хамжигч Б.Булган нарыг илчилсэн тул ялыг нь хөнгөрүүлж өгнө үү” гэсэн утгатай өргөдөл гаргасан бөгөөд энэ гомдол нь Ц.Амгаланбаатарын “Миний бие захиалагч Э.Бат-Үүл, зуучлагч А.Ганхуяг болон хамтран зүтгэгч Б.Булган нарын хэргийг хэрэгсэхгүй болгосонд гомдолтой байна. Захиалагч Э.Бат-Үүл, зуучлагч А.Ганхуяг, нуун далдалсан Б.Булган нарт хуулийн дагуу ял оногдуулж өгнө үү” гэсэн давж заалдах гомдолтой агуулгаараа таардаг.

4. Шинэ гэрчийн тухай: Энэ хэрэгт өмнө нь буюу 1998 оны 10 дугаар сарын 2-ны өдрөөс хойш 2015 оны эхний хагас жил хүртэлх хугацаанд огт байцаагдаж байгаагүй гэрч шинээр илэрч энэ хүн “хэрэг гарахаас 3-4 хоногийн өмнө С.Зориг, Э.Бат-Үүл нарыг талийгаачийн байрны гадаа маргалдаж байсан, хажууд нь зогсож байсан Б.Содномдаржаа, Т.Чимгээ нарыг одоо ч гэсэн таньж байна. Хэрэг гардаг орой Э.Бат-Үүл миний хажуугаар гүйж өнгөрсөн, малгайгүй байсан” гэх утгатай мэдүүлэг гаргасан. Энэхүү шинэ гэрч нь эрүүдэн шүүх ажиллагааг гардан зохион байгуулсан Ж.Мөнхгал гэгчтэй 1976 оноос хойш С.Зоригийн байрны хажуугийн 5 дугаар байрны нэг орцод бараг нэг давхарт амьдарч байсан хуучны танил нь байсан бөгөөд 2017 оны 8 дугаар сарын 2-нд Дээд шүүхийн шийдвэр гарснаас хойш 12 хоногийн дараа эх үүсвэр тодорхойгүй шинэ орон сууцтай болсон.

5. Отгонбаатарыг энэ хэрэгт холбогдуулах гол мэдүүлэг гаргасан гэрч: 2007 онд эхнэр, хоёр хүүхдийн хамт гэртээ шатаж нас барсан Отгонбаатар (Паар гэх хочтой)-ыг энэ хэргийн нэг гол холбогдогч болгох мэдүүлгийг ялтан Ц.Амгаланбаатар болон гэрч Тунгалаг гэдэг хүн гаргасан. Тэрбээр “1998 оны 12 дугаар сарын сүүлчээр Амгаа бид хоёр Паарынд архи ууж байхад Амгаа “би Зоригийг нухсан. Сая яваад Бат-Үүлээс нэг сая, Булганаас 3 сая төгрөг авсан” гэж мөнгө гаргаж ирээд Паарын хүүхдүүд тус бүрд нь 5000 төгрөг, эхнэрт нь 30000 төгрөг өгсөн” гэж мэдүүлсэн. Гэтэл Отгонбаатарын охин 1999 оны 11 дүгээр сарын 4-нд, хүү нь 2002 оны 6 дугаар сарын 21-нд төрсөн. Өөрөөр хэлбэл, 1998 оны 12 дугаар сард Отгонбаатарын эхнэр төрөөгүй байсан. Энэ гэрч гэх Тунгалаг нь олон жил архины хамааралтай амьдарч, албадан эмчилгээнд явж байсан, тагнуулын ажлын хэсэг түүнээс мэдүүлэг авахдаа архи өгч согтоогоод өөрсдөө мэдүүлэг бичиж, гарын үсэг зуруулдаг, таалагдахгүй мэдүүлэг өгвөл гавлаж айлган сүрдүүлдэг байсан тухай хожим нь мэдүүлэг өгсөн.

