Category: нүүр-хуудасны-онцлох

Бурханы шашинт улс орнууд түүний дотор монголчууд өвлийн тэргүүн сарын 25-ны өдрийг ”Зулын 25″ буюу “Богд ламын дүйчэн” өдөр хэмээн олон зуун жил тэмдэглэж бурхны шашны орон хийдүүд мянган тахилын зул хүж өргөж, их ерөөл хурдаг уламжлалтай. Айл бүхэн зул асаан их буян үйлдэж иржээ. Энэ өдөр мацаг барьж /цагаан хоол идэж/ арван хар нүглийг тэвчин, бие, хэл, сэтгэлээ ариусган маани, мэгзэм уншин, гэртээ болон гадаа зул өргөж буян үйлдвээс өргөсөн нэг зул мянга болж, уншсан нэг маа­ни, мэгзэм түм болон арвижиж, их буян хураадаг байна. Монголчууд Богд Зонховын дүйчин өдөр болохоос өмнө үүц махаа бэлтгэж гүйцээд зулын хорин таван тохиох үед тэдгээр амьтдыг сайн төрөл олуулахын тухайд буянд шамдан зул өргөдөг. “Зулын 25”-ны билэгт сайн өдөр зул өргөхдөө: “Ум зула зула бара бара зула суухаа” тарнийг уншин зул өргөх ёс жаягийн дагуу зулаа өргөвөөс зохимжтой. Мөн Богд ламын магтаал залбирал “Мэгзэм” олонтаа уншиж Богд ламыг сэтгэлдээ бодон залбирдаг.

Шарын шашныг үндэслэгч, цаст Төвдийн мэргэдийн оройн дээд чимэг, соён гэгээрүүлэгч, их билгийн хүн Богд Зонхова Лувсандагва Амдо нутгийн Хөх нуурын орчим Зонха хэмээх газарт эцэг Лүмбүмгэ, эх Шинса Ачой нарын хөвгүүн болж зургадугаар жарны улаагчин тахиа жил 1357 онд малын бэлчээрт хээр мэндэлжээ. Түүнийг төрөөд хүйсийг нь таслахад цус шунх дуссан газар аав нь уламжлал ёсоор ихэсийг нь шороонд булахад тэр газраас нь анхилуун сайхан үнэрт цагаан зандан мод ид шидийн мэт урган, бараг навч холтос болгон дээр нь “Сэнгэ аро” гэдэг зурсан юм шиг бурхны хөрөг, төвд номын үсгүүд тодрон гарсан гэдэг. Уг модноос ийнхүү урьдын ерөөлөөр Богд ламыг язгуурын гурван бурхны хувилгаан мөн болохыг нотолсон “Сэнгэ аро” бурхны хөрөг, төвд номын үсгүүд тодрон гарч ирсэн тул ” Гүмбүм” буюу “Буман бурхны хөрөг” гэсэн утгатай нэртэй болж их буян чуулсан мод хэмээн ард нийтээр ихэд шүтэн бишрэх болжээ. Энэ цагаас хойш Гүмбүм нь зүүн төвдийн хамгийн ариун мөргөлийн орон болсон байна. 3-р Далай лам уг модны тухай хүүхэд ахуйдаа нэн шимтэн таалж байсан бөгөөд хамгаалалт хашаа тойруулан бариулж хожим нь түүний дэргэд Гүмбүм Жамбаалин хийдийг байгуулсан байна. Удалгүй энэ хийд Төвдийн хамгийн нэр нөлөөтэй номын хүрээ болсон бөгөөд эдүгээ ч бурхны шашны ариун дагшин шүтээн оршсон Гүмбүмийг зорих сүсэгтэн олон, жуулчдын хөл хөдөлгөөн татрахгүй байгаа билээ. Богд ламын сахилын самгарди нэр нь Сумадигирти бөгөөд төвдөөр Лувсандагва, монголоор Сайн оюуны алдар гэсэн утгатай нэртэй. “Богд” гэж “эзэн”, “зонхова” гэж төрсөн нутгийнх нь “сонгины амт” гэсэн нэр бөлгөө. Богд Зонхова Лувсандагва нь Гармава Ролбидорж хэмээх ламыг залах үеэр гэгээн багштай учирч гурван настайдаа гэнэн сахил хүртжээ. Долоон насандаа цорж Дондүврэнчин ламаас гэцэл сахил хүртэн, 17 настайгаасаа Сажийн их багш Рэндаваа, Ёндонжамц лам, Нявон Гүнгаабал лам тэргүүтнийг шүтэж бурхны шашны судар, тарний аймгийн олон эш номыг эрхшээн мэргид бүхний оройн чимэг чандмань мэт болжээ. 24 насандаа Цүлтэмринчин ламаас аяга тахимлагийн санваар хүртсэн байна. 36 настайдаа судар, тарни хослон барилдсан гүн мөрийг бясалган бүтээснээр үлэмж онолын эрдэмд төгсөж 39 сүүдэртэйдээ Төвдийн Нялын Лүнра хэмээх газар номын хүрдийг эргүүлжээ. 46 насандаа 1402 онд Буддын гүн ухаан, оюун сэтгэлгээ, бясалгалын агуу их цогц тайлбар, гайхамшигт бүтээлүүдийн нэг болсон “Их бодь мөрийн зэрэг /Ламрим Чэн мо/” хэмээх гэгээрэлд хүрэх арга замын тухай алдарт бүтээлээ туурьвиж 1408 онд 1000 гаруй хуврагт “Их бодь мөрийн зэрэг”-ээ номолсон байна. 48 насандаа 1405 онд “Түгээмлийн их эзэн бурхан Очирдарийн мөрийн зэрэг, нууц бүхний утгыг сайтар ялгасан хэмээхүй” хэмээх Бурхан багшийн эрхэм зарлигийн манлайн дээд оргил болсон нууц тарний ёсны гайхамшигт их тайлбар, нэвтэрхий толь Агрим чэн бо болох бүтээлээ туурвижээ. 51 насандаа Лхасын их чойнпрүл ерөөлийг үүсгэсэн байна. Богд Зонхова Лувсандагва бурханы шашны гэлүгва буюу буяны ёстон хэмээх чиглэлийг үүсгэхдээ шар малгай өмсөн ном тавьснаар хожим түүний үүсгэсэн салбар, чиглэлийг шарын шашин гэх болсон байна. Энэ суут хүн “Ламрим чэн бо” буюу “Их бодь мөрийн зэрэг, “Агрим чэн бо” буюу “Тарний их зэрэг” тэргүүтэй бүтээл туурвисан бөгөөд та бидний сайн мэддэг “Мэгзэм” хэмээх алдарт магтаалыг зохиожээ. Анхдугаар Далай лам Гэндүндүв 1415 онд Галдан /Хувь төгөлдөр / хийдэд ирж Богд ламд шавь орж байсан байна. Богд Зонхова Лувсандагва долдугаар жарны шороон гахай жилийн өвлийн эхэн сарын билгийн тооллын 25-нд 63 сүүдэртэйдээ 1419 онд ”Сундуйн жүд” /Цогт нууц тарний хураангуй үндэс оршвой/ судраас айлдаж байгаад жанч халж, нүүрнийх нь маналаас саран мэт их гэрэл гарч, уг гэрэлд бие нь улам бүр хайлан багассаар шашин амьтны тусын тулд дүрст биеийг номын лагшинд хураах ёсыг үзүүлж бурхан болсон байна. Түүнийг ийм гайхамшигтай билэг үзүүлж таалал төгсөхөд түүний шавь нар болоод сүсэгтэн олон түмэн 49 хоногийг нь дуустал орон гэр, байшингийнхаа гадаа тасралтгүй их хэмжээний зул барьж буян үйлджээ. Үүнийг харсан хүмүүс тэнгэрийн одод газарт буусан мэт, шөнийг өдөр мэт гэрэлтүүлсэн их зул барьж байсан хэмээн дурссан нь бий.

