Category: цаг-үе

Д.Солонгын шинэ байшин

Нийслэлийн мэргэжлийн хяналтын газрын Дэд бүтцийн хяналтын хэлтсийн хамт олон шинэ хашаа байшин барьж, бага насны долоон хүүхэдтэй өрх толгойлсон эмэгтэйн гэр бүлд бэлэглэжээ. Учир нь өнөө жил барилгын салбар үүсч хөгжсөний 90, Барилгын техникийн хяналтын салбар байгуулагдсаны 60 жилийн ой тохиож байгаа юм байна. Ойн арга хэмжээнийхээ хүрээнд тэд нэгэн хүмүүнлэгийн ажил санаачлан зохион байгуулах тухай ярилцахад, тус хэлтсийн улсын байцаагч Т.Батцэнгэл гэх залуу, шинэ газар дээр чанартай байшин бариад, тусламж хэрэгтэй айлд хандивлаж, нэг ч гэсэн гэр бүлийг өөрийн эзэмшлийн тохилог хашаа, байшинтай болгох ажил санаачилж, хэрэгжүүлье гэжээ. Түүний санаачилгыг ажлын хамт олон нь дэмжсэн учир тэрээр байшин барих төсөл бичсэн байна. Ингээд төслийнхөө дагуу тэд барилгын болон бизнесийн үйл ажиллагаа явуулдаг нэлээд хэдэн аж ахуйн нэгж, байгууллагуудад уриалга илгээсэн аж.

Тус уриалгынхаа учрыг тайлбарлахдаа энэхүү хүмүүнлэгийн ажилд оролцож болно, оролцохгүй ч байж болно, мөн заавал бэлэн мөнгө гэлтгүй хашаа байшин барихад хэрэгтэй материал, багаж, тоног төхөөрөмж болон хүн хүчээр тусалж болно гэжээ. Ингээд зарим байгууллагууд тус аянд нэгдэж, өөрсдийн боломж бололцооныхоо хэрээр тусламж үзүүлсэн байна. Харин төслийг санаачлагч хамт олны нэг нь өөрийн эзэмшлийн зуслангийн газраа өгчээ. Тиймээс өнгөрсөн наймдугаар сарын 15-ны билэгт сайн өдөр шинэ газар дээрээ байшингийн шав тавьж ажлаа эхлүүлсэн бөгөөд хоёр сар гаруйн хугацаанд хашаа байшингаа босгож амжжээ. Ингээд хашаа байшингаа бэлэн болгочихоод, ямар айлд өгөх, айлаа яаж олох вэ хэмээн уйгагүй судалгаа хийсэн байна. Ингэхдээ хэн нэгэн танил хүн эсвэл аль нэг хорооны нийгмийн ажилтнаар дамжуулахгүй өөрсдөө хайж олно гэсэн зорилготой амьдралын боломж тааруу гэх айлуудыг судалж эхэлсэн аж.

Д.Солонгынхыг нүүлгэж байгаа төслийн багийнхан

Энэхүү төслийг санаачлагчид долоо, найман айлаар орж, аж байдалтай нь танилцаж, тэдэнтэй ярилцаж үзсэн байна. Тэгэхэд зарим айл нь бага насны хүүхдээрээ хүнд хөдөлмөр хийлгэж, хүүхдийнхээ олсон мөнгөөр амьдардаг, байгаа эд зүйлсээ архинаас өгчихдөг, шинэ байшингаа архины мөнгөнөөс зарчихаж мэдэхээр буюу итгэл даахгүй болов уу гэмээр айлууд ч тааралдсан гэнэ. Ингэж судалсны эцэст долоон хүүхэдтэй, машин угаалгын газар ажиллаад авдаг 300 мянган төгрөгийнхөө цалингаар амьдралаа залгуулдаг Солонгынхыг Үйтүмэн гавьяатын оролцсон ТV9 телевизийн “Тамирчны хишиг өдөр” нэвтрүүлгээс олж харсан байна. Тиймээс өнгөрсөн амралтын өдөр тус хэлтсийнхэн тэднийд очиж, Баруун салаа орж хүнтэй уулзана, ярилцах хэрэгтэй байна гэж хэлээд Д.Солонгыг хүүхдүүдийнх нь хамт авч гарчээ. Ингээд байшингийнх нь түлхүүрийг гардуулан өгсөн байна. Энэ талаар төслийг хэргжүүлсэн хэлтсийн мэргэжилтэн бүсгүй ярихдаа “Бид олон айлаар орсон. Тэгэхэд Д.Солонго “Сарын 300 мянган төгрөгийн цалин авдаг. Цалингаараа хүүхдүүдээ хооллож, хувцаслаад болж л байна. Миний хүүхдүүд хүмүүжилтэй, харьцангуй бие даацгаачихсан. Хүүхдүүд маань өвдөж, уйлаад байдаггүй юм. Хүүхэд өвчингүй л бол хурдан том болчихдог шүү дээ” гэж ярьсан. Бид тэднийд очно гэдгээ хэлээгүй гэнэтхэн яваад очсон.

Хүүхдүүдийг нь аваад гарах гэсэн чинь дөрвөн бага нь өмсөх гадуур хувцасгүй байсан. Гэхдээ тэдний гэрийн бүх зүйл эмх цэгцтэй маш цэвэрхэн, нэг ч халтар, хиртэй зүйл байхгүй. Хүүхдүүдийнхээ хэдэн хувцсыг бүгдийг нь угаагаад хураачихсан байна лээ. Би эмэгтэй хүний хувьд түүнийг үнэхээр хайрлаж, бахархах сэтгэл төрсөн” гэлээ. Мөн төслийг санаачлагч Т.Батцэнгэл ярихдаа “Эмэгтэй хүн машин угаалгын газар ажиллана гэдэг хүнд хөдөлмөр. Гэтэл тэр эмэгтэй хийж байгаа ажилдаа шантарч түүртэлгүй хөдөлмөрлөж байна. Бид Баруун салааны эцсээс баруун тийш байх Салхитын зусланд хашаа байшин барьсан. Мөн тэнд ойрхон сургууль, цэцэрлэгт хүүхдүүдийг нь сургана. Өөрийг нь тэндхийн бензин колонкод ажилд оруулж өгөхөөр колонкийн даргатай ярьчихсан байгаа. Бид цаашид энэ айлыг ингээд орхихгүй, байнгын6

харилцаа холбоотой байж, шаардлагатай үед тусалж дэмжиж байна. Энэ эмэгтэй бидний итгэлийг алдахгүй, хүүхдүүдээ сайн хүн болгоод, сайн ажиллаад, амьдралаа сайхан аваад явна гэдэгт бид бүрэн итгэж байгаа” гэж ярьсан юм.