6. Э.Бат–үүлийн та–лаарх Амгаланбаатарын мэдүүлэгт: “…Жаагий (Б.Содномдаржаа)-ийн утас дуугарч бид гарч нэг машинд орсон. Бат-Үүл байсан…Жаагий түүнээс мөнгө авсан гэсэн. Гэхдээ ил харагдах мөнгө байгаагүй. Бид дөрвийг гадагш гарахад Бат-Үүл нэг давхрын өгсдөг шатан дээр бид дөрвийг хараад зогсож байсан. Бид дөрвүүлээ түүнийг харсан. Бид буудалд ирчихээд нэлээд хэдэн цаг суусан. Гэтэл Жаагийгийн утас дуугарч бид хоёр гарсан. Бат-Үүл хар хөх өнгийн жийп машинтай ирсэн. Жаагий машинд орж суугаад хэсэг хугацааны дараа чемодан шиг хэлбэртэй хар өнгийн цүнхтэй зүйл авч буусан. Цүнхэн дотор боодолтой мөнгө байсан. Буцаж орж ирээд Жаагий “Энэ Бат-Үүл гай болох юм. Зоригийн авгайг амьд үлдээ гэчихээд гэрт нь юмаа орхичихсон (малгай) байх юм” гэж байсан…(өмнө Ганхуяг хар арьстай залуутай ирж уулзсан. Хар арьстай залуу Жаагийд дугтуйтай мөнгө өгсөн гэж өөр мэдүүлэг өгсөн)…Жаагий Бат-Үүлээс авсан мөнгөөрөө барааны зах дээр наймаа хийж эхэлсэн. С.Зоригийг алдаг өдөр Бат-Үүл С.Зоригийн гэрийн хаалга онгойлгож өгөхөд Жаагий бид хоёр орж авгайг нь хүлж, ариун цэврийн өрөөнд үлдээсэн. Ингээд гараад ирэхэд Бат-Үүл, Чимгээ хоёр коридорт зогсож байсан ба Бат-Үүл нөгөөдөх чинь ирж байна, би явлаа гээд явсан (2015.10.02-ны өдрийн мэдүүлэг) гэж мэдүүлжээ. Ц.Амгаланбаатар ийм ноцтой зайлшгүй шалгаж мутарлах мэдүүлэг өгсөн байхад. Э.Бат-Үүлээс ганц ч мэдүүлэг авахгүйгээр хэргийг шүүхээр шийдвэрлэсэн.

7. Э.Бат–үүлийг яллаг–дагчаар татсан тухай: Тагнуулын ерөнхий газрын Мөрдөн байцаах хэлтсийн дарга О.Бархасбадь 2016 оны 9 дүгээр сарын 2-ны өдөр “Т.Чимгээ, Б.Содномдаржаа, Ц.Амгаланбаатар, Э.Бат-Үүл, А.Ганхуяг, Б.Булган, Б.Отгонбаатар нар нь бүлэглэж, С.Зоригийг санаатай алах гэмт хэргийг үйлдсэн нь хавтаст хэрэгт авагдсан нотлох баримтаар нотлогдож байна” гэж тэмдэглээд, “Э.Бат-Үүл бусадтай бүлэглэн С.Зоригийг алах гэмт хэргийг зохион байгуулсан” гэж үзэж,

1986 оны Эрүүгийн хуулийн 62 дугаар зүйлд заасан гэмт хэрэг /улс төрийн зорилгоор аллага хийх/-т зааснаар түүнийг яллагдагчаар татсан боловч прокурор Б.Батжаргал нь 2016 оны 9 дүгээр сарын 21-ний өдөр “Э.Бат-Үүл нь… С.Зоригийг санаатай алсан гэмт хэрэг үйлдсэн болох нь хангалттай нотлогдохгүй байна” гэж тэмдэглээд, түүнийг яллагдагчаар татсан тогтоолыг хүчингүй болгосон байна.

