Category: цаг-үе

-Газрын тосны газрын экс дарга Д.Амарсайхан хорих ангийн уулзалтын өрөөнд амьсгал хураалаа-

Газрын тосны газрын экс дарга Д.Амарсайхан өчигдөр 17 цагийн орчимд хорих 461 дүгээр ангийн уулзалтын өрөөнд амьсгал хураасан байна. Эргэлтээр ирсэн өмгөөлөгчтэйгээ уулзахаар явж байгаад татаж унасан бөгөөд эмнэлгийн түргэн тусламж авч чадалгүй нас баржээ.
Д.Амарсайханыг албан ту­шаа­лаа урвуулан ашигласан гэх үндэслэлээр шалгаж байсан юм. БНХАУ-ын 100 хувийн хөрөнгө оруулалттай “Петрочайна Дачин тамсаг” компани Монгол Улстай Бүтээг­дэхүүн хуваах гэрээ байгуулсан байдаг. Эл гэрээнд хөрөнгө оруулагч тал орлогын 76 хувийг, харин Монгол Улсад үлдсэн 24 хувь нь оногдохоор тусгасан аж. Гэтэл манай улсад ногдох ёстой татварын орлогын 24 хувиас нэг хувийг нь Д.Амарсайхан тэргүүтэй хэд хэдэн албан тушаалтнууд хувь­даа завшсан тухай мэдээлж байсан.
АТГ-ынхан Д.Амар­сайханыг дуудан шалгах гэтэл тэрбээр гадаад руу оргон зайлсан хэмээн нэг хэсэг шуугицгаасан билээ. Гэтэл тэрээр БНСУ-д эмчилгээ хийлгэж байсан тухайгаа МАН-ын 27 дугаар их хуралд оролцох үеэрээ сэтгүүлчдэд ярьж байсан. Түүнээс хойш түүний бие ер нь базаахгүй байсан гэнэ. МАН-ын их хуралд суусных нь дараа Д.Амар­сайханыг баривчилж хоёр сар хэртэй хорьж байгаад гурван сарын хуга­цаанд гадуур батлан даал­тад байжээ. Ингээд дахин баривчилж 28 дахь хоногтоо ийн нас барсан байна. 

Эх сурвалжийн мэдээлс­нээр Д.Амарсайханы бие тааруу байсан гэнэ. Сүүлийн үед бие нь эрс муудсан учир өмгөөлөгчөөрөө дам­жуулж батлан даалтад гарах хүсэлтэй байгаагаа удаа дараа илэрхийлсэн ч хүсэлтийг нь хүлээж авахгүй үргэлжлүүлэн хорьж байжээ. Энэ хооронд түүнд эмнэлгийн ямар ч тусламж үзүүлж, эмчилгээ хийгээгүй юм байна. Өчигдөр өмгөөлөгчтэйгээ уулзахаар уулзалтын өрөө рүү явж байгаад гэнэт амнаас нь цагаан хөөс гарч үхэтхийн унасан гэнэ. Д.Амарсайханы ар гэрийнхэн болсон явдлын талаар дуулаад хорих 461 дүгээр ангид 18 цагийн үед ирсэн талаар тэнд байсан эх сурвалжууд мэдээллээ. Д.Амарсайханы аав, ээж нь өндөр настай хүмүүс юм байна. Ээж нь “Миний хүүг яачихав аа. Хүүг минь яагаад ийм байдалд хүргэв. Түүнд яагаад эмнэлгийн тусламж үзүүлж амийг нь аварсангүй вэ” хэмээн тус ангийнхны ажилтнуудад уйлан хайлан хэлэхэд хорихын эмч “Эмчилгээ хийж болохгүй гэсэн” гэх учир битүүлэг хариулт өгчээ. Талийгаачийн ар гэрийнхэн болсон яв­далд гашуудан, хүний амийг авраагүйд гомдолтой байгаагаа мэдэгдэж үймээн дэгдээсэн байна. Энэ үеэр талийгаачийн ээжийн бие муудаж эмнэлгийн тусламж авчээ.
Д.Амарсайхан камертаа дөрвүүлээ байсан бөгөөд сэтгэлзүйн хувьд гүн дарамт­тай байсныг эх сурвалж өгүүллээ.
Өчигдөр Д.Амарсайханы өмгөөлөгч нь түүнтэй уулза­хаар очжээ. Хүлээлгийн өрөөнд үйлчлүүлэгчээ хү­лээж суусан байна. Гэтэл хорихынхон гэнэт хаалга үүдээ түгжээд ийш тийш гүйлдээд бужигнажээ. Өмгөөлөгч нь юу болсон талаар тодруултал “Хүний бие муудлаа” гээд тэнд байсан гадны хүмүүсийг гаргасан гэнэ. Д.Амарсайхан тархины судасны хатуурал өвчнөөр шаналдаг байжээ.
Өвчнийх нь оношийг нарийн судалсан эмч нарын дүгнэлт гарч түүнийг нь үндэс­лэн өмгөөлөгч болон ар гэрийнхэн нь шүүх, про­ку­рорын байгууллагад бат­лан даалтанд гаргаж өгөх хүсэлтийг 10 удаа өгсөн гэнэ. Гэтэл уг хүсэлтийг нь хүлээж аваагүй аж.
Д.Амарсайханд холбогдох хэрэг шүүх рүү шилжээд байсан юм байна.
Монгол Улсын сүүлийн 20 жилийн түүхэнд хүнийг байцааж байгаад алсан ийм харамсалтай явдал гараагүй талаар хуульчид ярьж, “Хүнийг тарчлаан тамлаж, эрхийг нь аймшигтайгаар боогдуулсан энэ үйлдэл ардчилсан нийгмийг гутаасан явдал боллоо” гэж үзэцгээж байгаагаа илэрхийлж байна. Сүүлийн үед өдөр бүр л АТГ-аас хэн нэгнийг баривчилсан тухай хар мэдээллүүд ар араасаа цувж байгаа. Тэдний нэг нь талийгаач Д.Амар­сайхан юм. Хэдэн хал­тар төгрөгнөөс болж хүний амиар тоглохоо болих хэрэгтэй. Аминаас үнэтэй мөнгө байдаг уу, АТГ-ынхаан.

Р.Пүрэвлхам: Д.Амарсайханыг  хэвтүүлж эмчлүүлэх шаардлагагүй гэсэн чигийг дээрээс өгсөн гэсэн
Талийгаач Д.Амар­сайханы өмгөөлөгч Р.Пүрэвлхамтай ярилц­лаа.
-Газрын тосны хэрэг эрхлэх газрын дарга асан  Д.Амарсайхан цагдан хорих төвийн хүлээлгийн танхимд амиа алдсан байна. Түүнийг нас барахад нь нэг өмгөөлөгч нь уулзахаар очсон гэсэн. Тэр хүн та байсан уу?
-Манай нөгөө өмгөө­лөгч Нямдорж  талийгаачтай уулзахаар  өчигдөр 15 цагийн үед Цагдан хорих 461 дүгээр ангид очсон. Харамсалтай нь уулзаж чадаагүй байна. Хорихын хүлээлгийн өрөөний цонхоор нь Нямдорж өмгөөлөгчийг харахад талийгаач  газар унаж байгаа нь харагдсан байна. Тэгээд л хорихынхон бужигнаад явчихсан бололтой. Энэ харамсалтай хэрэг болсныг  сонсоод би ар гэрийнхэнтэй нь очсон.
-Талийгаач  суурь өвчтэй байв уу. Яагаад ийм хэрэг болчихов оо?
-Манай үйлчлүү­лэг­чийн бие тааруу байсан. Бие муутай хүн. Тийм болохоор хоригдсоноос нь хойш прокурор, шүү­хийнхэнд заавал хорих шаардлагагүй. Энэ хүн өвчтэй гээд өвчнийх нь онош болон түүхийг нь  хуулбарлаад батлан даалтад гаргаж, эмчлүүлэх хүсэлтийг бид удаа дараа тавьж байсан. Мөн Хорих 461 дүгээр ангийн эмнэлгийн дарга Дарханбат болон  талийгаачийг эмчлэгч эмч Отгонбаатар нарт энэ талаар мэдэгдэж байсан. Тэд “за ойлгож байна” гэж хэлж байсан. Дараа нь яагаад эмнэлэгтээ хэвтүүлж эмчлүүлэхгүй байгааг асуухад “Дээрээс хэвтүүлж эмчлүүлэх шаардлагагүй гэсэн чиг өгсөн учраас хэвтүүлэхгүй” гэсэн хариу өгсөн. Тэгэхээр нь өнгөрсөн баасан гаригт үйлчлүүлэгчийн  эрүүл мэндийн талаар дэлгэрэнгүй хүсэлт  гаргаж өгсөн. Тархины хүнд хэлбэрийн өвчтэй байсан. Тэр бүхнийг нь хэлж ойлгуулсан. Гэвч тангараг өргөсөн эмч нар үл тоосон. Шүүхээр  хүний гэм буруутайг тогтоодог. Гэм буруутай нь тогтоогдоогүй байхад хуулийнхан дээрээс чиг өгсөн гэх үндэслэлээр эмч нар өвчтөнд эмчил­гээ хийхгүй байна гэж байж болохгүй. Тэр тус­маа хүнлэг ардчилсан нийгэмд ийм зүйл байж болохгүй.
-Үүнд та хэн буруу­тай гэж бодож байна?
-Авлигатай тэмцэх газрын мөрдөн байцаагч болон  энэ хэрэгт хяналт тавьж байгаа  прокурор Сарангэрэл гэдэг хүмүүст би маш их гомдолтой байна. Эмч нарын ярьснаар тэд л дээрээс болохгүй гэж заавар зөвлөгөө эмч нарт өгч байсан байх. Талийгаачийг өнгөрснийг сонсоод ар гэрийнхэн нь очиход хорих ангийн эмнэлгийн дарга Дар­хан­бат, эмч­лэгч эмч Отгонбаатар нар “Бидэнд дээрээс  хэвтүүлж эмчлүүлэх шаардлагагүй гэсэн чиг өгсөн” гэдгээ хэлж байна лээ. Бичлэг нь байгаа.
-Эмч нар хэн нэгний хэлснээр өвчтөнд эмчилгээ хийхгүй байж болохгүй шүү дээ?
-Ингэж хүний амьд явах эрхэнд Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газар, прокурор, мөрдөн байцаагч нар халдах эрхгүй. Миний үйлчлүүлэгч хэдийгээр шалгагдаж байсан ч тэр нь хэрэгтэн гэсэн үг биш. Түүнийг шалгаж бай­гаа ч шүүх  үнэн мөнийг тогтоодог. Гэтэл хуулийн ажилтнуудаас болж алтан амиа алдлаа. АТГ-ынханд хүнийг үхтэл нь хорьж байж  хэргийг нь хүлээлгэх шалтаг шалтгаан байсан юм уу. Холбогдох газруудад гомдол гаргаж шалгуулна. Ар гэрийнхэн нь болон өмгөөлөгч бид нар маш их гомдолтой байна.
-Та талийгаачтай хамгийн сүүлд хэзээ уулзсан юм бэ?
-Би байнга шахуу очдог байсан. Учир нь бие муутай. Эмчилгээнийх нь асуудлаар очих шаардлага гарч байсан юм. Бүх төрлийн шин­жилгээ хийгээд өгөөч гэхэд эмчлэгч эмч Отгон­баатар “Шинжилгээ хийсэн. Хариу нь гайгүй гарсан” гэж хэлж байсан. Гэтэл тэр шинжилгээний хариу нь муу гарсан байсныг сүүлд олж мэдсэн. Хамгийн сүүлд энэ долоо хоногийн эхээр буюу даваа гаригт очиж уулзсан. Нойрмог янзтай байсан. Нэлээн ядарсан шинжтэй, өвчин намдаах эм хэрэглээд байгааг нь мэдээд эмчлэгч эмчид нь ч хэлж байсан. “Өвчин намдаах эмээ ойр ойрхон  өгөөд байгаа юм биш үү” гэж.
-Хамгийн сүүлд уулзаад талийгаач  юу ярьсан бэ?
-Очихоор би энэ хэргийг хийгээгүй гэх мэтээр өөрийгөө цайруулах ойлгуулах гээд  байдаггүй хүн. Бие нь яаж байна. Жаахан  толгой өвдөөд гэх мэт ойр зуурын зүйл л ярьдаг байсан.
–Хэргийнхээ талаар ер нь юу гэх юм?
-Үнэн зөвийг нь шүүх тогтооно. Би ямар ч хэрэг хийгээгүй болохоор удахгүй энэ бүхэн нэг тийш болно гэдэгт итгэлтэй байна гэж ярьдаг байсан.
-Их даруухан хүн гэж хорих ангийнхан нь ярьж байсан?
-Талийгаач их даруухан соёлтой, зөөлөн хүн шүү дээ. Би ч түүнийг холбогдуулан шалгаад буй хэрэгт ямар ч хамаагүй гэж боддог байсан. Аяндаа үнэн мөн нь гараад ирнэ гэдэгт ч итгэж бай­сан. Энэ хүний алтан амийг одоо хэн төлөх юм. Авлигатай тэмцэх газрынхан аягүй бол хэрэг хийсэн гэх мэтээр хэлэх л байх. Прокурор ч ялгаагүй. Хамгийн гол нь хуулийн  зарим албан тушаалтан завхарчихсан, хариуцлагагүй байгааг, нөгөө талаар хүний эрх хэрээс хэтэртэл зөр­чигдөж байгааг энэ хэрэг харууллаа. Хуулийн бай­гуул­лагынхан олон л зүйл ярина. Талийгаачид хууль ёсоор, зүй ёсоор хандаагүй эмч өөр хэн байдаг юм тэр бүх­нийг шалгуулж зо­хих хариуцлагыг нь үүрүүлнэ. Ар гэрийнхэн нь ч гом­долтой байгаа.
-Эхнэр хүүхэд нь  сая хамт очсон уу?
-Эхнэр нь гадаадад хүүхдээ эмчлүүлж байсан. Эзгүй байж таарлаа. Нэг хүүхэд нь бас бие муутай түүнийгээ аваад явсан. Энд ээж, аав, ах дүү, хамаатан садан нь бий. Тэд үнэхээр хэцүү байдалд байна.
-Хамгийн сүүлд хэзээ хоригдсон юм бэ?
-Өнгөрсөн дөрөв­дүгээр сарын 15-нд цагдан хоригдсон. Холбогдуулан шалгаж байсан хэрэг нь шүүхэд шилжээд удаагүй байхад ийм зүйл боллоо. Шүүхээр энэ хүнд холбогдох хэргийг хэрэгсэхгүй болгосон бол яах байсан бол гээд олон л зүйл бодогдож байна. Хэлэхэд үнэхээр бэрх байна.
-Талийгаачийн үх­­лийн шалтгааныг ер нь суурь өвчтэй нь холбож ойлгож байна уу?
-Тийм. Бие нь муу байсаар байхад ядаж хорихын эмнэлэгтээ хэвтэж эмчлүүлээгүй нь хорих ангийнхны болон хуулийнхны буруу.
-Шүүх эмнэлгийн шинжилгээний төвд хандсан уу?
– Хандсан. Шарилыг  шүүх эмнэлгийн шин­жил­гээний төвд хүргүүлсэн.