Мөн тус хэлтсийн улсын ахлах байцаагч У.Ендон ярихдаа “Хэлтсийнхэн эрвийх, дэрвийхээрээ сэтгэл гарган тусалцгаасан. Мөн өөр байгууллагууд ч тусламж үзүүллээ. Байшин барьсны дараа манайхан илүү зурагт, хөргөгч, компьютер, хивс гэх зэргээ гэр, гэрээсээ боломжийнхоо хэрээр авчирч байшинг тохижуулсан. Уг нь бид хашаан дотор нь гүний худаг гаргаад өгчихье гэсэн боловч үнэхээр чадал хүрсэнгүй. Эдийн засгийн хямралтай байгаа болохоор танайх туслаач гээд хэн нэгнийг гуйж чадахгүй юм. Энэ байшинг барих ажилд маш олон хүн сэтгэлээсээ тусалсан. Удахгүй бид хамтран ажилласан байгууллагууддаа батламж гардуулж, талархал илэрхийлнэ гэж төлөвлөж байгаа” хэмээн ярилаа.

Эндээс гараад бид Д.Солонго руу залгаж, ярилцлага авах хүсэлтэй байгаагаа хэлэхэд “Хэзээ ирэх юм. За тэгэлгүй яахав, хүрээд ирээрэй. Өнөөдөр нүүх гэсэн амжсангүй, би нэг байгууллагад очиж, ажлын анкет бөглөх гээд явж байна. Маргааш нүүнэ” гэлээ. Ингээд тохирсон ёсоор маргааш нь буюу өчигдөр Сонгонохайрхан дүүргийн “Хилчин хотхон”-ы ойролцоо байх тэднийхийг зорилоо. Очиж буйгаа утсаар хэлчихээд дөхөж явтал урдаас 20 гаруйхан настай болов уу гэмээр бүсгүй сайн байна уу, сэтгүүлч мөн үү хэмээн инээд алдсаар хүрээд ирлээ.

Д.Солонго биднийг угтах зуураа манайх энд аавынхтайгаа хоёр гэрээрээ байсан юм. Сая НМХГ-ын ДБХХ-ийн залуус ирээд манай гэрийг ачаад явсан, эргэж ирээд энэ гэрийг ачих болохоор аав, эгч бид гурав гэрээ буулгаад хоцорлоо. Хүүхдүүд эмээтэйгээ байшиндаа оччихсон байгаа гэв.

Ингээд Д.Солонгоос зарим зүйлийг тодруулж ярилцлаа.

-Хашаа байшинтай болсноо мэдээд их баярласан уу. Танайх аль нутгийн айл вэ. Хэзээ хотод орж ирсэн бэ?

– Маш их баярласан. Зүүд юм уу, ямар их аз завшаан бэ гэж их догдолсон. Энэ хүмүүсийнхээ итгэлийг алдахгүйг хичээж ажиллаж сайхан амьдарна. Манайх Дорнод аймгийн Чойбалсан хотын айл. Намайг 13 настай байхад буюу 2000 онд хотод нүүж ирсэн. Хотын айл болсон цагаас хойш аав,ээж хоёр маань энд, тэнд ажил хийж, би ч мөн хоолны газар, үйлдвэр гээд янз бүрийн л ажил хийж байсан. Би доороо гурван дүүтэй айлын том охин. Нэг дүү маань сургуульд сурч, нэг нь надтай хамт машин угаалгын газар ажиллаж байна. Нэг эмэгтэй дүү маань гэр бүлтэй болоод тусдаа гарсан, удахгүй төрөх гэж байгаа.

-Залуу хүн гэхэд долоон хүүхдийн ээж болоод алдарт эхийн нэгдүгээр одонгийн болзол хангачихсан юм байна. Хэзээ гэр бүлтэй болж, анхны хүүхдээ хэдэн настай төрүүлж байсан бэ?

-Би 17 настайдаа нөхөртэйгөө танилцаад, 18 настайдаа анхны хүүхдээ төрүүлсэн. Том охин маань энэ жил 11 настай. Би өөрөө 29 настай. Том гурван хүүхэд маань нэг хоёр насны зөрүүтэй, дараагийнх нь хоёр ихэр, дараагийнх нь мөн хоёр ихэр. Алдарт эхийн хоёрдугаар одонгоо авчихсан. Удахгүй нэгдүгээр одонгоо авна. Би ганц хүү, зургаан охинтой.

-Та хоёрын хэн нь ихрийн удамтай вэ. Нөхөр тань бурхан болоод удаж байна уу?

-Хоёулаа ихрийн удамтай. Нөхөр маань өнгөрсөн жилийн аравдугаар сард самар түүхээр яваад л эргэж ирээгүй. Тогтсон ажилгүй болохоор гэр бүлээ тэжээхийн тулд хар бор ажил хийдэг байсан. Гэр бүлээ тэжээх хэдэн төгрөг олох гэж яваад л золгүй байдлаар өөд болсон. Тухайн үед хоёр бага маань гэдсэнд байсан. Аавыгаа өнгөрснөөс хоёр сарын дараа төрсөн юм.

