Category: цаг-үе

Ирэх жилийн зургадугаар сард эхлэх 15 дахь удаагийн хөлбөмбөгийн ЕАШТ-ий урьдчилсан шатны тоглолтууд энэ өдрүүдэд болж байна. Шигшээ багууд хэсэгтээ эхний хоёр байр эзэлсэн тохиолдолд шууд, гурав дахь баг нь халз тоглолтоос сугарч дараачийн шатанд шалгарах болзолтой энэ удаагийн хэсгийн тэмцээн урьд урьдынхаасаа бага зэрэг сонирхолгүй өрнөж байгаа. Европын хөлбөмбөгийн холбоог Платини толгойлох болсон цагаасаа хийж эхэлсэн нэг шинэчлэл гэх энэхүү аргачлалаар ЕАШТ-ий шигшээ хэсэгт хуучин шиг 16 баг биш 24 баг оролцох боломжтой болсон тул хэсэгтээ дундуур давхисан баг ч шигшээд шалгарах боломжтой болчихоод байгаа. Багууд хэдийнэ шаардлагатай тоглолтынхоо ихэнхийг өнгөрөөгөөд байгаа тул зарим хэсгээс аль баг шалгарах, аль улсын шигшээ баг азгүйтэж байна вэ гэдэгт дүгнэлт өгч болохоор болчихоод байна. Англичууд хамгийн түрүүнд шигшээ 24-т багтах болзлоо биелүүлсэн бол түүний араас Австри, Исланд, Уэльс гэхчилэн тэр бүр хөлбөмбөг сонирхогчдын “нүдэнд өртөөд” байдаггүй улсууд шигшээд шалгарах сайхан болмжийг бүрдүүлээд “давхиж” явна. Харин ОХУ, Нидерланд, Грек, Серби мэтийн хөлбөмбөгийн “хуучцуул” –ийн хувьд байдал базаахгүй байна.

Есдүгээр сарын 3-ны өдөр бол Дэлхий нийтийн фашизмын эсрэг дайн, Хятадын ард түмний Японы түрэмгийллийн эсрэг дайны ялалтын 70 жилийн ойн дурсгалт өдөр билээ. Бүх хятадын ард түмний хүсэн хүлээлт, Дэлхий нийтийн энх тайванд хайртай зон олон болон Хятадын найрсаг харилцаатай улс орнуудын нөр их дэмжлэгээр, Хятадын Засгийн газар, хятадын ард түмэн Бээжин хотын Тянь Ан Мин-ийн талбайд Ялалтын баярын хүндэтгэлийн парадын үйл ажиллагааг ёслол төгөлдөр амжилттай зохион байгууллаа. Энэ үйл явдал дэлхий нийтийн түүхэнд мөнхөд тэмдэглэгдэн үлдэж, өнгөрсөн түүхийг сэтгэлдээ мөнхлөн, гэрэлт ирээдүй рүү хамтдаа тэмүүлж, маргаашийн сайн сайхныг цогцлоох хамтын сэтгэлийн илэрхийлэл боллоо.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Эрхэмсэг ноён Ц.Элбэгдорж энэхүү арга хэмжээнд оролцсон нь дэлхий нийтэд Монголын ард түмэн энх тайвныг эрхэмлэн дээдэлж, эв найрамдлаа нандигнан үздэгийн тод илэрхийлэл боллоо. Монголын цэрэг армийн бие бүрэлдэхүүн цэргийн хүндэтгэлийн ёслолын парадад амжилттай оролцож, монгол цэргийн сүр хүч, эрэлхэг зориг, цог жавхлант байдлыг томруун харуулж, Хятадын ард түмэн болон бүх дэлхийн ард түмэнд Монгол Улс Дэлхийн II дайны ялалтад оруулсан хувь нэмрийг гүн гүнзгий таниуллаа. Хятадын тал Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж тэргүүтэй төлөөлөгчид, парадад оролцох монгол цэргүүдийг найрсгаар хүлээн авч, өндөр түвшнээр зохион байгуулсан. Эрхэмсэг ноён Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж БНХАУ-ын дарга Си Жиньпин болон БХАТИХ-ын дарга Жан Дезян нартай тус тус уулзаж, хоёр улсын харилцааны хөгжлийн хэтийн төлвийн талаар санал солилцож, ялалтын баяраа хамтдаа хуваалцлаа. Ерөнхийлөгчийн энэ удаагийн Бээжин хотод хийсэн айлчлал амжилттай болж өнгөрлөө. Эрхэмсэг ноён Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж болон Монгол цэрэг армийн бие бүрэлдэхүүн цэргийн ёслолын парадад оролцсон нь БНХАУ болон Хятадын ард түмэнд үзүүлж буй хүндэтгэл юм. Хятадын тал үүрд мөнх мартахгүй. Энэхүү завшааныг ашиглан, миний бие хятадын талыг төлөөлөн эрхэмсэг ноён Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж, Монгол Улсын Засгийн газар болон Монголын нийт ард түмэнд халуун баяр хүргэж, чин сэтгэлийн талархал илэрхийлье.

Хятадын ард түмний Японы түрэмгийллийн эсрэг дайн, Дэлхий нийтийн фашизмын эсрэг дайн бол шударга ёс болон бузар булхай, гэрэл гэгээ болон хар бараан, хөгжил дэвшил болон харгис хэрцгийн хооронд болсон шийдвэрлэх тулаан байсан билээ. Тэрхүү харгис хатуу хүйтэн дайнд, Хятадын ард түмэн Японы түрэмгийллийг эсэргүүцэх дайн хамгийн эрт эхэлж, хамгийн удаан үргэлжилсэн билээ. Харийн түрэмгийлэгчидтэй нүүр тулахдаа, Хятадын үр хүүхдүүд шантарч мохолгүй, цус урсган тулалдаж, Японы милитаризмын түрэмгийлэгчдийг бүрмөсөн ялан дийлсэн билээ. Энэхүү ялалт нь хятадын нийт үндэстний 5000 гаруй жилийн хөгжлийн соёл иргэншлийн үр дүн, хүн төрөлхтний энх тайвны үйл хэргийг хамгаалж, хүйтэн дайны түүхэн дэх гайхамшиг, Хятадын ард түмний эрэлхэг зоригт аугаа үйлсыг бүтээсэн билээ. Энэхүү дайнд, Хятадын ард түмэн нөхөж баршгүй хохирол амсаж, дэлхий нийтийн фашизмын эсрэг дайны дорно зүгийн талбарыг хамгаалж, дайны ялалтад чухал хувь нэмрээ оруулсан юм. Хятадын ард түмний Японы түрэмгийллийн эсрэг дайн дэлхий нийтийн дэмжлэгийг олж, бусад орны ард түмний энэхүү дайны ялалтад оруулсан хувь нэмрийг Хятадын ард түмэн үүрд мөнх дурсан санах болно.

70 жилийн өмнө, дэлхий нийт фашизмын эсрэг дайны ялалтын төлөө, мөн Хятадын ард түмний Японы түрэмгийллийн эсрэг дайны шударга ёсны үйл хэрэгт дэмжлэг үзүүлэхийн төлөө, монголын тал хүнд хэцүү давааг даван туулж, их хэмжээний цэрэг болон эд материалын дэмжлэг үзүүлж, чин зоригт цэрэг эрсээ ЗХУ-ын Улаан армийн цэргийн хамт БНХАУ-руу дайнд оролцуулахаар илгээсэн билээ. Монгол, Зөвлөлтийн цэрэг Хятадын ард түмэнтэй мөр зэрэгцэн, Японы түрэмгийлэгчидтэй цус асгаруулан тулалдаж, хүн төрөлхтний шударга ёсыг хамгаалах үйлсийн төлөө цуцашгүй тэмцэж, Монголын олон арван цэрэг дайчид алтан амиа зориулсан билээ. Тэдний баатарлаг үйлс Хятад, Монголын найрамдлын харилцаанд зэвэршгүй түүхэн хуудсыг үлдээсэн билээ. Эрэлхэг зоригтон одсон ч, түүний үйл хэрэг үүрд мөнхөд оршино. Тэдний Хятадын ард түмнийг чөлөөлөх үйлсэд оруулсан гарамгай хувь нэмрийг түүх мартахгүй, Хятадын ард түмэн мартахгүй. Энд, миний бие хятадын талыг төлөөлөн Монголын ард түмэнд чин сэтгэлийн талархал илэрхийлж, ялангуяа одоо энх тунх амьдарч буй Монгол ардын хувьсгалт цэргийн ахмад дайчдад нэн өндөр хүндэтгэл илэрхийлье.

Хятад, Монгол хоёр улс уул, усаар холбогдсон найрсаг хөршүүд бөгөөд хоёр ард түмний найрамдал урт удаан жилийн түүхтэй билээ. Бид Японы милитаризмын түрэмгийлэгчдийг хамтдаа ялан дийлж, халуун цус, алтан амиа зориулан бий болгосон найрамдал нь бид бүхний хамтын үнэт зүйл юм. Маргаашийн сайн сайхны төлөө Хятад, Монголын ард түмэн гар гараасаа барин, энэхүү түүхийг дурсан санаж, сэтгэлдээ мөнхөд хадгалцгаая. Өнөөгийн Хятад, Монголын харилцаа эрчимтэй хөгжиж, түүхийн хамгийн таатай үедээ ирээд байна. Хятад, Монголын харилцааны үр дүнд хоёр улсын хөгжил цэцэглэл, ард түмний аз жаргал, ашиг сонирхлын уялдаа холбоо илүү нягтарч байна. Хятад, Монголын харилцааг хөгжүүлэх нь хоёр улсын ард түмний хамтын ашиг сонирхолд, хамтын хүсэл мөрөөдөлд нийцэж байгаа билээ. Хоёр талын хүчин чармайлтаар Хятад, Монголын хооронд Иж бүрэн стратегийн түншлэлийн харилцааг тогтоон хөгжүүлж, хоёр талын улс төр, эдийн засаг, хүмүүнлэг зэрэг бүхий л салбарын харилцаа, хамтын ажиллагааны хэтийн төлөв тодорч, Хятадын “Торгоны замын эдийн засгийн бүс” санаачилга болон Монголын “Талын зам” санаачилгын хөгжлийн стратегийн уялдаа холбоог бий болгож, хэд хэдэн тодорхой хамтын ажиллагааны төслүүдийг бодит ажил хэрэг болгохоор ажиллаж байна. Хоёр улс болон хоёр орны ард түмэн аугаа их ялалтын баярыг хамтдаа тэмдэглэж, хоёр орны харилцаанд шинэ үеийн авчирч бид бүхний хоёр улсын харилцааг хөгжүүлэх үйлсэд шинэ амжилт олоход зориг урам болно гэдэгт би итгэлтэй байна.

Бидний цус урсгасан тэмцэлгүйгээр, Японы милитаризмын түрэмгийллийн эсрэг тэрхүү түүхгүйгээр, бидний өнөөдрийн аз жаргалтай амьдрал байхгүй билээ. Монголын ард түмэн Хятадын ард түмэн ялгаагүй, бүгд энэхүү түүхийг санаж дурсаж явах болно. Монголын хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр маш олон дурсгалын нийтлэлүүд гарсантай би санал нэгтэй байна. Дэлхийн II дайны ялалтын үр дүн болон дайны дараах олон улсад тогтсон систем нь өнөөгийн бүс нутаг, дэлхийн энх тайван, тогтвортой байдлын чухал үндэс болсон юм. Хятад, Монголыг оролцуулсан дэлхий нийтийн энх тайвныг эрхэмлэн дээдлэгч зон олны хамтын тэмцлийн үр дүн бол чухал ач холбогдолтой бидний хамтран эрхэмлэн хайрлах хэрэгтэй чухал зүйл билээ. Монголын ард түмэн энх тайвныг эрхэмлэн дээдэлдэг ард түмэн. Монгол Улс бүс нутгийн болон олон улсын үйлс хэрэгт идэвхтэй оролцдог нь бүс нутгийн болон дэлхийн энх тайван, тогтвортой хөгжлийн чухал хүчин зүйл болдог билээ. Хятад, Монгол хоёр талын харилцаагаа хөгжүүлэхийн сацуу дэлхийн энх тайван, тогтвортой хөгжлийн үйлс хэрэгт мөн адил хамтдаа хүчин чармайж, хувь нэмэр оруулна гэдэгт хятадын тал бүрэн дүүрэн итгэлтэй байна.

