Category: нүүр-хуудасны-онцлох

Улсын Их Хурлын гишүүн, Засгийн газрын гишүүн, Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга Ч.Сайханбилэг өнөөдөр Засгийн газрын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Засгийн газрын бүтцийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулсантай холбоотойгоор УИХ-ын дарга З.Энхболдод Засгийн газрын гишүүнийг томилох, чөлөөлөх саналыг өргөн мэдүүллээ. Тэрбээр энэ удаад Гадаад Гадаад харилцаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагааны сайдаар Ерөнхийлөгчийн Гадаад бодлогын зөвлөх Л.Пүрэвсүрэн, Уул уурхай, эрчим хүчний сайдаар Уул уурхайн яамны төрийн нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байсан Р.Жигжид, Сангийн сайдаар УИХ-ын гишүүн, Ардчилсан намын “МҮДН” фракцийн Д.Зоригт нарын гурван нэрийг өргөн мэдүүлжээ.

Тодруулбал, Монгол Улсын Засгийн газрын гишүүн, Сангийн сайдаар Улсын Их Хурлын гишүүн Дашзэвэгийн Зоригтыг; Монгол Улсын Засгийн газрын гишүүн, Гадаад харилцаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагааны сайдаар Лүндэгийн Пүрэвсүрэнг; Монгол Улсын Засгийн газрын гишүүн, Уул уурхай, эрчим хүчний сайдаар Рэнцэндоогийн Жигжидийг томилон ажиллуулахаар өргөн мэдүүлэв. Чүлтэмийн Улааныг Монгол Улсын Засгийн газрын гишүүн, Сангийн сайдын үүрэгт ажлаас Лувсанвандангийн Болдыг Монгол Улсын Засгийн газрын гишүүн, Гадаад харилцааны сайдын; Цэвэлмаагийн Баярсайханыг Монгол Улсын Засгийн газрын гишүүн, Барилга хот байгуулалтын сайдын; Амаржаргалын Гансүхийг Монгол Улсын Засгийн газрын гишүүн, Зам тээврийн сайдын, Даваажавын Ганхуягийг Монгол Улсын Засгийн газрын гишүүн, Уул уурхайн сайдын; Нямжавын Батбаярыг Монгол Улсын Засгийн газрын гишүүн, Эдийн засгийн хөгжлийн сайдын; Мишигийн Сономпилийг Монгол Улсын Засгийн газрын гишүүн, Эрчим хүчний сайдын албан тушаалаас тус тус чөлөөлүүлэхээр өргөн барилаа.

Засгийн газраас ийнхүү долоо сайдыг үүрэгт ажлаас нь чөлөөлж, дөрвөн сайдыг өргөн мэдүүлж байгаа юм. Харин үлдсэн нэг сайдын нэрийг МАХН-МҮАН Шударга ёс эвслээс нам дотроо хуралдаад өнөөдөр шийдсэний дараа өргөн мэдүүлэх ажээ.

АН-ын Гүйцэтгэх зөвлөл шинээр тодрох сайдуудыг хэлэлцээд, УИХ дахь намын бүлгийн хуралдаанд оруулан хэлэлцүүлж байна. АН-ын Засгийн газрын шинэ гишүүдийн нэрс дараах хувилбараар хэлэлцэгдэж байна. Гадаад харилцаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагааны сайдаар Ерөнхийлөгчийн Гадаад бодлогын зөвлөх Л.Пүрэвсүрэн, Зам тээвэр, барилга хот байгуулалтын сайдаар Ц.Цолмон, Уул уурхай, эрчим хүчний сайдаар Уул уурхайн яамны төрийн нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байсан Р.Жигжид, Сангийн сайдаар УИХ-ын гишүүн Ардчилсан намын “МҮДН” фракцийн Д.Зоригт нарыг дэвшүүлэхээр болжээ. Харин Эрүүл мэндийн сайд Н.Удвалын оронд өмнө нь Н.Энхбаярын эмч гэгддэг байсан Л.Жамбалжав эмчийг тавихаар яригдаж байгаа гэнэ. Сайдаар тодрох магадлалтай эрхмүүдийн хоёр нь давхар дээлтэй бусад нь дан дээлтэнүүд байна.

Өнөө жилийн наадмаар Монгол Улсын начин цол хүртсэн Н.Адъяабат, Б.Суманчулуун нар шинжилгээгээр допинг хэрэглэсэн нь илэрчээ. Энэхүү мэдээллийг Монголын үндэсний бөхийн холбооноос албан ёсоор өчигдөр мэдээлсэн юм. БНСУ-ын Шинжлэх ухаан технологийн хүрээлэнгийн Допингийн төв лабораторид хүргүүлсэн сорьцын хариу хэд хоногийн өмнө ирсэн бөгөөд “А” сорьцын шинжилгээгээр хоёр бөхөөс допинг илэрсэн гэдэг мэдээлэл ирсэн байна. “А” сорьцоор допинг илэрсэн гэх хоёр бөх хүсэлт гаргасны дагуу БНСУ дахь лаборатори дахин “В” сорьцын шинжилгээг хийж хариуг ирүүлжээ. Уг хариугаар начин Б.Суманчулуун, Н.Адъяабат нар допинг хэрэглэсэн болох нь батлагдсан байна. Өнөө жилийн наадмаар Улсын начин цолны болзол хангасан Балжиннямын Суманчулуун нь Говь-Алтай аймгийн Тонхил сумын харьяат, “Хилчин” спорт хороо, “Хантайшир” дэвжээний бөх билээ. Тэрээр 1983 онд төрсөн бөгөөд 2003 оноос барилдаж эхэлжээ.

Б.Суманчулуун 2007 онд аймгийн арслан цол хүртэж байжээ. Түүнийбагш нь “Хантайшир” дэвжээний үндэсний бөхийн багш, Улсын начин Д.Бадрах билээ. Тус дэвжээнээс өмнө нь Улсын заан Б.Соронзонболд допинг хэрэглэж байсан удаатай.

Харин Найдангийн Адъяабат бол Архангай аймгийн Тариат сумын харьяат “Алдар” спорт хороо, “Бөхбилэгт” дэвжээний бөх юм. Тэрээр 1984 онд төрсөн бөгөөд арав гаруй жил бөхийн спортоор хичээллэж байгаа аж. Түүний хувьд 2010 онд аймгийн арслан цолыг хүртсэн бөгөөд дасгалжуулагч багшаар Улсын заан Ч.Гочоосүрэн ажилладаг байна.

Шинжилгээний эхний хариу ирэх үеэр энэ жилийн наадмаар түрүүлсэн Улсын арслан Н.Батсуурь болон харцага цол хүртсэн Б.Пүрэвсайхан, начин цолны болзол хангасан Л.Лха-Очир нарыг хэмээн яриа гараад байсан. Тийм таамаг ч бөх сонирхогчдын дунд байсан нь үнэн. Гэвч эдгээр бөхчүүдээс нэг нь ч байсангүй. Харин шинээр улсын цолны болзол хангасан бөхчүүд байсан нь гэнэтийн мэдээ байлаа. Зарим хү­мүү­сийн ярьж буйгаар гурван бөх гэж яригдаж байсан гэтэл нэгийг нь МҮБХ сугалаад аваад үлдчихлээ гэх яриа ч олны дунд байна. Түүнчлэн өнөө жил Улсын харцага цол хүртсэн Б.Пүрэвсайхан өмнөх хариунд байсан гэх нь бий. Гэхдээ энэ бүхэн бол баримтгүй яриа гэдгийг хэлье.

Ингээд допинг илэрсэн бөхөөр зарлагдсан Улсын начин Н.Адъяабаттай уулзаж тодруулга авснаа хүргэе.

–Таны шинжилгээний хариу допинг хэрэглэсэн гэж гарлаа. Танд хариуг чинь мэдэгдсэн биз дээ?

-Мэдээгүй. Энэ тухай мэ­дээллийг би өдөр интернэтээс л олж харлаа.

–Допингийн төрөлд орох эм бэлдмэл хэрэглэсэн нь үнэн үү?

-Үүнд би тэгсэн, тэгээгүй гэдэг тайлбар өгмөөргүй байна.

–Таныг наадмын үеэр хөлөндөө эмчилгээ хийлгэж байсан гэсэн. Ямар эмчилгээ юм бол?

-Тэр үнэн. Наадмын өмнөхөн зүүн хөлний өвдөгний нүдэн дээр хатиг гарчихсан. Өвдгөн дээр гарсан хатиг цоордоггүй юм билээ. Долдугаар сарын 9-ний орой хөдөө бэлтгэлээс орж ирээд III эмнэлэгт зүсэлт хийлгэсэн. Тэгээд 10-ны өдөр өвчин намдаах тариа хийлгэж өнжөөд 11-нд наадмын дэвжээнд гарч барилдсан. 13-нд дахиж эмнэлэгт очиж зүсэлт хийлгэсэн. Тэгсэн бүр сэдэрч идээлээд хоёр газар зүсүүлсэн байхгүй юу. Наалт наагаад барилдчихсан чинь дотуураа идээ гүйчихдэг юм билээ. Наалтыг авангуут идээ гоожсон. Бараг 3 см зүссэн.