Д.САРУУЛ
Д.ТАНА
Ц.ӨРНӨХ

АНУ-ын Төрийн Депар­таментаас жил бүр ногоон картны сугалааг зохион бай­гуулдаг билээ. Тэгвэл 2015 оны ногоон картны эзэд суга­лаагаар тодорч эхэлжээ. Одоо­гоор Монголоос хичнээн иргэн ногоон картны эзэн болсон талаарх мэдээлэл тодорхойгүй байгаа юм.
Учир нь дэлхийн бүх ор­ноос ногоон картны сугалаанд оролцогчдод Kentucky Consular Center буюу Америкийн Кентаки муж дахь консулын хэлтсээс нэг бүрчлэн дугаар олгодог юм байна. Ингээд сугалаа хүлээн авах хугацаа дууссаны дараа тавдугаар сарын 1-нд компьютерийн тусгай программаар са­нам­саргүй сонголт хийх зарчмаар азтанг тодруулдаг байна. Гэхдээ газар зүйн бүс бүрт эрх тэгш хожил өгөх бодлого баримталдаг аж. Монголчууд ч гэсэн 2000 оноос хойш ийм маягаар сугалаанд оролцож жил бүр дунджаар 200 орчим хүн Америкийг зорьж байна.
Тодруулбал, өнгөрсөн онд ногоон картны сугалаанд Монголын 20 мянга орчим иргэн оролцсоноос 186 иргэн ногоон карт хожсон бол 2012 онд 19 мянган иргэн оролцож 224 хүн ногоон картны эзэн болж байжээ. Гэхдээ эдгээр иргэдээс хичнээн хүн Америкт очсон талаарх тодорхой мэдээллийг АНУ-ын Төрийн Департаментаас гаргаагүй байгаа юм байна. Харин 2011 онд 27 мянга гаруй монголчууд сугалаанд оролцож 209 хүн ногоон картны эзэн болсон боловч 91 хүн Америкт очиж амьдарчээ. 2010 онд хамгийн их буюу 40 мянга гаруй хүн сугалаанд оролцсоноос 279 хүн ногоон картны эзэн болж 209 хүн Америкт очсон гэсэн мэдээлэл байна.