БНХАУ-аас Монгол Улсад Суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин Сайд Шин Хайминь

2015 оны наймдугаар сарын 28 өдөр

Сүүлийн үед дэлхий дахинд нацистуудын нуусан алт олдсон талаар мэдээлэл цацагдаж, чихтэй болгоны сонорыг татаж байна. Юун алт тэр дундаа галт тэрэг дүүрэн алт хаанаас олдчихов оо, нээрээ л Дэлхийн II дайны үед хэдэн улс дамнаж түрэмгийлэл үйлдэж байхдаа цуглуулсан алт мөнгө, үнэт эдлэл байж л таарна гэж дор бүртээ шуугив. Бас тэрхүү галт тэрэг дүүрэн алтыг олчих санаатай хүмүүс ч эхнээсээ “анд” гарч эхэлжээ. Манайхан Барон Унгерны нуусан алт хаана байна гээд ил, далд таавар хэлэлцэж, эрж хайсаар байдаг шиг л зүйл болж байгаа юм байна.

Дэлхийн II дайны төгсгөлөөр Улаан армийн цэргээс зугтаж явахдаа нацистуудын үлдээсэн галт тэргийг олсноо өнгөрсөн сард герман, польш гаралтай хоёр хүн мэдэгдэж, юуны өмнө далан жил хадгалагдсан тэр өвийг олсныхоо хувьд олзны 10 хувийг авах хүсэлтэй байгаагаа хуульчаараа уламжлуулсан юм. Ингэснээр энэ хэрэг өрнөсөн билээ. Битүү хуягласан уг галт тэрэг Польшийн баруун өмнөд хэсгийн Валбрзих хотод байжээ. Уг хот нь битүү ой шугуйгаар хүрээлэгдсэн байгалийн онцлогтой бөгөөд германчууд дайны үед ийм газрууддаа газар доорхи хонгил олноор бариулж байсан гэдэг.

Барон Унгерны алт олдлоо гэхэд манайхан тэгнэ ээ тэр гээд шууд итгэх шиг нацистуудын нуусан вагон дүүрэн алт гэсэн яриа гармагц польшууд аргагүй ээ хэмээн хүлээн авлаа. Угаасаа энэ нутгийнхан дунд Вроцлавд /тухайн үед Германы хот Бреслау гэгдэж байв/ улаан армийн цэргүүд орж ирэхэд германчуудын яаран сандран хөдөлгөсөн алт, үнэт эдлэл, зэвсэг дүүрэн ачсан галт тэрэг ор сураггүй алга болсон тухай яриа жаран дамнан яригдсаар иржээ.

Галт тэрэг эртний цайзын дэргэдэх хонгилоос олдсон юм. Ийм хонгилуудыг германчууд уулархаг газрууддаа олноор үхүүлжээ гэж болно.

Харин ийм яриа гармагц алтны ангуучид, дор хаяж үзэж сонирхох гэсэн хүмүүс тэр нутгийнхан гэлтгүй Польшийн өнцөг булан бүрээс, зарим улс орнуудаас шавах болсон тул орон нутгаас хамгаалалт гаргахаас аргагүйд хүрсэн байна. Польшийн соёлын дэд сайд Петр Зучовски мэдэгдэхдээ “Газар нэвтлэгч радараар шалгаж үзээд Вроцлав-Валбрзих” чиглэлийн галт тэрэгний замаас дөрвөн км-ийн зайд уг биет байгааг олж тогтоосон. Энэ бол нөгөө галт тэрэг гэдэгт 99 хувь итгэлтэй байна” хэмээжээ. Судлаачдын баг ч үүнийг нотолж байгаа аж. Оросын цэргүүд хаяанд ирж, агаараас хүчтэй довтолгоон эхлэх үед германчууд хамаг байдгаа цуглуулсан галт тэргийг хотоос хөдөлгөж, хоригдлуудаар ухуулсан хонгилд нуужээ. Харин үүнийг улаан армийнхан мэдэлгүй гаднаас нь битүүмжилсэн бололтой юм. Тийм учраас ийнхүү олон жил ойн энэ жижиг хотод, эзэнгүй хонгилд нам гүм үлдэж чаджээ. Алт, эрдэнэсээс гадна зэвсэг дүүрэн ачсан тул битүүмжээс нь шууд гаргах боломжгүй хэмээж байна. Тэсрэх дэлбэрэх бодисын аюул, бас олон жилийн турш агааргүй орчинд хадгалагдсанаас дагалдах аюул гарч болзошгүйг мэргэжилтнүүд анхааруулж байгаа юм байна. Эхний байдлаар их хэмжээний метаны хий хуримтлагдсан гэсэн таамаг бий. Одоо зэвсгийн шинжээчид ажиллаж байгаа бөгөөд үүнд хэдэн долоо хоногийн ажиллагаа хэрэгтэй гэжээ. Гэвч хураагдсан эрдэнэсийг үзэж харах гэсэн хүмүүсийн тоо дийлдэхгүй байгаагаас иргэдийг тийш хүргэхгүйн тулд нэлээд том зайд хамгаалалтыг тавьжээ.

Уг галт тэргийг 100-150 метр орчим урт бөгөөд 300 тонн орчим алт эрдэнэс, зэвсэг бас урлагийн бүтээлүүд ачсан гэж тооцоолж байна. Галт тэрэг байсан газар нь дундад зууны үеийн Ксиас цайзын дэргэд шахам бөгөөд хэн ч олж мэдэхээргүй нууцлаг газар гэж зарим хүн ярьж байгаа аж. Анх энэ мэдээллийг хүргэсэн хоёр хүнд тусгай багаж байсан бөгөөд үүнийхээ тусламжтай олсон бололтой. Гэхдээ тэдний чухам хэн байсан нь тодорхойгүй байна. Магадгүй их хэмжээний хөрөнгөөс хувь хүртэх учраас нууцалж байна гэсэн яриа ч гарчээ. Польшийн хуулиар ийм тохиолдолд олзны 10 хувийг авах ёстой байдаг бөгөөд эхлээд үүнийгээ баталгаажуулж байж зааж өгснийг нь бодоход ихээхэн хашир хүмүүс ажээ.

Гэхдээ 70 жил хадгалагдсан энэ эд хөрөнгөд олон эзэн гарч ирж магадгүй. Орон нутгийн удирдлагууд үүнийг шууд ухаад гаргачихгүй байгаа нь зөвхөн зэвсэг сэлтээс ч болоогүй байж болох юм. Польшийн нутаг дэвсгэрээс олдсон энэ алтны хэрэгтэй зэрэгцээд хуучны олон түүхүүд сөхөгдөж байна. Үүний нэг нь 1945 онд Улаан армийн цэргээс гадна Холбоотны цэрэг тэр дундаа америкчуудын Унгарын алттай галт тэргийг олсон хэрэг юм. Австрийн нутаг дэвсгэрээс 42 вагон бүхий галт тэрэгний цувааг германчуудын гараас америкчууд авчээ. Уг галт тэрэгний цуваанд голдуу Унгарын жүүдүүдээс авсан үнэт эдлэл, уран зураг, урлагийн бүтээлүүд байсан бөгөөд тэр цувааг Унгарын алттай галт тэрэг хэмээн түүхэнд нэршсэн юм. Нийт 200 сая ам.доллараар үнэлэгдэх хөрөнгө байсан гэх бөгөөд тэрхүү эд, эдлэл унгарчуудын гарт эргэж ирээгүй билээ. Дайны сүүлийн жилд холбоотон болж орж ирсэн АНУ-ын тал уг хөрөнгийг өөрсдөдөө үлдээжээ. Гэхдээ энэ талаарх мэдээлэл олон жилийн турш дарагдаж ирсэн бөгөөд Билл Клинтон Ерөнхийлөгч болсон цагаас хойш олонд дэлгэгдсэн. Унгарын еврейчүүдийн холбооноос Америкийн эсрэг 2000-аад онд гомдол гаргаж, мөнгийг нэхэмжилж байсан ч шийдэгдсэн зүйл үгүй ажээ. Тэр үед алга болсон урлагийн зарим бүтээл, эд хэрэглэлүүд Нью-Йоркийн дуудлага худалдаагаар зарагдсан гэх яриа ч бий. Тэгэхээр тухайн үедээ эзэн нь мэдэгдэж байсан, хэн авсан нь тодорхой хэрэг дээр асуудал ингэж явж ирсэн болохоор 70 жилийн дараа Польшоос олдсон галт тэрэгний алтан дээр ямар хэрэг босохыг хэн хэлж мэдэх билээ. Оросууд лав битүүмжлээд орхисон алтаа авах тухай ярьж магад, польшууд манай хотоос олдсон гэх байх. Иймэрхүү асуудлыг шийдэхэд дайны үеийн хууль тогтоомжийг дагадаг л байх. Гэхдээ хуучин жишээгээр өөр хэн нэгэн авчихаж болдог хойно юу босохыг хэн мэдэхэв. Дайны буруутан гэдгээрээ олон жил яллагдаж яваа германчууд эрхбиш манайх гэж хэлэхгүй байх. Бусад нь ч байр сууриа илэрхийлж магад.

Тэгээд яривал монголчууд ч бас энэ дайнд өгөх зүйлээ өгч, зориулах зүтгэлээ зориулсан билээ. Дайны эхний өдрөөс л дуустал нь улс орноо дайны байдалд шилжүүлж, “Бүхнийг фронтод”, “Бүгдийг ялалтын төлөө” гэсэн уриагаар хүүхэд хөгшидгүй зүтгэж байсан үндэстэн. Монголчуудын үзүүлсэн тусламж оросуудад гаднаас өгсөн нийт тусламжийн гуравны нэг нь байсан гэдэг. Монголчууд тухайн цагтаа “Хувьсгалт Монгол” танкийн цуваа, “Монгол ард” нэртэй онгоцны эскадриль бэлэглэж явсан. Түүнчлэн манайхан хагас сая агт морьдоо илгээсэн нь дайны уналга болж байсан таван морь тутмын нэг нь монгол болоход хүргэжээ. Тэр ч байтугай Улаан армийн цэргүүдийн таван шинель тутмын нэгийг монгол хонины ноосоор хийсэн талаар баримтат кинонд өгүүлсэн нь бий. Тэгэхээр Дэлхийн II дайны ялалтын төлөө байгаа чадлынхаа хэрээр бид тусалж байжээ. Газар нутагт нь ороод ирчихсэн орнууд эрвийх дэрвийхээрээ байдгаа гаргах бол нэг хэрэг. Гэтэл тиймгүй атлаа идэж уухаасаа хумсалж, улс орноо дайны байдалд оруулж байгаад тусалсан гэдэг бодитоос бодит тусламж болж таарна. Гээд яривал бидэнд бас ярих юм их бий. Алт л болсон хойно элдэв шунал, яриа, хар сэр дагуулна. Тэгэхээр Польшоос олдсон нацистуудын галт тэрэгний тухай яриа удтал хөврөх биз дээ. Ямартай ч дотроос нь юу гарахыг хамтдаа хүлээцгээе.

Ч.БҮЖИН

Орчин үеийн барилгын салбар үүсч, хөгжсөний 89 жилийн ой энэ онд тохиож өчигдөр баяраа тэмдэглэлээ. Үүнтэй холбогдуулан Монгол Улсын гавьяат барилгачин П.Мэндбаярыг өдрийн зочин буландаа урив. Тэрээр гавьяат барилгачин, манлай уяач гээд олон гуншинтай. Гэвч барилгын салбарт нэр нь брэнд болсон “Авзага трейд” компаниараа овоглогдон олноо танигджээ. Авзагын Мэндбаяр л гэж ярих. Тэрээр Булган аймгийн Баян-Агтад төрсөн хүн аж. Багадаа эцэг эхээсээ өнчирсөн талаараа ярьсан байдаг. Тиймээс ч наймдугаар ангиа төгсөөд Дарханы барилгын ТМС-д суралцжээ. Өнчин дүү нараа тэжээхийн тулд бригадын хэвлэл тараах, айлын хонь хариулах зэрэг ажилд нухлагдсанаа хожим нь ихээхэн хэрэг болсон хэмээн дурссан нь бий.