8. Шагналын тухай: Энэ яргын хэргийг шийдвэрлэхэд оролцсон хүмүүс албан тушаал, алдар цол, эд хөрөнгө, бүр цаашилбал ял завшилгаар хэрхэн шагнагдсан нь онцгой анхаарал татдаг. Тухайлбал, нэг удаа Улсын дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгчээр томилох хууль /Х.Тэмүүжингийн/-тай байхад Ц.Элбэгдорж Ц.Зоригийг 2016 оны 12 дугаар сарын 5-нд (анхан шатны шүүх хурал явагдаж байхад) улируулан хоёр дахь удаа томилсон, Дээд шүүхэд энэ хэргийг танилцуулсан Б.Цогтыг Эрүүгийн хэргийн танхимын даргаар, Нийслэлийн шүүхийн давж заалдах шатны шүүх хурал даргалсан С.Соёмбо-Эрдэнийг Дээд шүүхийн шүүгчээр, нийслэлийн прокурор Б.Амгаланбаатарыг Улсын ерөнхий прокурорын орлогчоор тус тус томилж, Б.Хурцад 2015 оны 12 дугаар сарын 28-ны өдөр дэслэгч генерал, АТГ-ын даргаас бууж ТЕГ-т шилжсэн Н.Ганболдод бригадын генерал цол олгож, прокурор Ж.Сандагсүрэнг Алтангадас одонгоор, тагнуулын Ж.Мөнхгалыг Сүхбаатарын одонгоор шагнан Ц.Элбэгдорж өөрөө ажил дээр нь аваачиж гардуулсан. Тэр бүү хэл энэ ажиллагаанд оролцсон “Сайнбилэг”-ийг 2016 оны 12 дугаар сарын 9-ний өдөр (бас л шүүх хурал явагдаж байх үеэр, 12 дугаар сарын 5-нд Ц.Зориг Дээд шүүхийн ерөнхий шүүгчээр хоёр дахь удаагаа томилогдсоныг дээр дурдсан) Б.Хурц тушаал гаргаж орон сууцаар шагнаж, дээр дурдсан “шинэ гэрч” түрээсийн байранд амьдарч байснаа 2017 оны 8 дугаар 2-нд Дээд шүүхийн шийдвэр гарсны дараа 8 дугаар сарын 14-нд гэнэт орон сууцтай болж, 2017 онд Төв аймгийн сум дундын шүүх Б.Итгэлтөгсийн 10 жилийн хорих ялыг хоёр удаагийн шүүхээр оруулан хасч сулласан байх ба шүүгч нь Ц.Элбэгдоржийн найзын дүү байсан.

Дүгнэлт

1. Хуулийн байгууллага энэ хэргийн “захиалагч” нь Э.Бат-Үүл, “хамтрагч” нь А.Ганхуяг, “хамжигч” нь Б.Булган, гүйцэтгэгч нь Т.Чимгээ, Б.Содномдаржаа, Ц.Амгаланбаатар гэж үзэн (Ц.Амгаланбаатарын мэдүүлэг гэгчийг үндэслэн) цөмөөрөнг нь яллагдагчаар татаж, дийлэнх хүмүүсийг урт хугацаанд цагдан хорьж шалгасан атлаа хэргийг шүүхэд шилжүүлэх шатанд “захиалагч”, “хамжигч”, “хамтрагч” гэх хүмүүсийн хэргийг нотлогдоогүй гэж үзэн хэрэгсэхгүй болгосон атлаа “гүйцэтгэгч” гэх иргэдийг “захиалгаар хүн алсан” гэж ял төлөвлөж, шүүх энэ саналыг ёсоор болгосон. Прокурор Батжаргал Давж заалдах шатны шүүх хуралд, Г.Эрдэнэбат Дээд шүүхийн хуралд оролцохдоо “Э.Бат-Үүл, Б.Булган, А.Ганхуяг нарыг яллагдагчаар татаж шалгасан боловч гэмт хэрэг үйлдэхэд оролцсон болох нь нотлогдоогүй тул хэрэгсэхгүй болгосон” гэж мэдүүлсэн. Э.Бат-Үүл, А.Ганхуяг, Б.Булган нарын үйлдлийг нотолж чадаагүй нь Б.Содномдаржаа, Т.Чимгээ, Ц.Амгаланбаатар нарын үйлдлийг бас нотолж чадаагүй гэсэн үг. Ийм л энгийн зүйл. Хуулийнхан Б.Содномдаржаа, Т.Чимгээ нарыг энэ гэмт хэргийг үйлдсэн гэж үзэж байгаа бол цаашид Э.Бат-Үүл, Б.Булган, А.Ганхуяг нарыг “Ц.Амгаланбаатарын мэдүүлгээр” энэ хэрэгт холбогдуулан ял оногдуулах, үгүй бол Т.Чимгээ, Б.Содномдаржаа нарыг цагаатгах ганц л зам үлдсэн, өөр ямар ч гарц байхгүй.

2. Энэ хэргийг шалгах, шүүхээр шийдвэрлэх явцад Монгол Улсын Үндсэн хууль болон цагдан хорих, эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх, ял эдлүүлэх ажиллагааны тухай гол хуулиудын бүх гол зарчим, үзэл санаа, заалтууд хайр найргүй зөрчигдсөн. Энд зөрчигдсөнийг тоолсноос зөрчигдөөгүйг тоолох нь хамаагүй хялбар. Нэг үгээр энэ бусармаг ажиллагааны явцад 1937 онд хэрэглэж байсан харгис хэрцгий арга (буудан хороохоос бусад)-ууд бүрэн хэмжээгээр хэрэглэгдэж, Монголын хууль, хяналтын зургаан гол байгууллага, тэдний удирдлагууд энэ хэрэг явдалд санал нэгтэйгээр оролцсон.