Зул өргөх ёс

Зул өргөхдөө үнэн сүсэг бишрэлээр бодь сэтгэлийг үүсгэн лам гурван эрдэнэд залбирч мунхагийн харанхуйг арилгах оюун ухаан билгүүний гэгээ улам бүр гийж, хамаг амьтан мунхагийн харанхуйгаас гэтлэх болтугай, бурхад бүгдийн мэлмий баясаж гэгээн буян арвижиж, гэм нүгэл нимгэрэх болтугай хэмээн чин сүжгийг ургуулан бодож өргөх учиртай. Зул бүтээхдээ цэвэр ариуныг эрхэмлэн гараа сайтар угааж зулын голыг алт, мөнгө, зэс, гууль зэрэг эрдэнийн зүйлсээр хийсэн цөгцний хэмжээнд чанга, сул, өндөр, намыг нь тааруулан цэвэр хөвөнгөөр нар зөв ороож хийдэг. Зулын гол ороох үедээ язгуурын гурван бурхны зүрхэн тарни / Ум ма ни бад мэ хум, Ум а ра ва за на ди, Ум базар вани хум пад/, гурван очирын тарни /Ум аа хум / зэргийг урин уншиж буян бодож ороодог. Том цөгцөнд хийх зулын голыг дан хөвөнгөөр хийвэл тосонд нэвтрэхээрээ босдоггүй унадаг тул хятад тэвнэ, алт, мөнгө, төмөр, хуурай өвсний гадуур хөвөнгөөр ороож хийдэг. Зулын гол ороож буй хөвөндөө хир буртаг байтугай амны уур, амьсгаа, шүлс зэргийг халдаахыг цээрлэдэг. Зулын гол хэт бүдүүн сул бол хурдан жаргадгаас гадна хэт хурдан жаргахад тэр хүний нас богиносно гэдэг. Харин гол нь яг таарсан бөгөөд тэр хэмжээгээрээ зул удаж жаргах тусам нас нь уртасна гэдэг. Хэт хатуу чанга, нарийн бол дутуу жаргадаг, таарсан бол гэрэл нь тод тогтвортой удаан байдаг байна. Голоо цөгцөнд шигтгэхдээ нарийн үзүүртэй сэтгүүрээр дарах буюу өөрийг нь нар зөв эргүүлж шигтгэдэг. Үүний дараа амьтны гаралтай биш сүүний шим болсон шар тос болон ургамлын шим болсон ургамлын тос зэрэг хилэнцгүй, ариун сайхан шинэ тосыг зулын голыг дагуулан нар зөв тойруулж хийдэг. Тосоо цөгцөнд хийж байхдаа амандаа “Ум аа хум” тарнийг урин уншдаг. Энэ нь тахилыг бохирдуулах ад зэтгэрийн хорлолоос зулыг хамгаалах буяны сэдлийг төрүүлдэг. Цөгцөнд тос цутгахдаа хэт бялхааваас санваар ёс цалгардах, хэт дундуур бол эд эдлэл хомсдох гэм гарах тул тосыг цөгцний амсраас амуу тарианы хэмжээний дундуур хийдэг байна. Амьтны гаралтай өөхөн тосоор зул өргөх нь зул тахил биш ахуйн зориулалттай дэн гэрэл болдог гэдгийг анхаарах хэрэгтэй. Ургамлын тос нь ургамлын үрийн хилэнцгүй тос тул зул өргөж болно. Ихэвчлэн шинэ шар тосоор зул өргөдөг. Зул асаах, зул бүтээх үедээ амьсгалаа оруулалгүй, амны хаалт хийж хэвшвэл зохимжтой. Бурхан, шүтээнийхээ өмнө зул өргөхдөө:

Энэ зулыг шамдан өргөсний ерөөлөөр
Эрхэм билгүүний гэгээг түргэн олоод
Эх болсон хамаг амьтан бүгдийн
Эмгэнэлт мунхагийн харанхуй хирийг арилгах болтугай.
Тосон далай машид хуйларсны дунд
Тод мянган гэрэл бадраасан зул үүгээр
Түйтгэрт харанхуй галбыг хоцроолгүй гийгүүлээд
Төөрөлдсөн амьтад Бурханыг илтэд үзэх болтугай гэсэн ерөөл тавьж “Ум аа хум” “Ум зула зула бара бара зула суухаа” тарнийг уншин олон бурхадад залбирахын зэрэгцээ эх болсон зургаан зүйл, хамаг амьтны тусын тулд хэмээн сэтгэж зулаа асаадаг. Хэрвээ зул өргөсөн бол тэр орчинд хэрүүл шуугиан гаргах, худал хэлэх,зэрэг гэм нүгэл гаргахгүй байхад анхаарч зулыг жаргах хүртэл сэтгэлдээ ариусахуйг бодож нэгэнт бадраасан зулыг байрнаас нь хөдөлгөх, жаргахаас нь өмнө үлээн унтраахыг цээрлэх ёстой.

Зулын бэлгэдэл, ерөөл залбирал

Бурхан шүтээнд тахил өргөх олон зан үйл байдгийн нэг нь зул өргөх ёс юм. Монголчууд зул өргөхдөө энэ ба хойтын буян, өөд бологсдын буянд зориулахын зэрэгцээ мал муулахдаа хүртэл сайн төрөл олохыг ерөөж зул өргөдөг заншилтай. Зулын гэрэл нь сэтгэл доторхи нисваанисын /мунхаг, уур, атаа, шунал, омог/ түнэр харанхуйг гийгүүлж, оюун ухаан, билгүүний гэгээ улам бүр гийж, билиг билгүүнээр мунхагийн харанхуйгаас хагацах сэтгэлийг бэлгэддэг. Зулын цөгц нь шагшаабад буюу хүний ёсноос үл гажих, дэг журмыг дээдлэх сэтгэлийг, зулын тос нь дияан /бясалгал/ буюу бодлоо нэгэн чигт төвлрөрүүлж. сэтгэл хоёрдохоос ангижрах, муу үзэлд автахаас хагацах нэгэн үзүүрт сэтгэлийг бэлэгддэг. Зул өргөж буян үйлдэхдээ :

Зул өргөснөөр хураасан буяны үрээр
Өглөгийн эзэд, нас нөхцөгсөд
Өнөд орчлонгийн зургаан төрөлд төөрөлдөн зорчигсод
Өнө ашидын амгаланг олох болтугай.
Тэдний доройтуулсан тангараг сахил бүхэн нь сэргэх болтугай
Мухар сүсэг үл мэдэхийн түйтгэр хирээс хагацах болтугай
Нүгэл хилэнц, муу үйлийн үр, муу сэтгэлийн түйтгэрээс хагацаад
Магад сансарын гурван орон зовлонт амьтнаар хоосрох болтугай
Миний сэтгэл оюунд шид бүтээл, сэрэмж юуг хайрлан соёрхоо хэмээн ерөөл өргөж

Зулын гэрэл гурван мянган ертөнц даяар түгэх болтугай
Зулын гол уулсын хаан-Сүмбэр мэт сүндэрлэх болтугай
Зулын тос сүн далай мэт арвин байх болтугай
Зулын жигдэрсэн хязгааргүй их тахилаар хамаг бурхад цэнгэн орших болтугай
Зулын ариун гэрэл сансарын үзүүрээс гаслант тамд зовлон эдлэх
Зүйрлэшгүй олон төрөлхтөний мунхагийн харанхуйг арилгаад
Зүг зовхис бүхнээ залрах бурхан бодьсадва нарын арилсан орныг
Зуур тотгорлох саадгүй үзэх хүртэл
Зүйтэй сайтар гэрэлтүүлэн ариусгах болтугай

хэмээн зул тахилын залбирал уншлага уншиж залбирал үйлдэн зулаа өргөвөөс эрхэм хүн бурханы шавь таны оюуны мэлмий гийж хамаг амьтны сайн сайхан, тусын тулд үйлдсэн буяны хүчээр сэтгэл тань ариусаж санасан хүсэл бүхэн тань сэтгэлчлэн бүтэж цаглашгүй буян хураах болно.

Хүн нас барахад зуурдын терөлд сэтгэл задардаг. Энэ үед бидний хураасан үйлийн үрээс хамаарч сэтгэл маань янз бүрийн өнгө хэлбэр дүрс, дуу чимээтэйгээр ургаж босож ирдэг. Энэ бүхнийг анзаарч мэдэлгүй айж зугатсанаас болж, янз бүрийн төрөлд өөрийн дураар биш, үйлийн үрээр хаягддаг. Үүнийг төрлөө олохгүй төөрлөө гэж ярьдаг. Хүний сүнс зуурдын төрөлдөө хаа хүссэн газраа ямар ч саадгүй хүрдэг. Тиймээс талийгаачийн 49 хоногт нь замыг нь гэрэлтүулж зөв зам мөрд хөтөлж сайн төрлийг олуулах, өнгөрсөн хүний бие цогцост муу хурахаас сэргийлэхийн тухайд зул барьж тахил өргөн буян үйлддэг. Нэгэн насанд ах дүү амраг садан болж төрсөн хүмүүсийн хэн нэг нь нас нөгчөөд биеийн барилдлага тасарсан ч сэтгэлийн барилдлага тасардаггүй. Тиймээс дараа төрөлд нь сайн үйлд барилдахыг шамдан 49 хоногт нь амжиж буян үйлдэх хэрэгтэй.

Сайтар үзэмжтэйгээр жигдэрсэн тодорхой хурц гэрлэн тахил үүгээр
Сайн цагийн мянган бурхад арван зүгийн арилсан оронд
Саатан сүслэн лам багш, дамжлагын бурхад,
Сахиуснууд хийгээд номыг тэтгэгчид дагинас, хот мандлын бурхадын чуулганд
Сүсэглэн зорин өргөж байна
Сайхь тусын үрээр миний эцэг эх болоод хамаг амьтан энэ ба хойт төрлүүддээ
Саад тотгоргүйгээр үнэхээр туулсан бурхадын арилсан орныг үзэх болтугай
Гурван язгуурын бурхадын чуулган хийгээд гурван эрдэний үнэний хүчээр
Миний тавьсан ерөөл машид түргэн боловсрох болтугай
Магад үүний тул намайг адистидлан соёрх

Дадята ум пэнча грияа ава бодани суха.

Өдөр тутам, сар бүрийн дүйчэн өдрүүдэд бурхан шүтээндээ зул өргөх нь энэ ба хойт насны үйлд нэн тустай бөгөөд буян их хураана хэмээн судар номд олонтаа айлдсан байдаг тул үүнд хичээн шамдагтун.