П.Мэндбаяр “Намайг төлөвшүүлж, өдий зэрэгтэй явах эхлэлийг тавьсан газар бол Хилийн цэргийн 0119 дүгээр анги” гэж хэлдэг. 1976 онд цэрэгт татагдаж, энэ ангид хуваарилагдсанаар шинэ цэрэг Дарханы ТМС-д сурсан мэдсэнээ бодитоор нь хэрэгжүүлж, өрлөг, шавар, мужаан гээд бүхий л чиглэлд туршлагажиж, 0119 дүгээр ангийн төдийгүй энэ салбарын урдаа барьдаг мэргэжилтэн болж чадсан байна. Ийм ч учраас халагдах болоход нь ахлагч цол олгож, барилгачдын даргаар шууд улираан ажиллуулах тушаалыг нь гаргачихсан байсан гэнэ. Тухайн үед цэрэгт улираах хүмүүсийг НАХЯ аль эрт судалж, хурлаар оруулан баталдаг байж. Тэгэхээр хүний нүдэнд өртөхөөр нэлээн сэргэлэн, авхаалжтай эр явсан бололтой.

Хилийн цэрэгт ажиллах хугацаандаа тэрээр 700 гаруй шавь бэлтгэж, олон цэргийг барилгын мэргэжилд сургасан байна. Тэднийх нь дундаас VII таван жилийн гавшгайч 28, “Цэргийн алдар” алтан медальтан хоёр, “Тэргүүний ажилчин залуу” алтан медальтан гурав төрсөн байна. Мэдээж бригадын дарга байсны хувьд ажилчид, цэргүүддээ үлгэр болохуйцаар биеэ авч явах учиртай. Ийм л шалтгаанаар Монгол Улсын хэмжээнд зарласан ажил мэргэжлийн уралдаанд улсын рекордыг гурван удаа эвдэж аваргалсан байна. Тухайлбал Говь-Алтай аймгийн Алтайн отрядаас зарласан социалист уралдаанд Хөдөлмөрийн баатар, барилгачин Б.Цогоо өдөрт зургаан мянган ширхэг тоосго өрж байхад П.Мэндбаяр 12 мянган ширхэг тоосго өрж байсан гэж домог мэтээр яригддаг.

Энэ хэмжээний тоосго бол хоёр машины тэвш дүүрэн гэсэн үг. Үүнийг нэг хүн өдөрт шавар зуураад өрлөгт ашиглана гэдэг туйлын хөдөлмөрчийн илрэл. Мөн хилийн цэрэгт алба хаахдаа Монголын олон тусгай объектод үүрэг гүйцэтгэжээ. Буйрын заставын 25 метр өндөр яндантай барилгыг өргөгч ашиглалгүйгээр өрчихсөн гэдэг. Энэ талаар гэрчлэх хүмүүс хожим нь ярьсан нь мөн л домог шахуу болжээ.

Буйрын заставын тэр яндан Монгол Улсын хилийн 365 дугаар багана дээрээс тодхон харагддаг гэнэ. Түүнчлэн П.Мэндбаярын цэрэгт байхдаа суудаг байсан сандлынх нь дугаар 365 байсан аж. Тиймээс ч гар утасныхаа дугаарын төгсгөлийг зориуд 365 болгон тааруулсан юм билээ.

Нийгэм солигдох үед арми ч цомхотгол явуулж байлаа. Яг л энэ цаг үед өрлөгөөр улсын рекордыг шинэчилж байсан П.Мэндбаяр компани байгуулахаар шийджээ. Түүний байгуулсан компанид хамт алба хааж байсан хүмүүс нь ирж нэгдсэн гэдэг. Үүнээс хэр итгэл даах, тулхтай эр байж вэ гэдэг нь харагдана. Ингээд 1992 онд байгуулагдсан компани нь хаалга, цонх суулгах, шил зүсэх зэрэг барилгын аливаа ажлыг гололгүй хийж явсаар үндэсний томоохон үйлдвэрлэгч болжээ. Өдгөө “Авзага трейд” компанийг нь мэдэхгүй хүн үгүй. Компаниа байгуулаад удаагүй 1993 онд “Авзага” дэвжээг байгуулж явсан эр.

Гэхдээ болоогүй зөвхөн Булган гэлтгүй бөхийн спортод сонирхолтой олон залуусыг дэмжиж байсныг нь өдгөө олон хүн дурсдаг. Өөрөө морь уях дуртай Манлай уяач гэж байгаа. Хурдан морь сонирхдог, үндэсний бөхдөө шимтдэг, жирийн байлдагчаас ажлаа эхлүүлж топ компанийн захирал болтлоо дэвшсэн гавьяат барилгачны талаар өгүүлэхэд ийм байна.

Ж.БАЯРСАЙХАН

Монгол HD телевиз “Авьяаслаг монголчууд” шоу нэвтрүүлгээ энэ сарын 20-нд үзэгчдэд хүргэх гэж байна. Дэлхийн хамгийн олон улс оронд гарсан, хамгийн олон үзэгчтэй энэ шоу нэвтрүүлэг нь ”Их Британийн “Syco entertainment” болон “Fremantle Media” компанийн хамтын бүтээл юм. Уг шоу нь дэлхийн 67 оронд хийгдэж, 193 улсад хүрчээ. Дэлхийн даяар 500 сая хүнд хүрсэн гэдэг юм байна. Youtube дээр одоогоор зургаан тэрбум хүн энэ шоуг үзсэн байна. 2014 онд Афганистан, Азербайжан, Камбож, Исланд, Мексик, Мъянмар, 2015 онд Монголд гарахаар болж байгаа аж. “Авьяаслаг монголчууд” шоуны урьдчилсан шал­гаруу­лалтад улс орон даяарх авьяастнууд 1000 гаруй үзүүлбэр үзүүлжээ. Шилдэг оролцогчийн шагнал 100 сая төгрөг. Харин шоу нэвтрүүлгийн өртөг одоогоор тэрбум даваад байгаа аж. Монгол HD телевиз “Авьяаслаг монголчууд” шоуг хийх эрхийг хэрхэн авч, хэрхэн хийж үзэгч олондоо хүргэхэд бэлэн болоод байгаа талаар тус телевизийн ерөнхий захирал, “Авьяас­лаг монголчууд” шоу нэвт­рүүлгийн ерөнхий продюссер Чинбатын Номинтой ярилцлаа.

-Дэлхийн телевизүүдээр маш олон том шоунууд, энтертайнмэнт хөтөлбөрүүд явдаг. Тэр дундаас чухам яагаад “Got talent” шоуг сонгож авч хийх болов?

-Энэ чиглэлийн нэвтрүүлэг бол маш олон төрөл байдаг л даа. Дууных, бүжгийнх, дан ганц хөгжмийнх зэрэг яг “Got talent” гээд авьяастнуудад зориулсан олон нэвтрүүлэг байдаг. Энэ олон нэвтрүүлэг дундаас манайх яагаад энийг сонгосон бэ гэвэл, энэ нэвтрүүлэг маш олон оронд гарсан. Гарсан газар болгондоо хамгийн олон үзэгчтэй байж чадсан. Хоёрдугаарт, зөвхөн нэг төрлийн авьяастныг тодруу­лаагүй, маш олон төрлийн авьяастныг тод­руулж байгаа учраас бид монголчуудынхаа авьяасыг хөгжүүлэх үндэс болох юм байна гэж харж, ийм зорилгоор сонгож авсан. “Got talent” бол бусад нэвтрүүлгээс хүнд. Бид бүтэн нэг жил үүн дээр ажиллаж байна. Одоо ч дуусаагүй байгаа шүү дээ. Энэ бол телевизийн үйл ажиллагаа явуулдаг салбартаа гадаадын аль ч оронд бүх төрлийн юмыг хий­гээд сурчихсан хүмүү­­сийн барьж авдаг нэвт­рүүлэг юм. Хамгийн хүнд нэвт­рүүлэг. Жишээ нь, баримтат нэвтрүүлэг хийж сурсан байх хэрэгтэй, мэдээ мэдээлэл бэлтгэдэг, энтертайнмэнт хийдэг, шууд нэвтрүүлэг маш сайн хийж чаддаг болчихсон, дээрээс нь хүний эмоцийг гаргаж чаддаг болчихсон байх гэхчилэн бүх төрөл жанр дээр ажиллаад оргилд нь хүрчихсэн газрууд авч хийдэг нэвтрүүлэг л дээ. Бид маш хүнд нэвтрүүлэг сонгож авсан. Яагаад заавал ийм хүнд нэвтрүүлэг сонгож, хийж байна гэвэл, Монголын авьяастнуудыг тодруулахад хамгийн дөхөм нэвтрүүлэг юм байна. Бид энэ салбарт соён гэгээрүүлэх зорилготой ажиллаж байгаа хүмүүс шүү дээ. Тэгэхээр энэ бол хамгийн зөв контент юм байна гэж сонгож авсан.

-Танай продюссор Лхагва хэлж байна л даа, манайх энэ нэвтрүүлгийг хийж бай­гаа сүүлийн орнуудын нэг болж байна гэж. Саймон Коуэл үүнтэй холбогдуулж бас жижигхэн ишлэл хэлж монголчуудад баяр хүргэсэн гэж байсан. Манайд бас л олон үзэгчтэй болох байх л даа. Гэхдээ тэрбумаар хэмжигдэж байгаа том төс­лийнхөө үзэгчдийн тоонд урьдчилсан тооцоо хийсэн байгаа юу, үгүй юу. Манай нөхцөлд ер нь ямар байх бол?

-Яг үнэндээ бид залуу хүмүүсийн зоригоор яваад орчихсон л доо.

Онгодтой сайхан юм хийе гэсэн залуу хүмүүсийн эрч хүчээр л орсон. Түүнээс биш төчнөөн хүн үзнэ гэж тооцоолоогүй. Гэхдээ энэ нэвтрүүлэг очсон орон болгондоо гарсан тухайн цагтаа байнга хамгийн багадаа нийт үзэгчдийнхээ 70-аас дээш хувийг нь авдаг үзүүлэлт байгаа учраас бид найдаж байна л даа. Аль ч, тив аль ч оронд байгаа хүмүүс мэдээж соёлын хувьд өөр өөр ч гэсэн тэр олон улсуудад батлагдчихсан нэвтрүүлэг учраас бид тэр баталгаан дээр нь хийж байна. Бид тэр улсуудтай очоод уулзаад ярьж байхад Монгол хамгийн сүүлийн орнуудын нэг, Монгол одоо болтол хийгээгүй байгаа гээд ярихад яагаад бид хийж чадахгүй гэж, яагаад бид бусад орнуудын адил хийж чадахгүй байх вэ гэсэн нэг тийм монгол хүний омогшил төрж байгаа юм. Дээрээс нь дэлхийд монгол хүмүүс авьяастай шүү гэдгийг гайхуулах цаг болсон гэж үзэж зоригтойгоор хийж байгаа. Түүнээс биш арыг нь хараад айхтар төлөвлөсөн юм байхгүй.

-Ерөнхий продюссерээр ажиллаж байгаагийн хувьд та орон даяарх нийт орол­цогч­­дын дунд хэрхэн ажиллаж байна вэ. Энэ их өргөн уудам нутгаар явж, олон хүмүүсийн авьяас, хүсэл эрмэлзлийг хуваал­цаж явахдаа та юу анзаарав?

-Бид дөрвөн бүс, 18 аймгаар орж анхан шатны шалгаруулалтаа хийлээ л дээ. Эхлээд гадуур хүмүүстэй уулзаад ярилцаж байхад ер нь язгуур урлаг маань мөхмөл байгаа, монгол хүмүүс урлагт тийм ч ойрхон биш, эмоци багатай гэсэн үгсийг олон хүмүүс хэлж байсан. Ингээд тойроод явж байхдаа бид нэгдүгээрт, Монгол орон маань үнэхээр том юм байна гэдгийг мэдэрсэн. Хоёрдугаарт монголчууд бид авьяастай юм байна гэдгийг мэдсэн. Мөн язгуур урлаг хөдөө орон нутагт хөгжиж байгаа нь харагдсан л даа. Аймаг болгон өөрийн гэсэн театртай. Аймаг дотроо сум болгон соёлын төвтэй, бараг цаашлаад баг болгон өөрийн гэсэн соёлын төвтэй болчихсон байна. Тэр төвүүд дээр улсаас 4-5 хүнийг цалинжуулаад соёлыг түгээж байна. Тэгэхээр манай улс соёл түгээх тал дээр маш их хүч хөрөнгө оруулаад явж байгаа юм байна гэдэг нь харагдсан. Тэгээд хөдөө орон нутагт очиход дунд сургуулийн бага дунд насны хүүхдүүд хотынхноос олон дугуйланд явдаг, бүгд хичээлээ тараад ямар нэг дугуйланд хичээллэдэг юм байна лээ. Тэр нь их сайхан санагдсан шүү.

-Бодит байдал үнэхээр ийм байна уу?