-Орчин үеийн бүсгүйчүүдийн ихэнх нь олон хүүхэдтэй байх хэцүү гэж ойлгодог. Шантармаар үе их тохиолдож байна уу?

-Би өөрөө эцэг эхээс наймуулаа байсан ч одоо дөрвүүлээ үлдсэн. Олуулаа бужигнаж өссөн. Олон хүүхэдтэй байх сайхан, хүүхэд өвдөхгүй л бол зовж шаналаад байх юм байхгүй шүү дээ. Хүүхэд хурдан том болдог. Би хүүхдүүдээ мэдлэг боловсролтой сайн хүн болгохыг хүсэж байна. Миний хүүхдүүд ухаантай, сурлага сайтай. Залуу бүсгүйчүүд үр хөндүүллээ гэж ярихыг сонсоод би үнэхээр гайхдаг. Жирэмсэн болсон юм бол хүүхдээ төрүүлэх хэрэгтэй шүү дээ. Хүүхэд төрүүлж, өсгөж чадахгүй юм бол анхнаасаа жирэмслэхгүй байх хэрэгтэй. Хүний амьдралын утга учир, аз жаргал болсон амьд бурхдад тийм хэрцгий хандаж яаж чадаж байна аа гэж гайхдаг. Хүүхдийг би бурхны бэлэг гэж боддог. Ээж, аав маань байгаа болохоор хүүхдүүдийг минь харж өгөөд надад их тустай байна. Одоо манай хашаанд бууна гэлээ.

Эдний гэрийг нүүлгэхэд тусалж байсан Д.Солонгын нагац эгч У.Бямбаатай ярилцахад “Би Сонгонохайрхан дүүргийн зургадугаар хороонд харьяатай, манайх Эмээлтэд айлын гахай малладаг юм. Өнөөдөр группээ хөөцөлдөх гээд ирсэн чинь эднийх нүүж байна. Би цус харваад өрөөсөн тал мэдээгүй болсон. Долоо хоног бүр тариа хийлгэдэг. Группт орох санаатай хөөцөлдөөд л байгаа, бүтээгүй л байна. Хэд хоногийн өмнө утас дугарахаар нь авсан чинь Д.Солонго манайх байшинтай боллоо гэж байсан. Би бие муутай болохоор буруу сонсоод байгаа юм болов уу гэж гайхаад, толгой эргээд чихэндээ ч итгээгүй, чи ярь даа гээд нөхөртөө утсаа өгчихсөн чинь нөхөр Д.Солонгынх цоо шинэ хашаа, байшинтай болсон байна. Хүмүүс хандивласан гэж хэллээ. Тэгэхээр нь л баярлаад уйлчихсан, нулимсаа барьж дийлэлгүй олон цаг уйллаа. Манай охин ээж одоо болиоч, яасан их уйлдаг юм гэж байгаа юм. Д.Солонгын нөхөр их сайн залуу байсан. Энэ хоёр хар багаасаа нэг гэрт ороод л чадлынхаа хэрээр амьдарч байлаа. Даанч уул руу самарт яваад эргэж ирээгүй юм. Би тэр үед харвалт өгчихсөн, ухаан санаа орж гарч байсан болохоор учрыг нь нарийн ойлгодоггүй юм” гэлээ.

Ингээд бид Солонгын шинэ байшин руу яваад очтол байшингийнх нь доод талд ачаатай портер нь цасанд суучихсан, МХГ-ын залуучууд зарим ачааг нь хувийн жижиг тэргээр зөөгөөд, ачааны машинаа цаснаас гаргах гэж чадах ядахаараа хичээцгээж байлаа. Харин байшинд ороход Д.Солонгын ээж “Миний дүү нар дээшээ суу, хар ч гэсэн халуун цай уучих, боорцог ид, манайх гурил будаагаа авч чадаагүй юм. Хэдэн хүүхдүүдээ хар шөл талхтай идүүлж унтуулчихаад байж байна. Хүүхдүүдийн минь заяа буян ивээж, сайхан сэтгэлт залуусын буянаар сайхан байшинтай боллоо” гэсээр угтлаа. Тэрээр ярихдаа “Манай хүргэн самранд яваад л эндчихсэн юм. Их сайн залуу байсан. Хүргэн самарт явж байгаад ууланд толгой, шанаа нь хөхөрч гэмтсэн байдалтай нас барсан олдсон юм билээ, тухайн үед цагдаад бүртгүүлсэн чинь цагдаа нар хоёр гурван сэжигтэн олсон, шалгаж байна гээд л таг болсон. Бид хөөцөлдөж чадахгүй болохоор үнэн мөнийг тогтоолгож чадахгүй юм. Нөхөр бид хоёр хүүхдүүдийг нь харж өгөхөөс илүү тус хүргэж чадахгүй байна. Энэ муу охин минь л амьдралаа ав явж байна” гэв.

Солонгын энэхүү шинэ байшин 56 метр вадрат талбайтай, гал тогоотойгоо нийлээд гурван өрөөтэй, ханан пийшинтэй тохилог дулаахан байшин байв. НМХГ-ын Дэд бүтцийн хяналтын хэлтсийнхэн барилга, байшингийн чанар стандарт зэрэгт хяналт тавьдаг учир мэргэжлийн өндөр түвшинд хамгийн сайн чанарын байшин бариулсан гэж байв. Д.Солонгын долоон хүүхдэд хүүхдийнхээ жижигдсэн хувцас, хоол хүнсний зүйлс, түлээ түлш зэргийг боломжийнхоо хэрээр илүүчлэхэд их дэм болмоор харагдаж байлаа. Д.Солонготой 88640162 утсаар холбогдож болох юм билээ.