–Тухайн үед эмч нар ийм тариа, эм хэрэглэж байна шүү гэж хэлж байсан уу?

-Өвдөлтөндөө юун тэрийг сонсох. Өвдөхийн эрхэнд би өвчин намдаах хүчтэй эм, тариа хэрэглэхгүй гээд яах юм бэ. Эм ууж, лаа хийгээд, та­риа тариулж байсан. Мэдээ алдуулагч хийлгэсэн. Цэвэрлэгээний зориулалтаар натри фурамид, феркс болонтрамадол лаа хийлгэж, өвчин намдаах морфин тариулж байсан.

–Тэгэхээр барилдааны үеэр эм тариа хэрэглэж байсан гэсэн үг үү?

-Өвчин намдаах та­риа өглөө нэг хийлгээд, барилдахын өмнө бас хийлгэсэн. Наадмын дараа эмч “Насан туршдаа хөлгүй болох байлаа. Амьдралаа золиослон байж барилджээ” гэж зэмлэсэн. Үнэхээр тийм эрсдэл гарч болох байсан. Энэ л эм, тариаг хэрэглэсэн нь допинг хэрэглэсэн болж таарахгүй юм бол би өөр ямар юмныхаа юмыг хэрэглэх вэ дээ. Би хүүхэд байхаасаа л барилдсан.Би баруун хөлөндөө бас гэмтэлтэй. Таван жил болж байгаа байх. Өнгөрсөн хавар наадмын бэлтгэлд гарахаасаа өмнө эмчилгээ хийлгэсэн. Одоо болтол бүрэн эдгэрээгүй. Бэлтгэл сургуулилт гээд барилдах болгонд сэдрэх гээд байдаг.

–Ер нь допингийн төрөлд багтдаг эм, бэлдмэлүүдийг мэдэх үү?

-Яг нарийн бол мэдэхгүй. Ерөнхийдөө өвчин намдаах, тайвшруулах, жин нэмэх, булчин задлах гэдэг ч юм уу тоймлоод л мэднэ. Наадмын бэлтгэлийн өмнө допингийн эсрэг гарын авлага маягийн ном өгдөг. Мэргэжлийн хэллэгээр нь биччихсэн эмийг тэр болгон бид ойлгохгүй, тайлбарлаж чадахгүй ш дээ.

–Одоо танд ямар хариуц­лага тооцно гэж бодож байна?

-Дөнгөж түрүүхэн мэдсэн болохоор энэ талаар бодоо ч үгүй явна. Хоёр жил хүртэлх хугацаанд барилдах эрх хасах, эсвэл цол, чимгийг нь хураадаг гэж заасан байдаг биз дээ.

–Анх допинг хэрэглэсэн гээд гурван хүний нэр яваад байхад та ямар бодолтой байв. Өөрийгөө байна гэж…

-Энэ тухай юу ч бодоогүй. Огт тоогоогүй.

–Шинжилгээний хариуг та мэдээгүй гэж түрүүн хэлсэн. Шинжилгээний эхний хариуг бол мэдсэн байсан биз дээ?

-Эхний хариуг олон хоногийн өмнө мэдсэн. Гэхдээ хоёрдугаар шатны шинжилгээг өөрийн хүсэлтээр тухайн бөх өөрөөсөө мөнгө төлж хийлгэдэг гэж интернэтээс харлаа. Үнэндээ би хоёр дахь шинжилгээ буюу тэр “B” шинжилгээ гэдгийг нь хийлгэе гэж мөнгө төлөөгүй. Миний өмнөөс хэн нэгэн төлсөн юм уу би мэдэхгүй. Үнэхээр надаас допинг илэрсэнд нь би гайхаж байна. Би нэг их нэр төр, карьер хөөгөөд байдаггүй учраас ач холбогдол өгөхгүй байгаа. Олон жил барилдахдаа би өөрийнхөө бэлтгэл сургуулилтын үр дүнд л өнөөг хүрсэн. Бөхөө дээдэлдэг ард түмэн өөр, өөрсдийнхөөрөө тунгаан бодож хүлээж авах байлгүй. Надад өөр хэлэх зүйл алга даа гэв.

Түүний багш Улсын на­чин Ч.Гочоосүрэнтэй утсаар холбогдоход “Би наад мэдээл­лийг тань өөрөөс тань л сонслоо. Би хөдөө яваад өчигдөр ирсэн. Дэвжээний хэдтэйгээ холбогдоогүй л байна. Харин маргаашнаас МҮБХ-гоор орж бэлтгэл хийх заал, ойр зуурын ажил хөөцөлдөж ордог юм билүү гэж бодож байлаа. Н.Адъяабат хавар эмчилгээ хийлгэлээ гэж байсан. Наадмаар бас хагалгаатай байж тийм өндөр даваанд хүрсэн сайн бөх. Би допинг хэрэглэсэн гэж итгэхгүй байна” гэв.

Харин Монголын үндэсний бөхийн холбооны тэргүүн Р.Нямдорж хэвлэлийн бага хурлын үеэр сэтгүүлчдийн асуултад ийн хариулт өгсөн юм.

–Допингийн шинжил­гээний хариуг нэлээд удаж дэлгэлээ. Танай холбооны зүгээс зарим бөхчүүдийг санаатайгаар татахаар ийн удаасан гэх яриа байна?

-Допингийн шинжилгээг БНСУ-ын лабораторид хийлгэдэг. Манайх өөрсдөө хийдэг бол өөр хэрэг. Бид олон улсын олимпийн хорооны журамд заасны дагуу ажиллаж байна. Шинжилгээг хоёр шаттай хийдэг. “А” сорьцоор допинг хэрэглэсэн гэсэн бөхчүүд хариуг зөвшөөрөхгүй бол дахин “В” сорьцын шинжилгээнд шилждэг. Уг нь допингийн хариуг Үндэсний баяр наадмыг зохион байгуулах хороо олон нийтэд танилцуулах ёстой. Зохион байгуулах хороо танилцуулаагүй тохиолдолд МҮБХ танилцуулна. Журмын дагуу бид мэдээлэл хийж байна. Тэгээд ч холбооны зүгээс болон хэн дуртай нь шинжилгээний хариуг өөрчлөх гэсэн асуудал байхгүй.

–Допинг хэрэглэсэн гэх бөхчүүдэд хариуг мэдэгд­сэн байх ёстой. Допинг хэрэглэсэн болохоо хүлээн зөвшөөрч байх юм уу?

-Тухайн бөхчүүд одоохон­доо хариуг эсэргүүцсэн зүйл алга. Харин эмчилгээтэй байсан, эм тариа их хэрэглэсэн гэдэг тайлбар өгч байгаа. Барилдааны үеэр хоёулаа бэртэлтэй эмчилгээ хийлгэж байсан юм билээ. Гэхдээ эм хэрэглэх байсан бол Допингийн эсрэг төвд хандах ёстой. Бөхчүүд үүнийг мэдэж байгаа. Тэгэхээр энэ тайлбар нь допинг хэрэглээгүй гэх баталгаа болж чадахгүй.

–Бэртлийг тодруулахгүй юу?

-Б.Суманчулуун гарандаа бэртэлтэй байсан бол Н.Адъяабат наадмын өмнөх өдөр хөлөндөө хагалгаа хийлгэсэн байсан гэсэн.

–Одоо ямар арга хэмжээ авах вэ?

-Хоёр жилийн хугацаагаар барилдах эрхийг нь хасах эсвэл цол хураах арга хэмжээ авах байх. Ямар шийтгэл оногдуулахыг Үндэсний баяр наадмыг зохион байгуулах хороо шийднэ. Энэ жилийн наадмын комиссыг Шадар сайд Д.Тэрбишдагва ахалсан шүү дээ.

–Допингийн шинжил­гээнд хамрагдаагүй бөх бий юу?

-Үндэсний их баяр наадмын тухай хууль, допингийн журамд зааснаар, энэ жилийн баяр наадамдтаваас дээш давсан 16 бөх шинжилгээ өгсөн. Шинжилгээ өгөхгүй, татгалзсан бөх байхгүй. Хэрэв татгалзсан тохиолдолд тухайн бөхийг допинг хэрэглэсэн гэж үздэг журамтай юм. Тиймээс бөхчүүд татгалзаагүй.