-Яг бодитой байна. Бид нар бас яг тийм байдаг гэж бодоогүй. Сумдад соёлын төв байгаад зогсохгүй тэр төвдөө уран бүтээл хийдэг хүмүүс байна. Тэгээд явж байхад хүүхдүүд бүр орчин үеийн бүжиг бүжиглэх, хүний санаанд оромгүй дуу дуулах, яг тэр Youtube-ээр дамжуулаад суралцдаг юм байна. Тэр бол үнэхээр гайхамшигтай санагдсан. Бид нар бүр алслагдсан аймгуудаар, Ховд, Увс, Говь-Алтайгаар орлоо шүү дээ. Говь-Алтайн Баянтоорой гээд тосгон байна. Тэр тосгон гэхэд л соёлын төвтэй. Соёлын төвд нь ямар ч байсан хүмүүс тайлан тоглолтоо хийдэг гэж ярьж байна. Тэр бол надад үнэхээр сайхан санагдсан.

-Сумдад интернэт хэр зэрэг хүрсэн байна вэ?

-Жишээ нь, энэ Баян­тоорой суманд ганцхан мобиком ажилладаг юм байна. Түүгээрээ дамжуулаад интернэтдээ ордог гэж байна. Говь-Алтайн Бигэр суманд амьдарч байгаа хүүхдээс би “Чи яаж ийм дуу бүжиг сурсан бэ” гээд асуухад би интернэтээр сурсан гэж хэлж байгаа юм. Тэгэхээр интернэт тэнд байгаа болоод л тэгж байгаа байх л даа.

-Олон нийтийн хүлээж авсан мэдээллээр ялагчийн шагнал 100 сая төгрөг, шоунд нийт нэг тэрбум төгрөг зарцуулж байгаа. Гэтэл энэ шоунд зөвхөн бичлэг хийж байгаа техникийн хүчин чадал, түүн дээр ажиллаж байгаа техникийн ажилтнууд гэхэд л маш олон хүн байгаа юм байна. Нэгэн зэрэг 32 камераар бичдэг гэж дууллаа. Тэгэхээр шоунд зарцуулж байгаа төсөв анх мэдээлсэн хэмжээндээ багтаж байгаа юу. Үндэсний хөрөнгө оруулагчдыг хэрхэн татан оролцуулж байгаа вэ?

-Ер нь Монголд ийм хэмжээний хөрөнгө оруулсан шоу гараагүй байгаа. Бид анх нэг тэрбум төгрөгийн шоу болно гэж мэдээлж байсан. Тэрнээсээ манай төсөв давсан. Одоогоор 1,5 тэрбум гаруй төгрөг зарцуулчихаад байна. Шоу дуусаагүй байгаа шүү дээ. Харж л байна. Үнэнийг хэлэхэд, бид үндэсний том хөрөнгө оруулагчидгүйгээр энийг хийж чадахгүй байх байсан. Бид нэн түрүүнд залуу хүний зоригоор энэ том төсөл рүү орсон. Гэхдээ хөрөнгөгүй бол мэдээж чадахгүй. Тийм учраас цаашаа гэрээ хийхээсээ өмнө бид хамгийн түрүүнд Монголынхоо томоохон хэмжээний компаниуд дээр л очно шүү дээ. Бидний хувьд, “Мобиком”, “Хас”, “Гацуурт” гэдэг гурван компани 100 хувь ивээн тэтгэж санхүүжилт гаргаж өгч байгаа. Мэдээж эхлээд тэрбум төгрөгийн санхүүжилттэй байсан, үүнээс хойших санхүүжилт дээр бид үнэхээр чардайж байна л даа. Хүндэрч байна. Гэхдээ энэ ивээн тэтгэгчдийн хувьд, залуучууд бид ингэж зориг гаргаж байгаа шиг энэ хүмүүс Монголын түүхэнд ийм өндөр хэмжээний зардалтай шоун дээр бидэнд тэр хэмжээгээр нь хөрөнгө оруулалт хийж байгаа. Энэ хүмүүс бас бид нартай адилхан зоригтой алхсан байхгүй юу. Би бодсон л доо. Энэ хүмүүс яагаад ингэж зоригтой алхав гэж. Энэ хүмүүс мөн ялгаагүй Монгол Улсынхаа соёлыг хөгжүүлье гэсэн бодлогоор нэгдээд “Хас”, “Мобиком” хоёр нэг нь үндэснийхээ өвийг түгээгч, нөгөөх нь дэлхийд гайхуулах монгол авьяасыг нээх ийм хоёр зорилгоор бидэнтэй нэгдэж байгаа юм. Энэ хүмүүсгүйгээр бидний шоу бүтэхгүй байх байсан. “Гацуурт” компанийн хувьд, эрүүл хүн, эрүүл хүнс гэсэн бодлоготой. Гэхдээ эрүүл хүн төлөвшихийн тулд эрүүл юм үзэх ёстой гэсэн зорилгоор нэгдэж байгаа юм. Ер нь хийгдсэн бүх орондоо том ивээн тэтгэчдийн хүчээр бүтэж боссон нэвтрүүлэг юм.

-“Хас”, “Мобиком”, “Гацуурт” гурван компанийн улс орныхоо соёл, соёлын өвд хандаж байгаа зорилгыг та хэллээ. Хичнээн олон үзэгчтэй, нэр хүндтэй байлаа ч гэсэн тэрбум хол давсан зардалтай шоуны ашгийг та бүхэн чухам хэрхэн харж байгаа вэ?

-Мэдээж мөнгөн ашиг байхгүй. Гэхдээ манай телевизийн хувьд юугаараа ашигтай вэ гэвэл, манай бүх ажиллагсдын ур чадвар энэ шоуг хийснээрээ дахиад нэг алхам урагшилж байгаа юм. Энэ бол бидний хувьд мөнгөөр үнэлэгдэхгүй ашиг, үнэт зүйл юм. Бид энэ шоуг хийснээрээ Монголынхоо телевизийн хөгжилд бас нэг алхам нэмж байгаа болов уу гэж харж байгаа. Мөн энэ нэвтрүүлгээр дамжуулаад цаанаасаа бидэнд сургалт орж ирж байна. Олон улсын стандартын шоуг яаж хийдэг вэ гэдгийг зааж байна. Энэ бол манай телевизэд орж ирж байгаа том хэмжээний хөрөнгө оруулалт. Нөгөөтэйгүүр, энэ шоу нэвтрүүлгээр дамжаад манай үзэгчдийн тоо өснө гэж харж байгаа.

-Яг энэ шоу нэвтрүүлэг дээр гаднаас зөвлөх багш нар ирж ажиллаж байна гэсэн үг үү?

-Тэгэлгүй яахав. Бид энэ нэвтрүүлгийн форматыг нь худалдаж авч байгаа шүү дээ. Энэ нэвтрүүлгийг чинь хийе гэхдээ танай завлөхүүдийг авчраад сургалт байдлаар юмнуудаа хийлгээд хамтарч хийе, мэдээж лицензээ худалдаж авъя гэсэн үг л дээ. Fremantle Media, Syco entertainment гэсэн энэ компаниудаас өнгөрсөн нэг жилийн хугацаанд давтагдсан тоогоор 20-иод хүн байнга ирж хамтран ажиллаж энэ шоунд оролцож, бид хийсэн юмаа тэр хүмүүс рүү явуулж хянуулаад дүгнэлтээ аваад ингээд явж байна. Нэг ёсондоо бидэнд байнгын сургалт болж байгаа юм л даа. Бидний хийгээд явуулсан ажлыг үнэхээр сайн болсон байна гэж хэлж байгаа.

-Эхний шатанд 1000 гаруй үзүүлбэр үзэж 250 гаруйг нь сонгон шалгаруулж шүүгчийн шатанд оруулж ирж байна гэлээ. Ийм шоунд тэр 250-ийг сонгох шүүлтийг хэн хийдэг юм бэ?

-Дэлхий даяар яг нэг процессоор явдаг юм. Тэр нь урьдчилсан шалгаруулалт юм. Урьдчилсан шалгаруулалтыг манай продюссерын баг, дээрээс нь мэргэжлийн хоёр хүн авч яваад 1000 гаруй үзүүлбэрээ үзээд хийсэн байгаа.

-Та ерөнхий продюссер нь. Тэгэхээр та их нарийн нандин юмс үзэж харсан байна шүү дээ?

-Мянга гаруй үзүүлбэрийг үзээд бид монголчууд үнэхээр авьяастай юм байна гэдгийг ойлгосон.

-“Got talent”-д хаана ч бүх насныхан оролцдог нь бас их сонирхол татдаг юм байна лээ. Таны харсан 1000 үзүүлбэрийн эзэн авьяастнуудаас насаар хамгийн бага нь, бас өндөр настай нь хэд орчим насныхан байв?

-Хамгийн бага нь гурван ойтой хүүхэд орж ирсэн. Хамгийн өндөр настай нь наян хоёр, гуравтай хүн байсан. Энэ дотор байгаагүй үзүүлбэр гэж байгаагүй. Анх би ярилцлага өгч байхдаа, ёстой л илбэчнээс эхлээд дуучин хүртэл, өөр бусад авьяас гэж үзэж байгаа юу л байна дуртайгаа хийгээд ороод ир гэж хэлж байсан. Яг л тийм юм болсон. Манай монголчууд үнэхээр дуучин ард түмэн юм гэдэг нь бас харагдлаа. Хөгшин гэж өөрийгөө голохгүй хүмүүс ордог юм байна. Ийм нялх гэж хүмүүс хүүхдээ боддоггүй юм байна лээ. Ерөөсөө бүх л төрлийн үзүүлбэрээр бүх насныхан орж ирлээ.

-Гурван ойтой хүүхэд аль нутгаас оров?

-Дарханд байх аа. Дарханд гурван настай хоёр ч хүүхэд орж байсан.

-Нээрээ л яг юуг авьяас гэж үзэх вэ гэдэг нь өөрөө бас сонин юм, тийм ээ. Дуулж хуурдахаас өөр бусад авьяастнууд хэр олон байх юм?

-Ер нь авьяас гэдэг бол зөвхөн дуулж хуурдах биш юм гэдэг л энэ шоу нэвтрүүлгээс харагдана. Нэвтрүүлгээ цацахаасаа өмнө тэр болгоныг яримааргүй байна л даа. Үзэх юм бол “энэ ч бас авьяас юм байна шүү” гэж бодтол хийдэг хүн ч байна.

-Үзэгчийн нүдээр харахад, манай монголчуу­дын бие биесээ, өөрөө өөрсдийгөө таньж мэдэх бас нэг гоё боломжийг энэ шоу олгож байгаа нь сонирхолтой?

-Энэ бол бид соёлоороо өөрсдийгөө мэдэх нэг боломж болов уу гэж харж байгаа.

-Шүүгчид, хөтлөгч нарыг сонгоход дээрх хоёр компанийн саналыг бас харсан байх. Тэднийг ямар зарчмаар сонгон шалгаруулдаг юм бэ. Мөн танай телевиз нэвтрүүлгийн эрхийг худалдаж авахдаа дээрх хоёр компанийн өмнө ямар үүрэг хүлээж байгаа вэ?

-Шүүгчдийн тухайд, зарчим нь эхлээд хүмүүсээ санал болгоно. Анх бид хориод хүн санал болгосон. Тэр хүмүүст маш олон шалгуур байгаа. Жишээ нь, гэр бүлийн нэвтрүүлэг учраас гэмт хэрэг янз бүрийн юманд орсон хүн байж болохгүй гэдэг ч юм уу энэ мэтчилэн цаанаасаа шалгууртай. Тэр шалгууруудын дагуу хориод хүнээс найман хүн үлдсэн. Тэр найман хүнээс дөрвөн хүнийг сонгосон. Сонголтыг бид дээрх хоёр компанитай хамтарч хийсэн.

-Нутаг нутгийнхны авьяас, ахуй амьдрал, хүсэл тэмүүллийг зах зухаас нь хараад явж байхдаа та юу мэдэрч явав. Хувийн мэдрэмжээсээ хуваалцаж болох уу?

-Би юун түрүүнд эх оронтойгоо танилцлаа гэж бодож байгаа. Монголынхоо ард түмэнтэй танилцлаа. Хамгийн бахдууштай нь, соёл бол түгээгдэж байгаа юм байна гэдэг нь харагдсан. Энэ сайхан байлаа. Мөн манай монголчууд үнэхээр авьяастай хүмүүс юм байна гэдгийг харах сайхан байсан даа.