2015 оны ногоон кар­тын эрх хожсон иргэн Ц.Сайнбаяртай цөөн хором ярилцлаа.
-Ногоон картны эзэн бол­сонд баяр хүргэе. Суга­лаагаар сонгогдсоноо хэзээ мэдсэн бэ?
-Баярлалаа. Энэ сарын эхээр мэдсэн.
Дэлхийн олон мянган хүн энэ сугалаанд оролцож цөөхөн хүн л ногоон картны эзэн болдог гэсэн. Надад ийм сайхан аз тохиож байгаад маш их баяртай байна.
-Яаж мэдсэн бэ?
-Зуучлагч байгууллагаас мэдэгдсэн.
-Хаана бүртгүүлээд азтан болчихов?
-Чингэлтэй дүүргийн Барилгачдын талбайн хажууд байдаг “ЭТХС”  ногоон карт гэсэн газар очиж бүртгүүлсэн. 30 мянган төгрөгийн хураамж төлсөн.
-Хэзээ бүртгүүлсэн бэ?
-Би ногоон картны сугалааны талаар сониноос уншсан юм. Тэгээд өнгөрсөн намар буюу аравдугаар сард гэр бүлийнхээ хамт очиж бүртгүүлсэн. Эхнэр, хоёр хүүхдийнхээ хамт.
-Сугалаанд бүртгүүлэхэд ямар шаардлага тавьдаг вэ?
-Ердөө гурван шаардлага тавьдаг юм билээ. Сугалаанд оролцохыг зөвшөөрсөн улсын иргэн байх, тодорхой шатны боловсрол эсвэл мэргэжлийн зэрэгтэй байх, өмнө нь гэмт хэрэгт холбогдоогүй байх шаардлагатай юм билээ. Мөн цагаачлалын визний бусад шалгуурт тэнцэхүйц байхыг шаарддаг.
-Хэзээ цагаачлалын визэндээ орох бол?
-Сайн мэдэхгүй байна. Би Азийн орноос сугалаа хожсон хүмүүсийн 110-д жагссан байсан. Тийм болохоор хурдан визэндээ орох байх. Ирэх аравдугаар сар гэхэд шийдэгдэх болов уу.
-Ногоон карт хожоод Америкт амьдрахаар очиход ямар нэгэн халамж, тэтгэмж олгох юм болов уу?
-Үгүй байх. Анх сугалаанд оролцох гээд бүртгүүлэхэд зуучлагч газар маань ажлын байр бэлэн, Америкт очиход чинь та бүхнийг бараг хүмүүс тосоод амьдрах байр савыг чинь хөнгөлөлттэй үнээр олж өгнө гэж байсан. Харин одоо болохоор үлдсэн асуудлыг өөрөө шийдэхээр болсон шүү гээд байгаа. Одоохондоо яах учраа олохгүй л байна. Сугалаагаар хожсон ногоон картынхаа эрхийг зардаг юм билүү гэж бодсон чинь тохирлыг Америктаа автоматаар сонгодог болохоор болдоггүй юм байна. Уг нь энэ сайхан боломжийг алдмааргүй явчих санаатай байгаа.
-Таны зуучилсан компани өмнө нь сугалаагаар иргэдийг АНУ руу гаргаж байсан юм болов уу?
-Миний мэдэх хоёр ч хүн уг нь энэ газраар дамжуулж бүртгүүлээд Америкт амьдарч байгаа юм билээ.
“ЭТХС” ХХК-ийн ажилтан С.Баярчимэгээс зарим зүйлийг тодрууллаа.
-Ногоон картны бүртгэлийг хэдийд авдаг вэ?
-АНУ-ын Төрийн Департаментаас Ногоон картын сугалаа буюу DV хөтөлбөрийн бүртгэлээ Дэлхий даяар хэзээ эхэлж хэзээ дуусахыг намар есдүгээр сард өдөр цагийг нь тодохой заан зарладаг. Сүүлийн жилүүдэд сугалааны бүртгэл 10 дугаар сарын турш ердөө 30 хоног явагддаг болсон. Жишээ нь, өнгөрсөн жил буюу 2013 онд сугалааны бүртгэл аравдугаар сарын 1-нээс арваннэгдүгээр сарын 2-ны  хооронд явагдсан.
-Ногоон картны сугалаанд бүртгүүлэхдээ юу, юу бүрдүүлэх вэ?
-Гэр бүлийн гишүүн бүрийн иргэний үнэмлэх, иргэний үнэмлэх аваагүй хүүхдийн төрсний гэрчилгээ хэрэгтэй. Мөн гэр бүлийн гишүүн бүрийн фото зураг хэрэгтэй. Зургийн хувьд 600х600 pixel нягтралтай, өнгө, фокус, контраст зэрэг нь шаардлага хангахуйц байх ёстой.
-Одоогийн байдлаар Монголоос хичнээн хүн ногоон карт хожсон байгаа бол?
-Сугалааны тохирол дуусаагүй байгаа. Одоогоор зөвхөн манайд бүртгүүлсэн иргэдийн 20 орчим хүн ногоон картны эзнээр тодроод байгаа. Нарийвчилсан тоон үзүүлэлтийг оны эцэст дараа оны бүртгэлийн хамт зарладаг.
-Ногоон карт сугалсан тохиолдолд ямар боломжууд хүлээж байгаа вэ?
-АНУ-ын байнгын оршин суугчийн эрх хожсон хүн сонгуульд оролцохгүй, зарим нэг цөөн тооны албан тушаалд ажиллаж болохгүйгээс бусдаар америк иргэн шиг л амьдрах эрхтэй байдаг. Нэгэнт хууль ёсоор амьдрах эрхтэй тул эрүүл мэндийн даатгал, өндөр насны тэтгэвэр, тахир дутуугийн тэтгэлэг, нийгмийн бусад халамж үйлчилгээнд бүрэн хамрагдана.
Уг хүн өөрөө англи хэл сайтай, өндөр боловс­ролтой бол нэр хvндтэй байгууллагад ажиллах боломж нээлттэй гэсэн үг. Англи хэл муутай ч гэсэн хууль ёсны баримт бичигтэй тул ажил олдох магадлал өндөр. Ногоон карттай болон АНУ-ын иргэний АНУ-ын их дээд сургууль, коллежид суралцах зардал гадаад оюутныхаас 2-10 дахин хямд байдаг. Хүсвэл тодорхой хугацааны дараа АНУ-ын иргэн болж болдог, иргэн болсон тохиолдолд эцэг, эхийгээ болон 21-ээс доош насны гэрлээгүй дүүгээ Ногоон карттай болгож болдог.
-Амьдрах байр, ажил төрөл нь бэлэн байдаг уу?
АНУ-д хууль ёсоор амьдрах эрхийг нь өгдөг болохоос байр сууцаар хангаж ажил олгодоггүй. Харин ажил төрөлд ортлоо ядуурлын түвшнээс доогуур амьдралтай америк иргэдийн адил хоолны талоноор үйлчлүүлж, ам бүлийн тоогоор зохих мөнгөн тэтгэлэг авдаг.
-Ногоон картны хүчин­тэй хугацаа гэж байдаг уу?
-Энэхүү бичиг баримт нь насан туршдаа, хууль ёсоор байнга оршин суух эрхтэй гэсэн баталгаа юм.
-Ер нь сугалаанд хичнээн хүн хамрагддаг вэ?
-Дэлхий даяар жилдээ 20 орчим сая хүн энэхүү арга хэмжээнд оролцдог. Тиймээс үүнээс сонгогдоод гараад ирнэ гэдэг нь тун ховор боломж юм.
-Ногоон картны сугалааг жил бүр эсвэл хоёр жил тутам явуулдаг уу?
Жил болгон оны эцсээр ердөө 30 хоногийн хугацаанд бүртгэлээ аваад зарласан хугацаандаа хаадаг.
-Монголд ногоон картны сугалааг явуулдаг албан ёсны эрхтэй хичнээн газар үйл ажиллагаа явуулдаг вэ?
-Бүртгэлийг хийх эрх авна гэсэн ойлголт байдаггүй, өөрөөр хэлбэл албан ёсны байгууллага гэж байдаггүй гэсэн үг. Харин бүртгэл хийх чадварын асуудал гэж байдаг. Интернэт орчин, фото зургийн файл дээр ажиллаж чаддаг байх ёстой. Англи хэлтэй бол тухайн хүн өөрөө ч АНУ-ын төрийн Департаментын вэб сайт руу хандаад өргөдлөө явуулж болно.
-Ногоон картны эзэн хэдийд Америк явдаг вэ?
-Үндсэндээ энэхүү хөтөлбөр нь хоёр жилийн өмнөөс бүртгэлээ авч дараа оных нь хавар тавдугаар сард тохирлоо зарладаг. Хожсоны дараахь шатны заавраа  хариуцлагатайгаар дагаж мөрдөнө. Хожлын тухай мэдсэнээсээ хойш нэг жилийн хугацаанд визний ярилцлагад орж явдаг.
Ногоон картны сугалаанд  дэлхийн ихэнх орны иргэд оролцох боломжтой юм байна. Гэхдээ Хятад, Энэтхэг, Пакистан, Филиппин, Өмнөд Солонгос, Вьетнам зэрэг улс орнууд ногоон картны сугалаанаас хасагджээ. Мөн Канад, Мексик улсууд хасагдсан байна. Учир нь ногоон картаар нэг улсаас 50 мянгаас дээш иргэн сүүлийн таван жилд амьдарч байгаа тохиолдолд хасагддаг аж. Ногоон карт нь АНУ-д төлөөлөл харьцангуй бага улс орнуудын дунд сугалаа явуулж олгодог виз юм байна. Мөн АНУ-ын иргэний батлан даалт, өргөдөл шаарддаггүйгээрээ давуу талтай гэж бүртгэл хийдэг компанийнхан ярьж байв.
Сүүлийн үед ногоон картны сугалаанд оролцох монгол иргэдийн тоо багасчээ. Энэ нь иргэдийн дунд гарсан цуу яриатай холбоотой аж.
Учир нь иргэдийн дунд энэхүү сугалаанд оролц­соноор АНУ-ын бусад визэнд өргөдөл гаргах боломжгүй болдог гэсэн  мэдээлэлтэй холбоотой гэсэн. Түүнчлэн ногоон карт хожиж буй хүмүү­сийн тэн хагас нь ногоон карт гар­даж, АНУ-ыг зорьж бай­гаа нь зуучилж буй байгууллагатай холбоотой аж. Хүмүүс өөрөө болон зуучлагч байгууллагаар бүртгүүлэхдээ бүртгэлийн маягт болон цээж зур­гийг шаард­лагын дагуу оруул­даггүй, сугалаа хожсон эсэхийг бүртгүүлсэн хүмүүст эргэж мэдээлдэггүйгээс хүмүүс хожсоноо мэдэхгүй өнгөрөх явдал гардаг бай­на. Мөн хожсоноо мэдсэн ч дараа дараагийн бичиг баримтын ажлыг буруу, дутуу хийж явуулснаар ногоон картаа авах боломжийг алддаг гэнэ. Гэхдээ ногоон карт хожсон хүмүүст АНУ-ын Засгийн газар ямар нэгэн тэтгэмж олгохгүй гэсэн хариулт өгдөг байна. Учир нь ногоон картаар ирсэн хүмүүст шууд ажил, байр өгдөг гэсэн ташаа ойлголт Африк, Азийн орнуудад маш их байдаг аж. Гэхдээ ногоон карт хожиж АНУ-д хүүхэдтэйгээ ирсэн ихэнх гэр бүлүүд эхний ээлжинд төрөл бүрийн тэтгэлэг авдаг, тодруулбал байр, хоолны хөнгөлөлт, хүүхдийн эрүүл мэндийн даатгал зэрэгт хамрагддаг юм байна. Дашрамд дурдахад 2016 оны ногоон картны сугалааны бүртгэл эхэлжээ.
Ногоон картанд http://www.dvlottery.state.gov/application.aspx гэсэн хаягаар үнэгүй бүртгүүлэх боломжтой аж.
Дэлхийн аль ч улсад оршин суугаа Монгол Улсын иргэд энэ сугалаанд оролцох бүрэн эрхтэй гэнэ. Бүртгэлийг нэг хүн дээр, нэгээс дээш удаа хийвэл автоматаар хасагддаг байна. Бүртгүүлж байгаа хүн нь хамгийн багадаа бүрэн дунд боловсролтой байна.  
Шаардлагатай зургууд хавсаргагдаагүй тохиолдолд бүртгэл хүчингүй болох нь.  

Д.ДАВААСҮРЭН

-ЖОЛООЧ НАР ХИЙН СИГНАЛЫГ ГАНГАРАА, ЗАГНАХ ХЭРЭГСЭЛ БОЛГОСНООР БУСДЫН АМЬ НАСАНД ЗАНАЛХИЙЛЖ БАЙНА-

Автобусны жолооч дуут дохио (олны нэрлэж занш¬санаар сигнал)-гоо хангинуулснаас болж нярай хүүхдийн тархинд цус харважээ. Хагас сарын өмнө ээж нь хүүгээ тэврээд автобусны буудал дээр унаа хүлээгээд зогсч байж. Гэтэл автобусны жолооч буудал дээр зогсч байсан өөр нэг автобусыг шахахдаа дуут дохиогоо хангинуулжээ. Гэнэ¬тийн их дуунд цочсон нярайд таталт өгчээ. Ээж нь хүүг хурдан хугацаанд эмнэлэгт хүргэсэн ч тархинд нь цус харвасан байжээ. Хэдэн халтар төгрөгөөс болж шугамаа булаацалдан шахалцаж, уураа гаргаж сиг­на¬лаа орилуулсан жолооч хүний хүүхдийн аминд хүрэх шахсанаа мэдээгүй яваа. Ээж нь сандрахдаа ямар чиглэлд явдаг, аль компанийн автобус гэдгийг ч анзаараагүй гэнэ. Таталт өгсөн хүүхдээ хараад сандарч, ухаан­гүй шахам эмнэлэгт очжээ. Аль компанийн автобус дуут дохиогоо хангинуулж хүүхдийг нь алахаа шахсаныг мэдлээ ч зарга хийгээд явах аргаа хүмүүс мэдэхгүй. Учир нь жолооч нар дуут дохиогоо хангинуулж, бусдыг цочоох нь энгийн үзэгдэл болсон. “Автобусны жолооч сигналаа дуугаргаад хүүхдийн аминд хүрэх дөхжээ” гэж ярихад “Хөөрхий тэр хүүхдийн үйл нь таарч. Яах гэж нялх хүүхдээ аваад олон нийтийн газар явдаг байна аа” гэж халаглах хүн олон таарлаа. Хүмүүс жолооч нарын дуут дохиогоо хангинуулсан заналхийлэлд дасчихсан байгаагийн илрэл энэ. Гарцаар гарч яваа хүнтэй автобусны жолооч тулж зогсоод сигналаа орилуулж цочоогоод айсан балмагдсан царайг нь хараад баясах нь энгийн үзэгдэл болсон. Жолооч болоод удаагүй хүмүүс аль болох автобуснаас зайгаа барьж замын хөдөлгөөнд оролцдог. Автобус шахаж ирээд, сигналаа орилуулбал шинэ жолооч тэр доороо осол гаргаж мэднэ. 