Д.ДАВААСҮРЭН

Я.Содбаатар: Ардчилсан намын боловсон хүчнүүд тэтгэврийн насанд ойртсон

УИХ–ын гишүүн Я.Сод­баатартай ярилцлаа.

–Та Засгийн газрын бүтцийг хэр болсон гэж харж байгаа вэ. 16 яам 13 болж цаашид үйл ажиллагаа нь үргэлжлэхээр боллоо?

-Өнгөрсөн 2012 оны сонгуулийн дараа байгуулагдсан Засгийн газрыг бүтцийг эргэн харахад Н.Алтанхуяг өмнө нь Монголын түүхэнд байхгүй данхар бүтцийг оруулж ирэн ажиллаж байна. Том бүтэц нь эдийн засаг талаасаа нэлээд үрэлгэн, нөгөө талаасаа салбарын уялдаа холбоо, төрийн ажлын залгамж чанар нэлээд алдагдсан. Тиймээс бүтцийг эргэн харж цомхон, чадварлаг болгох тал дээр МАН-ын бүлэг, Ерөнхийлөгчийн институци гэх мэт олон талын шахалт орсон гэж харж байгаа. Улс төрийн шахалтын хүрээнд аргагүйн эрхэнд ийм шахалт хийж, өнгөрсөн хоёр жилийнхээ алдаа оноонд дүгнэлт хийж оруулж ирлээ гэж бид харж байсан. Орж ирсэн бүтцийг харахад шахаанд орсон тул дургүйд хүчгүй гэх байдлаар хийсэн нь харагдаж байна. Нэг үгээр хэлбэл энэ нь Ерөнхий сайдын өөрийнх нь хүссэн зүйл биш юм байна. Монголын төрийг ухаалаг, зөв замд нь гаргаж ирэх бүтэц болж чадсангүй. Учир нь бүтцийг хийж оруулж ирэх байсан бол илүү тооцоо судалгаатай, яамдыг нэгтгэснээр хэр хэмжээний төсөв хэмнэгдэх юм. Бодлогын ямар өөрчлөлт шинэчлэлт гарах вэ гэдгийг харах байсан.

Монголчууд ардчиллын замаар 25 жил явах хугацаанд Засгийн газар янз бүрийн л бүтэцтэй байсан. Ерөнхий сайд чуулганы индэр дээрээс “Би ямар нэгэн тооцоо судалгаа хийгээгүй. Төсөв хэр хэмжээнд хэмнэгдэхийг бид тооцож чадаагүй байна. Бараг л та нар хий гээд байсан учраас ингээд оруулаад ирлээ” гэх зүйл ярьсан. Сөрөг хүчнийхнийхээ дуу хоолойг сонсдоггүй юмаа гэхэд төрийн байгууллагууд болох Үндэсний АУДИТ-ын газар ч байдаг юм уу байгууллагуудынхаа дүгнэлтийг сонссонгүй. Бүтцийн өөрчлөлтөөр хоёр зүйлээсээ салж чадсангүй.

–Тэр хоёр зүйлийг нь та хэлэхгүй юу?

-Улс төр бизнесийн бүлэглэл, фракцуудынхаа шахалт, аалзны тор шиг хэрэгдсэн сүлжээнээс гарч чадсангүй. Ес, 11 яамтай болно гэж яригдаж байсан ч фракцуудынхаа амыг хаахын тулд шахаанд орж явсаар 13 яамтай байхаар орж ирлээ. Нөгөөх нь нийгэм, эдийн засаг хямралтай байх үед төр өөрөө чадварлаг болох, бүсээ илүү чангалж төр өөрөө хэмнэлтийн горимд шилжих зайлшгүй шаардлага байна. Энэ Засгийн газрын нэг алдаа нь төр өөрийнхөө илүү зардлыг танахаас илүү ард түмнийхээ халаас руу орох бодлогыг бариад байгаа. Ирэх оны төсөвт маш олон татваруудыг сэргээхээр оруулж ирсэн. Бизнес эрхлэгчдийн бүсийг чангалаад тэдний дарамтыг нэмэг­дүүлээд байгаа болохоос төр үр дүнгүй зардлаа багас­гаж хэмнэлтийн горимд шилжих алхам хийгдэхгүй байна. Энэ хийгдсэн бол нийгэм талархан хүлээж авах байлаа. Харамсалтай нь тэгж чадсангүй.

–Чуулган дээр дөрвөн төрлийн татвар нэмэгдэнэ гэдгийг гишүүд хэлж байсан. Сангийн сайд Ч.Улаан мэдээлэл хийхдээ ямар ч татвар нэмэгдэхгүй гэдгийг хэлсэн шүү дээ?

-2015 оны төсвийн тө­сөл гишүүдийн гарт ирээд байна. Төсөв дотор Малын хөлийн татвараас эхлээд Хотын татвар гээд татварууд ороод ирчихсэн байгаа. Төсөв хэлэлцэх үеэр бүгд тал талаас нь ярилцах байх. Ардын энэ тат­варуудыг эсэргүүцэж бай­гаа. Ардчилсан нам тэргүүтэй улс төрийн хүчнүүд батлаад явчихбал иргэд нэг юм хэлэх байлгүй дээ. Нийслэлийн удирдлагууд төсөв батлахад Нийслэл дээр ямар дарамт ирэх вэ гэдэг талаар мэдээлэл хийсэн.

–Монгол Улсын орлого ирэх онд 900 тэрбумаар нэмэгдэнэ гэж байна. Тийм боломж байгаа юм уу?

-Сүүлийн хоёр, гурван жил төсөв баталж байгааг нь харахад бидний хэлдгээр жонхуу болж байна. Төсөв дээр дандаа худлаа тоо тавьдаг. Төсвийг хугацаанд нь батлах, Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулийг батлах хязгааруудад тааруулж батлахын тулд хүчээр нохойн ам нийлүүлж баталж байгаа. 2014 оны төсвийг баталсныг харахад бодит байдал дээр ам.долларын ханш 1800 төгрөгөөс доош орохооргүй байхад 1384 төгрөг гээд хүчээр батлуулсан. Орлого тал дээр гэхэд уул уурхайн салбараас орж ирэх орлого бүгд худлаа байсан. 31 сая тонн нүүрс экспортолно гэж байлаа. Монгол Улс хамгийн оргил үедээ буюу 2011 онд 22.5 сая тонн нүүрс гаргаж байсан улс шүү дээ. Энэ жил нүүрс яаж ч сайн олборлоод 15 сая тоннд хүрэхгүй. Нэг ёсондоо тавьж байсан зорилтынхоо 40 хувьд л хүрч байна. Ирэх онд орлого нэмэгдэхгүй. Хаанаас яаж орлого нэмэгдүүлэх эх үүсвэрийг гаргаж ирснийг судлах хэрэгтэй. Яахав Оюутолгойн үйл ажиллагаа жигдэрч орлого нэмэгдэж байгаа нь үнэн. Гэсэн ч татвар нэмэх байдлаар бизнес эрхлэгчдийнхээ бүсийг чангалах байдлаар орлого нэмэх гэж оролдоод байгаа юм. Бодит байдал дээрээ тэр аж ахуй нэгжүүд цаашид үйл ажиллагаа явуулах гэхээр тартагтаа тулчихлаа. Эдийн засгийн нөхцөл нь шавхагдаж дууслаа. Өнгөрөгч онд бид 7.4 их наяд төгрөгийн төсөв баталсан. Энэ оны төгсгөлд төсвийн орлого нэг их наядаар тасарна.

–Засгийн газрын бүтэц батлагдсан. Харин бүрэлдэхүүн нь хэрхэн орж ирэх бол?