Зул өргөсний ач буян, тус эрдэм

Зул өргөхийн тус эрдмийг Бурхан багш бээр олонтоо айлдсан байдаг. “Хутагт Зулын өргөл” хэмээх сударт зулын өргөл өргөгч тэр үхэхийн цагт дөрвөн гэгээнийг олох бөгөөд аль дөрөв хэмээвээс: өмнө нь нарны хот мандал ургахыг үзэх ба өмнө нь сарны хот мандал ургахыг үзэх, тэнгэрийн нөхөд оршсоныг үзэх хийгээд бурхныг үзэх болмуй” хэмээн айлдсан байдаг байна. Зул өргөсний ач буян хэмжээлшгүй бөгөөд өөрийн мунхаг тэргүүтэн нүгэл хилэнц нимгэрч, оюуны мэлмий нээгдэж билэг ухаан төгөлдөр болох, хойд төрөлдөө өндөр язгуурт төрөх, санасан хэрэг сэтгэлчлэн бүтэх зэрэг тус эрдэмтэй . Нас барагсдын хойтын буянд зориулж зул өргөвөөс зул өргөсний буянаар сайн төрлийг олдог. ” Үйлийг тийн ялгагч” сударт зул өргөсний ач буян, тус эрдэмийг:

Нэг. Ертөнцөд зул мэт болно

Хоёр. Асар ариун махан нүдийг олно

Гурав. Асар ариун тэнгэрийн нүдийг олно

Дөрөв. Буян нүглийг ялгадаг болно:

Тав. Үл мэдсэн ба мунхагийн харанхуй арилна.

Зургаа. Билэг ухаан төгөлдөр болно

Долоо. Тэр орчлонд зорчих цагт мунхагт үл оршино

Найм. Эд таваар арвижна.

Ес. Өндөр төрөлд төрнө.

Арав. Түргэнээ илт туулсан бурхан болно хэмээн заасан байдаг .

Ертөнцөд зул мэт болно хэмээсэн нь нь өнгөлөг сайн явна, асар ариун махан нүдийг олно гэдэг нь оюуны мэлмий нээгдэнэ, асар ариун тэнгэрийн нүдийг олно хэмээсэн нь аливаа юмыг урьдчилж мэддэг болно, Буян нүглийг ялгадаг болно хэмээсэн нь авах гээхүйн ухаанд мэргэшнэ гэсэн утгыг илэрхийлдэг. “Дэмчогийн язгуур Дандарын хоёрдугаар бүлэгт” хэрэв шид бүтээлийг хүсвээс 100 зул өргөн үйлд хэмээгээд догшин дагинисын егүзэрт шүтэж их амгалан гэрэл гийгүүлэх билиг татагчид зул өргөсний тус эрдэм нэн их болох ёсыг номложээ. Хэрвээ хүн өөрөө ямар нэгэн шид бүтээл хүсэж байгаа бол 100 зул өргө гэдэг. Буян ном үзээд, зэрэг дэв хамгаалах гэж байгаа бол 100 зул өргөвөөс их сайн.

МЭГЗЭМ

Адистид ихтэй залбирал соёрхол агуулсан, судар тарний номын хүч чадал, шим утга, гүн гүнзгий увидас бүхнийг хураасан, магтаал уншлага мэгзэмийг анх Богд Зонхова Лувсандагва /1357-1419/ өөрийн багш Сажийн дээд лам Жавзүн Рэндаваа Шонү Лодойд зориулан зохиож өргөсөн бөгөөд багш нь “Цастын мэргэдийн оройн чимэг Рэндаваа” гэх магтаал соёрхол надад огт зохисгүй харин шавь чамд зохистой “Цастын мэргэдийн оройн чимэг ” нь чи юм гээд “Цастын мэргэдийн оройн чимэг Зонхова Лувсандагвын өлмий дор соёрхол тавъяа” хэмээн засварлан буцааж өргөснөөр Богд Зонховын залбирал мэгзэм бүтсэн түүхтэй. Мэгзэм дор бурхад бүгдийн айлдал, тус эрдэм, хүч чадал, атистид шингэсэн тул байнга урин уншиж залбирваас бурхад бүгдийн тарнийг уншсантай адил шид бүтээл, ач тусыг үзүүлдэг байна.

ЕСӨН ШАДНЫ МЭГЗЭМ

Ойдүв гүнжин туваан Доржчан

Мэгмид зэвий дэрчэн Жанрайсиг

Дэмид чэнбий ванбуу Жамбий ян

Дүдбүн малүй жомзад Санвий даг

Ганжин хайвий зүгжан Лувсан даг

Жавсүм гүндү лама санжай ла

Гоосүм гүйвий гоной солван дэв

Раншин минжин долвор жинжий лов

Чогдан түмэн ойдүв залдуу сол

ЕСӨН ШАДНЫ МЭГЗЭМ

Шид бүтээл бүхэн гарах чадагчийн эрхт Очирдара

Зоригдол үгүй их энэрлийн сан Жанрайсаг

Хиргүй айлдалын эрхт Зөөлөн эгшигт

Шулмасын өмгийг хоцролгүй даран зохиогч Очирваань

Цастын мэргидийн оройн чимэг Лувсандагва

Аврал гурав бүхэн хурсан багш бурхан дор

Гурван үүдээр бишрэнгүйн үүднээс соёрхол талбия

Өөр бусдыг боловсруулан гэтэлгэхэд адисла

Дээд ба нийтийн шид бүтээлийг хайрлан соёрх

Есөн шадны Мэгзэмийг өдөр бүр амны уншлага болгон урин уншваас бурханы адистид өөрт оршиж онолын эрдэм сэтгэлд ургана. Санаж гүйцэшгүй шид бүтээлийг олж үйлс бүхэн сэтгэлчлэн бүтэх бөгөөд энэ насандаа амар амгалангаар үл хоосрох ба ирэх хойд төрлүүдэд илт өндөр язгуурт төрөл авна.

ТАВАН ШАДНЫ МЭГЗЭМ

Мэгмид зэвий дэрчэн Жанрайсиг

Дэмид чэнбий ванбуу Жамбий ян

Дүдбүн малүй жомзад Санвий даг

Ганжин хайвий зүгжан Зонхова

Лувсан дагвий шавлаа солваан дэв

Зоригдол үгүй их энэрлийн сан Жанрайсаг

Хиргүй айлдалын эрхт Манзушир

Шулмасын өмгийг хоцроолгүй даран зохиогч Очирваань

Цастын мэргидийн оройн чимэг Зонхова

Лувсандагвын өлмий дор соёрхол тавьяа

Ялгуусан их бурхан Богд Зонховын нэр алдрыг дуудаж мэгзэм уншин соёрхол залбирал тавьснаар сэтгэлийн эрдэм бүхэн арвидаж цаг бусын аюулаас аврагдаж аливаа үйлс бүхэн сэтгэлчлэн бүтнэ

Богд Зонхова ламын зүрхэн тарни. УМ А ГҮРҮ БАЗАР ДАРА СҮ МА ДИГИРДИ СИДИ ХУМ-Бие, хэл, сэтгэлийн нүгэл хилэнц арилж, аливаа санасан үйл бүхэн бүтнэ. Өглөө, өдөр, унтахын өмнө 7-21 удаа уншина

Энэхүү эмхэтгэлийг Доктор гавж Ш. Сонинбаяын хянан тохиолдуулсанаар Н.Баясгалан эмхэтгэв.

Засгийн газрын ээлжит хуралдаан 2014 оны 12 дугаар сарын 15-ны өдөр болж, дараах шийдвэрүүдийг гаргалаа.

УИХ-ын 2014 оны 11 дүгээр сарын 14-ний өдрийн 70 дугаар тогтоолоор төрийн захиргааны байгууллагын бүтэц, орон тоог боловсронгуй болгох замаар төсөвт хэмнэлт хийхийг Засгийн газарт даалгасан. Энэ дагуу Засгийн газар өчигдрийн хуралдаанаараа яам, агентлагуудын бүтэц, орон тооны хязгаарыг шинэчлэн баталлаа.

Төрийн захиргааны байгууллагын чиг үүргийн давхардлыг арилгах, удирдлагын шат дамжлагыг цөөлөх, төрийн зарим чиг үүргийг мэргэжлийн холбоод, хувийн хэвшилд шилжүүлэх зарчим баримтлан Засгийн газрын 15 яам, 26 агентлаг, ЗГХЭГ-ын орон тоог 15 хувиар цөөрүүлэхээр тогтлоо.