Гэрэл зургуудыг Г.ЛХАГВАДОРЖ

Хан-Уул дүүргийн 115 дугаар сургуулийн сурагчид болон эцэг эхчүүд 11:00,13:00,15:00 цагуудаас 10 минутын жагсаал зохион байгуулна, хичээл хаяна гэсэн мэдээлэл өчигдөр зарим хэвлэлээр гарсан. Тус сургуулийн гуравдугаар давхарт кеймбриджийн сургалттай “Монгол Тэмүүлэл” ахлах сургууль үйл ажиллагаа явуулдгаас болоод анги танхим нь хүрэлцдэггүй гэнэ. Тиймдээ ч тус сургууль гурван ээлжээр хичээллэдэг аж. Үүнээс болоод сурагчид дугуйлан секцэнд хамрагдаж чадахгүйд хүрлээ, оройн цагаар хичээллэхэд хүүхдүүдийн суралцах чадварт сөргөөр нөлөөлж байна хэмээн 115 дугаар сургуулийн эцэг эхчүүд нэлээд гомдолтой байгаа юм байна. Мөн тэд кеймбриджийн сургалттай “Монгол Тэмүүлэл” ахлах сургуулийг өндөр төлбөртэй хувийн сургууль гэж ойлгож, зарим хэвлэлд буруу, ташаа мэдээлэл өгчээ. Ингээд бухимдсан эцэг эхчүүд жагсаал зохион байгуулна, хичээл хаялт зарлана гэх мэдээлэл тараасан байна. Дээрх асуудлыг сурвалжлахаар өчигдөр 115 дугаар сургуулийг зорилоо. Биднийг очиход 13:00 цаг болж байсан бөгөөд ямар ч жагсаал цуглаан, хичээл хаялт болоогүй байв. Харин өглөө хичээллэсэн хүүхдүүд хичээлээ тарж, дараагийн ээлжний сурагчид хичээлдээ ирцгээж байгаа харагдлаа. Гэхдээ хичээл завсарлагааны үеэр нь энэ сургуулийн коридороор явахад автобусанд орчихсон ч юм шиг олон хүүхэдтэй, бусад сургуулийг бодвол жижгэвтэр талбайтай сургууль болох нь анзаарагдаж байлаа.

115 дугаар сургуулийн сурагчид

Нэгдүгээр давхарт ажиллаж байсан жижүүр багшаас жагсаал хийх юу болсон, эцэг эхчүүдийн төлөөлөл ирсэн эсэхийг лавлахад “Зарим нэг хүмүүс худлаа мэдээлэл тараасан байж магадгүй. Жагсаал болохгүй, сургуулийн үйл ажиллагаа, эцэг эхчүүдийн бухимдалтай байгаа асуудал зэрэг бусад мэдээллийг бага ангийн сургалтын менежерээс тодруулаарай” гэв.

Ингээд 115 дугаар сургуулийн бага ангийн сургалтын менежер Н.Оюунчимэгээс дараахь зүйлсийг тодрууллаа.

---

-Танай сургууль дээр өнөөдөр жагсаал зохион байгуулна, хичээл хаялт болно гэж байсан юу болсон бэ?

-Манай сургуулийн зүгээс ийм мэдээлэл тараагаагүй. Жагсаал, цуглаан, хичээл хаялт болохгүй шүү дээ. Өмнө нь хоёр ээлжээр хичээллэдэг байсан боловч хүүхдүүдийн тоо нэмэгдсэнтэй холбоотой сүүлийн хоёр жилд гурван ээлжээр хичээллэж байгаа.Үүнд эцэг, эхчүүдийн төлөөлөл бухимдаж, дээд давхарт байгаа Кембрижийн сургалттай сургуулийг гаргах саналтай байгаагаа илэрхийлээд байна. Гэхдээ зарим эцэг, эхчүүд энэ “Монгол Тэмүүлэл” сургуулийг хувийн сургууль гэж ойлгоод, буруу мэдээлэл тараасан тохиолдол ч бий. Тиймээс өнөөдөр эцэг эхчүүд нэг ойлголттой болох гэж өөрсдөө сургууль дээр цуглаад хуралдана гэж байгаа юм байна. Тэд өмнө нь хичээл хаялт зарлаад, хүүхдүүдээ сургуульд явуулахгүй байя гэж хүртэл ярьцгаасан байна лээ. Сургуулийн удирдлагуудын зүгээс эцэг, эхчүүддээ үнэн зөвийг тайлбарлана. Манай хоёр сургууль чинь хоёулаа л төрийн өмчийн сургууль. Тэгэхээр Кембрижийн сургуулийн шинэ байр хэзээ ашиглалтад орох, эднийх хэзээ нүүх зэргийг БСШУЯ хариуцаж, шийдэх юм шүү дээ. Адилхан л сургууль учраас манай хоёр сургуулийн дунд бол үл ойлголцсон, бие биенээ буруутгасан зүйл огт байхгүй.

115 дугаар сургуулийн сурагчид

-“Монгол Тэмүүлэл” сургууль хэзээ шинэ байрандаа орох эсэх талаар салбарын яамнаас асууж, сурагласан уу?

-Энэ хичээлийн жилийн хоёрдугаар улирлаас “Монгол Тэмүүлэл” сургуулийн шинэ байрыг Сонгинохайрхан дүүргийн Цамбагаравт барьж байгаа, удахгүй ашиглалтад орно гэж байсан. Сүүлд албан бичиг явуулж асуухад бидэнд хариу өгсөнгүй. Бид эцэг, эхчүүддээ тайлбарлахдаа хоёрдугаар улирлаас эхлэн хоёр ээлж болно гээд хэлчихсэн байсан юм. Гэтэл “Монгол Тэмүүлэл”-ийн шинэ байр энэ ондоо ашиглалтад орохгүй юм шиг байна гээд эцэг эхчүүд бухимдаад, хичээл хаялт хүртэл зарлана гэж ярьцгаажээ.

-Гурван ээлжээр хичээллэхээр хамгийн сүүлийн ээлж хэдэн цагт тарж байна?