-Засгийн газрын бүрэлдэхүүний тал дээр УИХ дахь МАН-ын бүлгээс хэд хэдэн шаардлагыг хүргүүлээд байгаа. Засгийн газрын бүрэлдэхүүн талдаа албан бус хэллэгээр давхар дээлээ тайлсан, УИХ гишүүн бус хүн Засгийн газрын гишүүнээр томилогдоосой, бид ухаалаг төр рүү алхах алхмаа хийнэ гээд Ерөнхийлөгчөөс эхлээд ярьж байна. Энэ удаа томилогдох сайд нар УИХ-аас битгий томилогдоосой гэж хүсч байгаа юм. Ерөнхийлөгчийн зүгээс ч гэсэн үүнийг шахаж байгааг анзаарсан байх. Томилогдох сайд нар нь салбараа мэддэг мэргэшсэн хүн байгаасай. 2016 он хүрэхэд цаг хугацаа бага үлдсэн. Тиймээс салбараа мэдэхгүй хүн оччихоор сал­бар­тайгаа танилцах гэсээр байтал ихэнх хугацаагаа та­нин мэдэхүйн шинжтэй алдчих гээд байгаа юм. Өнгөрөгч хавар томилогдсон сайд гэхэд салбараа мэдэхгүй чуулган дээр үг хэлж чадахгүй газрын дарга, мэргэжилтнээсээ асууя гэж байна. Үүнээс болоод төрийн үйл ажиллагаа алдагддаг. Түүнчлэн Ардчилсан нам боловсон хүчнийхээ бодлогод өөрчлөлт хийгээсэй гэж хүсч байна. Ардчилсан намын боловсон хүчинд 25 жил салхи орсонгүй. 25 жилийн өмнө Н.Алтанхуяг, Ц.Элбэгдорж, Э.Бат-Үүл, С.Баярцогт байсан уу байсан. Гэтэл 25 жилийн хугацаа өнгөрчихөөд байхад Ардчилсан намын бодлого энэ хэдэн хүний хүрээнд л явж байна. Энэ хүмүүс бүгд өвгөрсөн, тэтгэврийн нас нь ойртсон. 25 жил энэ намын толгой дээр сандаалж байгаа төдийгүй, энэ намаар дамжуулан төрийн хүний нөөцийн бодлогод нөлөөлж байна. Ардчилсан нам яагаад шинэ эрч хүчтэй хүмүүсээ гаргаж ирдэггүй ийм сонин тогтолцоогоор яваад бай­гаа юм. АН-ыг гаднаас нь харахад фракц дагасан бү­лэглэлийн шинж чанартай зүйл харагдаад байна шүү дээ. Шинэ чадварлаг хүн орж ирээсэй. Түүнээс биш хэдэн хүнийхээ дотор битгий эргэлдээсэй гэж хүсч байна. Нэмж хэлэхэд хариуцлагын асуудлыг хам­тад нь оруулж ирэх хэрэгтэй. Хариуцлага гэдэг зүйлийг бүтцийн өөрчлөлтөөр битгий далдлаасай. Өнөөдөр манайд хариуцлагагүйн зуд нүүрлэчихсэн.

–Нэг жилийн хугацаанд ажил хийх болов уу. Сонгуулийн шуугиан ч эхэллээ дээ?

-Ажил хийнэ гээд ард түмэн сонгочихоод байхад эрх биш юм хийх байлгүй дээ. Бид сөрөг хүчний байр сууринаас шахаж ажиллана.

–Ардчилсан нам 25 жил намдаа салхи оруулаагүй юм бол Ардын нам ер нь салхи оруулдаг улс төрийн хүчин юм уу?

-Өнөөдөр хамгийн их салхи оруулж байгаа улс төрийн хүчин бол Ардын нам л байна. Гэтэл 25 жил даргаа өөрчилдөггүй улс төрийн нам байна шүү дээ, цаана чинь. Ардчилсан нам үүний араас явж байгаа. Сүүлийн хэдэн жил Их хурлаа хийгээгүй, ҮЗХ-гоо хуралдуулаагүй. Үүнийг бид яриад байгаа юм биш. Нам дотроосоо яриад байна. Ардын намыг аваад үзэхээр 1990 оны ардчилсан шинэ нийгэм цогцлоход намын бодлого тодорхойлж явсан хүмүүс өнөөдөр тэтгэврийн насандаа хүрсэн. П.Жасрай агсан, Д.Содном, Ш.Гунгаадорж, буурал Очирбат дарга гээд намын гол удирдлагууд байна. 1990-ээд оны дундуур улс төрд орж ирсэн 1950-иад оныхон гэдэг С.Баяр, Н.Багабанди, Д.Лүндээжанцан, Д.Дэмбэрэл, Ө.Энхтүвшин, Ч.Улаан, Н.Энхбаяр гээд манай намд байсан гэх мэт хүмүүс арагш сууж байна. Намын удирдах түвшинд энэ хүмүүсээс хэн нь ч сонгогдоогүй. Харин намын дэргэдэх бодлогын зөвлөлд орж ажиллаж байгаа. 1960, 1970-аад оныхон намын бодлогыг авч явж байна даа. Би гэхэд 1990 онд долдугаар ангийн сурагч байсан. Үүнээс харахад 1990 оноос хойш гурав, дөрвөн удаагийн үеийн шинэчлэл хийгдсэн. Миний хамгийн үнэт зүйл гэж харж, ярьдаг хоёр зүйл бий. Эхнийх нь манай нам Монгол Улсад тусгаар тогтнолыг авч ирсэн. Түүнийхээ төлөө явдаг. Аль болох асуудлын хамгийн эхэнд улс орноо тавихыг хичээдэг улс төрийн хүчин. Нөгөөх нь МАН ахмад, дунд, залуу үеийн хэлхээн дээр оршдог. Манай намд энэ гурван үеийн аль алиных нь бодлого явдаг. Харамсалтай нь АН-д бол ахмадуудынх нь л бодлого явж байна.

Эдийн засаг аюулын харанга дэлдэж байгаа энэ үед намын эрх ашгийг хааяа ч гэсэн умартах шаардлага тулгардаг. Засгийн газрын институциэр дамжуулж сонгуульд хандсан алхам хийх, хэтэрхий сонгуульд чиглэсэн үйлдэл хийх нь эргээд ард түмэн амьдралаараа төлдөг гашуун түүх бий. Тиймээс Н.Алтанхуяг дарга эрх ашгийнхаа эрэмбийг эх орны эрх ашгийг эхэнд тавиасай гэж бодож байна.

–Байгаль орчин, хүнс хөдөө аж ахуйн байнгын хорооны хуралдааны үеэр улаанбуудай оруулж ирсэн асуудал боссон…

-Монголын эдийн засгийг салбар салбараар нь цохин унагаж байна. Бидний хэлж байсан зүйлс хэдхэн сарын дараа биеллээ олоод байгаа. Тухайн үед болохгүй бүтэхгүйг нь хэлэхээр хүлээж авдаггүй байсан. Бид зөнч үзмэрчдээ тэгж хэлээд байдаг юм биш. Ардын намын бүлгийн 26 гишүүн ард түмний дунд жаргал зовлон туучин гарч ирсэн, салбар салбартаа хатуу хөтүүг нь үзсэн, гадны байгууллагуудын судалгаан дээр үндэслэн манайхан хэлээд байгаа ухаантай. 2013 онд эдийн засаг огцом хүндрэх нь, Засгийн газрын бодлого буруу явчихлаа гэхэд “Ардын намынхан албан тушаал, суудлаа алдсан болохоор түүнийгээ санагалзан Засгийн газрыг унагах гээд байна, МАНАН үүсгэх гэж байна” гээд Алтанхуягийгаа аваад үлдсэн. Галзуу хөгжүүлнэ гэж байсан ч хэдхэн сарын дараа ам.долларын ханш эрс өсч монгол төгрөгийн ханш навс унасан.

Манай улс өөрсдийн хөр­сөнд ургасан улаанбуудайгаар хүнсний хэрэгцээгээ хангах боломжтой болоод иртэл гаднаас импортын улаанбуудай оруулаад ирлээ. Газар тариалан эрхэлж буй хүмүүсийн хүч хөдөлмөр, байгаль дэлхий хураа хайрласны хүчинд жаахан ургац авсан. Гэтэл Монгол Улсын Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг өөрөө зөвлөмж гарган чиглэл өгөөд ургацаа хурааж буй тариаланчид улаанбуудайгаа хурааж ажлынхаа үр шимийг үздэг энэ цагт нь ОХУ-аас агуулахын үлдэгдэл улаанбуудайг ачаад оруулаад ирсэн. Үүнээс болж газар тариалангийн салбарт орсон олон аж ахуй нэгжийн хөрөнгө үнэгүйдэх, тэнд ажилласан хүмүүсийн хөдөлмөр талаар болох гэж байна. Газар тариалангийн бизнес эрхлэгчид, трактор комбайнч нараасаа эхлээд маш хүчтэй эсэргүүцэл илэрхийлж эхэллээ. Одоо бол газрын дарга, Төрийн нарийн бичигтэй ярихаасаа өмнө салбарын сайдтай нь хариуцлага тооцох ёстой. Зургадугаар сарын нэгнээс хойш үр тариа импортлож болохгүй гээд Их хурлаас зөвлөмж гаргаад байхад зургадугаар сарын 24-нд үр тариа, гурил оруул гэсэн шийдвэр гаргасан Ерөнхий сайдтай хариуцлага тооцох цаг болсон.

Э.ЭНХБОЛД

Засгийн газрын бүтцийн өөрчлөлтийг тойрсон үйл явдал өчигдөр шувтарлаа. Яамдын тухайд аль нь тунаж үлдэж, аль нь тарж бутрах бол гэж баахан таамаг дэвшүүлсэн улсуудын эргэлзээ сая нэг тайлагдав. Өчигдөржин хуралдсан чуулганы нэгдсэн хуралдаан, байнгын хорооны шийдлээр Засгийн газрын шинэ бүтэц ямар байх нь тодорхой боллоо. Ерөнхий сайдын оруулж ирсэн саналаар зургаан яамыг нэгтгэнэ гэсэндээ тогтож байна.