Жолооч нар дуут дохио­гоо түгжрэлд уураа гар­гаж загнах хэрэгсэл, гэр­тээ очоод гараашаа онгойл¬гуулах “түлхүүр”, ойр яваа танилаа дуудах “утас” бол­гож хэрэглэдэг. Сууд­лын тэрэгний сигнал арай аядуу дуутай, удаан орилуулахгүй бол хүн харваа¬чихааргүй байдаг. Харин том оврын автобусны дуут дохио хүмүүсийг шоконд оруу¬лахаар байдаг гэдгийг хүмүүс ярьдаг. Учир нь автобусны жолооч нар уурхайд ачааны машинуудад хэрэглэдэг хийн сигналаар гангардаг байна. Ингэж унаж яваа техникээ зориулалтын бус хэрэгслээр тоноглож, бусдын амь насанд заналхийлж байгаагаа жолооч нар “гангараа” гэж тайлбарлах юм. 

ХИЙН СИГНАЛ 30-90 МЯНГАН ТӨГРӨГИЙН ҮНЭТЭЙ

Техникийн захуудад хийн сигнал 30-90 мянган төгрөгийн үнэтэй байдаг аж. Дуу нь удаан, чанга дуугардаг нь илүү үнэтэй. Бас товчлуур нь далд газар байдаг, овор багатай нь илүү үнэтэй аж. Хятадад үйлдвэрлэсэн ийм сигналыг жолооч нар гангараа болгож авдаг гэх юм. Ийм дуут дохио зардаг залуу “Япон машины дуут дохио намуун дуутай. Харин Солонгосынх баргил мөртлөө дуу багатай байдаг. Тиймээс хотын түгжрэлд дуу нь сайн сонсогддоггүй. Хятадын хийн сигнал чанга дуутай учраас залуус гангараа болгож авдаг. Бас том оврын автобус, микро автобусны жолооч нар нэгэнтэйгээ өрсөлдөж хийн сигнал авах нь их байдаг. “Хураалгачихлаа дахиад авъя” гээд ирдэг хүн олон” гэв. Харин автобусны жолооч “Автобусны өөрийнх нь сигнал бараг дуу гардаггүй. Тиймээс хүмүүс дайруулчих гээд, жолооч нар мөргөлдчих гээд байдаг. Автобусны буудал дээр чимээ ихтэй болохоор чанга сигналтай л байхгүй бол зогсоол олдохгүй, шугамынхандаа дээрэлхүүлэх гээд байдаг. Бид өөрсдийнхөө цалингаас илүүчилж сигнал авдаг. Замын цагдаа эсвэл нийтийн тээврийн шалгалтынхантай таарвал шууд хураалгана” гэж ярилаа. 

“ХИЙН СИГНАЛААР АВТОБУСАА ГОЁЖ БАЙНА ГЭДЭГ”

“Автобус I” компаниас жолооч нартаа хэрхэн хяналт тавьдаг талаар асуухад “Цахилгаан тээвэр”, “Автобус III” болон манай компанийн жолооч нар хийн сигнал хэрэг­лэдэггүй. Зориулал­тын цахил­гаан сиг­нал нь сууд¬лын тэрэг­ний­хээс ялгаа¬гүй намуухан дуутай. Оношилгоо хийх¬дээ хийн сигналтай эсэ¬хийг нь шал­гадаг. Өглөө бүр тээврийн хэрэгс¬лийн бүрэн бүтэн байдлыг шалгадаг учраас хийн сигналтай машин байх¬гүй. Жолооч нарын дунд улиралд хоёр удаа сур­галт зохион байгуулдаг учраас зориулалтын бус хэрэг­сэл машиндаа тавьж болохгүйг сайн мэднэ. Хувийн компанийн жолооч нар л хийн сигнал орилуулаад явдаг” гэв. Харин Нийслэлийн тээврийн газрын Хяналт шалгалт, шуурхай зохицуулалтын хэлтсээс энэ талаар тодруулахад “Хувь, хувьсгалын гэлтгүй бүх ком­па¬нийн жолооч нар ийм зөрчил гаргадаг. Манайхаас иргэдийн мэдээллийн дагуу шалгалт хийдэг. Жолооч нар өөрсдийнхөө мөнгөөр автобусандаа хийн сигнал авч, цон­хон­доо наалт наачихдаг. Зөрч-лийг нь илрүүлээд тор­гож, хийн сигналыг нь хураадаг ч дахиад л авчихсан байдаг. Хийн сигнал тавьсан бол жолоочийг 30 мянган төгрөгөөр торгож, сигналыг нь хурааж авдаг. Өглөө хийн сигналтай машин хөдөлгөөнд оролцохыг зөвшөөрсөн албан тушаалтныг  60, албан байгуул­лагын 250 мянга хүртэл төгрөгөөр торгодог. Сүүлийн үеийн сигналын товчлуур нь доор, харагдахааргүй газар байрлуулж болохоор болчихож. Тиймээс жолооч нар мэдэгдэхгүйгээр хийн сигнал тавьчихдаг. Арга хэмжээ авахаар “машинаа гоёж байна” гэдэг. Нэгэнтэйгээ өрсөлдөж, шугамаа булаацалдах гэж ийм зөрчил гаргаад байх шиг байна” гэлээ. 

ХИЙН СИГНАЛ ТАВИБАЛ 5-25 МЯНГАН ТӨГРӨГӨӨР ТОРГОНО

Хийн сигналыг уул уурхайн талбайд л хэрэглэх зориулалттай. Олон нийтийн газар бол хориотой эд. Тиймээс Замын цагдаагийн газраас өнгөрсөн оны наймдугаар сард “Хийн дуут дохио” аян зохион байгуулсан. Тухайн үед Ленин клубийн автобусны буудал дээр арван минут зогсоход гурван автобус хийн сигналаа хураалгаж байв. Замын цагдаагийнхан аяны хүрээнд нийтийн тээврийн үйлчилгээ эрхлэгч компанийн бүх жолооч нарт анхааруулга өгч, зориулалтын бус дуут дохио хэрэглэхгүй гэсэн гарын үсэг зуруулж авчээ. Гэвч жолооч нар дүрмээ зөр­чин хийн дуут дохио машин­даа байрлуулж, бусдыг айл­гах, загнах хэрэгсэл болго­соор байгаа аж. Замын хөдөл­гөөний аюулгүй байдлын тухай хуулийн 12 дугаар зүй­лийн 12.7-д зааснаар тээв­рийн хэрэгсэлд тусгай дуут болон гэрэл дохио дур мэдэн тавихыг хориглосон байдаг. Үүнийг зөрчиж уул уурхайн бүсэд л хэрэглэх дууны өндөр давтамжтай сигналыг тавьсан жолооч нарт Захиргааны хариуцлагын тухай хуульд заасны дагуу арга хэмжээ авдаг байна. Уг хуулийн 25 дугаар зүйлийн 25.3-т зааснаар зохих зөвшөөрөл­гүйгээр өөрчлөн тоноглосон тээврийн хэрэгсэл жолоодож замын хөдөлгөөнд оролцсон гэх үндэслэлээр 5000-25000 төгрөгөөр торгох шийтгэл ногдуулдаг аж. Мөн хийн сигналыг нь хурааж авдаг гэнэ. Хэрвээ жолооч дуут дохио­гоо хангинуулж иргэдийн эрүүл мэн­дэд сөргөөр нөлөөлсөн бол хохирогч цагдаагийн бай­гуул¬лагад хандах эрх¬тэй юм байна. Улмаар шүүх эмнэлгийн дүгнэлтээр чанга дуунаас шалтгаалж эрүүл мэнд нь хохирсон нь нотлогдвол буруутай этгээ¬дэд хариуцлага тооцох боломж¬тойг цагдаагийнхан сануулсан юм. 

Ц.ӨРНӨХ

Монгол Улсаас ОХУ-д суугаа Онц бөгөөд бүрэн эрхт Элчин сайд Ш.Алтангэрэл бөө болж “уг”-аа авсан бололтой юм. Элчин сайдынхаа яамны хашаанд овоо босгон гал тахиж бөөгийн шашны зан үйлийг сүр дуулиантайхан хийгээд амжжээ. Тэд чулуугаар тахилын овоо босгож, гал асааж, бүгд монгол дээлээ өмсч байгаад хэсэг бужигнасан бололтой. Монгол төрийн хар хүн гүйцэтгэхэд зохисгүй гэмээр энэхүү үйлдлийг гадаад, дотоодод хийж буй нь анхны тохиолдол биш. Өмнө нь төрийн өндөр дээд хэргэм зэрэгтэй хэд хэдэн хүн ийм ёслол хийж зайрантан, сахил санваартан гэдгээ харуулсан. Хэн нэгэн шашин шүтэх эрхтэй ч хаа газар мухар сүсгээр сүслэн ажил амьдралаа даатгана гэдэг шинжлэх ухаан хэт хөгжиж буй энэ эринд инээдэмтэй. Шууд хэлбэл “ажил, амьдралынхаа сайн сайхны төлөө залбирснаас зүтгэсэн нь дээр” гэдэг үзэл ноёлж ахуй энэ цагт манай өндөр, дээд албан тушаалтнууд харанхуй бүдүүлэг үеийн ухамсраар асуудалд хандаж байгаа нь харамсалтай.   

Тэгэхээр одоо төр, шашин хоёрыг ялгаж ойлгох, улмаар хуульчлах хэрэгтэй байна. Төрийн албан хаагчдыг шашин шүтэхийг хориглох хэрэгтэй болж. Нэг бол төрийн хар хүн шиг ажиллах эсвэл шашин шүтлэг, сахил санваараа аваад мөрөө хөөх хэрэгтэй гэсэн хоёрхон сонголт тэдэнд бий. Уг нь Үндсэн хуулийн нэгдүгээр бүлэг есдүгээр зүйлийн 1-д  “Монгол Улсад төр нь шашнаа хүндэтгэж, шашин нь төрөө дээдэлнэ” гэсэн байдаг бол мөн зүйлийн 2-т “Төрийн байгууллага шашны, сүм хийд улс төрийн үйл ажиллагаа эрхлэн явуулж болохгүй” гэсэн заалттай. Шашин, төр нэг байхаар улс орон  яаж самуурдгийг Монголын түүх олонтаа харуулсан. Түүхэнд төр шашин нэг байсны уршиг тодоос тод бичигдэн үлдсэн учраас Үндсэн хуульд дээрх заалтыг тусгайлан оруулсан хэрэг. 