3. Цахиагийн Элбэгдорж 2009 онд Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон өдрөөсөө эхлэн томилгооны эрхээ урвуулан ашиглаж, АТГ, Улсын дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгч, Улсын ерөнхий прокурорыг Үндсэн хууль, хууль тогтоомжид заасан зургаан жилийн хугацаанаас өмнө хөөж явуулах шахалт дарамт байнга үзүүлж, АТГ-ын дарга, орлогч нарыг шоронд явуулж, УДШ-ийн Ерөнхий шүүгч, УЕП-ын өргөдлийг гаргуулж, оронд нь үгнээсээ гардаггүй, улс төрийн зорилгод нь захирагддаг хүмүүсийг дээрх албан тушаалуудад томилсон. Ингэж хууль, хяналтын гол байгууллагууд “улс төрийн цагдаа”-гийн үүрэг гүйцэтгэх хөрс суурь тавигдсан. Тухайлбал, 2010 оны 5 дугаар сарын 14-нд Д.Дорлигжавыг УЕП-оор (2015 оны 1 дүгээр сарын 15-нд түүнийг М.Энх-Амгалангаар сольсон), 2010 оны 11 дүгээр сарын 5-нд Ц.Зоригийг УДШ-ийн Ерөнхий шүүгчээр 2011 оны 11 дүгээр сарын 17-нд Н.Ганболдыг АТГ-ын даргаар, Б.Хурцыг дэд даргаар, 2012 оны 8 дугаар сарын 17-нд Х.Тэмүүжинг Хууль зүйн сайдаар, 2013 оны 1 дүгээр сарын 8-нд Г.Эрдэнэбатыг УЕП-ын орлогчоор, 2013 оны 5 дугаар сарын 07-нд Н.Лүндэндоржийг ШЕЗ-ийн даргаар тус тус томилж, 2014 оны сүүлчээр Ч.Сайханбилэгийг Ерөнхий сайдаар томилж, Засгийн газрын харьяа хуулийн бүх гол байгууллагын удирдлагыг сольсон бөгөөд энэ тухай дээр дурдсан. Хуулийн байгууллага дахь хонгилын бүрэлдэхүүн үүссэн түүх энэ. Ийнхүү өөрийнхөө хүмүүсийг томилсны дараа 2012 оны УИХ-ын сонгуулийн өмнө Н.Энхбаярыг (намайг баривчилсан гэж одоог хүртэл гүтгэдэг. Хуулиар баривчлах саналыг АТГ гаргаж, прокурор зөвшөөрч, шүүгч шийдвэрлэдэг. Үүнийг Н.Энхбаяр өөрөө ч мэддэг. Харин цагдаа шүүхийн шийдвэрийг биелүүлсэн нь үнэн), сонгуулийн үеэр Анандбазарыг, 2013 оны Ерөнхийлөгчийн сонгууль явагдаж байхад Улсын мөрдөн байцаах газрын дарга Ц.Батсүх Ё.Отгонбаярын эхнэрийг “328.0 сая ам.долларын хадгаламжтай” хэмээн зарлаж баривчлахаас эхлээд 2017 оны Ерөнхийлөгчийн сонгууль дуусталх хугацаанд Т.Чимгээ, Б.Содномдаржаа нарт 20-25 жилийн хорих ял оногдуулах хүртэл чилийсэн зургаан жилийн хугацаа өнгөрч олон ч хүн шоронд орсон. Хар дарсан зүүд шиг он жилүүд ингэж л өнгөрсөн. Муу юм модон улаатай гэдэг ардын үг байдаг, одоо ч хаялга нь явж л байна.