Дөрвөн өдрийн
өмнө Усайн Болт “Ямайкийн ард түмний төлөө би эцсийн хүчээ шавхлаа. Энэ бол ард
түмний минь ялалт” гэж жиргэжээ. Уг жиргээ түүний дэлхийн аваргын 11 дэх алтан
медалиа авсны дараахь сэтгэгдэл. Өнгөрсөн долоо хоногт Бээжин хотноо болсон
хөнгөн атлетикийн ДАШТ-д түүнийг хэрхэн “нисэхийг” дэлхий тэр аяараа харж
байлаа. Олон сарын турш үргэлжилсэн бэртлийн дараа урьдынх шигээ гүйж чадах уу,
Гэтлин түүний өмнө гишгэж Болтыг гуниглуулах уу гэхчилэн олон таамаг байсан.
Үнэхээр л энэ удаагийн ДАШТ Болтоос зөвхөн алтан медаль шаардаагүй юм. Хөнгөн атлетикийн
түүхэн дээд амжилтуудыг эвдэж, гайхамшиг гэж юу байдгийг олонд харуул гэсэн
битүүхэн даалгавар байлаа. Тэр нь алдарт тамирчин Карл Луис, Б.Жонсон нарын
найман алтан медалийн урд бичигдэх хүндхэн сорилт байв. ДАШТ эхлэхээс өмнө
тэрээр хэвлэлийн бага хурал дээр “2008 оны олимпийн наадмыг битгий мартаарай.
Энэ удаагийн ДАШТ хаана болж байгаа билээ” гэсэн хоёрхон өгүүлбэр хэлжээ.
Нээрээ л “Бээжин-2008” олимпийн наадмын үеэр Усайн Болт жинхэнэ сенсаац тарьсан
даа. Эрэгтэйчүүдийн 100, 200 метрийн зайд болон 4*100 метрийн буухиа гүйлтэд
түрүүлэн Ямайкийн төрийн дууллыг гурвантаа эгшиглүүлсэн юм. Тэгэхээр яах
аргагүй Бээжин Усайн Болтод ээлтэй байдаг гэдгийг санах хэрэгтэй.

“Цахилгаан”
хочтой Болт 1986 оны наймдугаар сарын 21-нд Ямайка улсын Трелавни гэх жижигхэн
хотод төржээ. Тэдний удамд спортын хүн байхгүй. Аав ээж нь гудамжинд ногоо зарж
үр хүүхдээ тэжээдэг байсан гэдэг. Хүүхэд байхдаа ганц ахтайгаа хөлбөмбөг тоглох
дуртай байсан бөгөөд хөнгөн атлетикийн спорт гэж юу байдгийг ч мэддэггүй явжээ.
Харин сургуульд орсноор 100 метрийн төрөлд гүйж эхэлсэн байна. Түүнийг уралдаан
тэмцээнд оролцуулдаг Уиллям Нийб гэж багш “Хэн нэгэн чиний өмнө гишгэх л юм бол
бүх зүйл дууссан гэж ойлгоорой. Зөвхөн нэг тэмцээн дээр ч биш, насан туршид
чинь” гэж хатуухан сануулдаг байв. Болт ч багшийнхаа итгэлийг алдалгүй, 100
метрт хэнийг ч өмнөө гишгүүлэхгүй гэдгээ батлан харуулж байлаа. Улмаар Пабло
Макнэйл, Дэвэйн Баррет нар түүнийг дасгалжуулах болсноор хотынхоо хэд, хэдэн
тэмцээний 100 болон 200 метрийн зайд түрүүлжээ. Гэвч тэрээр өөрийгөө хэзээ ч
гүйлтээр амжилт олно гэж боддоггүй байсан гэнэ. Түүгээр ч үл барам бэлтгэл
хийхээс илүүтэй компьютер тоглоомд автдаг байжээ. Компьютерийн хойно нэг л
суусан бол хэд бол хэдэн цагаар “наалдаж” босохоо үл мэддэг муу зантай байв.
Энэ байдалтай нь Пабло Макнэйл тууштай тэмцсэнээр их спорт руу хөтлөн оруулсан
гэдэг.

2001 он түүний
амжилтын эхлэл байв. Унгарт болсон хөнгөн атлетикийн өсвөрийн ДАШТ түүний анхны
олон улсын тэмцээн болсон юм. Анх удаа дэлхийн аваргад оролцож байгаа болохоор
шагналын тавцан мөрөөдөлгүйгээр хувийн амжилтаа эвдэнэ гэсэн зорилготой явжээ.
200 метрт 21.73 секунд гүйж зорилгодоо ч хүрч. Гэтэл сайны хажуугаар саар
гэгчээр бэлтгэлийнхээ үеэр зодооны асуудал үүсгэсэн нь эгээтэй л их спортоос
хөөлгөчихсөнгүй. Хатуухан зэмлэл, хүн бүрийн үзэн ядсан харцны дараа тэрээр
бэлтгэлдээ шаргуу оржээ. Хожим энэ тухайгаа “Дараагийн дэлхийн аваргад яаж
гүйхийг минь хараарай. Тэр үед та нарын наад муухай хорон үг хэрхэн
өөрчлөгдөхийг заавал харах болно” гэж өөртөө ам тангараг өгсөн байдаг.
Амлалтдаа ч хүрч 2002 оны өсвөрийн ДАШТ-ий 200 метрийн зайд алтан медаль авлаа.
Эх оронд нь болсон тус тэмцээний дараа хүн бүр түүнд өөрөөр хандах болсон
байна. Дасгалжуулагч нар 1.96 метрийн өндөртэй, 15-хан настай хүүг үндэсний
шигшээ багтаа авсан бөгөөд улсынх нь Ерөнхий сайд өөрийн биеэр түүнтэй уулзан
гэр бүлээрээ Кингстон хотод шилжин ирэхийг урьсан байна. Түүгээр ч үл барам
Ямайкийн сонирхогчдын хөнгөн атлетикийн холбоонд бэлтгэл хийх, Технологийн их
сургуульд суралцах боломжийг олгожээ. Шаргуу бэлтгэл сургуулилтын хүчинд тэрээр
хоёрхон жилийн дараа мэргэжлийн тамирчин болсон түүхтэй. Гэсэн ч түүнд олимп,
дэлхийн дэвжээ тийм ч зөөлөн байгаагүй юм. 2004 онд болсон Афины олимпод
өөрийгөө гайгүй сайн гүйнэ гэж тооцоолж байсан ч бэртлийн улмаас дөнгөж
нэгдүгээр шатнаас хасагдсан байдаг. Харин дараа жилээс нь амжилтаа ахиулсаар
нэг мэдэхэд дэлхийн шилдэг тавд багтах болов. Өрсөлдөгч Асафа Повел, Хавиер
Картер, Тайсон Гэй нарыг ардаа орхихсон гэх тэсгэлгүй их хүсэл түүнийг ойрын
зайн “хаан” болгосон юм. 2006 оны Гран при тэмцээний үеэр 200 метрийн зайн дээд
амжилтыг 19.88 секунд болгон шинэчилжээ. Улмаар Афины цомын тэмцээнд мөнгөн
медаль, 2006 оны АНУ-ын Гран пригийн 200 метрийн төрөлд 36 жилийн турш хэний ч
эвдэж чадаагүй байсан 19.76 секундын дээд амжилтыг 0.11 секундээр урагшлуулсан
байна. Амжилтдаа урамшсан түүнийг 2008 оны Бээжингийн олимп хүлээж байлаа.
Бээжинд 200 метрийн зайд 19.30 секунд хурдалж 1984 оны Лос Анжелосын олимпийн
наадмын үеэр Майкл Жонсоны тогтоогоод байсан 19.32 секундын амжилтыг эвдэв. Энэ
өдөр түүний 22 насны төрсөн өдөр байлаа.

Амжилт үүгээр
зогссонгүй. 100 метр болон 4*100 метрийн буухиа гүйлтэд аваргалж дэлхийн дээд
амжилтуудыг нэгэн дор эвдсэн түүнийг дэлхий даяар “Цахилгаан” Болт хэмээн
нэрлэх болсон юм. Олимпийн наадмаас бусад түүний оролцсон тив, дэлхийн
тэмцээнийг тоочиж барамгүй. Нэг олимпоос гурвын гурван алтан медаль авсан
түүнийг 2006 оны дэлхийн шилдэг эрэгтэй тамирчин болгосон байна. Шагналынхаа
дараахан Берлиний ДАШТ-ий үеэр дахиад л олныг гайхашруулан өөрийнхөө тогтоосон
дээд амжилтуудыг 0.11 секундээр ахиулжээ.
Энэ хугацаанд тэрээр Дэлхийн хөнгөн атлетикийн холбооны оны шилдэг
тамирчнаар таван удаа, Ямайкийн оны шилдэг тамирчнаар таван удаа, “BBC”
агентлагаас шалгаруулдаг хилийн чанад дахь оны шилдэг тамирчнаар гурван удаа
шалгарсан. Дэлхийн супер од тэрээр “Рио-2016” олимпийн наадмын дараа зодог
тайлна гэдгээ энэ оны хоёрдугаар сарын 14-нд албан ёсоор мэдэгдээд байгаа
билээ.

Хувийн амьдралын
тухайд тэрээр гэр бүл зохиож хараахан амжаагүй байгаа. Мэдээж хэрэг найз
бүсгүйчүүд байлгүй яахав. Британийн шигшээ багийн тамирчин Меган Эдвардс,
Словакийн загвар зохион бүтээгч Любица, хөгжимчин Эванс, “Манчестер Юнайтед”
багийн үнэнч фэн Ребекка, Лиза Гейли гээд олон бүсгүйтэй үерхэж байв. Тэр
дундаас хамгийн удаан үерхсэн нь Любица. Хосуудыг удахгүй гэр бүлээ батлуулна
гэж нэг хэсэг хэвлэлээр шуугисан ч удалгүй хоёр тийшээ болсон юм. Өдгөө тэрээр
АНУ-д хоёр ч эдлэн газартай хангалуун амьдарч байгаа. Бас Лондонд шилтгээнтэй
гэх юм билээ.

Жилийн 7.1 сая
фунтын орлоготой дэлхийн одыг Монголд ирэх тухай яриа сонсогдож эхэлсэн.
Монголын хөнгөн атлетикийн холбооны удирдлагууд өнгөрсөн ДАШТ-ий дараа Усайн
Болттой уулзаж эх орондоо урьжээ. “Монголд хөнгөн атлетикийн спортыг
хөгжүүлэхэд таны оруулах хувь нэмэр их бий. Манай улсад албан ёсоор айлчилна
уу” гэх хүсэлтийг Болт хүлээн авч “Рио-2016” олимпийн наадмаас өмнө амжиж ирэх
тухай ярьсан байна.

Эрүүл мэнд, спортын дэд сайд асан Ж.Амарсанаатай элэгний С вирусыг 98 хувь эмчилдэг гэгдээд байгаа “Harvoni” эмийн талаар ярилцлаа.

-“Harvoni” эмийг Монгол Улс эмийн бүртгэлдээ өнгөрсөн долдугаар сард бүртгэж авсан. Иргэдийн дунд энэ эм хэзээ орж ирэх талаар хүлээлт байна. Энэ талаар мэдээлэл өгөхгүй юу?

-Эмийнхээ захиалгыг өгчихсөн байгаа. Монголд энэ аравдугаар сарын сүүлээр орж ирнэ. Эм орж ирэнгүүт эмчилгээ хийлгэхээр бүртгэгдсэн хүмүүсийг юуны өмнө хамруулах ажил явагдана. Түүнтэй холбоотой хот, дүүргийн хэд хэдэн эмнэлгүүдэд өвчтөнийг бүртгэж авах эрх бүхий сургалтад эмч нар суусан. Тэд өвчтнүүдийг бүртгэж байгаа. Эм ирэнгүүт эмчид үзүүлээд цахим жор авсан өвчтөнүүд эмчилгээндээ хамрагдана. Гэхдээ эм орж ирэхээс дор хаяж 14 хоногийн өмнө цахим жор бичигдсэн байх ёстой. Тиймээс аравдугаар сарын дундуураас ч юмуу цахим жорыг бичиж эхэлнэ. Цахим жортой хүн эмээ авах эрх нь бүрэн нээлттэй.

-Эм авахын тулд өрхийн эмнэлэг дээрээ өдөр бүр очих ёстой гэсэн мэдээлэл нэг хэсэг цацагдсан. Ер нь бүртгүүлээд эм авахаар болсон иргэд нэг удаадаа хэр ихийг авч болох вэ?