Сөрөг хүчний зүгээс Соёл, спорт, аялал жуулчлалын яамыг Боловсрол шинжлэх ухааны яамтай, Хөдөлмөрийн яамыг Хүн, ам, нийгмийн хамгааллын яамтай нэгтгэх ёстой гэсэн шаардлагыг тавьсан. Энэ дагуу өчигдөр Төрийн байгуулалтын байнгын хороогоор гишүүд Соёлын яамыг задлахыг дэмжсэн боловч нэгдсэн чуулган дээр уначихлаа. Ингээд Ц.Оюунгэрэл сайд бүтэцтэйгээ бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ үлдэж, түүний яам хөдлөхгүй нь тодорхой болов. Харин МАН-аас Я.Санжмятав болон С.Эрдэнийн яамыг нэгтгэх ёстой гэсэн саналаа эргүүлэн татаж, ямар нэгэн тохироонд хүрэв бололтой.

Засгийн газрын шинэ бүтцийн тухай анх яригдаж эхлэхэд задрах магадлалтай байсан яамд сайн дураараа ажлаа тайлагнацгаасан. Ерөнхий сайд ч гэсэн зарим яамдыг үнэхээр сайн ажилласан гэж онцолжмагтсан удаатай. Тухайлбал, тэрбээр Зам, тээврийн сайд А.Гансүхийг өмнөх таван Засгийн газрын хийж чадаагүй автозамыг тавьж, үнэхээр сайн ажилласан гэсэн. Мөн Барилга, хот байгуулалтын сайд Ц.Баярсайханг бүтээн байгуулалт эрчимжсэн гэж сайшаалын үгээр харамгүй мялааж байв. Сая хоёр хөршийн төрийн тэргүүний айлчлалаар төмөр замаа хөгжүүлэхэд чухал ач холбогдолтой гэрээ хэлэлцээрүүдэд гарын үсэг зурсан гээд л салбарын яамдынхаа үүрэг оролцоог онцолсон. Гэтэл ийм сайн ажилласан гэсэн яамдыг бүтцийн өөрчлөлтөд багтаасан нь логикийн хувьд зөрчилтэй харагдаж байлаа. Уг нь сөрөг хүчнийхний, олон нийтийн санал болгоод байсан үүрэг, оролцоо багатай яамдыг базах ёстой байсан баймаар. Ерөнхий сайдыг бүтцийн төсөл оруулж ирэхэд “Өөрт таалагдахгүй байгаа сайд нараа няслахын тулд үр дүнгүй өөрчлөлт хийх нь” гэж хашир улстөрчид шүүмжилж байсан. Яамдаа тохироогоор уу, эсвэл ажлаа сайн хийсэн үзүүлэлтээр нь авч үлдэх үү гэдэг дээр олны анхаарал тусч, хүлээлт дагуулаад байсан нь саяхан. Засгийн газар мэргэжлийн тал руугаа ажиллахын тулд яамдынхаа ажлын үзүүлэлтийг гол чиг болгон барих ёстой байв. Харин асуудал анх орж ирсэн хувилбараараа батлагдаж, улс төр бүхэлдээ тохироо гэдэг шийдэлд хүрэх шив.

Засгийн газрын тэргүүний танхимаа шинэчлэх бүтцийн өөрчлөлт цаашаа албан тушаалын томилгоогоор үргэлжлэх нь тодорхой. Өчигдөр өглөө гэхэд АН, Шударга ёс эвлийнхэн суудлаа авч үлдэхийн тулд хоорондоо нэлээд зөрчилдсөн сурагтай. “Шударга ёс” эвслийн дөрвөн сайд үлдэх үү, эс үлдэх үү дээтулж дэнжигнэж байгаа гэх. Тэдний гурав нь МАХН, нэг нь МҮАН-ынх. Тэгэхээр АН-ын зүгээсМАХН-ыг нэг сайдынхаа суудлыг чөлөөлөхийг шаардаад буй бололтой юм. Юутай ч нэгтгэсэн яамдыг толгойлох сайд нарт гурван хүний нэр явж байгааг эх сурвалж дуулгалаа. Тэдний хоёр нь УИХ-ын гишүүн бөгөөд сайд болбол давхар дээлтэй болох нь ээ.

Ямартай ч ирэх өдрүүдэд шинэ бүтцээр ажиллах яамдыг толгойлохоор хүмүүс амбицаа илэрхийлэх нь тодорхой. Сайдын албан тушаал горилогсдын нэрс сонсогдоод эхэлсэн. Үүнтэй зэрэгцэн Засгийн газрыг огцруулах яриа ч дуусаагүй л байна. Асуудал яагаа ч билээ. Энэ өөрчлөлт нь Засгийн газрыг гацаанаас гаргаж чадах болов уу.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

Саяхан “Euronews”-ийн сэтгүүлч Серджио Кантоне Минск хотноо Беларусын Ерөнхийлөгч А.Лукашенкотой уулзсан байна. Нэг цаг 30 минут орчим үргэлжилсэн уг ярилцлагын гол сэдэв Украины хямрал байлаа. Тус улс дахь зэвсэгт мөргөлдөөн, хүчирхийлэл, цус урсгасан нөхцөл байдлыг зохицуулах арга замын талаар түүнээс асуухад тэрээр “Украин дахь зэвсэгт мөргөлдөөн, дайн цаашид үргэлжлэх ёсгүй. Учир нь энд аль нэг тал ялах боломжгүй. Зэвсэгт мөргөлдөөн үргэлжилбэл аль ч талын нэр хүнд буурах болно. Тиймээс дайн хийх нь ирээдүйгүй юм” гэсэн байна. Украины хямралд гурав дахь хүчний нөлөө байгаа эсэх талаар тэрбээр “Аливаа цэргийн ажиллагаа нь улс төр, эдийн засаг, санхүүгийн салбартай нягт холбоотой байдаг. Дайн нэг хэсэгт нь гай зовлон авчирч байхад нөгөө хэсэг нь баяжиж байдаг. Гэвч европчуудын хувьд ийм нөхцөл огт тохирохгүй. Сонирхогч тал хангалттай олон байна” гэв. А.Лукашенко цааш нь “Украинд хэрэг явдал өрнөж, төрийн эргэлт болсны дараа, Крымийн үйл явдлын өмнө би Украиныг дэлхийн томоохон тоглогчдын байлдааны талбар болж байгааг хэлж байсан” хэмээн онцолсон байна. Үүний зэрэгцээ сэтгүүлчийн Луганскийн Бүгд найрамдах улс, Донецкийн Бүгд найрамдах улс хэмээн тунхагласныг хүлээн зөвшөөрч байгаа эсэх талаар асуухад тэрбээр “Үгүй. Бид ондоо байр суурийг баримталдаг. Бид Украин улсыг нураахыг хүсэхгүй. “Крымийг Украинд шилжүүлсэн явдал нь буруу гэж олон хүн үздэг. Зарим нь энэ нутаг анхнаасаа Оросынх байсан гэж ярьдаг. Гэтэл энэ нь буруу хандлага юм. Тэгж яривал Бат хааны үеийг дурсъя. Казахстан, Монгол, эсвэл өөр хэн нэгэнд Оросын дийлэнх нутаг, баруун Европ, зүүн Европыг өгөх хэрэгтэй болно. Монголчууд манай нутагт хүрч байсан ч ард түмэнд нь халдаагүй юм. Тиймээс бид Беларусь улсаас бусдыг нь өгнө гэсэн үг л дээ. Өнгөрсөн үедээ эргэж очих шаардлагагүй. Бид улс орнуудын хил хязгаар, тэдгээрийн дархан байдлыг баталгаажуулсан олон улсын бичиг баримт олныг баталж байсан. Тиймээс хил хязгаарыг өөрчилж болохгүй. Энэ зарчимдаа үнэнч хэвээр байх болно” гэсэн байна.

“Гацуурт” компанийн ерөнхий захирал Л.Чинбатын тариаланчийн зовлон, жаргалын тухай яриаг “Өдрийн сонин”-д нийтэлсэн. Энэ удаа түүний богино хугацаанд барууны стандарт хангасан мах экспортлох гарц, бизнес эрхлэгчид учирдаг дарамт, алт, үнэт зүйлийн тухай илэн далангүй ярианы үргэлжлэлийг хүргэж байна.

-Хоёр хөршийн төрийн тэргүүнүүд ирээд “Монголоос мах авмаар байна” гэсэн. Мах экспортлох ирээдүй хэр байна?