-Бага ангийн хувьд 1200-гаад сурагчтай. Нийт есөн бүлэг гуравдугаар ээлжинд хичээллэж байгаа. Хуваарийн дагуу өглөө 08:00 цагаас эхний ээлж хичээллээд, 11:00 цагаас тарж, өдрийн ээлж 11:30-аас 15:00 цаг хүртэл хичээллэдэг. Харин оройны ээлжийн хичээл 15:30-аас ороод 19:30 цагт тардаг юм. Сүүлийн хоёр жилд сурагчдын тоо эрс нэмэгдсэн. Учир нь манай сургуулийн ойролцоо буюу Хан-Уул дүүргийн “Оргил” рашаан сувиллын ойр орчимд сүүлийн жилүүдэд олон орон сууцны хороолол баригдсантай холбоотой юм. Гэхдээ сургуулийнхаа зүгээс авах бүх арга хэмжээг авсан. Тухайлбал, секц дугуйлан хичээллүүлэхээ больж, урлаг заалаа голоор нь хоёр хувааж, тасалгаа хийгээд, хоёр анги хичээллүүлж байна. Мөн дуу хөгжмийн тэнхимд ч ангиуд хичээллэж байна.

-Эцэг, эхчүүд жагсаал хийнэ, хичээл хаяна гэж бухимдаж байгаа юм байна. Ингэтлээ бухимдах яг ямар шалтгаан байна. Одоо үүсээд байгаа хамгийн хүндрэлтэй зүйл юү вэ?

-Ямар ч байсан сургалтын үйл ажиллагаа тасалдахгүй хэвийн явж байна. Хамгийн хэцүү нь хоёрдугаар ангийн хүүхдүүд 15:30 цагаас хичээллэж байгаа юм. Бага насны хүүхдүүд амрах цагаар хичээллэхээр идэвх нь суларч, нойр нь хүрнэ. Ер нь 18:00 цагаас хойш хүүхдийн тархи зааж байгаа хичээлийг хүлээж авахад хүндрэлтэй байдаг. Энэ хавьд түгжрэл их, хүүхдүүд халтиргаа гулгаа, зам тээврийн осолд өртөх магадлалтай. Мөн эцэг, эхчүүд дугуйлан, секцээ хичээллүүлж өгөөч. Бид хүүхдүүдээ хөгжүүлмээр байна гэх шаардлага тавиад байна.

-Яг хэддүгээр ангиуд оройны ээлжинд хичээллэж байна?

-Хоёр, тавдугаар ангийнхан оройн ээлжинд хичээллэж байгаа. Хоёрдугаар ангийн эцэг, эхчүүд их бухимдаж байна.

-Ахлах ангиудаа орой хичээллүүлж болдоггүй юм уу?

-Ахлах ангийн хүүхдүүдийг ээж, аав нь ирж авдаггүй учраас бусдад дээрэмдүүлэх, гэмт хэрэгт өртөх эрсдэлтэй. Харин бага ангийн хүүхдүүдийг ээж, аав нь ирж авдаг болохоор харьцангуй гайгүй байдаг юм.

-“Монгол Тэмүүлэл” сургуулийг нэг, хоёр анги илүү гаргаж өгөөч гэвэл боломжгүй юу?

-Боломжгүй юм билээ. Эднийх ОУ-ын хөтөлбөр хэрэгжүүлдэг учраас нэг хүүхдэд ногдох талбай хүртэл стандартын дагуу байх ёстой гэж ярилаа.

“Монгол Тэмүүлэл” ахлах сургуулийн сурагчид

Харин “Монгол Тэмүүлэл” лаборатори сургуулийн захирал ярихдаа “115 дугаар сургуулийн зарим эцэг, эхчүүд бухимдаж байх шиг байна. Ер нь бол ганцхан энэ сургууль гурван ээлжээр хичээллээд байгаа юм биш шүү дээ. Манайх ямар нэгэн хувийн сургууль биш. Олон улсын хөтөлбөрийг хэрэгжүүлдэг, ихэнх хичээлээ англи хэлээр ордог, хос сургалттай, олон цагаар хичээллэх, гадаад хэлийг гүнзгийрүүлэн судлах шаардлагатай байдаг. Тиймээс нэг ээлжээр хичээллэдэг. БСШУС-ын яамны харьяа, ОУ-ын Кембрижийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлдэг гурван сургууль байдгийн нэг нь манайх. 115 дугаар сургуультай адилхан төрийн эзэмшлийн, үнэ төлбөргүй сургууль. Гэхдээ шилдэг сурагчдыг сонгон шалгаруулж авдаг ахлах сургуулийн статустай юм. Сургуулийн байрны асуудлыг бид шийдэхгүй, БСШУС-ын яам мэдэх асуудал шүү дээ. Ямар ч байсан сургуулийн шинэ байр баригдаж байгаа. Гэхдээ манайх 115 дугаар сургуулийн ихэнх анги танхимыг эзлээд байгаа зүйл байхгүй, манайх ч мөн анги танхим хүрэлцэхгүй асуудалтай л байна гэлээ.

Тиймээс дээх сургуулиудын асуудалтай холбогдуулан БСШУСЯ-аас зарим зүйлийг тодруулахад “Зарим хэвлэлээр 115 дугаар сургууль хичээл хаялт зарлана гэх мэдээлэл гарсан байна лээ. Үүнтэй холбогдуулаад манайх хуралдаж байна. Одоохондоо яг ингэж шийднэ гэсэн хариу хэлэх боломжгүй байна. Дээрх хоёр сургуульд анги танхимын хүрэлцээ муу байгааг бид ойлгож байгаа” гэв.

Хан-Уул дүүргийн 115 дугаар сургуулийн анги танхим хүрэлцээгүй байгаагаас болоод эцэг, эхчүүд нэлээд бухимдаж, дээрх мэдээллүүдийг гаргаад буй юм байна. Гэхдээ “Монгол Тэмүүлэл” болон 115 дугаар сургуулийн удирдлагууд болон сурагчдын дунд үл ойлголцох зүйл байхгүй аж. Харин оройн цагаар хичээллэдэг хүүхдүүд өглөө эсвэл өдөр хичээллэдэг болохыг хүсч, эцэг эхчүүд нь ч асуудал тавиад байгаа нь энэ аж.