4. Хууль, хяналтын байгууллагыг улстөржүүлэх, мөнхүү зорилгоор чадваргүй, мэргэжлийн биш хүмүүсийг томилох, ашиглах нь ямар хор уршиг “тарьдаг”-ийг энэ хэргийн жишээнээс харж болно. Энэ хэргийг тагнах, мөрдөх, хянах, шүүхээр хэлэлцүүлэх бүх ажлыг УЕП-ын орлогч Г.Эрдэнэбат хариуцсан бөгөөд энэ хүн Цэргийн дээд сургууль төгсөж багшилснаас өөр ажил хийж үзээгүй, Х.Тэмүүжинтэй найзалж байгаад Ц.Элбэгдоржийг түшиж суга дэвшсэн нэгэн. Б.Хурц барилгын техникум төгссөн, зохиол бичих, эрүүдэн шүүх, тамлах гол ажлыг зохион байгуулсан Ж.Мөнхгал нь дүрслэх урлагийн дунд сургууль төгссөн, С.Баяраа нь мэргэн бууч байсан. Ийм л мэргэжил, чадвартай хүмүүс албан тушаал, нэр алдарт хүрэх хүсэл шуналдаа хөтлөгдөж, шоронгийн ганц ялтны үгээр “С.Зориг алагдсан хэрэг”-ийг гэмгүй иргэдэд “тохож хаах” үүрэг гүйцэтгэж яваад үнэнд гүйцэгдлээ. Гэхдээ албан үүргийн хувьд ч, мэргэжил олон жилийн туршлагын хувьд ч тэр энэ завхралыг зогсоож чадахаар хоёр гол хүн байсан. Нэг нь насаараа шүүхэд ажилласан Дээд шүүхийн Ерөнхий шүүгч Ц.Зориг, нөгөөдөх нь Улсын ерөнхий прокурор М.Энх-Амгалан. М.Энх-Амгалан гэхэд энэ хэрэг гарах үед буюу 1998 онд УМБГ-ын газрын онц хүнд гэмт хэрэгтэй тэмцэх хэлтсийн дарга, дараа нь УМБГ-ын дарга, ЦЕГ-ын тэргүүн дэд дарга (намайг сайд байхад) гээд цагдаад хашиж болох бүх албаар дамжсан, яалтчгүй бэлтгэгдсэн хүн. Эд нар цагаандаа гарсан шоронгийн ялтан ямар заль мэх гаргадаг, яаж худал хэрэг хүлээдэг, хэрхэн буцаж будлиулдгийг мэдэхийн дээдээр мэддэг хүмүүс. Тэр тусмаа М.Энх-Амгалан С.Зориг алагдсан хэргийн цаад наад юмны учрыг гарсан өдрөөс нь Ерөнхий прокурорын ажлыг өгөх хүртлээ мэдэх цорын ганц хүн. Түүнд мэргэжил, чадвар дутсанаас ийм алдаа гараагүй. Тэр 2015 оны 2 дугаар сарын 15-нд Улсын ерөнхий прокуророор томилогдохдоо “С.Зоригийн амь насыг хохироосон хэргийн шалгалтад үл оролцох, Г.Эрдэнэбатын удирдсан ажлын хэсгийн хийсэн болгоныг нь үг дуугүй өнгөрүүлэх” даалгавар авсан, тэрийгээ ч биелүүлсэн гэж харагддаг. М.Энх-Амгаланг Ерөнхий прокуророор томилогдоход Б.Хурц гишүүдийн өрөөгөөр хэсэж, дэмжихийг ятгаж явсны учир энэ байж. Энэ хэрэг шүүхээр шийдвэрлэгдсэний дараа Ц.Элбэгдорж Ерөнхийлөгч байхдаа “Энэ хэрэг ингэж шийдвэрлэгдсэнд Э.Бат-Үүл баярлах ёстой” хэмээн мэдэгдэл хийж, Э.Бат-Үүл нь өөрийнхөө яллагдагчаар татагдаж байсан энэ хэрэг ийнхүү шийдвэрлэгдсэнд бүрэн итгэж байгаагаа зарлаж, Эбидээ их баярласан гэдгээ хэлсэн” нь 25 дугаар сувгийн “Ам нээвэл” нэвтрүүлэгт бичигдэж түүх болон үлджээ.

5. Энэ хэргийн шалгалт анхнаасаа будилж хэргийн газарт 70-аад хүн орж гарсан, шалгалт бараг эхлээгүй байхад маргааш өглөө нь Ц.Элбэгдорж “энэ бол улс төрийн аллага” хэмээн зарлаж, тагнуул, цагдаа дээр бие даасан хоёр ажлын хэсэг гарч, хэн түрүүлж илрүүлэх вэ гэдэг далд тэмцэл өрнөж, зайлшгүй хорьж шалгах Б.Булганыг гэрт нь үлдээж, хэргийн газрын үзлэгийг нөхөн хийсэн, Улсын мөрдөн байцаах газрынхан өмнөх дарга Бадамдорж хурандааг үдэж Хандгайтад салхинд гарган найрлаж байх үеэр энэ хэрэг гарсан гээд олон нууцлаг зүйл бий. ҮАБЗ-ийн хуралд Ц.Элбэгдорж Ерөнхий сайдын үүрэг гүйцэтгэгч байхад 1998 онд анх удаа, 14 жилийн дараа 2012 онд Ерөнхийлөгч байхад дахин нэг удаа энэ хэргийн талаар танилцуулга хийгдэж, ажлын хэсэг байгуулах, хэргийг маш нууцын журмаар шалгах зөвлөмж гаргасан ба энэ л горимоор шалгасаар байгаад дуусгасан.