-Манайх мал аж ахуй, газар тариалан хослон хөгжих ямар л боломж байна түүнийг хийж байгаа. Дэлхий тэгж явж байна. Бид түүнийг копидож байгаа. Манайх Канад, АНУ, Францаас манайтай төстэй юмыг нь авч өөрийнхөө хөрсөн дээр буулгаж яваа. Мал аж ахуйн хувьд энэ хүмүүсийн ярьж байгаа шиг маргааш Орос руу мах гаргах хүнд. Аливаа юманд стандарт гэж байх учиртай. Манай малын мах ямар стандарттай юм бэ гэдгийг тогтоох ёстой. Путин мах гарга гэж байгаа ч гаргатал зай бий. Тэгэхийн тулд манайхан ажиллах ёстой. Мал нь эрүүл байх ёстой.

-Толгой дараалан вакцинжуулвал өртөг өндөр тусах уу?

-Малаа эрүүлжүүлэхийн тулд бэлчээрээ эрүүлжүүлэх ёстой. Задгай явж байгаа малыг бүгдийг эрүүлжүүлж чадахгүй. Голомт нь салахгүй байгаа. Үүнийгээ эрүүлжүүлээгүй цагт мах гаргах хэцүү. Малаа цөөлөхийн тулд төхөөрөөд байх ёстой юм шиг ярьдаг. Манай мах Оросын хувьд консервнд л тохиромжтой байдаг. Консерв хийгээд цэргийн хүнсэнд явдаг.

-Бэлчээрийн мал аж ахуйгаас илүү эрчимжсэн мал аж ахуй экспортонд тохиромжтой гэсэн үг үү?

-Европ хүмүүсийн хүнсний стандарт шаардлагыг хангах хэрэгтэй. Хамгийн гол нь манай мал өвчингүй гэдгээ нотолсны дараа л манай мах үнэд хүрнэ. Монголын бэлчээр эрүүл, мал нь эрүүл байвал манай мах үнэд хүрнэ. Одоо бол партизан маягийн аргаар л жаахан мах гаргаж байна. Дэлхийн зах зээлд гаръя гэвэл эрчимжсэн мал аж ахуй хөгжүүлэх хэрэгтэй. Малаа бордох хэрэгтэй. Бордохын тулд тэжээл хэрэгтэй. Тэжээл бэлтгэхэд талбай хэрэгтэй. Боломж бий. Мах экспортлохын тулд хамгийн боломжтой гарц гэвэл Европоос залуу мал оруулж ирээд тэжээгээд, тодорхой хугацааны дараа буцаагаад зарах боломж бий. Малыг ийм хэлбэрээр Орос, Хятад руу гаргах боломжтой. Ийм малын мах стандарт хангана. Монголд эрчимжсэн мал аж ахуйн эрүүл бүс гэж бий болгоод Европоос мал оруулж ирэх хэрэгтэй. Орос, Хятад руу Европоос мал оруулахгүй байгаа. Монгол руу оруулж байна. Энэ давуу талаа ашиглах хэрэгтэй. Зөвхөн зуны хугацаанд мал оруулж ирээд, тэжээгээд, буцаагаад намар нядлаад махыг нь гаргачихна. Зургаа, долоон сарын ажил хийчихээд сууж байвал боломжтой. Энэ бол богино хугацааны гарц. Хүмүүс мал олширлоо гэдэг. Үнэн хэрэгтээ манайхаас үхрийн мах л авна. Үхэр нь цөөхөн. Хэрэв Орос руу гаргавал нэг жил гаргаад л дуусчихна.

-Уг нь бэлчээрийн малын мах илүү чанартай, амттай гэж монголчууд боддог?

-Монгол мал зун нь жаахан таргалж ирээд, буцаагаад өвөлдөө тарга хүчээ алддаг. Нас нь өндөр болоод мах нь хатуурдаг. Гадаадад бол 24 сарын доторх махыг л иддэг. Түүнээс дээшхи махыг нохойн хоолонд явуулдаг. Бид болохоор томруулж байж иддэг.

-Танайхан ямар чиглэлийн мал оруулж ирж байна?

-Манайх мах, сүүний чиглэлийн үхэр аль алиныг нь оруулж ирж байна.

-Монгол мал ихтэй мөртлөө махаа өндөр үнээр авч байна. Цэвэр сүү ууж чадахгүй байгаа нь ямар учиртай юм бэ?

-Манайд сайхан сүүний үйлдвэрүүд байна. Ганцхан Монголоос сүү авъя гэхээр ямар ч сүү нь шаардлага хангахгүй байна шүү дээ. Анхдагч сүүгээ үйлдвэрлэдэг сүүний фермер нь бий болох ёстой. Сааж байгаа сүү нь хүний гар дамжихгүй байх учиртай. Манай сааж байгаа сүү нь, хэвтэж байгаа хэвтэр нь бүгд бохир байна. Тийм фермүүдийг байгуулж болно. Гэхдээ Улаанбаатарын эргэн тойронд биш. Фермүүд тэжээлдээ ойрхон байх ёстой. Сүүний үхэр тэжээлээр л явдаг. Одоо систем нь буруу учраас мах, сүү үнэтэй байна. Монголын дотоодын хэрэгцээг хангах асуудал биш. Ганцхан бодлого буруу учраас цөөхөн ченжийн гараар үнэтэй болоод байна.

-Мах сүүгээ Улаанбаатар руу тээвэрлэхэд зардал их биш гэж үү?

-Тэр бол асуудал биш. Таван төгрөгийн зардал нэмэгдсэн ч цэвэр сүү орж ирнэ. Фермерийн аж ахуй байгуулах туршлага манайханд дутаж байна л даа.

-Төрийн гарыг ийм юман дээр харах ёстой юм уу. Төртэй төргүй хувийн хэвшлийнхэн хийх юм биш үү?

– Сүүн дээр төрийн дэмжлэг байх ёстой. Тэр тусмаа манайх шиг улсад төрийн дэмжлэг хэрэгтэй. Сүүний чиглэлийн фермийн ажлыг төрөөс дэмжиж байж босгож ирдэг. Сүү үйлдвэрлэж байгаа хэсгийг стандартын дагуу хийх учиртай. Стандартын бус хэдэн зуун жижиг фермер байснаас стандартын шаардлага хангасан хэдхэн фермер байх ёстой. Төр анхдагчаар үүсгэх ёстой. Сүү хөгжихийн тулд махны чиглэлийн тугалыг аваад тэжээдэг, сүүний охин тугалыг аваад тэжээгээд, үнээ болгодог дамжлага тус бүр системтэйгээр хөгжиж явдаг. Түүнээс биш нэг хүн бүгдийг хийх аргагүй. Сүү сааж байгаа хүн сүүгээ л саах ёстой. Үнээгээ солъё гэхэд үнээ зардаг компаниас дараагийн үнээгээ авна. 50 үхэр сааж байсан бол тэднийгээ нядалгаанд өгөөд, ахин 50 үхэр оруулж ирээд саагаад явах учиртай. Тэр 50 үхрээс 20-30 литр сүү гардаг л байх ёстой. Дагнасан аж ахуйн нэгжүүд мэндлэх ёстой юм. Түүнээс биш манайхан бүгдийг нь хийх гээд байвал сайжрахгүй. Бид ойр хавийн ийм бизнес хийж байгаа хүмүүст сурсан мэдсэн бүхнээ чадахаараа хэлж байна.

-Ноу хаугаа нуудаггүй гэсэн үг үү?

-Юуг нь нуудаг юм. Бид ч гэсэн гаднаас копидож оруулж ирсэн юмаа дараагийн хүнд өвлүүлэх нь гол. Төрийн бодлого зөв биш бол бид нар дор нь мянган юм хийх гэж зүтгээд нэмэр байхгүй.

-Алтны том компаниуд зөндөө л байдаг. Та яагаад мах, сүү хүнс бэлтгэх ажил руу яваад орчихсон юм бэ?

-Нэгдүгээрт би малчин, тариачин гаралтай хүн. Бага байхад манай аав, өвөг эцэг бүгд л тариа тарьж, мал маллаж байсан. Хоёрдугаарт бизнест хөл тавиад гадаад ертөнц ямар байгааг харсан, манайх ямар байгааг харсан. Тэр үед ерээд онд биднийг хамгийн их эмзэглүүлж байсан юм бидний идэж байгаа хүнс байсан. Тэр үед ёстой Хятадын нохойноос дор юм идэж байсан. Тэр үед манай найз нар ярьж байгаад гурил, будаа, мах сүү, хүнсний ногоо гэсэн таван зүйл дээр хийе гэсэн. Монголчуудыг монгол хүн л тэжээнэ. Байшинд өссөн хүмүүс хөдөө очиж бизнес хийхгүй. Улсын дотоодын хэрэгцээний 10-20 хувийг үйлдвэрлэдэг болно гэж зорилго тавьсан учраас би энэ салбарт бүх амьдралаа зориулж байгаа. Энэ зорилгодоо хүрэхийн тулд 2001 оноос хойш зүтгэлээ. Гурилаа хийчихлээ. Махны

2-3 хувийг үйлдвэрлэж байна. Сүүн дээр надаас шалтгаалаагүй. Сүүний ферм хийх газрын зөвшөөрөл өгөхгүй 7-8 жил болж байна.