Тиймээс монголчууд бид шинжлэх ухааны энэ эринд мухар сүсгийг таслан зогсоох хэрэгтэй байна. Үндсэн хуулиар олгогдсон эрхээ эдэлж шашин шүтэж, сахил хүртэж болно. Гэхдээ бас Үндсэн хуулийнхаа “Төрийн байгууллага шашны, сүм хийд улс төрийн үйл ажиллагаа эрхлэн явуулж болохгүй” гэсэн заалтыг мөрдөх хэрэгтэй. Нэг ёсондоо төрийн албан хаагч нь заавал шашнаа шүтэж, төрийн ажлыг шашны үзлээр, тэнгэр бурхнаас асууж явуулна гэвэл төрийн албанаас хөөдөг болъё. Шинэ байранд оруутаа л хонх дамар, хэнгэрэг цан цохиж, арц, ганга уугиулдаг нь бидний зан. Үүнээс улбаалаад төрийн ажлыг тэнгэр бурхнаас асууж явуулдаг жаяг, сүсэл тогтоод байна. Ламтанд шавилж, зайрантанд хадаг барьсан төрийн албан хаагчид “ажилдаа очиж болохгүй гэж зүүдлээд тасалчихлаа” гэж хэлэх нь энүүхэнд болсон учраас үүнийг заавал хуульчлах шаардлагатай мэт.

Л.ТӨР

“Булганыхан будлиантай будаан дээрээ зодоонтой” гэдэг үг байдаг шиг санагдаж байна. Энэ  үг худлаа биш бололтой. Тус аймгийн Баян-Агт сумын ИТХ нь Булган аймгийн Захиргааны хэргийн шүүхийн 02А тоот шийдвэрийг хүчингүй хэмээн захирамж гаргаж будлиантав. Энэ тухай нь өнөөдөр цахим ертөнцөөр нэг жиргэж, олон нийт элэглэн  дооглож  байна. Засаг захир­гааны доод шатны нэгж  Мон¬гол Улсын шийдвэрийг хүчингүй болгох шийдвэрийг бүр хуралдан, хэлэлцэж байгаад “хүчингүй болгосугай” хэмээн тамгаа даржээ. Монгол Улсын хараат бус шүүхийн шийдвэрийг хэлэлцэж буруу зөв хэмээн  дүгнэж байдаг нь   сумын ИТХ юм гэнэ.  Урьд өмнө нь сонсогдож байгаагүй ийм зүйл Булган аймагт болжээ. Дүрдээ итгэсэн иргэдийн хурлын төлөөлөгчид нь ”Захиргааны хэргийн шүүх үндэслэлгүй. Үүнийг хүчингүй болгоё” гээд ярилцсан юмуу даа янз нь. Тэгээд дээрх шийдвэрийг гаргасан бололтой. Сум орон нутгийн ИТХ нь шүүхийн шийдвэрийг үндэслэлтэй, үгүйг нь хуралдаад шийдчихдэг бол энэ улсад шүүхийн байгууллага бай­хын хэрэг гэж ер нь байна уу. 

Баян-Агт сумын Иргэдийн төлөөлөгчдийн  тавдугаар хур­¬лын 02 тоот тогтоолыг дор сийрүүлье. Тогтоолд “Мон¬гол Улсын  Засаг захиргааны нутаг дэвсгэрийн нэгж түү¬ний удирдлагын тухай хуу­лийн хоёрдугаар бүлгийн наймдугаар зүйлийн 8.1 дэх заалтыг урьтал болгоод 2013 оны зургадугаар сарын 24-ний өдрийн сумын ИТХ-ын 6 дахь дугаарын сонгуулийн  тавдугаар хуралдааны тэмдэг­лэлийг үндэслэн сумын иргэ¬дийн төлөөлөгчдийн хурлаас тогтоох нь: 

2013 оны тавдугаар сарын 21-ний өдрийн Булган аймгийн Захиргааны хэргийн шүүхийн 02А тоот шийдвэрийг сумын ИТХ-ын 6 дахь удаагийн тав­дугаар хуралдаанаар хэ¬лэлцэн хуралд оролцсон нийт төлөөлөгчдийн олонхи нь шүү¬хийн шийдвэрийг хүлээн авах боломжгүй гэж үзсэн тул анхдугаар хуралдааныг хүчингүй гэж үзсүгэй” дарга Ганболд гэжээ. 

Тэдний үндэслэл болгон дурдсан Засаг захиргааны нутаг дэвсгэрийн нэгж түүний удирдлагын тухай хуулийн 8.1-т “Засаг захиргаа, нутаг дэвсгэрийн нэгжийн удирдлага нь нутгийн өөрөө удир¬дах ёсыг төрийн удирд­лагатай хослуулах үндсэн дээр нутаг дэвсгэрийнхээ эдийн засаг, нийг¬мийн амьдралын асуудлыг бие даан зохион байгуулж, үйл ажиллагааны ардчилсан ёс, шударга ёс эрх чөлөө,тэгш байдал үндэсний эв нэгдлийг хангах хууль дээдлэх зарчим баримтална” гэсэн байх юм. Нэг үгээр хэлбэл энэ заалтад нутгийн өөрөө удирдах ёсны байгууллага  шүүхийн шийдвэрийг хүчингүй гэж үзэж болох тухай ямар нэгэн  үг хэллэг, утга санаа   огт байхгүй  байгааг харж болох юм. 

Үүнийг хараад үнэндээ хэлэх ч үг олдсонгүй. Дооглож тохуурхахаасаа илүүтэй ямар тэнэгүүд нь энэ сум орон нутагт ИТХ-ын тоонд багтаж, шийдвэр гаргаад байна вэ. Халаглахад ч багадмаар ийм л тэнэгүүд  орон нут­гийг удирдаж байгаа юм гэж үү. Үгүй ядаж, ямар хүрээний асуудал шийдвэрлэх эрхтэйгээ мэддэггүй хүмүүс иргэдийн төлөөлөгчид сонгогддог хэрэг үү. Монгол Улсын бүх шатны шүүхийн шийдвэр нь гарсан даруйдаа хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж, тухайн шийдвэрийг  зөвхөн анхан шатны шүүгч  юм уу дээд шатны шүүгчид нь  хүчингүй болгох хууль бий. Өөрөөр хэлбэл шүүхийн шийдвэрийг давж заалдаж л болдог болохоос түүнийг хэн нэгэн дураараа өөрчлөх, хүчин төгөлдөр бус гэж үзэх эрх зүйн үндэслэл байхгүй. Тэр тусмаа сумын иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлынханд  огт падлийгүй хэрэг.  ИТХ нь юуг ч шийдвэрлэж болно гэж эндүүрч Баян-Агт суманд  хэсэг нөхдүүд “дарцаг намируулж” Монгол Улсын хуульд захирагдахгүй дур зоргоороо авирлаж буй юм биш биз дээ. Тэднийг удирддаг аймгийн ИТХ гэж ер нь байна уу.

 Г.ЯЛГУУН

Өнгөрсөн дөрөвдүгээр сарын 14-нд Нигерийн Борно мужийн Чибок тосгоны дунд сургуулийн дотуур байранд халдаж, 276 эмэгтэй сурагчийг хулгайлсан хэрэг гарсан билээ. Барьцаалагдсан хүүхдүүд бүгд 12-18 насныхан. Дэлхий нийтийн анхаарлыг татсан уг хэргийн талаар олон улсын байгууллагууд төдийгүй олон орны иргэд шүүмжлэлтэй хандсаар байна. Барьцаалагдсан охид өдгөө хаана буй нь тодорхой бус ч лалын “Боко Харам” хэмээх зэвсэгт бүлэглэлийнхэн энэхүү хэргийг үйлдсэнээ мэдэгдсэн юм. Мөн тэд өнгөрсөн долоо хоногт өөр нэг тосгоноос 11 охиныг барьцаалснаа зарласан. Тус бүлэглэлийн толгойлогч Абубакар Шекау энэ сарын 5-нд 57 минутын  дүрсжүүлсэн бичлэгээ интернэтэд байршуулж, олзлогдсон охидыг боол болгон 12 ам.доллараар худалдахаа мэдэгдсэн. Тэрээр “Хэрэв Нигерийн сургуулиудад барууны боловсрол олгох явдлыг таслан зогсоохгүй бол энэ мэт үйл ажиллагааг дахин явуулах болно” хэмээн сүрдүүлжээ. Тэрээр цааш нь “Охидод боловсрол эзэмшүүлэх ёсгүй. Тэд зөвхөн айлын гэргий болох ёстой” гэв. Тэгвэл саяхан  “Боко Харам”-ын толгойлогч хулгайлсан охидыг насаар нь ангилж, худалдсан гэсэн мэдэгдлийг хийв. Тэрээр “12-13 настай охидыг 19 ам.доллар, 14-18 насны охидыг  25 ам.доллараар зарсан бол 230 охины 149-ийг хүнтэй гэрлүүлсэн” гэжээ. 