Нэг талаас 1998 оны 7 дугаар сард Ц.Элбэгдорж Ерөнхий сайдаас огцорч, тэр уурандаа Эрдэнэт үйлдвэрийн захирал Ш.Отгонбилэгийг ажлаас нь халж, нөгөө талаас Ерөнхийлөгч асан Н.Баганбанди дараагийн Ерөнхий сайдын саналыг олон удаа буцаасан, Эгийн голын усан цахилгаан станц, Бойнг онгоцноос үүдэлтэй “Ардчилсан холбоо” эвслийн дотоод тэмцэл нь дээд цэгтээ хүрсэн үед энэ хэрэг гарсан. Улс төрийн ийм хямралт байдлын үед С.Зориг алагдсан учраас энэ хэргийн захиалагч нь АН дотроос байх ёстой, эсхүл тэр үеийн МАХН, Н.Багабандийн талынхан байх ёстой гэдэг сэжиг таамаг одоо хүртэл бий. Энэ хэргийг 18 жил ийнхүү шалгахдаа нийт 50 гаруй хүнийг “С.Зоригийг алсан” гэж сэжигтэн, яллагдагчаар татаж шалгасан гэж прокурор Ж.Сандагсүрэн 2016 онд Давж заалдах шатны шүүх хурал дээр мэдэгдсэн бөгөөд тэдгээрийн хоёр нь Б.Содномдаржаа, Т.Чимгээ нар.

6. Сүүлийн үед намайг захиалагч нь байсан учраас хэрэг будилуулж байна гэдэг хардлага бий болгох гэж их зүдэрч байх шиг байна. Нэг талаас ҮАБЗ маш нууцын зэрэглэлтэй хэлэлцэж зөвлөмж гаргасан, тагнуул, прокурор энэ горимоор шалгаж хянаж байсан, нөгөө талаас ямар нэг байдлаар энэ хэргийг сонирхоод эхэлбэл “өөрийнхөө намын захиалагчийг нуух гэлээ” гэсэн хардлага дагах учраас би хувьдаа 2016 оны 3 дугаар сар хүртэл энэ хэргийн талаар бараг дуугардаггүй байсан. 2015 онд Б.Булганыг энэ хэрэгт холбогдуулан баривчлахад нь хуулийнханд баттай баримт байгаа учраас ийм “зоримог” шийдвэр гаргасан байх гэсэн горьдлого надад байсныг нуухгүй. Гэвч ажлын хэсгийнхэн эхлээд “Ш.Отгонбилэгийн жолооч, тогооч хоёр энэ хэргийг үйлдэж хоригдож байгаа” гэсэн мэдээлэл хэвлэлд гаргаж, дараа нь Э.Бат-Үүлийг яллагдагчаар татсанаа чимээгүй болж, улмаар Б.Булганыг сулласан зэрэг ямар ч авцалдаагүй үйлдэл хийгээд эхлэхээр “хэрэг биш боллоо” гэдгийг мэдэрч эхэлсэн. Нөхцөл байдал ингэж эргэсэн тул миний бие 2016 оны 3 дугаар сард Жавзмаа гуайн өргөдлийг УЕП, ТЕГ-т шилжүүлэхдээ “алдаа гарч болзошгүйг” сануулж, 2016 оны 9 дүгээр сард хэвлэлийн хурал зохион байгуулж олон нийт, сэтгүүлчдэд мэдээлэл хийж, УИХ дахь МАН-ын бүлгийн хурал дээр 2016.12.26 (№28), 2017.02.06 (№35), 2017.04.10 (№39)-ны өдрүүдэд гишүүдэд мэдээлэл өгч, эрх баригч хүчний хувьд энэ асуудалд анхаарал тавьж, хэлмэгдүүлэлтийг таслан зогсоох шаардлагатай гэдгээ хэлж байсан боловч ямар ч дэмжлэг авч чадахгүй ганцаардсан. Тухайн үеийн УИХ-ын удирдлага, Ерөнхий сайд, хууль, хяналтын байгууллагын бүх удирдлага энэ хэрэг болон Эрдэнэтийн 49 хувийг хуйвалдан хулгайлсан асуудал дээр хөдөлж өгөхгүй нь дэндүү ойлгомжтой болсон учраас 2017 оны дунд үеэс тэдгээрийг сольж байж чулуу хөдөлгөх байр сууринд шилжсэн. Тэмцэл ер бусын хүнд хэцүү байсан ч үр дүн гарч бүх гол албан тушаалтнууд солигдсон. Үүний дараа Эрдэнэтийн 49 хувийн хулгай, энэхүү ярганы хэргийг шалгах ажил бага багаар хөдөлж эхэлсэн. “49 хувийн хэрэг”-ийн зарим хүн шүүхэд шилжиж, ял авч, зарим нь шалгагдаж, “яргын хэрэг”-ийнхэн ял шийтгүүлсэн үед 2020 оны УИХ-ын сонгууль явагдаж би болон энэ хэргийн хойноос хөөцөлдөж байсан Л.Болд, Ж.Батзандан нар “унаж шархадсан”. Дахиад асуудал бүдгэрч энэ сэдвээр ярьдаг хүнгүй болж ярганы хэргийнхэн суллагдсан. Намайг Л.Оюун-Эрдэнийн Засгийн газарт томилогдсоны дараа энэ хэрэг Дээд шүүхээр орж эцэслэн шийдвэрлэгдсэн тул дахиад гол дайралт над руу ирж байна. Ийм дайралт надад сонин биш, харин “хуульчид”-ын нөр их хөдөлмөрийн үр дүнд гэмгүй мөртлөө зургаан жил шоронд хоригдсон иргэдийг суллуулж, амьдаараа дээлэн дотроо хатаж яваа хөгшчүүдийг амьд мэнд байхад нь хүүхдүүдтэй нь уулзуулах нь миний зорилго.