Энэ үеэр 115 дугаар сургуулийн хоёрдугаар ангийн сурагчаас зарим зүйлийг тодруулахад “Өглөө хичээллэхэд эрт босох нь жаахан хэцүү байдаг. Гэхдээ өдөр хичээллэвэл гоё. Одоо болохоор манай анги орой хичээллэж байгаа. Хичээл тарахад гадаа их хүйтэн, харанхуй болчихсон байдаг. Ээж хэтэрхий орой хичээллэж байна гээд багшид хэлж байсан. Хичээл тарахын үед нойр хүрээд байдаг” гэж ярилаа. Ингээд тус сургуулийн эцэг эхчүүд үдээс хойш багш, ажилчидтай нийлээд хамтдаа нэлээд асуудлыг ярьж, хуралдсан байна. Хурлынх нь дараа эцэг, эхчүүдийн төлөөлөл болох Наранбаатараас ямар асуудал ярилцсан талаар асуухад “Бид эхний ээлжинд сургуулийн энэ асуудлыг нэг их сүр болгохгүй байхаар шийдсэн. Багш, эрхлэгчидтэй сайн ярилцлаа. Мөн жагсаал хийх, хичээл хаях асуудлаа хойшлуулсан. Цаашид асуудал шийдэгдэхгүй бол хандах ёстой газар нь хандаж, хэвлэлийнхэнд мэдээлэл өгнө. Одоохондоо яаж шаардлага тавих, ямар алхам хийх хэрэгтэй зэргийг хуульч, мэргэжлийн хүмүүсээс асууж, зөвлөгөө авч байна” гэсэн юм.

Н.ГАНЧИМЭГ

Гэрэл зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

УИХ-ын гишүүн, Өргөдлийн байнгын хорооны дарга Д.Сарангэрэлтэй ярилцлаа.

-Өргөдлийн байнгын хороо харааны бэрхшээлтэй иргэдийн төлөөлөгчдийг
хүлээн авч уулзсан. Энэ үеэр хараагүй иргэдэд зориулсан 90 айлын орон сууцны санхүүжилтийн
асуудал шийдэгдсэн талаар дуулгасан нь олон хүний сэтгэлд нийцлээ?

-Эдгээр иргэдийн төлөө үйл ажиллагаа явуулдаг Хараагүй иргэдийн холбоо,
Хараагүй иргэдийн хөдөлмөр сургалтын төв, хараагүй иргэдийн сургууль зэрэг энэ салбарын
төлөөллөөс арваад хүнийг төлөөлөл болгож уриад уулзсан юм. УИХ-ын гишүүд биднийг
урьж уулзаж байгаад баярлаж байна гэдгээ илэрхийлж байсан. Энэ хүмүүстэй уулзах
хоёр шалтгаан надад байсан юм л даа. УИХ-ын дарга М.Энхболд санаачлаад Сангийн сайдад
чиглэл болгоод хараагүй иргэдэд зориулсан 90 айлын орон сууцыг барьж дуусгахад шаардлагатай
850 сая төгрөгийг 2016 оны төсвийн тодотголд суулгаад өгчихсөн. 2012 онд зураг төсөл
нь анх гарахад дөрвөн тэрбумд багтаад баригдчих байсан юм байна билээ. Хугацаа алдсанаас
мөн барилгын материалын ханш өссөнөөс 850 сая төгрөг сох дутсан. Үүнийг нь УИХ-ын
дарга Сангийн яамтай хамтраад шийдээд өгчихсөн юм. Энэ сайхан мэдээг нэгдүгээрт
дуулгах гэсэн юм. Энэ бол их чухал.

Өнгөрсөн хугацаанд 110 мянган орон сууц ашиглалтад орсон, 80 мянгыг
нь лизингээр, үлдсэн 30 мянгыг нь бэлэн мөнгөөр авсан байгаа юм. Лизингээр авсан
тэр 80 мянган байранд хараагүй иргэн ганц ч ороогүй. Яагаад гэвэл хараагүй иргэдийн
тэтгэмж нь 140 мянган төгрөг. Хөдөлмөр эрхлэхэд хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээгээр
цалинждаг. Орлого багатай учраас банкнаас зээл авах боломжгүй. Ямар ч тохиолдолд
лизингээр байр авах боломж хараагүй иргэдэд олдохгүй. Тийм болохоор эдгээр иргэдээ
орон сууцаар хангах эрхийг төр 100 хувь хариуцахаас өөр ямар ч аргагүй. Энэ хүрээнд
850 сая төгрөгийг шийдээд 90 хүний орон сууцтай болгох сайхан боломж бүрдэх гэж
байна. -Хараагүй иргэдийн орон сууц гэхээр тэдэнд иргэдэд зориулагдсан тоног
төхөөрөмжөөр тоноглогдсон байх нь ээ?

-Налуу зам, бүх газраа бариултай, цахилгаан шат болоод давхрын мэдээлэл
нь ярьдаг программаар өгөгдөнө. Давхар, хаалганы дугаарыг барель үсгээр бичсэн байна.

-Энэ орон сууц хэзээ ашиглалтад орох вэ?

-850 сая төгрөгийг л шийдчихвэл барилгын ажил нь дуусчих юм билээ.
Одоо барилгын ажлын улирал зогсчихсон учир 2017 он гараад урин дулаан цаг ирэхэд
л хараагүй 90 иргэн орон сууцандаа орох бололцоо бүрдэх юм. Энэ бол үнэхээр яаран
хэлэх мэдээ аргагүй мөн шүү дээ. Энэ хүнд үед сайхан мэдээ цөөн байхад УИХ-ын дарга
ийм сайхан боломжийг хараагүй иргэдэд гаргаж өглөө гэж үзэж байна.