Засгийн газраас тогтоосон орон тооны хязгаарт багтаан дээрх байгууллагуудын дотоод нэгжийг зохион байгуулахдаа мэргэшсэн төрийн албан хаагчдыг халж солихгүй байхаас гадна хэд хэдэн чиглэл баримтлахыг Засгийн газрын гишүүдэд даалгалаа. Үүнд:

– Засгийн газрын үйл ажиллагааны залгамж чанарыг хадгалах;

– яам, агентлагийн газар, хэлтэс орлогч даргагүй, бүтцийн нэгжүүдийн чиг үүрэг давхардалгүй, илүү шат дамжлагагүй байх;

– нэгтгэгдсэн, татан буугдсан яам, агентлагаас шилжиж ирсэн орон тоог мэргэжил, мэргэшлийн дагуу байршуулах;

– Засгийн газрын агентлаг 100-гаас дээш ажилтантай бол дэд дарга, эсхүл орлогч дарга нэгтэй, 100-гаас цөөн ажилтантай бол дэд буюу орлогч даргагүй байх;

– агентлагийн газар нь дотроо хэлтэсгүй, хэлтэс нь дотроо тасаг, албагүй, нэгжийн орон тоог 7-гоос багагүй, дунджаар 10 байх чиглэл баримтлах;

– агентлагийн дарга нь зөвлөхгүй байх, албан ажилдаа жижиг оврын автомашин хэрэглэх, дэд болон орлогч дарга, нэгжийн дарга нар албан ажлын автомашин хэрэглэхгүй байх.

Засгийн газар өөрөөсөө эхлэн хэмнэлт хийж, төсөвт үүссэн хүндрэлийг давахад чиглэсэн энэ бодлого цаашид төрийн албыг цомхон, чадварлаг мэргэжлийн болгоход дэмжлэг үзүүлнэ гэж Засгийн газар үзэж байна.

2015 оны 1 дүгээр сарын 1-нээс мөрдөгдөж эхлэх Шилэн дансны тухай хуулийг хэрхэн хэрэгжүүлэх талаар хэлэлцэв

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн санаачилсан Шилэн дансны тухай хуулийг Улсын Их Хурал 2014 оны 7 дугаар сарын 1-ний өдөр баталсан. Энэ хууль 2015 оны 1 дүгээр сарын 1-ний өдрөөс мөрдөгдөж эхлэх бөгөөд хуулийн дагуу улс болон орон нутгийн төсөв, худалдан авах ажиллагааны төлөвлөгөө, санхүүгийн тайлан, дараа оны төсвийн төсөл зэргийг олон нийтэд ил тод мэдээллэнэ. Ингэхдээ шилэн дансны нэгдсэн нэг цахим хуудастай байж, хуудсыг санхүү, төсвийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага эрхлэн хөтлөх юм.

Шилэн дансны тухай хуульд Засгийн газар цахим хуудсанд тавигдах нийтлэг стандарт, агуулга, мэдээлэл тавих журам, хэлбэрийг тогтоохоор заасны дагуу “Шилэн дансны цахим хуудсанд тавигдах мэдээллийн агуулга, нийтлэг стандартыг тогтоох тухай журам”-ыг баталлаа. Журам батлагдсантай холбоотойгоор сургалтын гарын авлагыг бэлтгэж, төсвийн ерөнхийлөн захирагч нарт сургалт явуулах, байгууллага бүр Үндэсний Дата төв УТҮГ-аас гаргасан жишиг шилэн дансны цэсийг өөрийн цахим хуудсандаа холбох, цахим хуудасгүй байгууллагуудын шилэн дансны мэдээллийг шилэн дансны нэгдсэн цахим хуудаст оруулах боломжийг бүрдүүлэх зэрэг ажлыг 2014 оны 12 дугаар сарын 25-ны өдрийн дотор зохион байгуулахыг холбогдох сайд, дарга нарт даалгалаа.

“Шилэн дансны цахим хуудсанд тавигдах мэдээллийн агуулга, нийтлэг стандартыг тогтоох тухай журам” нь 8 зүйлээс бүрдэж байгаа бөгөөд 1, 2, 3 дугаар зүйлд ерөнхий мэдээлэл, баримтлах зарчим болон нэр томъёоны тайлбар, 4, 5, 6 дугаар зүйлээр хууль хэрэгжүүлэх байгууллагын олон нийтэд мэдээллэх мэдээллийн стандарт, агуулгыг тогтоожээ. Энэ хууль хэрэгжсэнээр төсөв, санхүүгийн ил тод, нээлттэй байдлыг хангасан эрх зүйн нэгдмэл орчин бүрдэж, татвар төлөгчдийн хөрөнгө болон төрийн өмчийн хөрөнгийг үр ашиггүй зүйлд захиран зарцуулах байдал тодорхой түвшинд буурна гэж үзэж байна.

Мянганы сорилтын сан Монгол Улсад дахин төсөл хэрэгжүүлнэ

Монгол Улсын Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг АНУ-ын Мянганы сорилтын сангаас Монгол Улсад дахин төсөл хэрэгжүүлэх болсон талаар танилцууллаа. Иймд энэ төсөлд хамрагдаж болох салбартаа нэн шаардлагатай төслийн саналыг боловсруулан Засгийн газрын дараагийн хуралдаанд танилцуулахыг Засгийн газрын гишүүдэд үүрэг болголоо.

АНУ-ын Засгийн газрын буцалтгүй тусламжийн хүрээнд хэрэгжүүлдэг Мянганы сорилтын сангийн үйл ажиллагааны 2015 оны төлөвлөгөөнд буцалтгүй тусламж үзүүлэх нийт 68 орон багтсанаас Монгол Улс 37 дугаар байрт багтжээ. Мянганы сорилтын сан өмнө нь манай улсад 285 сая долларын төсөл амжилттай хэрэгжүүлсэн бөгөөд Монгол Улсын сайн засаглалыг бэхжүүлэхийн төлөөх үйл ажиллагааг үнэлж, төслийн эхний шатанд хэрэгжүүлсэн ажлын гүйцэтгэлийг үндэслэн энэхүү шийдвэрийг гаргажээ.

Гадаад бодлого, үйл ажиллагааг нэгдмэл байлгана

Монгол Улсын гадаад бодлого, үйл ажиллагааны нэгдмэл байдлыг хангах тухай Гадаад хэргийн сайд Л.Пүрэвсүрэн Засгийн газрын гишүүдэд танилцууллаа. Үүнтэй холбогдуулан Засгийн газрын2013 оны 169 дүгээр тогтоолоор баталсан “Төрийн гадаад бодлого, үйл ажиллагааны нэгдмэл байдлыг хангах журам”-ыг үйл ажиллагаандаа мөрдөж ажиллахыг Засгийн газрын гишүүд, аймаг, нийслэлийн ИТХ-ын дарга, Засаг дарга нартдаалгалаа.

Төрийн захиргааны албан тушаалтнууд зөвшилцөлгүйгээр гадаад айлчлал зохион байгуулдаг, гадаадын төр,хувийн хэвшлийнбайгууллагуудтай яриа хэлэлцээ хийдэг, гэрээ байгуулдаг байдлыг нэгдсэн зохицуулалтад оруулж, гадаад бодлогыг “нэг цонх”-ны зарчмаар хэрэгжүүлэхэд энэ журам чиглэсэн юм.

Төрийн гадаад бодлого, үйл ажиллагаагнэгдсэн зохицуулалтаар явуулснаар гадаад түншүүдэд тавих хамтын ажиллагааны боломжит чиглэлүүдийг оновчтой тодорхойлох, үндэсний аюулгүй байдлыг хангахад чухал ач холбогдолтой гэж Засгийн газар үзлээ.

ТОВЧХОН:

Ерөнхий боловсролын сургуулийн дунд, ахлах ангийн суралцагчдыг сурах бичгээр бүрэн хангах зорилгоор Азийн Хөгжлийн Банкны санхүүжилтээр хэрэгжүүлсэн сурах бичгийн түрээсийн үйл ажиллагааг өргөжүүлэн тогтворжуулахыг Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны сайд Л.Гантөмөрт даалгав гэж Засгийн газрын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах албанаас мэдээллээ.

Саяхан Монго­лын Боксын хол­боо­ны удирдах зөв­лөл хуралдаж эрэг­тэйчүүдийн шигшээ багийн тамирчин ОУХМ Х.Энхдэлгэрийн сонирхогчдын боксд тоглох эрхийг бүх насаар нь хассан байна. Мөн түүний багш “Алдар” спорт хорооны дасгалжуулагч А.Гантулгыг тэм­цээн уралдаанд орол­цох эрхийг нь хоёр жилээр хасчээ. Ингээд зогсохгүй эмэгтэй шигшээ багийн тамирчин ОУХМ М.Нандинцэцэг, Э.Уянга, О.Сувд-Эрдэнэ нар багаасаа хөөгдсөн байна. Эмэгтэй боксч­дын хувьд шигшээ багийн дасгалжуулагч Б.Энхтайваныг тамир­чид­тайгаа зүй бусаар харьцдаг, харилцааны доголдолтой учраас дасгалжуулагчаа сольжхуучин шигшээ багийн дасгалжуулагч байсан Л.Энхбаатарын удирдлага дор хичээл­лэхийг хүссэн гэх. Харин боксын холбооны зүгээс тэднийг дас­галжуулагчаа үл хүн­дэтгэсэн, хэл ам таталсан гэж үзээд ийн шийтгэсэн бололтой. Хэдийгээр эмэгтэй боксчид шигшээ багаас хөөгдсөн ч тэмцээн уралдаанд оролцох эрх нь нээлттэй төдийгүй гол нь өөрсдийнхөө зард­лаар оролцох гэнэ.