-Нэг хүний курс эмчилгээг бүтнээр нь бичнэ шүү дээ. Курс нь гурван сарын эмчилгээ учраас тэр эмчилгээг нэг удаагийн жороор л бичнэ гэж ойлгох хэрэгтэй. Нэг хэсэг хэвлэл мэдээллээр өрхийн эмнэлэг дээр бүртгэж авна гэсэн ташаа мэдээлэл их гарсан. Эрүүл мэнд, спортын яамнаас тийм зүйл байхгүй, зөвхөн нэр бүхий эмнэлгийн сургалтад суусан эмч нарт эмчилгээ явуулах эрхийг нь өгсөн гэдгээ мэдэгдсэн. Түүний дагуу тухайн эмч нар эмчилгээгээ хийнэ.

-Бүртгүүлэхийг хүссэн хүн ямар дамжлагаар явах вэ?

-Бүртгүүлэхийг хүссэн хүмүүс вирустэй гэдэг нь баталгаажсан л байх ёстой. Вирус тоолдог лаборатори, вирусын аркер үздэг лаборатори байхад болно гэж ойлгож байгаа. Гэхдээ сүүлийн үед ХӨСҮТ-өөс зарим лабораториудад хөндлөнгийн хяналт хийгээд тэнцэх газруудыг зарлана гэсэн мэдээлэл өгсөн байна лээ. Түүний дагуу явагдах байх гэж бодож байна. Хараахан шалгалтын хариу нь гараагүй байгаа юм билээ. Гэхдээ ер нь лабораториудыг зарлахаас өмнө вирусээ тоолуулчихсан ч юм уу, тодорхой хэмжээгээр лабораторид шинжилгээ нь баталгаажсан хүмүүс бол эмчилгээнд орох эрх нь нээлттэй шүү дээ. Өнөөдөр шинжилгээгээ өгөөд баталгаажсан хүн эмчилгээнд орох боломжтой гэсэн үг. Гагцхүү нэр бүхий сургалтад суусан эмч нар дээрээ л шинжилгээгээ барьж очоод бүртгүүлэх ёстой.

-Нэр бүхий сургалтад суусан эмч нар гээд байна. Аль эмнэлгүүд дээр байгаа вэ?

– Эрүүл мэндийн яамнаас аймаг, дүүргийн эмнэлгүүд болон хэд хэдэн хувийн эмнэлгүүдийн нэр бүхий эмч нарт өвчтөнүүдийг үзэж, хянах эрхийн батламж өгсөн байгаа. Тэр батламжийг барьсан эмч нарт хандахад болно.

-“Harvoni” эмийн нэг курсийнх нь үнэ 1200 ам.доллар дээр тогтсон байсан. Энэ иргэдэд үнэтэй тусах юм биш үү?

-1200 ам.доллар хүн болгонд янз янзаар тусна. Дашрамд хэлэхэд Монголд маш хямд үнээр орж ирж байгаа. Цаад үнэ нь 90 гаруй мянган ам.доллар шүү дээ. Түүнтэй харьцуулахад манайд орж ирж байгаа үнэ бараг 100 дахин хямд. Гэхдээ манай улсын эдийн засгийн байдал өнөөдөр амаргүй байна. Хүмүүсийн худалдан авах чадвар муу байгаа. Үүнтэй холбоотойгоор би Эрүүл мэндийн яаманд байхдаа “С вирусыг устгах үндэсний хөтөлбөр” гэдэг зүйлийг санаачилсан. Түүн дээрээ Эрүүл мэндийн даатгалаас эмчилгээний зардлын тодорхой хувийг нь даадаг байх талаар тусгаж оруулсан. Түүнээс хойш нэлээд хугацаа өнгөрлөө. Тэр хөтөлбөр маань одоог хүртэл Эрүүл мэнд, спортын яамнаас гарч өргөн баригдаагүй байна. Эрүүл мэндийн яам үүн дээр ажиллаж байгаа юм билээ. Би бараг 90 хувь бэлэн болгоод өгчихсөн. Би Г.Шийлэгдамба сайдад өөрөө өргөн барьчихаад буусан шүү дээ.

-Хэрвээ тэр хөтөлбөр хэрэгжвэл 1200 ам.доллар дахиад багасах нь ээ?

-Даатгалд нь хамруулаад даатгалаас хэдэн хувийг нь улс даахыг тусгай зөвлөл хуралдаж байж шийддэг. Магадгүй энэ жил эдийн засаг муу байгаа учраас 30 хувийг нь улс даая. Дараа нь эдийн засаг гайгүй байх юм бол 70 хувийг нь улс даачихъя гэх бол жил болгоны төсөвтэй уялдаж шийдэгдэж таарна. Тэр асуудал шийдэгдчих юм бол энэ ядуу буурай мөнгө муутай ард иргэдэд ялангуяа өвчтэй хүмүүст маш том буян болно. Манайх шиг ийм хөгжилтэй орнуудын хувьд иргэд нь 1200 ам.доллараар эмчилгээнд орно гэдэг амаргүй. Дээр нь хяналтын шинжилгээний зардал гарч ирнэ. Тиймээс ялангуяа амьжиргааны доод түвшинд байгаа хүмүүст төрөөс тодорхой хэмжээний, 100 хувь биш юм гэхэд 50, ядаж 30 хувийг нь төрөөс хариуцахад хүмүүс баярлаад л явчихна.

Би яагаад ингэж яриад байгаа юм гэхээр эцсийн эцэст энэ элэгний “С” вирус бол эмнэлгээс хүн рүү дамждаг өвчин. Дээр үед их олон жил шприцний шар гэдэг нэртэй байсан. Ялангуяа улсын эрүүл мэндийн байгууллагуудаас манай монголчуудын ихэнх нь “С” вирусын халдвар авсан байдаг юм. Тэгэхээр энэ бол тухайн үеийн эрүүл мэндийн салбарын хариуцлагагүй үйл ажиллагаатай холбоотойгоор гарч ирсэн өвчин юм. Өөрөөр хэлбэл яалт ч үгүй төрөөс тараачихсан өвчин. Тиймээс төрийн зүгээс ард иргэдээс уучлалт гуйчих ёстой. Ингээд буруугаа хүлээгээд эмчилгээнээс нь тодорхой хувийг нь хөнгөлөөд өгчихье гэсэн байр сууринаас хандаасай гээд байгаа юм.

-Цаад үнэ нь 98 мянган ам.доллар гээд байгаа шүү дээ. Манайд яагаад ийм бага үнээр орж ирж байгаа хэрэг вэ?

-Засаг төр нь манай энэ “С” вирустэй хүмүүсийг эмчлэхэд дэмжээд өгөөч гэж хүсэлт гаргасан учраас нэлээд хямдралтай үнээр хөтөлбөрт хамрагдах боломж нээгдсэн. Мөн Монгол Улс хүн амтай нь харьцуулахад элэгний С вирусээр дэлхийд маш өндөр үзүүлэлттэй байдаг. Тиймээс энэ улсад тусалъя гэсэн сэтгэл нь тэр эмийн компанид байсан болов уу гэж бодож байгаа. Манай орон хичнээн С вирустэй ч гэсэн хүн ам цөөн учраас Монгол Улсыг загвар улс болгоё гэсэн санаа тэдэнд байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл ийм их халдвар ихтэй өвчнийг нэг оронд бүрэн устгачихлаа гэдэг загвар болгочих юм бол магадгүй тэр эмийн компанийн өөрсдийнх нь имиж, нийгмийн хариуцлага гэдэг талаасаа ач холбогдолтой гээд маш их хямдруулж байгаа. Түүнээс биш чанар муутай эмийг Монгол Улсад ямар нэгэн байдлаар шахаад ард иргэд дээр нь туршилт хийх гээд байгаа юм огт байхгүй.

-Гадаадын ямар улс орнуудад хэрэглэдэг эм бол. Элдэв гаж нөлөөтэй юу?

-АНУ, Европын холбоонд энэ эмийг хэрэглээд эхэлчихсэн. Маш олон өндөр хөгжилтэй оронд хэрэглэж байгаа. Ийм эмүүдийг манай Монголчууд нэг их сэжиглэж санаа зоволгүйгээр хэрэглэвэл эрүүл мэндэд нь л хэрэгтэй. Маш ховор тохиолдолд зах зээлд гарсны дараа янз бүрийн гаж нөлөөнүүд шинээр гарч ирэх тохиолдол байдаг л даа. Гэхдээ энэ эмийн хувьд нэлээд судалгаанууд хийгдсэн. Урьд өмнө нь тийм айхтар хүчтэй гаж нөлөө илэрч байгаагүй. Тийм учраас миний хувьд, эрдэмтэн хүний хувьд манай ард түмэн энэ шинжлэх ухааны ололт амжилтыг хэрэглэх нь ашигтай юу гэхээс биш эрүүл мэндийн хувьд алдагдалтай аюултай юм байхгүй гэж харж байгаа.

-Та өөрөө эмч хүн. Тэр тусмаа элэгний чиглэлээр туршлагатай. Эрүүл мэндийн дэд сайд байхдаа С вирусыг устгах ажлыг санаачилсан. Манайд элэгний “С” вирустэй хүн олон байдаг. Тэд ч эмнэлэгт үзүүлээд явах нь бага. Ер нь энэ вирус эмчлэхгүй бол яг ямар аюултай юм бэ?

-Эмч хүнийхээ хувьд “С” вирустэй хүн болгоныг өвчтэй гэж боддоггүй. Вирустэй, дээрээс нь элгэндээ үрэвсэлтэй, хатууралтай, хавдар үүсэх гээд байгаа тийм хүмүүсийг өвчтэй гэж болно. Түүнээс биш элэг нь өвдөөгүй зүгээр “С” вирустэй явж байгаа хүнийг өвчтэй хүн гэж боддоггүй. Аюул нь юундаа байдаг вэ гэхээр тэр хүнээс өөр хүнд халдвар дамжих аюул байгаа. Мөн элэгний хатуурлын өвчлөлийн 55 хувь нь “С” вирусээс шалтгаалсан байдаг. Тийм учраас ер нь “С” вирустэй хүнийг толгой дараалан эмчлэхийг зорино. Гэхдээ эхлээд С вирустэй, элэгний хатууралтай хүмүүсийг түрүүлж эмчлэх шаардлагатай. Гэхдээ эрүүл ч гэсэн С вирусээсээ салмаар байна гэж байгаа хүмүүсийн хүсэлтийг үзээд эмчлэх нь зүйтэй.

Эхний удаад ирэх эмийн хэмжээ хязгаартай байгаа л даа. Гэхдээ ямар ч байсан одоогийн хүсэлт гаргасан хүмүүсийг бүгдийг нь эмчлэх бүрэн боломжтой.

-Хүсэлт гаргаад цахимаар бүртгүүлнэ гэсэн шүү дээ. Эмийг хаанаас авах юм?

-Урт цагааны тэнд байдаг “Омбол” ХХК гээд албан ёсны борлуулагч компаниас авна. Гэхдээ бүртгүүлээд цахим жор өгч эхлэхээр нэр бүхий эмийн сангуудыг зарлана. Эмчийнх нь хувьд бол хамгийн ойрхон эмийн санг нь зааж өгнө гэж байгаа. Тухайлбал, эмч өвчтөнөө Дархан хотын хүн байвал “Та Дархан хотын тэр эмийн сангаас авах боломжтой” гээд жор өгнө гэсэн үг.

Ж.БАЯРСАЙХАН

УИХ-ын дэд
дарга Р.Гончигдоржтой ярилцлаа.

-Улс төрд
хүлээлт үүсгэсэн асуудлууд бий болчихоод байна. Засгийн газрыг бүрдүүлэх,
Өршөөлийн хуулийн хоригийг хэлэлцэх гэх мэт. УИХ-ын дарга эзгүй байна. Орлож
байгаа хүний хувьд та мэдээлэл өгөхгүй юу?

-Засгийн газраас
сайд нарыг нөхөн томилох тухай асуудлыг өргөн барьчихвал ээлжит бус чуулганыг
энэ сарын 7-ноос зарлан хуралдуулъя гэж байгаа. Тийм байр суурьтай байгаагаа ч
УИХ-ын дарга илэрхийлчихээд АНУ-д болох Парламентийн спикерүүдийн хуралд
оролцохоор явсан. Заавал зургаан сайдыг бөөнөөр нь өргөн барихыг шаардаагүй.
Зарим сайдуудыг оруулж ирэн томилох боломж байна. Үлдсэн сайдуудынх нь асуудалд
тодорхой цаг, хугацааны шалтгаанууд байгаа юм. Тухайлбал, АН-ын дарга гадаадад
явж байна. Тиймээс боломжийг ашиглан оруулж ирэх болов уу гэсэн бодолтой
байгаа. Тэгэхээр ойрын өдрүүдэд Ерөнхий сайд зарим сайдыг нөхөн томилохоор
оруулаад ирвэл ээлжит бус чуулганы хуралдааныг зарлана. Хэрэв ээлжит бус
чуулганыг хуралдуулбал Өршөөлийн хуульд Ерөнхийлөгчийн тавьсан хоригийг ч
хэлэлцэнэ. Ингэж л асуудлууд нэг мөр шийдэгдэх байх гэсэн бодолтой байна.