7. Хууль, хяналтын байгууллага сүүлийн жилүүдэд энэ хэргийн холбогдогч нарыг олохоосоо илүү уг хэрэг гарах үеийн нөхцөл байдлыг ашиглан МАН, АН-ын удирдлагуудад “захиалагч нь танай хүн байсан” гэж худал мэдээлэл өгч айлгаж үүнд дөрөөлөн албан тушаалд хүрэх, эсхүл түүнийгээ хадгалах хэрэгсэл болгох бусармаг аргад шилжсэн нь нууц биш. Лав л Б.Содномдаржаа, Т.Чимгээ нарыг шүүхэд шилжүүлэх үеэр Б.Хурц ордонд тааралдахад нь “захиалгаар хүн алсан” гэж шүүхэд шилжүүлж байгаа юм бол захиалагчийг нь зарлаач, эсхүл шүүхэд шилжүүлээч” гэхэд сонгуульд танай намд ашиггүй гэсэн. Тэр ямар хамаа байна, манайх байсан ч зарлаач гэж тулгахад 2016 оны УИХ-ын сонгуулийн дараа зарлана гэсэн. Сонгуулийн дараа дахиад асуухад бултаад алга болсон.

2017 оны Ерөнхийлөгчийн сонгууль ид явагдаж М.Энхболд сурталчилгаагаар хөдөө явсны хойгуур Прокурорын хууль УИХ дээр хэлэлцэгдэж байсан. Одоогийн Сүхбаатар танхимд УЕП М.Энх-Амгалан тааралдахад нь “Захиалагч илрүүлэх ажлын хэсэг байгуулсан тушаал чинь гараад бараг жил боллоо. Одоо түүнийгээ зарла. Та нар Э.Бат-Үүл, Ш.Отгонбилэг хоёрыг л харддаг биз дээ, заримыг нь яллагдагчаар (Э.Бат-Үүлийг) татаа биз дээ, наад хоёр чинь хөдөөний 16 настай хүүхэд, хөхүүл хүүхэдтэй эмэгтэйд С.Зоригийг алах захиалга өгч баригдах тэнэгүүд биш. Нотолгоо нь байгаа юм бол зарлаач, бариач” гэхэд бас л дүйвүүлээд өнгөрсөн. Гэхдээ их эвгүй байдалд орсон.