Харин 52 кг-ын шилдэг тулаанч, Оюутны дэлхийн аварга Х.Энхдэл­гэрийн хувьд насаа нууж дүүгийнхээ нэрээр тэмцээн урал­даанд орж байсан учраас сонирхогчдын боксд бүх насаараа хүч үзэх эрхээ ийн хасуулсан гэх. Түүний багш “Алдар” спорт хорооны дасгалжуулагч А.Ган­тулгаас энэ талаар тодрууллаа.

–Таны шавь Х.Энх­дэлгэр сонирхогчдын боксд тоглох эрхээ бүх насаараа хасуулсан байна. Шалтгаан нь насаа дарж дүүгийнхээ нэр дээр тэмцээнд оролцож байснаас болсон гэх юм?

-Энэ их ярвигтай асуу­дал. Энхдэлгэр Ховд аймгаас 2003 онд Улаанбаатар хотод гэр бүлээрээ нүүж ирсэн гэсэн. Хөдөө хүүхэд байхад нь өвчин ороогоод байхаар нь лам өвөө нь эцэг, эхэд нь хүүгийнхээ нэр, амьдарч буй газар нутгийг нь соль гэж хэлсэн юм билээ. Тэгээд аав ээж нь нутаг сэлгэх санаатай хот бараадаж, дүүгийнх нь нэрээр дуудах болсон гэсэн.

–Ах, дүү хоёрын би­чиг баримтыг сольсон гэсэн үг үү?

-Яг ч тийм биш юм шиг. Дүүгийнх нь нэрээр ахыг нь нэг хэсэгтээ л дуудаад явчихсан бололтой. Тэгээд гадаад паспортыг нь Энхдэлгэр дүүгийнх нь нэр дээр захиалж гаргаад тэмцээн уралдаанд оролцож байсан гэсэн үг. Тэгэхээр иргэний үнэмлэх, хурууны хээнээс өгсүүлээд зөрж таарахгүй юу. Жинхэнэ нэр нь Хархүүгийн Энх-Амар. Харин дүү нь Энхдэлгэр болж таарсан.

–Та энэ бүхнийг мэдэж байсан хэрнээ яагаад нуусан юм бэ?

-Би өнгөрсөн зургаду­гаар сар хүртэл энэ тухай мэдээгүй явсан. Анх 2007 онд надад шавь орсон. Баянзүрх дүүргийн Шархад гэдэг газар гэр нь байдаг гээд хэсэг хэдэн найзуудтайгаа ирж байсныг санаж байна. Энх-Амар “Багшаа танай секцэнд ормоор байна” гэж хэлсэн. Түүнээс хойш би даруухан, үг дуу цөөтэй сайн хүү байна гэж бодоод их дэмждэг. Бэлтгэлдээ ч цаг хугацаанд нь ирдэг, хөдөлмөрч хүү. Миний шавь сонирхогчдын боксын өсвөрийн улсын аварга шалгаруулах тэм­цээнд нэг удаа, залуучуудын улсын аваргад хоёр удаа, насанд хүрэгчдийн улсын аваргаас нэг мөнгө, нэг алт хүртэж байсан. Оюутны дэлхийн аварга болж байлаа. Миний төдийгүй Монголын шилдэг тамирчдын нэг. Харамсалтай нь ийм байдалд хүрчихлээ.

–Таныг энэ үйлдэлд буруутай, тамирчныхаа ирээдүйгээр тоглочих­лоо гэх хүн олон байна. Учир нь мэдсээр байж тэмцээн уралдаанд насыг нь дарж оруулсэн гэж…

-Өнгөрсөн зургадугаар сард Энх-Амар өөрөө Монголын боксын хол­боонд тэр дундаа Сэрдам­бад хэлсэн байсан. Сэрдамбад хэлчихээд дараа нь над дээр ирээд энэ тухай хэлсэн. Миний хувьд хүүхэд боксын бээлий ч өмсөж үзээгүй байхад нь шавиа болгож мэргэжлийн тамирчин бол­гоод шигшээ багт хүлээлгэж өгсөн хүн. Ямар ч багш шавьдаа аль болох мэдэж чадахаа зааж өгч, илүү амжилтад хүрээсэй гэж бодохоос биш бичиг баримттай зууралдаад насыг нь дарах үйлдэл хийгээд явах зав хаа байна.

–Хамгийн дотнын хүн хэрнээ танд яагаад эхэлж хэлээгүй юм бол?

-Итгэл найдвар хүлээл­гэдэг болохоор мэдээж багшийгаа хүндлээд айгаад хэлээгүй байх. Тиймээс Сэрдамбад хандахгүй юу. Яагаад хэлж болохгүй гэж. Би үүнийг нь сонсчихоод нэгэнт холбоо мэдсэн юм чинь намайг бодвол хүн амьтантай уулзаад асуудлыг шийдчих байх гэж горьдсон хэрэг.

–Тэгвэл Инчоны наа­дамд холбоо мэдсээр байж авч явжээ, Энх-Амарыг?

-Тэгсэн. Азийн наа­дамд явах гэж байхдаа Энх-Амар Сэрдамбад “Би нэгэнт бичиг баримтын асуудалтай юм чинь дахиж тэмцээнд яваад дэмий байх. Больё” гэж хэлсэн гэсэн. Харин Сэрдамба “Санаа зоволтгүй, ах нь зохицуулна. Чамайг заавал тэмцээнд орол­цуулах болно” гээд авч явсан юм билээ. Тэгсэн онгоцны буудал дээр очоод баригдахгүй яахав. Тухайн үед нь засч залруулаад өгөхийн оронд мэдсээр байж дагуулж яваад бүр хорлочихсон хэрэг.

–Оюутны аваргад оролцох үеэр хуурамч бичиг баримттай явсан байжээ?

-Бодвол тэгсэн байх. Би сайн мэдэхгүй шүү дээ. Ямар дагаж явах биш. Шавь маань Оюутны дэлхийн аварга боллоо гэж баярлаж л суусан. Үнэндээ шигшээ багийн дасгалжуулагч л бүх гавьяа шагнал, сайн сайхан нэрийг зүүдэг. Бид хүүхдүүдийг юугаа ч мэдэхгүй нусгай байхад бүх мэддэг чаддаг зүйлээ зааж өгөөд мэргэжлийн тамирчин болгоод шигшээд хүлээлгэж өгдөг. Харин шигшээ багийн дасгалжуулагчид бэлтгэгдсэн тамирчныг хатуухан хэлэхэд борлуулдаг гэсэн үг. Шигшээ багийн тамирчин томоохон наадмаас медаль хүртлээ, амжилт гаргалаа гэхэд тэдэнд л хувь хишиг оногдоод бидний нэр ард нь ганц дурдагдаад өнгөрвөл их юм. Би мөнгө төгрөг, алдар нэрний хойноос хөөцөлдөөд байгаа юм биш. Гол тамирчид сайн сайхан явахад өөрсдийгөө сарны гэрэл болтол нь магтаад, муу явбал газар дор ортол нь биднийг муулдаг. Би 20 жил боксыг хөгжүүлэхийн төлөө зүтгэсэн. Төгсцогт, Чинзориг гээд миний сайн шавь нар зөндөө бий. Нандин-Эрдэнэ гээд нэг сайн хүүхэд гарч ирсэн шигшээгийнхэн яасан. Гадагш нь тэмцээнд 69 кг-ын жинд оруулна гэж авч явчихаад 75 кг-д тулалдуулаад баллаад хаячихсан. Одоо Энх-Амарыг үгүй хийчихлээ шүү дээ.

–Таны эрхийг бас хассан гэсэн. Хэр хугацаагаар вэ?

-Миний тэмцээнд оролцох эрхийг хоёр жилээр хассан. Энэ он ороод 2015 он дуустал гэсэн үг. Дасгалжуулах эрх бол байгаа. Олон улсын рингэд оролцож болно. Дотоодын тэмцээнд л оролцохгүй. Би бол яах вэ. Монголын боксын хөгжилд хийх зүйлээ хийчихсэн хүн.

–Шилдэг шавь тань насаараа ринг дээр гарахгүй гэхээр танд мэдээж хэцүү байгаа болов уу?

-Үгээр хэлэхийн аргагүй хүнд. Эрх мэдэлтэйсэн бол өмнөх нэрээр нь ч хамаагүй тэмцээнд нь оруулаад л явах юмсан гэж бодож байна. Надад амьсгалахад ч бэрх байгаа юм чинь Энх-Амар маань ямар байгаа нь ойлгомжтой шүү дээ.

–Энх-Амар бэлтгэлээ хийж байгаа юу. Гэр бүлийнхэн нь дээрх шийдвэрийг яаж хүлээж авсан бол?

-Бэлтгэл огт хийхгүй байгаа. Холбооноос шийдвэр гаргахад бид хоёр хамт байсан. Тийм шийдвэр гаргасныг хоёулаа зэрэг сонссон. Би шавиа ийм хүнд байдалд орохыг сонсоод надад ямар ч хамаагүй шийтгэл өг. Багш нь юм чинь хариуцлага хүлээх ёстой гэсэн. Таны эрхийг хоёр жилээр хаслаа гэхэд нь “За баярлалаа” гээд гараад явсан. Энх-Амар “Багшаа нэгэнт боль гэсэн юм чинь боксын тухай яримааргүй байна” гэж хэлсэн. Гэр бүлийнх нь ч дахиад боксоор яваад дэмий биз дээ гэсэн. Тэд надтай л адилхан танил тал, хөөцөлдөөд өгөх эрх мэдэл байхгүй болохоор гарцаа олохгүй байгаа байх.