-Хамгийн их
яригдаж байгаа асуудал бол Өршөөлийн хуульд тавьсан хориг. Хориг хийгээд
Өршөөлийн хуулийг олон өөрөөр тайлбарлаж байна. Та гарц, гаргалгааг нь хэлж
өгөхгүй юу?

-Хориг болоод
хуулиа хүмүүс юу гэж ойлгож байгаа юм бол. Үүнээс шалтгаалан ийм нөхцөл байдал
гараад байгаа юм биш үү. Зарим хэсэг нь “тав, есдүгээр зүйл дээр хориг тавьсан
гэж яриад тийм, тийм зүйлийг нэмье, тэгээд шударга болцгооё” ч гэх шиг. Үнэн
хэрэг дээрээ Ерөнхийлөгчийн тавьсан хориг бол хоёрхон зүйл дээр байгаа.
Өршөөлийн хуулийн 4.1, долдугаар зүйл. Тийм учраас хориг хамаараагүй зүйл,
заалтууд өнөөдөр хүчин төгөлдөр. Тэр ч агуулгаараа Д.Ганбат гишүүнээр ахлуулсан
Өршөөлийн хуулийг хэрэгжүүлэх ажлын хэсэг ажиллаж байгаа.

-Хоригийг
хүлээж авбал яах юм. Бас хүлээж авахгүй бол ямар үр дүн гарах юм?

-Ялгаагүй.
Өршөөлийн хуулийн 4.1 дэх заалтад тавьсан хоригийг хүлээж авлаа гээд ч, хүлээж
авахгүй байлаа ч үр дүн нь яг адилхан. Ямар ч ялгаа байхгүй. Хүлээж авбал энэ
заалт хүчингүй болно. Хүлээж авахгүй гэвэл энэ заалт хүчин төгөлдөр үлдэнэ. Энэ
заалт алга болчиход бүх хүн өршөөгдөхгүй юм шигээр ойлгуулж, ярьж байгаа хүмүүс
байна. Гэтэл ийм зүйл яриад байгаа улсууд хуулийн 10.10 дугаар зүйлийг уншаагүй
бололтой. Хуучин Өршөөлийн хууль гарахад дээд шүүх болон зарим эрх бүхий
байгууллагаас тайлбар гаргадаг, тэгээд өршөөлийн ажлыг зохион байгуулдаг
байсан. Саяын Өршөөлийн хуулийг гаргахдаа тийм тайлбаруудыг нь хуулийнхаа заалт
болгоод оруулчихсан юм. Тодруулбал, 10 дугаар зүйлийн 10 дахь заалтад хэлсэн
байдаг. “…Сэжигтэн, яллагдагч, ялтан энэ хуульд заасан өөрт нь хамгийн
ашигтай тэр сонголтоор нэг удаа өршөөлд хамарна” гэж. Ингэхээр Эрүүгийн хуулийн
тав болон есд заагдсанаас бусад зүйл ангиуд бүрэн өршөөлд хамрагдах нь байна,
тийм үү. Энэ заалтыг л комисс хэрэглэнэ. Шаардлагатай гэвэл дээд шүүхээс
тайлбар гаргуулаад явна. Уг нь хоригийг хүлээж авах, нэмэлт тайлбарууд хийх
шаардлага байхгүй. Тийм учраас хоригийг хүлээж аваагүй нь илүү хялбар хувилбар.
Хүлээж авах юм бол хуулиа бүхэлд нь хэрэглэх замаар явах ч үр дүн нь яг ижил
гарна.

Өөр нэг зүйл нь
Өршөөлийн хуулийн долдугаар зүйл. Тэр нь хэргийг шүүхийн шатанд нь хэрэгсэхгүй
болгох тухай асуудал юм. Шүүхийн болон бусад процессоор явж буй хүн гэм
буруугаа хүлээн зөвшөөрөөд нөхөн төлбөрөө төлнө гэдгийг илэрхийлсэн тохиолдолд
шүүн таслах ажиллагаа явагдахгүй байхаар тусгасан. Тодруулбал, сэжигтэн хүн
өөрийгөө энэ хэргийг хийгээгүй гэж үзэж байвал бүх процессийг дуустал явуулаад
үнэхээр гэм буруугүй бол цагаатгана. Харин гэм буруутай байвал дараа нь
Өршөөлийн хуулийг хэрэглэнэ. Нэг ёсондоо Эрүүгийн хуулийн тэддүгээр зүйл ангиар
тийм ял оноосугай гээд шүүхийн тогтоол гарлаа. Гарсны дараа Өршөөлийн хуулийг
хэрэглэлээ, бүрэн чөлөөлөгдөх ангилалд байвал ялаас бүрэн чөлөөлж, жил хасахаар
бол түүнийг нь гүйцэтгээд л явна. Энэ заалтад тавьсан хоригийг хүлээгээд
авчихвал бас процесс сунжирна. Эцсийн үр дүнд ямар ч ялгаа гарахгүй. Өөрөөр
хэлбэл сэжигтний асуудлыг шүүхийн процессийн явцад хэрэгсэхгүй болгохгүй юм бол
түүнийгээ шүүн тасал. Тэгээд Өршөөлийн хуулиа хэрэглэ гэсэн үг. Уг нь бол
сэжигтэн болон шүүгдэгчид сонголт өгье
гэсэн юм. Гэтэл эрх мэдэлтнүүдэд яаж шүүх вэ гэдэг боломжийг үлдээх шив
дээ.

Эндээс
Ерөнхийлөгч авлига, хээл хахууль, албан тушаалтантай холбогдсон зүйл дээр
ерөөсөө хориг тавиагүй. Тэр нь саналын хэлбэртэй байсан. Хэрэв ердийн хууль
байсан бол Ерөнхийлөгчийн санал нь нэмэлт, өөрчлөлт болон орж ирэх ёстой.

-Өршөөлийн
хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулж байсан түүх байхгүй ч Ерөнхийлөгчийн саналыг
тусгая гэж зарим гишүүд яриад байгаа ш дээ?

-Хориг гэдэг бол
нэмэлт, өөрчлөлтийн тухай асуудал биш. Есдүгээр зүйлд тийм зүйлийг нэмсүгэй
гээд, Байнгын ажиллагаатай парламент үүсэн байгуулагдсаны 25 жилийн ойд
зориулсан Өршөөлийн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай хууль гэсэн
томъёоллоор орох нь ээ. Уучлаарай. Тийм юм одоо байхгүй. Би зураг ойлгодоггүй л
дээ. Гэхдээ “Хашгираан” гэж их өндөр үнэтэй зураг бий. Зураач нь тэр зургаараа
ийм л орчныг хэлсэн болов уу гэж төсөөлж байгаа юм. Энэ байр сууринаас харвал
УИХ хоригийг авч хэлэлцэхдээ хүлээж авах шаардлагагүй юм байна гэх байх. Чухам
би яаж саналаа өгөх вэ гэдгээ хоригийг хэлэлцэх явцад хэлнэ. Яагаад гэвэл
Өршөөлийн хуулийг хаалттай хэлэлцлээ гэж шүүмжлээд байгаа. Угаасаа тэгдэг
номтой, журамтай. Учир нь тухайн гишүүн энэ асуудал дээр ийм байр суурьтай, ийм
санал өгсөн нь ил байвал түүнд нь баярлах нэг хэсэг байхад өширхөх нэг хэсэг
байдаг. Тийм учраас хууль батлагдсаныхаа дараа ил тод байна, харин хэлэлцэх
явцад хаалттай байдаг нь ийм шалтгаантай. Ийм учраас би хоригийг хүлээж авах
эсэхэд одоо саналаа хэлэхгүй гээд байгаа юм. Гэхдээ одоо байгаа нөхцөлд ямар ч
нөлөөгүй. Хүлээж авсан ч, аваагүй ч процесс сунжрах асуудал үүсэхээс цаашгүй
учраас зоригтой хэлж болох бас нэг хувилбар байна. “Хоригийг хүлээн авах
шаардлагагүй юм байна” гэсэн байр суурин дээр баттай байгаа. Энэ бол зөвхөн
процессийн сунжрал. Процессийг сунжруулах сонирхол хэнд байдаг юм бүү мэд. Хувь
хүн нь өөрөө сунжруулах сонирхолгүй байна. Гэм буруугаа ойлголоо, хохирлыг
барагдуулъя гэхэд л дуусч байгаа асуудал. Тийм байхад цааш нь явуулах гэж хориг
тавихын хэрэг юу байгаа юм. Энэ хуулийн санаа бол сэжигтэн хоригдогсдын эрх
ашгийг нэгдүгээрт тавьсан. Түүнээс биш шүүн таслах ажиллагаа, хэрэг мөрддөг
хүмүүсийн сонирхлыг нэгдүгээрт тавиагүй юм шүү.

-Одоо АН-ынхан
хоригийг хүлээж авбал хонь, хүлээж авахгүй бол чоно болно гэж яриад эхэлсэн.
Ямар ч тохиолдолд АН-ын нэр хүндэд халтай нөхцөл байдал үүсчихээд байгаа юм биш
үү?

-Хоригийг хүлээж
авахаар шударга улс болж таараад, хоригийг хүлээж авахгүй болохоор цагаан
захтнуудтай нийлж, нэгдсэн болоод, нийгмийг хоёр хэсэг болгож хуваалаа гэдэг
ийм л зүйл. Зөвхөн энэ асуудал дээрээс хар. Өршөөлийн хууль гэдэг ямар нарийн
зүйл байдаг юм бэ. Хэн нь хаана байгаа вэ гэдгээс ямар үр дагавруудыг гаргаж
ирдэг юм бэ гэсэн бас л нэг “Хашгираан”. Үнэн хэрэг дээрээ хориг бол сая
ярьсанчлан асуудалтай нэгэнт холбоогүй. Нөгөө талаас Эдийн засгийн ил тод
байдлын тухай хуультай ихэр. Нэг нь өнөөдөр үйлдэгдсэн нь илрээгүй байгаа зүйл.
Гэхдээ өөрөө нуусан хөрөнгөө ил болгож, татвараа төлөөгүй гэдгээ мэдэгдвэл
Эдийн засгийн ил тод байдлын тухай хууль нэг удаа “ил гараад ир” гээд
боломж олгож байгаа хэрэг. Тэгээд л “Та бүх бизнесээ ийм эрүүл орчиндоо эхлүүл.
Өмнө нь төр та бүхнийг ийм байдалд оруулж байжээ. Эндээс Монгол орон сүүдрийн
бус гэрэлтэй эдийн засагтай болно” гэсэн санаа. Гэрэлтэй эдийн засагтай
болчихвол мөнгө санхүү нь зөв явна, хүмүүс ч янз бүрийн дарамт шахаанаас ангид
эрх чөлөөтэй бизнесээ эрхэлнэ. Өршөөлийн хууль бол долдугаар сарын 2-ны 24
цагаас өмнө хэрэг хийсэн хүмүүсийн тухай ярьж байгаа юм. Хийсэн хэрэг нь ямар
нэг байдлаар сэжиглэгдчихсэн, эсвэл үйлдсэн гэм буруугийнхаа төлөө ял эдлээд
сууж байгаа хүмүүстэй холбоотой. Тэгээд шударга гэж цамнахаараа шударгаар
татвар төлсөн хэсэг нь яахаараа хохирдог юм гэж ярих юм. Нарийн дээрээ шударга,
шударга бус алинаар нь ч ойлгосон Эдийн засгийн ил тод байдлын тухай хууль,
Өршөөлийн хууль бол ихэр. Эдийн засгийн ил тод байдлын тухай хууль дээр хориг
тавигдаагүй. Хүчин төгөлдөр. Энэ хуулийн хүрээнд хүмүүс хөрөнгө орлого, бүх
зүйлээ ил тод болгох гээд хуульчдыг хөлслөөд нягтлан бодох бүртгэлээ шинэчилсэн
бүртгэл рүүгээ оруулаад л явж байна ш дээ. Монголын нийгэм 25 жилийнхээ магнай
дээрээс цаашаа жигд, дарамтгүй, шахалтгүй,
эрх мэдэлтний байнгын бай биш болж явах эхлэл ингэж тавигдаж байгаа юм.