-Хараагүй иргэд бусад хүмүүсийг бодоход төр засгаас нийгмийн элдэв
халамж анхаарал хүсдэггүй. Харин ажлын байр л гаргаж өгөөч гэж аль ч засгийн үед
хүсдэгээрээ онцлогтой хүмүүс байдаг?

-Яг наад санал хүсэлтээ энэ удаад ч илэрхийлсэн. 2012 оноос Хараагүй
иргэдийн хөдөлмөр сургалтын төв дээрээ үйлдвэрлэл явуулаад хоёр тэрбум төгрөгийн
бүтээгдэхүүн үйлдвэрлээд засагтаа өгдөг байсан юм байна. Ийм сайхан харилцан дэмжлэгтэй
явж байсан чинь эдийн засгийн байдлаас болоод борлуулалт нь 90-95 хувь болж буурчихаад
байгаа юм. Ийм хүнд байгаа байдлаа хараагүй иргэд маань хэлсэн л дээ. Харин үүнийх
нь хариуд бэлэн өгөх хариулт надад байсан нь олзуурхууштай. Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын
сайд Н.Номтойбаяр “Хараагүй иргэдийг дэмжих боломж манай яаман дээр бий боллоо.
Үйлдвэрлэлээ явуулах, орлогоо нэмэгдүүлэх төсөл хэрэгжүүлэх боломж гараад ирлээ.
Үүн дээр та хараагүй иргэдтэй уулзаад саналуудыг нь аваад ирнэ үү” гэсэн л дээ.
Ингээд би хараагүй иргэдтэй уулзаад энэ талаар дуулгасан. Тэд энэ талаар хоорондоо
ярилцаж саналаа гаргахаар болсон л доо. Гаргасан саналыг нь Н.Номтойбаяр сайдад
уламжлахтай зэрэг тулгамдаад байгаа орлогоо нэмэгдүүлэх асуудал жаахан ч гэсэн сэргэх
боломж бүрдэнэ.

-Өнөөдөр (өчигдөр) УИХ-ын эмэгтэй гишүүдийн төлөөлөл зарим эмнэлгээр
явж томуу, томуу төст өвчний дэгдэлтийн үед хэрхэн ажиллахаар бэлтгэсэн байдалтай
нь танилцсан. Эмнэлгүүд хэр бэлтгэлтэй байна вэ?

-Цаг уурчдын мэдээлж байгаагаар сүүлийн зуун жил болоогүй хүйтрэл
болно, мөн бичин жилийн зуд болно гэж байгаа. Маш хүйтэн өвөл болно гэж байна. Сар
шинийн баяр хоёрдугаар сарын сүүлээр таарч байгаа юм билээ. Тэгэхээр өвлийн сар
урт үргэлжлэх юм шиг байна. Энэ асуудалд анхаарах гашуун туршлага бидэнд бий шүү
дээ, өнгөрсөн жилийн. Улаанбурхан өвчнөөр 60 гаруй хүүхдээ бид харж сууж байгаад
л алдсан. Маш олон хүүхэд өвдсөн.

Саяхан Новосибирскт болсон Орос-Монголын эдийн засгийн форумд оролцоод
ирлээ. Тэнд оросууд ярьж байна. “Өвөл их эрт айлчиллаа” гэж. Тэндхийн иргэд үстэй
шуба, малгай, бээлийндээ орчихсон байсан. Яг тэр уур амьсгал манай оронд мэдрэгдээд
эхэллээ. Ханиад томуу дэгдээд ирэхээр бүгдээрээ сандралдаад дээр, дооргүй үг хэлээ
уралдуулдаг. Тэгэх хэрэг байна уу. Урьд жилүүдийн гашуун туршлага байна. Энэ жилийн
төлөв байдал тодорхой байна. Ийм нөхцөлд саалиа бэлдэхээр саваа бэлд гэгчээр эртхэн
зохион байгуулалтад орж менежмэнт хийх нь зүйтэй л дээ. Энэ асуудлыг бүлэг дээрээ
тавьсан л даа. Бүлэг дээр Эрүүл мэндийн сайдыг энэ чиглэлээр ямар арга хэмжээ авч
ажиллахаа ярьсан.

Тэгэхдээ мэдээж зөвхөн Эрүүл мэнд, Засгийн газрын ажил биш л дээ.
Нийгмийн бодлого байнгын хорооны үйл ажиллагааны харьяанд энэ яамны үйл ажиллагаа
хянагдаад явж байдаг юм. Энэ байнгын хорооны гишүүний хувьд энэ асуудалд онцгойлон
анхаараад УИХ-ын гишүүн М.Билэгт, Б.Саранчимэг, Б.Ундармаа бид нар бусад эмэгтэй
гишүүдээ төлөөлөөд нийслэлийн хамгийн олон хүн амтай Баянзүрх, Сонгинохайрхан дүүргийн
Нэгдсэн эмнэлгүүдэд очиж үйл ажиллагаатай нь, хүүхдийн өвчлөлийн байдалтай танилцсан.
Өнгөрсөн жил ханиад томууны дэгдэлт арваннэгдүгээр сарын 20-нд эхэлсэн юм байна.
Өнөө жил аравдугаар сарын 10-нд эхэлсэн. СХД-ийн Нэгдсэн эмнэлгийн хүүхдийн тасаг
коридортоо хүүхдүүдээ аваад эхэлчихсэн. БЗД-ийн хувьд сайн менежмэнт хийсэн байна
билээ. Эмч нар, захиргааны ажилтнуудынхаа өрөөнүүдийг суллаад эмнэлгийн зориулалттай
болгоод хүүхдүүдээ хүлээн аваах зохион байгуулалттай болчихсон. СХД-ийн хувьд ЗДТГ-тай
яриад эхний ээлжинд эвхдэг 40 ор аваад ирчихсэн байна. Тус дүүргийн Нэгдсэн эмнэлгийн
Хүүхдийн тасгийн эрхлэгч Б.Галсанцэдэн гуай “Би 32 жил хүүхдийн эмчээр ажиллаж байна.
Хүүхдийн эмчилгээг хүүхдийн эмч л хийх ёстой. Бид эмчилгээгээ чанартай хийгээд гурав
хоногийн дотор л эрүүл болгоод гаргачихаж чадна. Тийм болохоор хүүхдүүдийг өвчний
дэгдэлтийн үед эмнэлгүүдэд тараан байрлуулахыг дэмждэггүй юм” гэдгээ хэлж байсан.
Туршлагатай хүний яриа зөв байх. Гэхдээ ачааллаа дийлэх боломж байхгүй. СХД-ийн
Нэгдсэн эмнэлгийн хүүхдийн тасаг дүүргийнхээ 130 мянган хүүхдэд үйлчилдэг. Эмнэлэг
нь 115 ортой.