–Та холбоо барьж байгаа юу?

-Үгүй. Би ч буруутай юм шиг гэрэвшээд холбогдож чадахгүй байгаа. Мэдээж ийм хүнд цохилтод орсон юм чинь тайвшрахад хугацаа хэрэгтэй байгаа нь ойлгомжтой.

–Таны хувьд холбоо буруутай гэж үзэж байна уу. Ер нь та нар холбоотойгоо хэр таарамжтай байдаг юм бэ. Сайн гэх цөөхөн дасгалжуулагч, тамирчдаа ингэж шахаж, хөөж туугаад байх шаардлага холбоонд байна уу?

– Яахав нэг талаараа бид холбооны зүгээс тавьсан хариуцлагыг хүлээх нь зөв. Нөгөөтэйгүүр холбоо ажил хийсэн болж л харагдах гэж байгаа нэг хэлбэр. Уг нь холбоотойгоо таарамжтай л байдаг. Гэхдээ тамирчдаасаа болж энэ салбарт чинь асар их асуудалгарна. Яаж спортоо авч үлдэх вэ гэхийн оронд нэр алдар, мөнгөний төлөө шунахайрсан хүн их байна. Нарийн ярих юм бол багш нар хоорондын хор. Сайн яваа нэгнийхээ алдаан дээр нь түлхэх гэж оролдсоноос болж тамирчид хохирчихлоо. Амьхандаа миний нэр төрийг унагааж байгаа хэрэг.

–Одоо тэгээд Энх-Амар юу хийх вэ. Сурдаг уу?

-Үгүй. Оройгоор арван жилээ төгсөнө гэж байсан. Бие тааруу байсан болохоор ер сургуульд сурч байгаагүй юм билээ. Ажил хөдөлмөр л эрхэлж амьдарна гэсэн үг ш дээ.

–Холбооны зүгээс мэргэжлийн боксд тоглох боломж байгаа гээд дэмжинэ гэсэн юм билээ. Сонирхогчдын боксд дахин ринг дээр гарах ямар ч боломж байхгүй юу?

-Мэргэжлийн боксд тоглоно гэдэг хэцүү. Шууд хэлснээр нь тоглочих юм биш. Хэрвээ өөрөө хүсэх юм тоглох л байх. Өөрөө шийдээгүй байхад би чи мэргэжлийн боксд тогло гэж шаардах эрх байхгүй. Холбооны зүгээс боломжтой хувилбар л хэлсэн байх. Энх-Амар одоо 22 настай, ид тулалддаг насан дээрээ явж байна. Өөрийнхөө нэр дээр мэргэжлийн боксд л хүч үзэх эрхтэй. Сонирхогчдын боксд хар данстай болчихсон. Гэхдээ миний бодлоор Олон улсын боксын холбоонд манай холбооны зүгээс хүсэлт тавиад гуйвал болохгүй гэх газаргүй. Харин манайхан хүчлэхгүй, хөөцөлдөхгүй байна.Хатуухан хэлэхэд арьсаа хамгаалаад гараа хумхиад суугаад байна.

–Таны хувьд одоо хичнээн шавьтай байна. Тэднийгээ цаашдын тэмцээнд яаж оролцуулах вэ. Өөрийнхөө нэр дээр оруулах эрхгүй шүү дээ?

-70 гаруй шавь миний удирдлага дор бэлтгэл хийж байна. Саяхан олимпийн тэтгэлэг авсан Чинзоригоос эхлээд сайн хүүхдүүд нэлээд хэд бий. Ямартай ч тамирчдынхаа бэлтгэл сургуулилтыг нь тааруулаад явж байна. Нэг сард болох улсын аваргаас эхлээд болох тэмцээнүүдэд миний туслах шавь Отгонбаяр нэр дээрээ авч орох байх. Цаашдаа ринг дээр гарах, гарахгүй нь сонин биш. Хоёр хөл явж байгаа цагт хүүхдүүдээ дасгалжуулна. Гол нь залуу дасгалжуулагчидтай холбоо зөв, тулж ажиллаасай гэж хүсэх байна. Хөдөө орон нутагт ч тэр маш олон сайн багш нар байна ш дээ. Тэдний хөдөлмөрийг зөв үнэлж сурах хэрэгтэй. Сайн, ирээдүйтэй тамирчинг багш нар бид л бэлтгэж, бэлэн болгож ринг рүү гаргадаг.

–Эмэгтэй шигшээ багаас гурван боксчин хөөгдсөн гэсэн. Юунаас болсон юм бол?

-Би мэдэхгүй. Бид хоёр эрхээ хасуулах болсноо мэдчихээд хурлаас гараад явсан. Сая Азийн наадамд орсон эмэгтэй боксчид дасгалжуулагчтайгаа ам зөрсөн таарамж муутай байдаг л гэж сонссон.

Д.ДАВААСҮРЭН

УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар Засгийн газрын гишүүд, сайд нараар дараах хүмүүсийг томиллоо.

1. Монгол Улсын Шадар сайд У.Хүрэлсүх

2. Монгол Улсын сайд бөгөөд ЗГХЭГ-ын дарга С.Баярцогт

3. Байгаль орчин, ногоон хөгжил, аялал жуулчлалын сайд Д.Оюунхорол

4. Гадаад хэргийн сайд Л.Пүрэвсүрэн

5. Сангийн сайд Ж.Эрдэнэбат

6. Хууль зүйн сайд Д.Дорлигжав

7. Аж үйлдвэрийн сайд Д.Эрдэнэбат

8. Барилга, хот байгуулалтын сайд Д.Цогтбаатар

9. Батлан хамгаалахын сайд Ц.Цолмон

10. Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны сайд Л.Гантөмөр

11. Зам, тээврийн сайд Н.Төмөрхүү

12. Уул уурхайн сайд Р.Жигжид

13. Хөдөлмөрийн сайд Ц.Чинзориг

14. Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгааллын сайд С.Эрдэнэ

15. Хүнс, хөдөө аж ахуйн сайд Р.Бурмаа

16. Эрчим хүчний сайд Д.Зоригт

17. Эрүүл мэнд, спортын сайд Г.Шийлэгдамба

18. Монгол Улсын сайд М.Энхсайхан

УИХ-ын нэгдсэн чуулганы хуралдааны дараа Монгол Улсын Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг зарим сайд нарт тамгыг нь гардууллаа.

Монгол Улсын Шадар сайд У.Хүрэлсүх, Монгол Улсын сайд, Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга С.Баярцогт, Аж үйлдвэрийн сайд Д.Эрдэнэбат, Монгол Улсын сайд М.Энхсайхан нарт тамгыг нь гардуулж, улсынхаа хөгжлийн өмнө тулгамдсан асуудлуудыг нэг танхим, багийн зарчмаар шийдвэрлэж, хөгжлийн төлөө хамтдаа зүтгэхийг уриаллаа.

Монгол Улсын Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг энэ ёслолын дараагаар Гадаад хэргийн сайд Л.Пүрэвсүрэн, Байгаль орчин, ногоон хөгжил, аялал жуулчлалын сайд Д.Оюунхорол, Сангийн сайд Ж.Эрдэнэбат нарт тамгыг нь гардуулж, ажлын амжилт хүслээ гэж Засгийн газрын Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах албанаас мэдээллээ.

УИХ-ын гишүүн, экс сайд “Фортуна” Н.Батбаяр согтуудаа Засгийн газрын бүрэлдэхүүний тухай үг хэлэх гээд буруудсан. “Н.Батбаяр аа, согтуу байна, харьж унт” гэж хурал даргалагч түүнд зөвлөсөн юм. Харин энэ удаа мань фортуна эрүүл саруул ч амьсгаа өндөртэйгээр сайдад нэр дэвшигч С.Баярцогтын тухай саналаа хэллээ. Тэрбээр үгээ эхлэхдээ оршил хийхээ мартсангүй. “Төр засаг сонгох хурлыг өдрийн цагаар, хуулийн дагуу, сайн цагийг сонгон хуралдаж байгаа нь зөв” гэлээ. С.Баярцогттой нэг танхимд сайд байсан, найзууд гэдгээ тэрбээр онцлов. Гэхдээ С.Баярцогтын тухай ярихад Оюутолгойн тухай ярихгүй бол болохгүй гэнэ. Оюу толгой ажиллах нь зөв ч ямар замаар, яаж явах нь асуудал. Оюутолгойтой адилтгах үйлдвэр Эрдэнэт. Оюутолгой ашиглалтанд ороод, нэг жилд зэсийн үйлдвэрлэлээрээ Эрдэнэтээс давж гарсан ч Эрдэнэтийн өгдөг өгөөжийг Оюу толгой өгч чадахгүй байна. Манай Монгол Улсад валютын ханш эмзэг асуудал. Дэлхийн зах зээлд эрдэс баялагийн үнэ буурсан нь үүнд нөлөөлсөн. Нөгөө талаар энэ бүхэн Оюутолгойтой холбоотой. Зэс гардаг ч мөнгө орж ирэхгүй байна. Тэрбум доллар Монгол Улсын төсөвт орж ирэхгүй байна. Оюу толгойд мөнгөө оруулж ир гэж болохгүй. Учир нь гэрээнд мөнгөө гадаадын банкинд байршуулж болно гээд зөвшөөрчихсөн. Бондын хүүнээс 50 хувь өндөр зээлээр Оюутолгой хөрөнгө оруулсан. Ийм байдлаар Оюу толгойг явуулж болохгүй. Африкийн олон оронд ийм маягаар хөрөнгө оруулалт хийгдсэн ч улс оронд нь өгөөж өгөөгүй. Энэ асуудалтай холбоотойгоор С.Баярцогтыг дэмжихгүй гэж Н.Баятбаяр гишүүн хэлсэн юм. Г.Уянга гишүүн мөн ширүүн шүүмжилсэн.