-Өршөөлийн
хуульд хориг тавьчихаад Эдийн засгийн ил тод байдлын тухай хуульд хориг
тавиагүй нь шударга бус гэсэн үг үү?

-Би тэгж
хэлэхгүй. Ерөнхийлөгч өөрийнхөө бүрэн эрхийн дагуу л хийж байгаа. Буруу хориг
тавилаа ч гэж ярих зүйл байхгүй. Хоригийн асуудлыг улс төрийн өнцгөөс шинжээд
байх ч ёсгүй. Хамааралгүй зүйлтэй хамаарлыг үүсгэхэд дандаа буруу ойлголт,
буруу тайлбар, буруу хандлага гардаг. Түүнээс биш Ерөнхийлөгч бол төрийн
тэргүүн, ард түмний эв нэгдлийг илэрхийлэгч. Ийм харилцаан дээр уучилъя гэснээ
уучилдаг эрх мэдлийг өөртөө хадгалж байдаг. УИХ нь өршөөе гэсэн бодлогоороо
өршөөлөө явуулж байдаг.

-Авлигачдын
нурууг тэнийлгэлээ гэдэг зүйл л яригдаад байна л даа?

-Санал нийлэхгүй.
Муугийн үрийг тасалбаас сайны үр дэлгэрнэ гэсэн сайхан үг бий. Одоо бид муугийн
үрийг л таслах гээд байгаа юм. Үнэн хэрэг дээрээ энэ хуулиуд авлигын нэг
давхаргын хөрсийг тэр чигт нь хуулаад хаячихсан. Ялангуяа болсон үйл явдалтай
холбогдуулаад үүсч болдог авлигууд. Бүгдээрээ шударга ёс гэж ярьж байвал ярья л
даа. Жишээ нь өнөөдөр албан тушаалын болон авлигын хэргээр ял эдэлж байгаа
хүмүүсийг хар. Нягтлан бодогчид, жижиг албан тушаалтнууд л бий. Нэг удаа ишлэл
татсан, том залилан хийчихсэн гэдэг Дондог гишүүнийгээ нэрлэчихье. Ингээд л дуусчихсан
юм уу. Шударга ёсыг ярихаар иргэдийн хэлдэг нэг зүйл бий. Мөнгөтэй нь үлдээд,
мөнгөгүй бидэн дээр хууль хатуу юм гэж. Яг энэ ярьдаг жишгээр нь, энэ рүү нь
нүдээ нээгээд хараадахъя. Тэгвэл энэ шударга ёс юм уу. Тэгвэл, шударга ёсны
үзүүрийг зөөлчлөх байдлаар хэрэглээд байгаа юм бол бүгдийг нь энэ удаа өршөөе.
Үүнээс цааш алагчлалгүй, ямар ч түвшний хүнд адил үйлчлэл ирдэг шинэ орчин руу
орсныхоо дараа өөр байдлаар ярья л даа. Шинэ Эрүүгийн хууль бол тэр үзэл санаа,
энэ тухай л асуудал ш дээ. Ялангуяа өнөөдөр нэг хүнд бүх гэм бурууг тохчихоод
түүнийгээ заавал хүлээлгэхийн тулд хэдэн сар, жилээр хорьдог. Цөөн хэдэн удаа
асуулт тавьдаг. Тэдгээр асуулт нь бараг хэрэгтэй нь холбоогүй буюу “Бид чамайг
хэрэгтэн гэж үзээд байгаа шалтгаан чинь бидний илрэлийн хэрэгт холбоогүй шүү.
Өөр нэгэн асуудалтай яагаад холбогдоод байна” гэдэг тийм л зүйл яригдаж байна.
Тэгвэл энэ тогтолцоогоо арилгачихъя. Ил тод байдлын тухай, Өршөөлийн, Эрүүгийн,
Зөрчлийн тухай хуулиа бүхэлд нь гаргаад ирэх юм бол энэ 25 жилд төр өөрөө албан
тушаалтнаа, ард иргэдээ тодорхойгүй байдал руу оруулснаа засах гэж байгаа
эгшин. Өршөөлийн хууль ингэж гардаггүй байсан, өршөөлд хамрагдсан хүмүүсийг
дахин өршөөдөггүй байсан, рецдив гэмтнүүдийг өршөөдөггүй байсан гэж хүмүүс
яриад байгаа. Гэтэл шинэ Эрүүгийн хууль юу гэж байгаа вэ гэвэл тухайн гэм
хорынх нь тухай л ярина. Тэр хүний түүхийг сөхөхгүй. Тиймдээ ч Өршөөлийн
хуулиар ялтайд тооцох хугацааг хүчингүй болгоё гэж байна. Шинэ Эрүүгийн хуулиар
бид цаашаа явах учраас Өршөөлийн хуулийн зарчим ч түүнд нийцсэн байгаа. Үүний
эргэн тойронд хүмүүс хуулиудаа сайтар уншиж, танилцсаны эцэст дуугарах хэрэгтэй
байна. Тэгвэл энгийн иргэд ч ойлгохын зэрэгцээ өршөөгдөх хүмүүсийн ч сэтгэл
тайвширна. Яагаад гэвэл УИХ нь өршөөнө гээд хэлчихсэн байхад 2-3 мянган хүн огт
өршөөгдөхгүй нь гээд мэдэмхийрэгчид ярьснаар бухимдал үүсвэл яах юм. Хамгийн
хатуу дэглэмтэй газар эмх замбараагүй байдал үүсвэл яах вэ.

-Сайд нарыг
чөлөөлөх, нөхөн томилох асуудалтай хамт Өршөөлийн хуулийг хэлэлцсэн нь МАХН-д
нөхцөл байдлыг барьцаалах боломжийг олгосон гэж яригддаг?

-Тийм зүйл
байхгүй ээ. Н.Энхбаяртай холбосон холбоосыг өөр улсууд л гаргасан. Ялангуяа
сүүлийн өдрүүдэд. Тэр асуудлыг тэгж холбож байгаа нь АН, Шударга ёс эвслийг
эвсээд цаашаа явахад нь дургүйцэж байгаа хүмүүсийн яриа. Ер нь уучлалыг нэг хүн
дээр ярьдаг болохоос өршөөлийг хэрэг явдал, процесс дээр нь ярьдаг юм. Тиймээс
уучлал, өршөөл хоёрын том ялгааг харах ёстой.

-УИХ-ын дарга
АНУ-д байгаа. Одоо ярьж байгаачлан ирэх 7-ны өдөр ээлжит бус чуулган зарлах
боломж хэр бүрдэж байгаа юм?

-7-ны өдөр ээлжит
бус чуулганыг зарлавал тэр өдрөө ээлжит бус чуулганыхаа нээлтийг хийчихнэ. Тэр
өдөр байнгын хороо, бүлгүүд нь хуралдана. Орой нь УИХ-ын дарга ирж 8-ны өдрөөс
УИХ-ын дарга ажилдаа ороод л явна.

-Засгийн
газрын зарим сайдыг нөхөн томилох боломжтой гэсэн. МАХН-ынхантай ойлголцчихсон
гэсэн үг үү?

-Манай намын
дарга эзгүй байна. Гүйцэтгэх зөвлөлийн хурал гэх мэт асуудлуудаас эхлээд засаг
бүрдүүлэхэд намын оролцоо байдаг. Харин Шударга ёс эвслийн хувьд сайд нараа
тодруулах бүрэн боломж бий. Тэгэхээр эхэлж байвал яасан юм гэсэн санааг би хэлж
байна.

Налайх
дүүргийн Замын цагдаагийн тасгийн
ахлах ахлагч Ц.Энхбаатар, Хэв журам, эргүүл хамгаалалтын албаны ахлах
ахлагч Ц.Эрхэмбаяр нар таван хүний амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгийг
аварчээ. Шөнийн эргүүлд ажил үүргээ
гүйцэтгээд явж байхдаа Налайх дүүргийн гуравдугаар хорооны дэнжид гал гарч
байгааг мэдсэн гэнэ. Тэднийг очих үед барилгын материал хийсэн чингэлэг
дэлбэрч, таван ханатай гэрийн араас гал дүрэлзэж байсан аж. Энэ талаар
Ц.Энхбаатар, Ц.Эрхэмбаяр нартай ярилцлаа.

-Таван хүний
амь насыг аварсанд баяр хүргэе. Тухайн үед юу болсон талаар ярихгүй юу?

-Бид хоёр ажил
үүргийн дагуу шөнийн эргүүл хийж явсан юм. Тэр үед 03:00 цаг болж байсан.
Хүмүүсийн хөл хөдөлгөөн татарч, айлуудын ихэнх нь унтчихсан байсан үе. Олон
дуудлаганд яваад нэлээд ядарчихсан байдалтай явж байтал Налайхын зүүн урд талын
дэнжид айлын хашаанд гал дүрэлзэж байгаа харагдсан. Гал гарч байгааг мэдсэн
даруйдаа дүүргийнхээ гал унтраах анги руу утасдаж, мэдээлэл өгчихөөд шууд
гүйгээд очсон. Модон вагончиг дэлбэрээд
дээшээ гал олгойдоод аймаар харагдаж байсан. Вагончигны урдхан талд гэр ойрхон
байсан. Гэрийн ард талаас гал авалцаад эхэлчихсэн байсан. Гэрийн хаалгыг татаад
үзтэл дотроосоо цоожтой. Яах аргагүй хүмүүс унтаж байгаа нь тодорхой байсан. Яах
ийхийн зуургүй л гал улам оволзож гэрийн хойд талыг бүхэлд нь бүрхсэн.
Машиныхаа дуут дохиог хангинуулж хаалгыг хүчтэй цохиж, “Цагдаа байна. Хурдан
гэрээсээ гараарай. Гал гарч байна шүү” гэж хашгирсан. Төд удалгүй гэрийн хаалга онгойж, таван хүн гарч ирсэн.

-Гэрээс хэдэн
насны хүмүүс гарч ирсэн бэ. Тэд гэрийнх нь ард дэлбэрэлт болж, гал гарч байгааг
огт мэдээгүй байсан уу?

-Ерөөсөө мэдээгүй
байсан. Бид хаалгыг нь нүдэж хашгирахыг
сонсоод сэрсэн гэсэн. Гэтэл гэрээр нь дүүрэн утаа болчихсон. Тооноор нь улаан
гал дүрэлзэж байсан.

Хүн гал гарч
байгааг мэдэлгүй утаанд нь улам унтаж байгаад угаартаад нас барчихдаг шүү
дээ. Тэдгээр хүмүүс ч утаанд угаартаад
унтаад байсан бололтой юм билээ. 12-60 насны гэр бүлийн хүмүүс байсан. Онцгой
байдлынхан цаг алдалгүй ирж, галыг хурдан унтраасан. Гэрийн эд зүйлсийг галд
шатахаас хамгаалж чадсан. Гал гарсан шалтгаан нь хажуу айлынхан нь цогтой үнсээ
задгай хаясны улмаас хашаа шатаж, тэрнээсээ гал гарсан байна лээ.

-Амь насыг нь
аварсан хүмүүс та хоёртой уулзсан уу?

-Бидэнтэй уулзаж,
бидний амь насыг аварсанд баярлалаа гэж хэлсэн.

Мөн Налайх
дүүргийн Цагдаагийн хэлтсийн даргад хэлсэн байна лээ. Бид хоёр эргүүлд явж
таараагүй байсан бол таван хүн амь насаа алдах аюул ойрхон байсан гэж болно.
Яагаад гэвэл тухайн үед 03:00 цаг болсон байсан учраас хүн огт байхгүй, гал гарч байгааг мэдэх хүн
байхгүй байсан байх. Биднийг хүний амь насыг аварсан гэдгийг хамт ажилладаг
цагдаа нар сонсоод баяр хүргээд сайхан байсан. Одоо ч таван хүний амь аварч,
амьдрал бэлэглэсэн гээд бодохоор сайхан байна. Налайх дүүргийн Цагдаагийн
хэлтсийн 80 жилийн ой удахгүй болох гэж байгаа. Энэ дашрамд мөр зэрэгцэн алба
хааж байгаа цагдаагийнхаа бие бүрэлдэхүүнд баяр хүргэмээр байна.

Э.Баатар