8. Одоо зарим хүн Хурцыг хэлмэгдүүллээ гэж гомдол тэмцэл болж байх шиг байна. Цахиагийн Элбэгдоржийн “хөрөө рам”- д Батын Хурцтангуудаар хэрчүүлж, амьдралынхаа зургаан жилийг шоронд хилсээр тамлуулж байгаа Т.Чимгээ, Б.Содномдаржаа нар ардаа өндөр настай эцэг, эх болон хань ижилтэй, үр хүүхэдтэй, адилхан хүн гэдгийг энэ ярганд оролцсон хүмүүс, тэдний ар гэрийнхэн нэг хором ч болов бодож үзээсэй билээ. Гэмгүй мөртлөө “С.Зоригийг алсан” гэж хэдэн үеэрээ гүтгэгдэж,шоронд ганц хоног хилсээр сууж толгойн дээрээ бусдын өтгөн шингэнийг асгуулаад үз,өөрт чинь ямар сэтгэгдэл төрөх бол.

Т.Чимгээ, Б.Содномдаржаа нар ямар ч хэрэг хийгээгүй мөртлөө 20-25 жилийн хорих ял шийтгүүлж, зургаан жил шоронд тарчилж байхад тэднийг яргалсан, эрүүдэн шүүсэн этгээдүүд 1-2 жилийн ял авч байгаа нь ариун явдал мөн үү гэж өөрийн эрхгүй бодогдох юм.

Төгсгөл

Энэхүү яргын эсрэг дуугарсан хүн болгон багагүй дарамт шахалт, сүрдүүлэг, гүтгэлэг, доромжлол амссан. Д.Гэрэл ТЕГ-ын дарга болчихоод яргын хэрэгт оролцсон этгээдүүдийг хариуцлагад татаж хөөж явуулахын оронд “С.Зоригийн аминд халдсан хэргийг шалгах тасаг” гээч юм байгуулж, даргаар нь нэг гол этгээд болох О.Бархасбадь гэгчийг тавьсан. Энэ тасаг яргын ул мөрөө дарахын тулд Эрүүгийн цагдаагийн дарга асан Д.Энхбаяр, түүний ажлыг авсан хурандаа Б.Даваажав, ШШГЕГ-ын дэд дарга Д.Дамдинцэрэн, гүйцэтгэх ажлын хэлтсийн дарга Д.Одсүрэн гээд олон хүн дээр хэрэг үүсгэж, гүйцэтгэх ажлын арга хэмжээ зохион байгуулж, Солонгост үхэх, сэхэхийн зааг дээр эмчлүүлж байсан хурандаа Д.Энхбаярын хүүхдийн сургууль дээр нь очиж “аав чинь хаана байна” гэж хоргоон сүрдүүлсэн, үүнийг сонссон аав нь нэг хоногийн дараа бурхан болсон. Ийм дайрлагад УИХ-ын гишүүн Ж.Батзандан, Л.Болд нар өртөж, нэр төр, сэтгэл санаа бүр цаашилбал улс төрийнхөө карьераар хохирсон доо. Гэр бүл, үр хүүхдүүдэд нь тун амаргүй байсныг ойлгохын дээдээр ойлгож байна. Монголын төрийн гурван дээд институцийн удирдлага, хуулийн хонгилжсонбүх байгууллагын дарга нарын эсрэг боссон энэхүү “Бослого”-д намын харьяалал, үзэл бодол, хувийн амьдрал, карьераа умартан надад түшиг болж хамтарч тэмцсэн эрхэм хоёр нөхөртөө баярлаж явдгаа энд дурдъя. Хонгилынхон нь эрх мэдэл, албан тушаал, хөрөнгө мөнгө, сүлжээндээ хэт аархаж, жирийн борог амьдралтай үй олон хүний амьдралыг там болгож, гэмгүй хоёр иргэнд С.Зоригийг алсан хэргийг тохон дээрэлхэж, Монголын хуулиар, монгол хүнээр тоглоом тохуу хийгээд байхаар нь энэ этгээдүүдтэй яс тэмцэж, үүсгэн байгуулсан хонгилыг нь нураах гэж оролдсон зургаан жилийн адармаат амьдрал минь ард үлдлээ. Ямар ч байсан “Хонгил”-ын гол бүрэлдэхүүн төр, хуулиас холдож, Б.Содномдаржаа, Т.Чимгээ нар бүтэн найман жил амьдаараа тамлуулсны эцэст эрх чөлөөтэй болох дөхөж байх шиг байна. Тал, талаасаа боорлуулж, УИХ-ын даргын албыг өгч байхдаа “Үнэнээр явбал үхэр тэргээр туулай гүйцдэг гэсэн ардын үг байдаг. Туулай гүйцэгдэж л таарна” гэж хэлээд суудлаасаа буусан нь миний л амьдрал. Ямар ч байсан “Яргын хэрэг” нэг туулай үнэнд гүйцэгдэж л байна.