-Яагаад тэр вэ?

-Төр засгаас л асуу.

-Мөнгөтэй хүмүүс юм болгоныг чаддаг гэж хүмүүс боддог. Танд бас хүчрэхгүй юм байна аа?

-Би улстөржөөд явдаггүй. Хэн нэгнийг дарамталж хийх ёсгүй гэсэн зарчим баримталдаг. Манайх Сэлэнгийн найман суманд яг адилхан хөрөнгө оруулалт хийгээд эхэлсэн. Мал маллаад, тариа, хүнсний ногоо тариад эхэлсэн. Тэр сумдаас 2-3 нь дэмжээд бусад нь дэмжихгүй байгаа юм. Дэмжсэнд нь хөрөнгө оруулаад, дэмжихгүйг нь хаяад явсан. Явсаар байгаад Цагааннуур, Түшиг суманд үлдэж байна. Зарим сумынхан “Малаа аваад яв” гээд хөөхөөр нь гарсан. Найман суманд фермийн аж ахуй хөгжсөн бол ямар байхав.

-Бизнес эрхлэгчдэд бухимдах үе байдаг гэдэг. Танд ч гэсэн хоёр гараа алдалж байгаад хашгирмаар үе байдаг уу?

– Байна аа байна. Бизнесийн тэр олон асуудлын тодорхой хувийг манай хүмүүс үүрдэг. Сая гэхэд л манай будаатай машиныг явуулахгүй зогсоочихлоо л гэнэ. Хүмүүс чи яаж даагаад байгаа юм гэдэг.

-Та авилга өгдөггүй юм уу?

-Авилга өгөх гэж би ажил хийгээгүй шүү дээ.

-Бизнесийнхэн улс төрд ороод байх юм. Би өөрөө улс төрд ороод энэ бүхнийг залруулая гэж бодогдох үе байдаг уу?

-Өдий хүртэл бизнесээр явчихаад үлдсэн амьдралаа тэгж буртаглаад яахав дээ. Гэхдээ ч тэвчээр барагдах үе их л байна шүү дээ. Чи сонссон л байх. Миний нэг барилгын асуудал яригдаад байгаа. Миний буруу нэг ширхэг ч байхгүй. Гэтэл гурван жил зогсоож байна. Э.Бат-Үүл буулгах байшингийн жагсаалтанд оруулчихаад нэг хэсэг хүмүүс надаас мөнгө нэхдэг. 2001 онд нийтийн дуудлага худалдаагаар Герман элчингийн урд нэг давхар байшинг худалдаж авсан. Тэр байшинг худалдаж авсан ч газрынхаа гэрчилгээг гаргаж өгөхгүй байсаар долоон жилийн дараа өгсөн. Тэр хооронд нь хажуу талд нь нэг орон сууцны байшин, сургууль хоёр барьчихаж байгаа юм. Газрын гэрчилгээгүй болохоор би тэрэн дээр шүүхдэх эрх үүсэхгүй байгаа юм. Би тэр байшинг худалдаж авахад нэг байшинг хоёр хуваагаад, 44 м.кв нь төрд үлдсэн. Тэр хэсгийг нь би дахиад худалдаад авчихгүй юу. Хажуугийн байшинд нь бойлуур байсан. Тэр бойлуурыг энэ рүү оруулах ёстой гэж хүмүүс хотын захиргаатай муудалцсан. Хотын захиргааны ерөнхий менежер Бат гэж байсан. Бат дуудаж уулзсан юм. “Танайх энэ байшингаа буулгаад, хурдхан шиг бойлуур оруулах хэрэгтэй байна” гэсэн. Байшин бария гэхээр зураг батлуулах есөн жорын ажил ундарсан. 2009 онд бэлэн болго гэсэн үүрэг өгсөн. Тэгэхээр нь би “Та нар зөвшөөрөл авахад тусла” гэсэн. Проткол үйлдээд, гэрээ байгуулахаар нь би нэг давхар байшингаа долоон сая төгрөг өгөөд нураалгасан. Зургаа хийлгэж явах хооронд нэг өдөр нөгөөдөх дээр чинь байшин барьж байна гэсэн. Хүрээд ирсэн чинь байшин бариад зогсч байна. Хамгаалалтын алба аваад, тэднийг хөөж гаргаад шүүхдсэн. Хотын захиргааныхан дахиж уулзаад “Энэ хүмүүс дураараа юм хийлээ. Улсын төсвөөс бид энд бойлуурын төсөв батлуулчихсан юм” гэсэн. “Хэрэв энэ газар юм барих гэж байгаа бол бид хэн хэнээсээ зөвшөөрөл авах ёстой. Нэг ханаар хиллэж байгаа юм чинь та нар надаас зөвшөөрөл авах ёстой” гэсэн. Дахиж сууж ярилцаад “Чи байшингаа барь” гэсэн. Би подволдоо бойлуурынх нь өрөө гаргаж өгөхөөр болсон. 2011 оны 9-сарын 11 гэхэд ажилд оруулах ёстой гэсэн. Би байшингаа бүрэн босгоогүй ч бойлуурыг нь ажилд оруулсан. Э. Бат-Үүлийн хамаг ажлыг хөөцөлдөж өгдөг нэг өвгөн байдаг. Тэр л “Чи энэ байрнаасаа гурван өрөөг надад өг. Тэгвэл асуудлыг шийднэ” гэсэн. Би “Үгүй” л гэсэн. Би яахаараа хуруу ч хөдөлгөөгүй хүнд мөнгө өгөх ёстой юм. Тэр өвгөн бүх цахилгаан, ус таслуулсан. Эхлээд шүүхэд өгөхдөө талбай томсгосон гэх мэтээр яриагүй юм байхгүй. Хамгийн сүүлд “Эднийх энд газийн бойлуур барьчихсан дэлбэрэх гээд байна” гэсэн. Бүтэн жил шүүхээр яваад мэргэжлийн хяналтынхан “Газийн бойлуур байхгүй байна” гэсэн. Шүүх хуралдаа ирэхгүй ахиад нэг жил болсон. Ингээд гурван жил авч байна. Нийслэлийн шүүх хурал манай талд гарсан л даа. Би энд гоё төсөл хэрэгжүүлэх гэж байсан. Хотын төвд дөчөөд айлын орон сууц бариад, яг хажуу талын нурах гэж байгаа орон сууцны айлуудыг шилжүүлж оруулаад, хуучныг нь буулгаад 16 давхар бариад буцаж оруулахаар бодсон юм. Тэр айлууд хүүхдийн цэцэрлэг, сургууль, ажлаасаа холдохгүй байж байгаад байшиндаа орчихно. Ийм юм хийе гэж бодож байсан. Тэгээд тэр төслийг зогсоосон. Тэгэхэд банкнаас авсан таван сая долларын зээл одоо болтол надад тээр болоод л явж байна. Тэр барилга дуусаагүй. Тэгсэн мөртлөө би банкны хүү төлөөд байдаг. Энэ хүмүүс бизнест ямар хор учруулж байна вэ. Хэрэв би тэрнээс өөр өмчгүй байсан бол өдийд шоронд орчихсон байгаа. Гараараа юм хийж үзээгүй хүмүүсийн харгай. Ингэж саад болоогүй байсан бол хямралаас өмнө байшин бариад, хэдэн ч хүн орон сууцанд орчих байлаа. Би гол анхаарлаа газар тариалан, мал аж ахуйдаа тавиад бусад юмандаа оролцож чадахгүй байгаа л даа.

-Сая Засгийн газрын нэг шийдвэр гарсан. Гацууртын ордод төр хувь эзэмшинэ гээд?

-Нэр нь манайх ч хамаа байхгүй. Орд нь манайх байж байгаад ерэн хэдэн онд Канадын компанид лицензээ шилжүүлээд өгчихсөн. Орд олох юм бол хүдрийг нь зөөх л гэрээтэй. Тэр үед үндсэн орд толгойд багтдаггүй байлаа шүү дээ. Бид чадахгүй гэж бодоод лицензээ өгчихсөн. Тэгэхэд эд нар ордыг нь хайгаад олчихсон л доо. Бид энд үндсэн орд байгаа гэж баараггүй мэдэж байсан хэрнээ лицензээ өгчихсөн.

-Хүдрийг нь зөөх тийм ашигтай юм уу?