Хамгийн сүүлийн мэдээгээр 53 охин зэвсэгт дайчдаас эсэн мэнд зугтаж чадсан аж. Тэдний нэг нь болсон үйл явдлын талаар дэлгэрэнгүй ярьсан байна. Тэрээр “Барьцаалагдсан охидоос хоёр нь хорт могойд хатгуулан амиа алдсан. 20 нь өвчин туссан байгаа. Хэрэг гарах өдөр 200 орчим зэвсэгт этгээд 20 гаруй автомашин болон 30 ширхэг мотоциклиор манай тосгонд  ирсэн” гэжээ. Тухайн үед тосгонд  хамгаалалтын ердөө 15 цэрэг  байсан гэнэ. Нигерийн эрх баригчид сурагчдыг Самбиса ойд нуусан гэж таамаглаж байгаа юм байна. Учир нь 60 мянга орчим ам километр талбайг хамрах тэр ой нь лалын хэт даврагсдын бүгэх газар нь болоод удаж байгаа аж. Нигерийн Цагдаагийн газраас тавдугаар сарын 7-нд барьцаалагдсан охидын талаар үнэн бодит мэдээлэл өгсөн хүнд 310 мянган ам.доллар өгөхөө амлажээ. Тус улсын Ерөнхийлөгч Гудлак Жонатан олзонд буй охидыг суллах талаар чадах бүхнээ хийж байгаа ч ард иргэд нь Засгийн газраа буруушаасаар байна. Хулгайлагдсан охидын гэр бүл болон “Сая эмэгтэйн жагсаал” хэмээх нэртэй  эмэгтэйчүүдийн холбооноос  жагсаал зохион байгуулсан. Энэ үеэр тэд “Боко Харам” бүлэглэлийн гарт орсон охидыг аврахад туслахыг АНУ-ын Ерөнхийлөгч Барак Обамагаас хүссэн юм. Үүний хариуд АНУ-ын төрийн тэргүүн арми болон тусгай албадаас бүрдсэн багаа Нигери улс руу илгээхээ мэдэгдэж байсан нь сүүлийн өдрүүдийн гол сэдэв байв. Үүнтэй адил саналыг Их Британийн Засгийн газраас ч тавьсан гэдэг. Тус улсын Гадаад харилцааны сайд Уильям Хейг “Хүүхдүүдийг олз болгон ашиглаж байгаа алан хядагчдын үйлдэл нь гутамшигтай бөгөөд ёс бус үйлдэл юм. Хүүхдүүдийг суллахад бодит тусламж үзүүлэхэд бид бэлэн байна” гэжээ. Түүнчлэн Пакистаны хүний эрхийн төлөө тэмцэгч 16 настай  Юсуфзай Малала охин “Боко Харам” бүлэглэлд барьцаалагдсан охидыг аврахыг хүсч, орон орны төрийн тэргүүн, удирдах албан тушаалтнуудад захиа илгээсэн талаар “Ройтерс” агентлаг мэдээлсэн билээ. Малала охин НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Бан Ги Мүнийг өнгөрсөн долоо хоногт Өмнөд Суданд айлчлах үеэр захидал илгээжээ. Түүндээ “Хүчирхийллийн золиос болсон охидод туслахыг чин сэтгэлээсээ хүсч байна. Энэ бол орхиж болохгүй сэдэв. “Боко Харам” бүлэгт баригдсан сурагч охидыг заавал аврах хэрэгтэй” гэж онцолсон байна. Тэрбээр цааш нь “Бид чимээгүй өнгөрөх юм бол ийм байдал газар авах болно” гээд барьцаалагдсан охидыг шоронд байгаа бидний эгч, дүүс гэж тодорхойлжээ. Мөн тэрээр үүнтэй адил захидлуудыг АНУ-ын тэргүүн хатагтай Мишель Обама, Кембрижийн гүнгийн авхай Кэйт Миддлтон, Германы Канцлер Ангела Меркель, Аргентины Ерөнхийлөгч Кристина Фернандес зэрэг дэлхийн  хүчирхэг эмэгтэйчүүдэд илгээж, барьцаалагдсан охидыг аврахыг уриалсан юм. Дашрамд дурдахад, Малала охин өөрөө хохирогч болж байсан нэгэн. Тэрээр охидыг сургуульд сургахыг эсэргүүцдэг талибан дэглэмийг шүүмжилж бичсэнээрээ  2012 онд толгойн тус газраа буудуулж хүнд гэмтсэн билээ. Азаар амьд үлдсэн тэрбээр лалын шашинтай орнуудын охид бүсгүйчүүдэд урам зориг өгч ажиллах болсон юм.   

Үүнтэй зэрэгцэн АНУ-ын тэргүүн хатагтай Мишель Обамагаар удирдуулсан Холливудын одод өөрсдийн байр сууриа илэрхийлж, охидыг аврахыг дэмжин эсэргүүцлийн дуугүй жагсаал зохион байгуулсан байна. Уг жагсаалд Холливудын А зэрэглэлийн уран бүтээлчид ч нэгдсэн аж. Тэд “Охид бол хүчирхийллийн золиос биш. Тэд эд бараа биш” гэсэн бичигтэй лоозон гартаа барьцгаасан байсан бөгөөд олон нийтийн сүлжээ болох “Твиттер”, “Фэйсбүүк”, “Инстаграм”-д тэдний зургийг байршуулж хүмүүсийг нэгдэхийг хүссэн аж. Түүнчлэн АНУ-ын экс тэргүүн хатагтай Хиллари Клинтон “Боко Харам” бүлэглэлийн удирдагч Абубакар Шекауг дэлхийн номер нэг алан хядагч гээд Нигерийн олон мянган эмэгтэйд аюул заналхийлэл учруулж байна. Тиймээс гэмт этгээдийг барихыг Нигерийн Засгийн газраас шаардсан байна. Үүнтэй адил АНУ-ын экс Ерөнхийлөгч асан Жорж Буш “Боко Харам”-ын удирдагчийг Садам Хуссейн, Осама Бин Ладен шиг увайгүй, алан хядагч хэмээгээд даруй устгах хэрэгтэй гэсэн байна. 

Нигерт дахин аймшигт халдлага гарчээ
Хулгайлагдсан охидын талаарх дуулиан намжаагүй байхад дахин аймшигт хэрэг гарлаа. Энэ удаад Камеруны хилтэй залгаа орших Ганбору-Нгара хотноо өнгөрсөн пүрэв гаригт Боко Харам бүлгийнхэн халдаж, 300 гаруй хүн амь үрэгдсэн байна. Тус хотод охидыг аврахаар цэрэг арми төвлөрүүлээд байжээ. “Боко Харам” бүлэглэлийнхэн “Охид Чад нуурын ойролцоо байна” гэсэн худал мэдээ тараасан аж. Үүний дагуу Ганбору-Нгара хотод төвлөрөөд байсан цэргүүд хотыг орхин явсан хойгуур шөнө дундад халдсан байна. Тодруулбал, зэвсэгт этгээдүүд  хар зах руу  гар хийцийн бөмбөг шидэн дэлбэлжээ. Үүний улмаас  300 гаруй хүн амьдаараа шатжээ. Хотыг хамгаалж үлдсэн цэргүүд дайралтыг зогсоож чадаагүй байна. Цэргүүдийн зарим нь хотын иргэдийн хамт Камеруны нутаг руу нэвтэрсэн гэнэ. Уг хэргийн дараа Америкийн тал “Боко-Харам” бүлэглэлийг алан хядагчид хэмээн зарлаад толгойлогч А.Шекаугийг хөнөөсөн хүнд долоон сая ам.доллар өгөхөө амласан байна.  Одоогийн байдлаар алан хядах бүлэглэлийнхэнд барьцаалагдсан охидыг аврах ажиллагаанд АНУ, Их Британи, БНХАУ, Франц зэрэг улсын туслалцааг аваад байгаа талаар Нигерийн Ерөнхийлөгч Гудлак Жонатан мэдэгджээ. 

“Боко Харам” бүлэглэлийн тухай
“Боко Харам” гэдэг нь “Барууны боловсрол бол нүгэл” гэсэн утгатай үг аж. Лалын тусгаар улсыг байгуулах зорил­гоор анх 2002 онд Мухаммед Юсуфын удирдлага дор ийм нэртэй бүлэглэлийг байгуулж байжээ. 2009 оноос хойш бос­лого хөдөлгөөн, алан хядах үйл ажиллагаа явуулж  ирсэн бөгөөд Нигерийн өмнөд нутагт амьдардаг Христийн шашинтнуудыг тосгоноор нь хядаж, шатаах зэрэг бусармаг үйлдлийг нэг бус удаа явуулж байсан гэдэг. Тэд хүрээгээ тэлж, хөрш зэргэлдээх Чад, Камерун зэрэг улсад өөрсдийн үйл ажиллагааг идэвхжүүлсээр буй. Зарим эх сурвалжид одоогоор тэдний барьцаанд байгаа охидыг эдгээр улс руу илгээсэн байж болзошгүй гэж үзэж байна. Харин тус улсуудын зүгээс уг мэдээг няцаажээ. Үүний зэрэгцээ зарим хэвлэлд “Боко Харам” бүлэглэл нь охидыг хулгайлж нууц байранд аваачин, улмаар хүчирхийлж жирэмсэн болгодог. Түүгээр ч зогсохгүй хүүхдээ төрүүлтэл жижиг өрөөнд хорьдог. Нярайлс­ных нь дараа хүүхдийг хар зах дээр худалддаг гэжээ. Мөн зарим нялхсын амийг хөнөөж, эд эрхтнийг нь борлуулдаг гэсэн мэдээ ч байдаг байна. “Боко Харам” бүлгийнхний гарт орж, жирэмсэн болж хохирсон гурван эмэгтэй зугтаж, цагдаад мэдэгдсэнээр тэдний бусармаг хэрэг ил болжээ. Мөн үүнтэй төстэй олон тохиолдол байхыг ч тэд үгүйсгээгүй байна.
Он гарснаас хойш “Боко Харам” бүлэглэлийнхний гарт 1800 орчим хүн амиа алджээ. НҮБ-ын Хүний эрхийн асуудлаарх дээд хорооны төлөөлөгч Р.Кольвиль мэдэгдэхдээ “Боко Харам” бүлэг нь “Аль-Кайда” бүлгийн заавраар ажилладаг гээд хууль бус бу­сармаг явдлаа таслан зог­соохыг анхааруулжээ. Мөн тэрээр “Бэлгийн боолчлолд оруулах нь хүн төрөлхтний эсрэг үйлдсэн хүнд гэмт хэрэг юм гээд барьцаанд байгаа охидыг даруй суллахыг уриалсан байна.
Ямартаа ч АНУ энэ хэрэг явдалд анхаарлаа хандуулж, туслахаа мэдэгдсэн нь олон хүнд итгэл найдвар төрүүлж байна. АНУ-ыг улс орнуудын дотоод хэрэгт оролцдог гэж бу­руут­гагсад байдаг ч террорист бү­лэглэлүүдийн хэрээс хэтэр­сэн үйлдэл, хүний эрх, эрх чөлөөнд ноцтой халдсан үйл явдалд тэд авралын элч болдог нь нууц биш. Дэлхийн том гүрэн гэж өөрсдийгөө дө­вийлгөж, АНУ-ыг буруутгадаг гүрнүүд цагаа болохоор хүний эрхийг дээдлэлгүй, газар нутгаа тэлэх оролдлого хийж босогч бүлэглэлүүдэд зэвсэг зарж ашиг олохоо л бодох нь бий. АНУ-ын зүгээс охидыг олоход туслахаа мэдэгдсэний дараагаас Нигерийн эрх ба­риг­чид тэдний талаар илүү анхаарал тавих болсон нь шүүмжлэл дагуулж байна. Түү­нээс өмнө эмэгтэйчүүд, эхчүүд л охидыг хулгайлж улмаар боол болгон зарах гэж байгаагийн эсрэг чадлаараа тэмцэж харин эрх баригчид гар хумхин сууж байсан билээ.  

Д.Цэрэндолгор

Сэтгүүлч, нийтлэлч Бадамдоржийн Ганчимэг хэвлэл, мэдээллийн орон зайд өөрийн “Open door” нэртэй шинэхэн сонин гаргаж анхны дугаараа уншигчдадаа хүргээд байна. Түүнтэй ярилцлаа. 

-Та “Нээлттэй хаалга” сониныхоо анхны дугаартай зэрэгцэн сэтгүүл зүйд байгаа “хаалтын гэрээ” гэх зүйл, мөн хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд мэргэжлийн холбоодод нэгдэж сэтгүүл зүйн мэргэжлийн чөлөөт өрсөлдөөнийг сул­руулж байна, үүний эсрэг тууштай зогсоно гэж хэвлэлд мэдэгджээ. Манайд чөлөөт хэвлэл үүссэнээс хойших хорь гаруй жилийн хугацаанд анх удаа ийм эрс шийдмэг мэдэгдэл сэтгүүл зүйн то¬гоон дотроос, тэр тусмаа томоохон нийтлэлчээс гарах нь сонирхолтой л сонсогдож байлаа?