Шөнө дөлийн хуралдаанаар С.Баярцогтын тухай үг хэлэх олон гишүүн үлдсэн байсан ч зарим нь өглөөний хуралдаанаас хожимдсон тул “хүрд эргүүлэх” боломж олдсонгүй. Санал хураалт явахад С.Баярцогт 75 хувийн дэмжлэгтэйгээр Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дарга, Монгол Улсын сайд боллоо.

Гурван настай хүүгээ зочид буудалд хаяж явсан хэрэг Сонгинохайрхан дүүрэгт өнгөрсөн сарын 27-нд гарсан билээ. Хүүг “Хайрхан” гэх зочид буудлын ажилчид хоёр хоног дэргэдээ байлгаж, ээжийг нь ирэхийг хүлээсэн байдаг. Хүү “Манай ээжийг Цэцгээ гэдэг. Аав Зүүнхараад байдаг. Ээж надад “Ээж нь удахгүй ирнэ” гэж хэлсэн” хэмээн зочид буудлын ажилчид, Нийслэлийн Цагдаагийн газрын Түр хамгаалах төвийнхөнд ярьсан байдаг. Хүү зочид буудалд хоёр, Түр хамгаалах төвд тав хоног байсны эцэст журмын дагуу түүнийг Сонгинохайрхан дүүргийн Хүүхэд, гэр бүл хөгжлийн төвд шилжүүлсэн. Түүний аавын сураг гарсан бөгөөд ээжийг нь хайж байгаа. Аав нь хүүгээ авах талаар ярилцсан байна.

Хүүхэд, гэр бүл хөгжлийн газраас хүүгийн талаар тодруулахад “Хүү манай төвд байгаа. Ээжийг нь олбол юуны өмнө бид мэргэжлийн үүднээс ярилцах болно. Манай төвд янз бүрийн шалтгаанаас төөрч, орхигдсон хүүхдүүд ирдэг. Энд ирсэн хүүхдүүдийг эцэг, эх нь голдуу буцааж авах сонирхолгүй байдаг. Хүүхдээ асрамжлахаас зугтсан, хүүх­дээ хаяж төөрүүлдэг тохиолдол их байна. Үүнийг хуулиар нарийн зохицуулж, чангатгах хэрэгтэй. Түүнчлэн хүүхдээ орхичихоод буцааж авах гээд ирж байгаа эхчүүд “Хүүхдээ нэг өдөр ч гэсэн хоолтой, дулаан газар байг” гэж бодсон гэж хэлдэг. Үүнээс үзэхэд эхчүүдэд хүүхдээ 16 юм уу, 18 нас хүртэл нь асрахад сар бүр тогтмол тэтгэмж өгч байвал ийм төрлийн хэрэг гарах нөхцөлийг бууруулах боломжтой. Зочид буудалд орхигдсон гэх хүүгийн ээжтэй бид сайн ярилцах болно. Бид мэргэжлийн үүднээс ярилцаад өнгөрөх ч цаана нь Монгол Улсын хуулийн дагуу зохих хариуцлагыг нь үүрүүлэх нь тодорхой. Хүүгийн ярьж буйгаар эднийх нэлээд хэцүү амьдралтай, эцэг эх нь хамт амьдардаггүй. Ээж нь янз бүрийн хүмүүстэй нийлж архи уудаг нь анзаарагдсан” гэсэн хариулт өгсөн юм.

Эрүүгийн хуулийн 117-д Хүүхэд хаях, төөрүүлэх гэсэн зүйл заалт байдаг. 117.1-д “Төрүүлсэн болон үрчлэн ав­сан хүүхдээ хаясан, төө­рүүлсэн бол хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг 51-250 дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох, 251-300 цаг хүртэл хугацаагаар албадан ажил хийлгэх, эсвэл гурваас дээш зургаан сар хүртэл хугацаа­гаар баривчлах ял шийтгэнэ” гэж заасан байдаг юм бай­на. Энэ жил цагдаагийн байгууллагад хүүхдээ хаясан гэх 17 тохиолдол бүртгэгдээд байгаа аж.

Д.САРУУЛ

-ЗОЧИД БУУДЛЫНХАН ХҮҮГИЙН ЭЭЖИЙГ ХОЁР ӨДӨР ХҮЛЭЭГЭЭД ЭЦЭСТ НЬ ЦАГДААГИЙН БАЙГУУЛЛАГАД ХАНДСАН БАЙНА-

Өнгөрсөн сарын 27-нд Сонгинохайрхан дүүрэгт байрлах “Хайрхан” зочид буудалд нэгэн эмэгтэй гурван настай хүүгээ орхиод явсан хэрэг гарчээ. Хүүгийн ээж “Би ойрхон дэлгүүр орчихоод ирье. Хүүг маань харж байгаарай” гэж тус буудлын ажилтнуудад хэлчихээд явжээ. Буудлынхан эмэгтэйг ирнэ, хүүгээ авах байх гэж хоёр өдөр хүлээгээд эцэст нь цагдаагийн газарт хандсан байна. Ингээд хүүг 29-ний шөнө дунд Хан-Уул дүүрэгт байрлах Нийслэлийн цагдаагийн газрын харьяа Түр хамгаалах төвд авчирчээ. Өчигдөр хүүг журмын дагуу тус төвийнхөнСонгинохайрхан дүүргийн Гэр бүлийн хөгжлийн төвд шилжүүлсэн байна.

Хүүг авчрахад хувцас хунар нь хиртэй, усанд ороогүй нэлээд удсан шинжтэй байжээ. Түүнийг эс тооцвол яриа хөөрөөтэй, хүнээс бишүүрхдэггүй сэргэлэн цовоо юм гэнэ. Төвд хүргэгдэн ирэхэд нь үзлэг хийхэд ямар нэг шарх сорвигүй, биеийн байдал нь сайн байжээ. Хүү чухам юу болсон талаар тус төвийн ажилтнууд болон зочид буудлын хүнд ийн ярьсан байна. “Ээж бид хоёр гэрт амьдардаг. Аав Зүүнхараад байдаг. Миний дүү ээжийн гэдсэнд байгаа. Ээж маань архи уучихаад байдаг. Намайг буудалд үлдээхдээ удахгүй ирнэ гэж хэлээд явсан. Аав маань бид хоёртой удаан байдаггүй. Би ээжийгээ санаж байна. Намайг ирж ав гэж хэлээд өгөөрэй. Ээжид гар утас байхгүй. Ээжийг Цэцгээ гэдэг. Саппорогийн Батаагаас асуувал мэднэ” гэж ярьж байжээ. Хүүг Түр хамгаалах байранд тав хоног байхад ар гэрийнхнээс нь гэж ямар нэг хүн сураглаж ирээгүй байна. Харин аав нь гэх хүний сураг дуулджээ. Ээжээс нь сураг гараагүй аж. Түр хамгаалах байранд янз бүрийн хүүхэд, хүмүүс ирдэг. Гэвч зочид буудалд хаягдсан хүүхэд ирж байсан тохиолдол үгүй гэнэ. Тус төвийн дарга, цагдаагийн дэд хурандаа Ч.Аюурзана “Эцэг эхийн хариуцлагагүй, хайнга байдлаас болж ийм явдал гардаг. Хүүхдээ жалга, орц гээд элдэв янзын газарт хаяж явдаг. Зочид буудалд хүүхдээ орхисон анхны тохиолдол нь энэ болж байна. Харин үүнд нэг зүйлийг онцлон хэлэхэд “Хайрхан” зочид буудлын ажилтнуудад талархах хэрэгтэй. Хэний ч юм хүүхдийг хоёр хоног буудалдаа байлгаж, хооллож ундлан ээжийг нь ирнэ гэж хүлээсэн байгаа юм. Хэрвээ тэдний оронд муу хүмүүс байсан бол яана гэж бодохоор. Энэ хүйтэн сэрүүн үед гудамжинд хөөгөөд гаргачихсан бол яах юм бэ. Ямар ч байсан сайхан сэтгэл гаргаж хоёр хоног дэргэдээ байлгаад эцэст нь иргэн хүнийхээ үүргийг биелүүлж цагдаагийн газарт хандсан байна” гэлээ. Иймэрхүү төрлийн хэрэг их гардаг болжээ. Эцэг эхчүүд өөрсдийн хайхрамжгүй байдлаас болж хүүхдээ алга болгочихоод араас нь нэхэл дагал болдоггүй байдал ч олон бүртгэгдсэн байна. Түр хамгаалах байранд эцэг эхээсээ төөрсөн нэгэн хүүхэд есөн сар болсны эцэст хамаатнууд нь хайж ирсэн тохиолдол гарсан гэнэ.