-Тэр орд 10 жил ажиллавал би арван жил ажилтай байна л гэсэн үг.

Газар тариалангаас бусад бүх юман дээр зардал нэмэх нь ашигтай байдаг.

-Та алтны бизнес эрхэлдэг хүн хэр алтан эдлэлтэй вэ?

-Би бөгж ч, цаг ч зүүдэггүй.

-Та алтнаас олсон мөнгөө газарт хийгээд байдаг юм уу?

-Манайх алт байхгүй. Урт нэртэй хуулиар бүгдийг нь хураагаад авчихсан. Урт нэртэй хууль явж явж тодорхой хэдэн хүнд зориулж хийсэн хууль. Хураагдсан лицензийн арван хувь нь манайх. Бусад нь хугацаа нь дууссан, хэнд ч хэрэггүй болсон лицензүүд. Яг үйлдвэрлэл явуулаад ид ажиллаж байхад манай лицензүүд хураагдсан. Цаг нь болсон бол тэр л биз гээд нэг их юм ярилгүй хураалгасан. Хүмүүс намайг алтнаас олсон мөнгөө газар тариалан руу хийлээ гэж боддог. Миний олборлосон алтнаас 10-20 дахин олборлосон компани зөндөө. Тэр мөнгө хаачсан, юу болсон. Би бол тийм биш. Над шиг банкны өндөр зээлтэй хүн магадгүй байхгүй. Алтнаас ажиллаж байх үедээ ашиг олсон уу олсон. Тэр үедээ давуу тал байсан. Тоног төхөөрөмж илүү байсан, техникийн мэдлэгийн давуу тал бий. Гадны хүмүүсийн итгэлийг дааж байсны үр ашиг гарсан. Ирж тусалсан гадны хүмүүс хэрэглэж байсан хямд тоног төхөөрөмж олж өгч байлаа. Хамгийн том эх үүсвэр ганзагаас олсон мөнгө. Би ганзагаас олсон мөнгөө зөв байршуулж чадсан гэж л боддог. Хүмүүст зээлүүлж тухайн үед банкны орлогоос илүү мөнгө хүүгээрээ олдог байсан. Уурхай байгаагүй бол байсан хэдээ газар тариаланд хийгээд зогсох байсан. Банкууд хөдөө аж ахуйн компанид зээл өгдөггүй. Уурхай байсан болохоор л бид зээл авч байсан юм. Одоо бид өөрсдөө өөрсдийнхөө амийг тээх гэж амь тэмцэн явж байна.

-Монголын баяуудыг жагсаасан чинь та дээгүүр орсон харагдсан?

-Худлаа худлаа. Миний мэдэхийн надаас илүү мөнгөтэй ч бичигдээгүй зөндөө улсууд байна. Ихэнх нь улстөрийнхөн эзлэх байх. Яг бизнес эрхэлж байгаа улсууд дандаа л өр зээлтэй байгаа шүү дээ.

Б.Янжмаа

МАХН-ын дарга Н.Энхбаяр БНСУ-аас улс төрийн оргонол хүссэн гэх мэдээлэл өнөөдөр БНСУ-ын өдөр тутмынхэвлэлүүдээр гарч байна. Хэвлэлүүд мэдээлэхдээ Н.Энхбаярыг улс төрийн хэргээр ял эдэлж байсан гэдгийг нь онцолжээ. Тухайлбал, “Монгол Улсын гурав дахь Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр нь Монгол Улсад авлигын хэргээр шүүхээс ял сонсож, хэргээ хүлээж байхдаа биеийн эрүүл мэнд нь муудсан тул хугацаанаасаа 8 сарын өмнө гарсан. Түүнээс хойш Солонгос улсад эрүүл мэнд, сэтгэл санааны эмчилгээг ойролцоогоор хоёр жил хийлгэж байна. Тэрбээр одоогийн байдлаар гэр бүлийнхээ хамтаар Солонгос Улсын иргэншилд орлоо. Цагтаа улсын Ерөнхийлөгч байсан хүн БНСУ-аас улс төрийн орогнол хүсч, иргэншил авч байгаа нь Солонгосын түүхэнд анхны тохиолдол” гэж сэтгүүлчид нь онцолжээ.

Азийн наадмын эрэгтэйчүүдийн марафон гүйлтийн тэмцээн өндөрлөж байна. Улаанбаатарын цагаар 08.00 цагт эхэлсэн тус тэмцээнд 19 тамирчин гараанаас гарснаас Бахрайны тамирчин Али Хасан Манбүүб 2:12:38 цагийн амжилтаар түрүүлсэн бол Японы тамирчин Матцумура, Каваучи нар мөнгө, хүрэл медаль хүртлээ. Монгол Улсын Гавьяат тамирчин Б.Сэр-Од 2:06:13 цагийн амжилтаар барианд орж, IV байрт шалгарсан амжилтыг үзүүлэв. Тэрээр 30 км-ээс эхлэн уралдааныг тэргүүлж байсан бөгөөд сүүлийн хоёр км-т арын тамирчдад баригдсанаар медалиас мултарлаа.

Мөн Б.Гантулга 2:20:54 цагийн амжилтаар IX байрт шалгарсан бол дөрвөн тамирчин замаа дуусгаагүй байна.

АНУ-ын Төрийн депар­таментаас  зохион байгуулдаг ногоон картны сугалааны бүртгэл эхэллээ. Жил бүр 50 мянга орчим хүн цагаачлалын виз мэдүүлэх эрхтэй болдог гэсэн статистик бий. Бүртгүүлэхийг хүссэн хэн ч төрийн департаментын www.dvlottery.state.gov сайтаар орж бүртгүүлэх боломжтой. Ингээд бүртгүүлчихвэл ямар нэг  хураамж төлөхгүйгээрээ давуу талтай. Манайд ногоон картны сугалаанд бүртгэдэг компани ч хэд хэдээрээ бий. Тэдэнд хандахад л таны өмнөөс бүгдийг амжуулаад өгнө.  

Сугалаанд оролцохыг зөв­шөөрсөн улсын иргэн байх, то¬дорхой шатны боловсрол юм уу эсвэл мэргэжлийн зэрэгтэй байх гэсэн босгыг давчихад  л бусад нь тийм бүдрэхээр шалгуур биш. Сугалаанд хож­вол Америкт байнга оршин суух эрхтэй болно. Сонгуульд өрсөлдөж, сонгуульд саналаа өгөхөөс эхлээд Америкийн иргэдийн эдэлдэг бүх эрх нээгдэнэ. Цаашлаад яривал Америкийн иргэдийн виз­гүй зорчдог улсуудад ая¬лаад байх боломжтой. За тэгээд америкчууд шиг төрийн буцалтгүй тусламж, хөнгөлөлттэй зээлээр их дээд сургуульд сурна. Урт хугацааны бага хүүтэй зээлээр орон сууцтай болчихно. Өөрөө хүсвэл Америкт таван жил амьдарсныхаа дараа иргэн нь болоход хаалтгүй. 

Тэгэхээр өнөөдрөөс эрх чөлөөний орны үүд хаалгыг өмнө тань цэлийтэл нээж өгөх ногоон картны сугалаанд идэвхтэйгээр бүртгүүлцгээе.  Бүр олноороо хугацаанд нь амжиж бүртгүүлмээр байна. Ногоон картны сугалаанд оролцсон монголчууд одтой байгаа нь анзаарагддаг. Жил бүр өчнөөн монгол Америкт байнга оршин суух эрх авч, ардчиллын орныг зорьцгоодог. Танд ч гэсэн алсын Америкт амьдрах аз таарах өндөр магадлал байгаа. Төр засгаас ногоон картны сугалаанд иргэдээ идэвхтэйгээр бүртгүүлэх бодлого барихад ч болохгүй юмгүй. Бүртгүүлэхэд нь дэмжих өчнөөн гарц бий. 

Америкт таван жил амьд¬раад иргэн нь болчихвол ойр дотныхноо татах боломж нээгд¬дэг.  Тэр хэрээр Америкийн монголчуудын хүрээ өргөсөөд ирнэ. Солонгосчууд, хятадууд шиг хороолол болоод амь­дарчихвал дэлхийд гарах өргөнөөс өргөн жим нээгд¬чихлээ л гэсэн үг. Ардчиллын загвар гэгддэг Америкт олноороо амьдрахын ашиг тус цаад утгаараа Монгол гэдэг улс тусгаар оршиход ч хэрэгтэй. Монголд ямар нэгэн юм тохиолдлоо гэж муугаар бодоход л Америкийн монголчууд улсынхаа улс төр, эдийн засгийн тусгаар тогтнолын баталгаа болно гэдэгт эргэлзээд байх зүйлгүй. 

Ц.БААСАНСҮРЭН