-Ер нь энэ салбарын асуу¬дал бол одоо би сөхөж тавьж байгаа цоо шинэ сэдэв биш. Цахим орон зай гэж өдрөөс өдөрт тэлсэн байр суурийн том талбар байна. Энэ тал­бар дээр хүмүүс зогсоод нэлэнхүйд нь шүүмж¬лэх болж, хаалтын гэрээ гэдгээ барьж үзсэн хүн байдаг ч юм уу, үгүй ч юм уу ийм юмнуудаар л сэтгүүл зүйн салбарыг балбаж байдаг болчихлоо л доо. Би энэ салбарын тодорхой нэг зүтгэлтний хувьд байр сууриа илэрхийлсэн. Шинэ гарсан сонинд маань холбогдуулж манай салбарын залуу сэт­гүүлчид олноороо хандаж байна. Бид телевизийн реклам ямар өндөр үнэтэйг мэднэ. Тэгэхээр олдож байгаа бололцоон дээрээ байр суу­риа илэрхийлж байгаа юм. Залуу сэтгүүлчид нэлээн дэмжиж, олон газраас ирж яриа хөөрөө авъя, хамтарч энэ сэдвийг цааш нь авч явж, нэр хүндээ цэвэрлэж авъя, энэ бол бидний тавилан, энэ тавилангаа бас ингээд бодит бус, бараан үнэ¬лэмжээр нүдүүлээд байх нь харамсалтай л байна. Энэ байр суурийн маань цаана тогоогоо самарсан, өөрөө өөрсөдтэйгөө бүр дайтах гэ¬сэн тийм хатуу зорилго байх¬гүй. Бүгдээрээ ярилцъя, эний­¬гээ өөрчилье. Биднээс шалтгааж байгаа зүйл ч байна, шалтгаалахгүй ч юм байна шүү дээ. Засгийн газрын чиглэлтэй маягтай гарсан шийдвэрийн араас өнөө¬дөр өдөр тутмын сонинууд хоёрдугаар нүүрээ өөрсдийнхөөрөө дэглэж гаргажээ. Энэ бол нэг тийм хаалт, урьд нь хийсэн юмаа хаасан хаацайлсан маягийн шийдвэр харагдаж байна, надад бол. Манайхан зарим нь эмзэг л хүлээж авч байх шиг байна. Гэхдээ бүр харь хүн шиг байдлаар асуудлыг тавихгүй шүү дээ, би. 

-Ямар ч салбар, хувь хүн үнэт зүйлээ аажмаар алдаад, түүнээсээ холдоод ирэхээрээ дархлаагүй болж суларч, туйлддаг шүү дээ. Та бүхэн сонины бизнест, мэдээллийн зах зээлд, сэтгүүл зүйн бодит үнэнд эргэлзсэн нийгэмд бор зүр­хээрээ гарч ирж байгаагаа хэр­хэн харж байна вэ. Цаг нь мөн гэж үзэж байгаа юу. Өнгөрсөн хугацаанд бидний бүтээсэн үнэт зүйл чухам юу байв?

-Сэтгүүл зүйн салбар бол манай үе үеийн мянга мянган сэтгүүлчдийн нуруун дээр, голдуу өөрсдийн олсон суурь бааз дээр боссон сал­бар. Гэх­дээ сүүлийн хорин жилд шинэчлэлт багагүй гар­сан. Гэх­дээ хангалтгүй. Язгуураараа нэгдмэл байх бололцоо багатай, цул биш салбар байх¬гүй юу. Ер нь хатуу өрсөл­дөөнөөр л амьдрал нь зохицуулагдаж байдаг. Тэр өрсөлдөөн гэдэг маань харин холбоод, бүлэглэлийн дор алга болоод байгаа нь эрүүл биш үзэгдэл шүү дээ. Бусад улс орнуудыг хэвлэл, телевизүүд өрсөлдөхөө болиод холбоо байгуулаад, зарим сэдвүүд дээр амаа үдүүлээд бүгдээрээ нэгдээд хөтлөлцөөд явчихаж байгааг би ер хараагүй юм байна. Энэ асуудалд би үнэ¬хээр шүүмжлэлтэй хандаж байгаа юм. Ямар ч холбоо энэ тэр гэж байхгүй болохоор одоо¬хондоо ганцаардаж л бай­на. Сониноо гаргасан цаг үеийн тухайд, энэ бол миний олон жилийн өмнө бодож хүсч байсан зүйл. Амьдралдаа шийдвэр гаргана гэдэг тийм түргэн байдаггүй шүү дээ. Удаан бодож, хамт олонтойгоо, багийнхантайгаа зөв­лөж байж хийнэ шүү дээ. Хэцүү юм даа. Энэ зах зээлд тодорхой тодор­хой савлагаа үүсчихсэн бүгд цахим руу хошуурсан энэ эмзэг үед, дээрээс нь хэвлэл мэдээллийнхний нэр хүнд савласан ийм үед гарч байна л даа. Энэ үүднээс хараад намайг нэг талаараа их тэнэг хүн юм,  их зоригтой хүн юм гэх зэрэг янз бүрийн сэтгэгдэл хандлагууд надад ирж байна. 

-Ямар ч шинэ зүйл шулуун дардан замаар яваад оргилд гарчихдаггүй. Эмзэг үе, эмзэг салбар тусмаа ирж болох олон эрсдлүүд, хатуухан бэрхшээлтэй нүүр тулна?

-Жишээ нь, санхүүжилтийн хувьд гэхэд л өөрсдөө сан­хүүжилт босгох асууд­лаасаа эхлээд маш хэцүү бо¬лоод явдаг юм байна л даа. Хэв­лэл мэдээллийн бай­гуул¬лагууд реклам сур­тал­чилгааны орлогоор санхүү¬жилтийнхээ тодорхой хувийг бүрдүүлж байдаг. Тэгэхээр шинэ сонинд энэ нь хаалттай. Үйлдвэрлэгчид, реклам нийлүүлэгч нартай харилцаж байсан туршлага бидэнд алга. Зүгээр л ажлаа хийдэг, юм бичдэг улс. Үүн дээр харилцааны шинэ дэвшил гаргахгүй бол болохгүй юм байна. Хүмүүсийн зар сур­талчилгааг гүйцэтгэж ирсэн тэр технологид нь жаахан өөрч¬лөлт хийе. Чин сэтгэлээ өгье, бас. Ихэнхдээ хувийн хэвш¬лийнхэнтэй харилцах бол­но шүү дээ. Бид ч өөрсдөө хувийн хэвшлийн салбар. Төрийн байгууллагууд бол ийм юманд өөрөөр явчихдаг. Өөрөө би үүний эсрэг тэмцэж байгаа болохоор тэдний зүгээс дэмжлэг байхгүй. Ер нь хамгийн удаан, төвөгтэй зам боловч уншигчдадаа хүрэх захиалгаа нэмэгдүүлэх л бид нарын хийх ёстой зүйл гэж харж байгаа. 

-Аль ч салбар, байгууллага өөрийн соёлыг бүтээдэг. Харин хэр өргөн орон зайд, хэр урт цаг хугацаанд амьдрахыг нь бүтээсэн соёл нь шийддэг бололтой. Та өнөөдөр шинэ алхам хийхдээ амьдралаа шинээр эхэлж байна гэсэн. Бид ямар соёлыг бий болгочихов оо гэд­гийг Бадам¬доржийн Ганчимэг гэдэг брэнд нийтлэлчийнхээ нүдээр эргээд харвал юу хэлэх вэ. Одоо та ямар соёлыг бүтээхийн өмнө зогсч байна?

-Буруу соёл булгарч унат¬лаа асар их нерв, асар их цаг хугацааг идээд энэ буруу жишиг, буруу соёл тогттолоо хорин хэдэн жил явчихсан байна шүү дээ. Манай сал­барыг төр хашаандаа авч явж байснаа хаяад нэг л ший䬬вэрээрээ гадаа гар­гаад чулуудчихсан. Өөрсдийн үлдсэн хүч, хар эр зоригоороо л явсан туршлагатай. Энд бол шинэчлэлт бий. Гэхдээ энд амьдарч, энд тавилангаа өгөөд явж байгаа бүх сэтгүүлч¬дийн цалин, хөдөл­мөрийн үнэ¬лэмж зэрэг бүх талаараа дэв­шил хийх цаг болчихжээ. Үүнийг үнэхээр бодохгүй бол болохгүй болчихож. Буруу замаар олж авсан багахан ашгийг хэдүүлхнээ хувааж идээд байвал үнэхээр нүгэл, тийм үү. Сэтгүүлчид өөрсдөө хамгийн хямдхан ажиллах хүч, хамгийн хүлцэнгүй боолууд болоод хувирчихаж. 

-Шударга, соёлтой, мэр­гэж­лийн сэтгүүл зүйн төлөө өнөөдөр навс уначихсан сэтгүүлчдийн нэр төрийг сэргээхийн төлөө эцсээ хүртэл явна гэж та ярилцлагадаа онцолж хэлсэн бай­на лээ. Залуу сэтгүүлчдэд бол өмөг түшиг болж, бусдад нь ч хүч ташуур болж сон­согдож байгаа байх. Нэгэнт уначихсан нэр төрийг сэргээн босгоход олон нийт нийгмээс дэмжлэг ямар байх бол?