Түр хамгаалах төвийнхөн “Хүүг үлдээсэн зочид буудал Саппорогийн хойно, нэгдүгээр хорооллын арын зам дагуу байдаг гэсэн. Тэнд маш олон зочид буудал байдаг. Чухам хаана гэдэн нь тодорхойгүй. Тэнд л байдаг гэж авчирсан хүмүүс нь хэлсэн” гэж байлаа.

Нэгдүгээр хорооллын арын зам дагуу маш олон зочид буудал, дэн буудал, motel, hotel гэсэн нэршилтэй газрууд байна. Зарим нь ямар ч хаяггүй. Хаалганы бариулууд нь хугарчихсан учир үйлчлүүлэхээр очих хүмүүс хаалгыг нь өшиглөх буюу цонхны шилийг нь тогших аж. Тэндхийн буудлуудаас “Хайрхан” зочид буудлын талаар асууж, гурван настай хүүгээ орхиж явсан эхийн талаар сураглавал “Манай энэ хавьд тийм хэрэг болсон юм уу. Ямар хүн нь тэгдэг байна. Саппоро, 32-ын тэнэмэл, архичдаас л тийм хэрэг гарна даа. Энэ хавиар хайж явбал тэр буудал нь олдох байлгүй. Энд чинь зочид буудал оготнын нүх шиг олон” гэцгээж байлаа. Тэр хавийн буудлууд үнэ хямд, хоногийн 8-15 мянган төгрөгийн үнэтэй аж.

Тухайн хэсгийг хариуцдаг Сонгинохайрхан дүүргийн Цагдаагийн хэлтэст очиж хэргийн талаар тодруулахад ямар нэг мэдээлэлгүй байлаа. Нэгдүгээр хорооллын арын зам дагуу маш олон хаягтай, хаяггүй, элдэв янзын муухай зочид буудал байдаг. Хүүхдээ зочид буудалд орхисон гэх ямар нэг дуудлага мэдээлэл тэмдэглэгдээгүй гэсэн хариулт өгсөн юм.

Саппорогийн арын 11 дүгээр байрны оршин суугчдаас хэргийн талаар тодруулахад “Манай арын энэ олон зочид буудлаас гарахгүй хэрэг гэж байхгүй. Юу ч гарч мэднэ. Орой үдэш хажуугаар нь явахад аюултай. Согтуу галзуу хүмүүс зодолдож хашгиралдаад түгшүүртэй. Саяхан энэ хавийн хэдэн буудлуудын үйл ажиллагааг зогсоосон гэсэн. Эдгээрийг эмх цэгцтэй болгох цаг нь болсон” гэж байлаа.

Д.САРУУЛ

Гэрэл зургийг Чехийн сайн дурын ажилтан Мирослав Ходечек

“Та хамгийн сүүлд ямар хүнд туслав” гэж асуувал хүмүүс янз бүрээр л хариулах буй за. Харин Сэлэнгэ аймгийн Дулаанхаан тосгонд амьдардаг Ө.Уламбаяр гэдэг эмэгтэй “Манайхан саяханой цэвэрлээд, өндөр настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэнтэй 20 өрхөд түлээний мод буулгаж өгсөн. Хот руу гарахаасаа өмнө ийм л ажил хийлээ” гэж ярив.Энэ эмэгтэй “Сайн дурынхан” хэмээх армийн идэвхтэн билээ. Сайн дурынхан юу хийдэг талаар сонирхов.

-Адгийн наад зах нь “Эдний хүүхэд, хичээлийн хэрэгсэл, дүрэмт хувцасгүй байна” гэдэг асуудлыг орон нутаг, олон улсын байгууллагад тавьдаг, тэд ч дэмжлэг үзүүлдэг. Бид цалин хөлс урамшуулал өгсөнгүй гэж гомдоллодоггүй гэж энэ эмэгтэй хуучилсан юм. “Улаан загалмай” нийгэмлэг, “Дэлхийн зөн” олон улсын байгууллага, орон нутгийн төр захиргаа биднийг дэмжиж ажилладаг гэж тэр хэлсэн. Дэлхийн зөнгийн сайн дурын ээж нар гэж Дулаанхаан тосгонд бий. “Бид эмч нарын сургалтанд суугаад, сурсан зүйлээ 0-5 насны хүүхэдтэй ээж нарт зааж өгч, хүүхдээ эрүүл бойжуулж, амьдралын зөв дадал хэвшил олгоход нь тусалдаг” гэж Ө.Уламбаяр хэлсэн. Тэрбээр 2005 онд “Дэлхийн зөн” олон улсын байгууллагын эрүүл мэндийн ажилтанаар ажиллаж,төсөл дууссан ч сайн дурын идэвхтэнээр үлджээ. “Орон нутгийн удирдлага сайн дурын идэвхтэн хүмүүсийг холбож өгвөл бид олуулаа болно. Уялдаа холбоо дутагдаад байдаг” гэж энэ эмэгтэй ярьсан юм. “Дэлхийн зөн” олон улсын байгууллага гэхэд 17 аймаг, нийслэлийн долоон дүүрэгт 1400 сайн дурын ажилтантай гэнэ. Ө.Уламбаяр тэдний нэг.

НҮБ-ын байранд “Монгол орны хөгжлийн төлөө сайн дурын үйлс ба залуучуудын оролцоо” сэдэвт хэлэлцүүлэг болов. НҮБ-ын Хөгжлийн Суурин төлөөлөгчийн орлогч Томас Эриксон “Монголд албан ёсоор 6000 гаруй сайн дурын ажилтан байна” гэж хэлсэн үгэндээдурдсан юм. “Та бүхэн ашиг сонирхлын төлөө бус бусдын сайн сайхны төлөө ажилладаг хүмүүс. Та бүхэнд талархаж байна” гэж тэр хэлсэн юм. Өнөөдөр Олон Улсын сайн дурынхны өдөр агаад сайн дурынхны чин үнэнч сэтгэлийг магтан талархдаг. Учир нь эдгээр хүмүүс цалин хөлс авдаггүй чнийгмийн сайн сайхны төлөө зүтгэдэг хүмүүс. “Байгалийн гамшгийн үед сайн дурынхан бусдад туслахаар хамгийн түрүүн хөдөлдөг” гэж Томас Эриксон хэлсэн юм. “Монгол дахь сайн дурын үйл ажиллагааг төлөвшүүлэхэд юу хийх ёстой талаар бид эхлээд бодсон. Эхлээд Ерөнхийлөгчийн зүгээс тогтоол гаргаж, Сайн дурынхны үйл ажиллагааны үндэсний стратеги боловсруулах хэрэгтэй гэж үзсэн.Санхүүгийн механизм, сайн дурын үйл ажиллагаанд оролцох нөхцөл хэрхэн бүрдүүлэх, нарийн мэргэжлийн хүмүүс сайн дурын үйл ажиллагаагаар дамжуулан нийгмийн сайн сайхны төлөө хувь нэмрээ оруулах нөхцөд бүрдүүлэх учиртай. Монголчуудын бусдад туслах уламжлал мянга мянган жилийн өмнөөс өвлөгдөж ирсэн” гэж тэр онцолсон юм. “Сайн дурынхны үйл ажиллагаа нийгэмд сайн нөлөө үзүүлж, зөв хандлага тогтоодог. Залуусын хувьд сайн дурынхны эгнээнд шилжсэнээр чадавхиа сайжруулж, ирээдүйд сайн мэргэжилтэн, чадварлаг удирдагч болж төлөвшдөг аж. Ерөнхийлөгчийн иргэний оролцоо ба эдийн засгийн бодлогын зөвлөх Л.Дашдорж эндирж, “Шийдвэр гаргахад иргэдийн оролцоог хангах” тухай онцолсон.

Энэ өдөр Монголын сайн дурынхны байгууллагуудын сүлжээний 2014 оны тайланг сонсч, оны шилдэг ажилтануудыг шагнаж урамшуулах юм.

Б.Янжмаа

Нийслэлийн Засаг даргын “Шинэ жилийг угтах, тэмдэглэх ажлын хэсэг байгуулах тухай” А/980 дугаар захирамжийн дагуу ажлын хэсэг байгуулагдаж, ажлын хэсгийн даргаар нийслэлийн Засаг даргын Нийгмийн хөгжлийн асуудал хариуцсан орлогч Ц.Энхцэнгэл ажиллаж байгаа юм. Ажлын хэсгээс өгсөн үүргийн дагуу нийслэлийн төв талбайд жил бүр сүндэрлэдэг сүлд модыг засч эхэллээ. Сүлд модны гэрэл асаах ёслол энэ сарын 15-нд болох товтой. Харин 31-ний үдэш Чингисийн талбайд нийслэлчүүдийн шинэ оноо угтах баярын цэнгүүн болно гэж Нийслэлийн Хэвлэл мэдээлэл, олон нийттэй харилцах хэлтсээс мэдээллээ.