-Сониноо “Open door” буюу “Нээлттэй хаалга” гэж нэрлэсэн. Ийм их эрх чөлөөтэй нийгэмд, твиттер орон зай, фэйсбүүк гэхчлэн хүн болгон үзэл бодол, байр сууриа илэрхийлж байдаг ч гэсэн энэ байр суурь, хүсэл эрмэл第лэлээ хэвлэн нийтлүүлэх сонир­холтой, тийм идэвхтэй иргэний нийгмийн тодорхой хэсгүүд зөндөө байдаг шүү дээ. Тэгээд бас хаагдаж байдаг. Тэр хүмүүст жаахан ч гэсэн бололцоо олгоод явъя гэж бодож байна. Ер нь алдаатай бодлогын цоор¬хойнуудыг нөхөж чадах, болох хэмжээгээр нь чигжиж нөхөж явъя гэж бодож байна л даа. Оройгоос дэмжлэг авна гэж байхгүй. Би өөрөө байр сууриа илэрхийлсэн учраас. Ямар ч гэсэн одоо ингээд харж байхад загнасан зандарсан бичлэг юмнууд гарч эхэлж байх шиг харагдаж байна л даа. Энэ бол эрсдэл тээх үү гэвэл тээнэ. Тодорхой хэмжээнд юмыг ханзалж ил гаргаж байж олон нийтийн дэмжлэг авна шүү дээ. Одоо бол шударга ёс, хариуцлага гэх мэт үгс үнэхээр үнэгүй болчихож. Өөрөөр хэл­бэл, популизм хийдэг, нийг-мээр тоглодог хүмүүсийн амаар энэ үгс их дамжаад салбайчихсан болохоор би ч гэсэн нийтлэлдээ ер нь шударга ёс, ард түмэн, эрх, эрх чөлөө гэх мэт язгуураасаа үнэ цэнтэй үгсийг аль болохоор бичихгүйг хичээдэг. Тэгтлээ энэ үгсийг салбайтал нь үнэгүйдүүлчихэж. Ойлголтыг нь ч гэсэн. Тийм болохоор эндээсээ эхлээд бид өөрсдөө бичиглэл зүй, нийтлэл зүйн хуулиараа жаахан ч гэсэн дэвшил хийгээд өөрсдийнхөө үйлдвэрлэж байгаа контентыг чанаржуулахаас эхлээд их алсуур замаар эхлэх ёстой юм байна. Би дөнгөж шинэ тутам байж энийгээ хаячихаад гэнэт нэг юмны туг болоод л талбай дээр жагсаал хөдөлгөөн хийгээд  явах бололцоо хомс шүү дээ. Ер нь залуу сэтгүүлчид ирж уулзаж байна. Одоо гэхэд бид хаалтын гэрээний нэг л хувийг арайхийж олж авсан. Юм болгоны цаана нэр төр гэдэг ойлголт байдаг. Үүнийг дэлгэж гаргаж тавих гэхээр бүгд хаалттай хэцүү байдаг юм байна. Тэгэхээр залуу сэтгүүлчидтэйгээ нийлээд чөлөөт индэрийн клуб юм уу сургалтын төв гэхчлэн ийм арга хэрэгслүүдийг эхэлж байгуулах нь зөв юм байна гэж бид ярилцаж байна. Одоо сэтгүүлчээр сурал­цаж байгаа оюутнууд зунд хийх ажилгүй л байдаг шүү дээ. Идэвхтэй хэд нь сонинуудын гал тогоонд цай кофенд гүйж, арай адтай сэргэлэн зарим нь ганц хоёр мэдээ гаргаад явж байдаг. Энэ практик дадлагын цагийг нь үнэ цэнтэй болгож өгье, өөрсдийнхөө туршлагаас хуваалцъя. Би бас тийм олон шавьтай биш. Энэ олон нийтлэлчид ч гэсэн их хувь, биеэ даасан хүмүүс. Үүнийгээ ч гэсэн жаахан ханзлаад залуу­чуудтай ажил¬лая, тэдний хайрыг татъя, тийм биз дээ. Тэгж байж мэргэжилдээ хайр¬тай, ингэж тавилангаа хуваалцдаг залуучуудын бүхэл бүтэн эгнээ гарч ирнэ шүү дээ. 

-Хэвлэл бүтэц хэлбэрээ¬рээ чөлөөт болсон цагаас маш олон сонин, телевиз радио мэндэлсэн ч ихэнхдээ мэргэшээгүй сэтгүүлчдийн фронт дээр байгуулагдаж байв. Мэргэшээгүй хэвээрээ шахуу ажиллаж ирлээ шүү дээ. Харин “Нээлттэй хаалга” сонин үндсэндээ чиглэл чиг­лэлээрээ мэргэшсэн сэт­гүүлчид, нийтлэлчид өмнөх хорин жилээс арай жаахан шинэ орчинд дахин эхэлж байна. Энэ ч бас том боломж шүү, тийм ээ?

-Баярлалаа. Бид өөрсдөдөө итгэж байгаа. Ер нь бүх юм өөртөө итгэхээс эхэлдэг болов уу. Бид уншигчдын итгэлийг цуглуулдаг үйлдвэрлэл явуу묬даг учраас энэ олон дуу­лиан шуугиан, мэдээлэл дээр уншигчид олон нийт биднээс “Аль нь үнэн юм бэ” гэдэг асуултыг үргэлж тавьж байдаг. 

-Оюутан байхаасаа та хам­¬гийн олон уншигтай топ сонины эрхлэгчтэй, мөн Ганболд эрхлэгчтэй ажи묬лаж эдгээр сонинд хүчээ өгсөн. Хоёр эрхлэгчтэй та сониныхоо талаар санал солилцов уу. Одоогийн таны байр суурь эргээд нөгөө-дүүлээ сөрж зогсч байгаа юм шиг зарим хүмүүст харагдаж байж мэдэх юм. Энэ тухайд танд гаднаас асуултууд ирж байна уу?

-Ганболд эрхлэгчтэй санал солилцсон. Маш хүнд хэцүү шүү. Чадах чинээгээрээ тусалъя. Ер нь их хэцүү шүү дээ л гэж хэлж байгаа. Мийгаа эрхлэгчтэй уулзаж амжаагүй байна. Намайг дэмжиж байгаа гэж итгэж байна. 

-Зарим талаар байр суу­риа­раа хоёр талд гараад ирэхээр яах бол. Та юу гэж бодож байна?

-Бид ямар ч байсан нэг еэвэнгийн л хоёр тал. Тийм болохоор бүр ч их хоёр тал­даа гараад ирчихсэн гэж би харахгүй байгаа. Энэ хүмүүс, манай сэтгүүл зүйн салбарын зүтгэлтнүүд салбарынхаа төлөө юм хийх байх аа. Сууж яваа завиа тэр чигээр нь живүүлье гэж бидний хэн нь ч бодохгүй шүү дээ. 

-Чөлөөт хэвлэл жинхэнэ утгаараа нийгмийн өөрийнх нь дархлаа, тийм үү?

-Явж явж байгаад л сөхрөөд унадгийн даваан дээр аль нэг олигархийн ч юм уу, улс төрийн бүлэглэл, хувь улс төрчийн өмнө аргагүй байдалд ордог юм шиг байгаа юм. Тэр нь сэтгүүлчид өмчлөлгүй, тогт¬воргүй байдагтай холбоотой байхгүй юу. Тэр соёлоос нь эхлүүлээд арай өөрөөр явах ёстой. Бүр дээр үед ямар ч билээ сонин бас яг ингэж зөвхөн сэтгүүлчид тал талаасаа хувь нийлүүлж босч байсан. Мөн “25 дугаар суваг” телевиз байна. Энэчлэн маш цөөхөн. Тэгэхээр энэ соёлоо хэдүүлээ тогтоож авах, нэг харандаа нэг үзгээ, нэг компьютерээ ч гэсэн бариад өөрсдөө тэмцэж бид нэг босоо удирдлага, нэг босоо эзэн, нэг босоо дарангуйлалгүй байх болно. 

-Шударга ёсыг, мэдээлэл авахыг, үзэл бодлоо хэвлэн нийтлэхийг хүсдэг мөртлөө нийгэм өөрөө яагаад сэтгүүл зүй, сэтгүүлчдэд сөрөг ханд¬лагатай байгаад байдаг юм бол. Гэтэл энэ чинь өөрс¬дийнх нь хүсээд байгаа зүйлийн төлөө л ажилладаг шүү дээ?

-Энэ үнэхээр үнэн. Бүр энгий¬нээр ярихад, сэтгүүл зүй бол сүүлийн хорин таван жилд урлаг соёлын маш олон одод, үндэсний маш олон брэндийг бү¬тээсэн. Бүр бүтээсэн. Эргээд бидэнд ямар ч гавьяа байдаггүй. Муу сайн сэтгүүлчид, хараал идсэн сэтгүүлчид л гэдэг. Бид ч гэсэн асуудлыг ямагт нээлттэй тавьж байдаг, манай салбар маш нээлттэй учраас хэн дуртай нь орж ирээд дураараа балбадаг, гүтгэж гүжирддэг болсон шүү дээ. Ер нь нөмөр нөөлөг багатай салбар л даа. 

Н.ПАГМА

Монгол төр Лениний
музей хэмээх байшинг нам гэх олон нийтийн байгууллагаас амжилттай булаалаа. Өнгөрсөн
лхагва гаригт шүүхийн шийдвэрийг гүйцэтгэж цоож цуургыг нь эвдэн эзэмшлээ тогтоосон
нь энэ. Тэнд төрийн нэрээр 65 сая жилийн өмнө амьдарч байсан үлэг гүрвэлийн өгөр
ясыг хадгална.

Монголын иргэн,
олон нийтийн байгууллага төртэйгээ өмч булаацалдан шүүхдэлцэж заргалдахад төрийн
ялалтаар дуусдаг жишиг тогтоод удсаныг энэ хэрэг дахин харууллаа. Яагаад гэвэл төрд
шүдээ хүртэл зэвсэглэсэн армиас эхлээд хуулийн нэрээр шийтгэл оногдуулах эрх нь
байна. Томоохон төр атомын бөмбөгтэй армиар зэвсэглэдэг бол Монголынх шиг төр “АК
47” барьсан зэвсэгт хүчнээр далайлган гартаа чавх ч үгүй иргэдээ буулган авдаг.

Дэлхийн жишигт
өмчийн төлөөх ийм хүч тэнцвэргүй өрсөлдөөнийг шүүхээр зохицуулсаар ирсэн нь үнэн.
Гэхдээ олон улсад төр, иргэний дундах асуудлыг хэлэлцээд ихэвчлэн ард түмнийхээ
талд шийдвэрийг гаргадаг ажээ. Гэтэл Монголд энэ жишиг яг эсрэгээрээ. Бүх тохиолдолд
ард түмэн буруутан, төрийн зөв гэсэн шийдвэрийг шүүхээс гаргасаар ирлээ. Саяын жишээ
л гэхэд 65 сая жилийн тэртээд амьдарч байсан үлэг гүрвэлийн өгөр ясыг оромжтой болгохын
тулд төр өөрийн нэрээр дээрэм хийчихлээ гэсэн үг. Лениний музей гэх тэр байшин хэнд
ашигтай вэ гэдэг нь хамгийн гол асуудал байсан болов уу. Шүүх байгууллага, шүүгчид
ч гэсэн төрийн зөв гэж залбирахаасаа илүүтэй хэний эзэмшилд байвал ашигтай вэ гэдгийг
нэн тэргүүнд бодолцох хэрэгтэй байсан биз. Уг нь манайх шиг оронд Лениний музей
МАН-д Лениний музей шиг ийм барилгууд ард түмний эзэмшилд байвал илүү ашигтай. Квадрат
метр бүрийг нь ард түмэн түрээсэлж амин зуулгаа залгуулна.  Иргэд тэнд канон принтерээ, цайны газраа, дуу
бичлэгийн студиэ, тоглоомын газраа, кино прокатаа ажиллуулж өрхийн орлогодоо нэмэр
хандив болно. Энэ нь ард түмэнд, цаашлаад улс оронд ашигтай.

Ийм л шалтгаанаар
цаашид төрийн энэ дээрмийг таслан зогсоох шаардлагатай байна. Яс тавихын тулд бас
төр эзэмшихийн тулд олон нийтийн байгууллагын өмчийг шүүхийн шийдвэрээр булаан авдгийг
болиулах хэрэгтэй байна.

Л.ТӨР