БЗД, СХД-ийн нэгдсэн эмнэлэгт одоогоор өдөртөө 180 гаруй хүүхэд ирж
байна гэж байна. Ид дэгдэлтийн үед 270-300 хүрдэг гэсэн. Тэр үед 30 хувийг нь хүлээж
аваад л 70 хувийг нь буцаадаг. Ийм хүндрэлтэй зүйлүүд байгаа юм билээ.

-Эмнэлгүүд дэгдэлтийн үед юу дутагдалтай байдаг гэж захиж байна вэ?

-Ачаалал нь эхэлчихсэн. Эмч, сувилагч нар илүү цагаар ажиллаж байна.
Илүү цагийн мөнгийг нь шийдэж өгөх хэрэгтэй байна. Ер нь ямар ч тохиолдолд эмч,
сувилагч нар маань үнэнчээр ажилладаг учир энэ асуудлыг нь шийдээд өгөөрэй гэдэг
хүсэлтийг тавьж байсан.

Ид ачааллын үед тоног төхөөрөмжийн хүрэлцээгүй байдал нь асуудал
үүсгэдэг юм байна. Амьсгалын аппарат хүрэлцээгүй болохоор уг аппаратыг хүүхдээс
хүүхдийн хооронд зөөхөд амьсгал нь боогдчих гээд байдаг юм байна. Нэгэнт дүр зураг
нь тодорхой болчихсон учраас амьсгалын аппаратууд, тоног төхөөрөмжийг нийлүүлэх
ажлыг төр засгийн зүгээс анхаарч өгөөчээ гэсэн хүсэлтийг тавьж байсан. СХД дээр
нэг гунигтай дүр зураг байна. Азийн хөгжлийн банкны санхүүжилтээр нийслэлийн хүн
ам их суурьшсан гурван дүүрэгт хүүхдийн нэгдсэн эмнэлэг барихаар санхүүжилт болох
40 сая ам.доллар нь шийдэгдээд найман жил болж байгаа юм байна. Тендерийн асуудал
нь шийдэгдэхгүй шүүх дээр маргалдсаар найман жил болчихлоо шүү дээ.

-Мөнгө нь байгаад байдаг?

-Мөнгө нь байна. СХД-ийн зүгээс эмнэлгээ бариулах газраа чөлөөлөөд
бэлдчихсэн байна. Солонгосчуудаар зураг төслөө янзтай сайхан хийлгэчихэж. Тэгтэл
хэн барих вэ гэдэг дээр хэрэлдээд шүүх дээр очоод 40 сая ам.долларын хөрөнгө найман
жилийн турш уягдаад байж байна. Энэ үнэхээр сэтгэл эмзэглүүлж байна. Дэлхийн хөгжилтэй
орнуудад хүүхдүүд нь яагаад ханиад хүрдэггүй вэ гэхээр жилдээ хоёр удаа вакцинжуулдаг.
Хүүхдүүдэд нь дархлаа тогтоод ханиад хүрдэггүй. Чингэлтэй, Сүхбаатар дүүргүүдэд
энэ вакцинжуулалт эхэлчихсэн байна. БНСУ-д энэ вакциныг нэг удаад 35 ам.доллараар
хийдэг. Манайд 13 мянган төгрөгөөр хийгээд эхэлчихлээ. Үүнийг би маш том дэвшил
гэж үзэж байгаа юм. Бид хүүхдэдээ жилдээ 26 мянган төгрөг зарцуулмаар байна. Тэгэх
юм бол бид хичнээн тэрбумыг хэмнэхээр байна вэ. Мөнгөн хэмжүүрээр нь харахад ийм
байна. Эрдэнэт хүний амиар бол хэмжээлшгүй үр дүнтэй ажил болох юм билээ. Төсөв
хүнд байна. Тэгэхдээ төсөв хүнд биш байсан ч төсөвт эмнэлэг, сургууль, цэцэрлэгт
нэг л их хойрго ханддаг сэтгэхүй манай улс төрд тогтчихсон. Энэ их буруу. -ААНОАТ-ын
тухай хуулиар дөрвөн салбарыг 90 хувийн хөнгөлөлтөд хамруулахаар яригдаж байсан.
Хамруулах салбарын тоог нэмэх нь зүйтэй гэсэн санал явж байгаа. Уг хөнгөлөлтөд хэвлэл
мэдээллийн салбарыг оруулах ёстой гэдэг дээр гишүүд байр сууриа илэрхийлж байна?

-Манай сэтгүүлзүйн салбар бол нийгмийн сэтгэлзүй, оюун санааг чиглүүлэгч
том салбар байхгүй юу. Нөгөө талаасаа Монгол Улсын Үндсэн хуульд байдаг, “Төр, ард
түмнээ мэдээллээр хангах үүрэгтэй” гэж. Төрийн энэ функцийг л хувааж, тэгэхдээ төрөөс
ямар ч дэмжлэг авахгүйгээр хийж байгаа ийм л том салбар. Сүүлийн үед энэ салбар
дээр дэмжлэг ерөөсөө байхгүй байгаа. Харин ч дарамт их байгаа.

Тэдгээрийн тодхон нэг жишээ гэвэл, анх үүрэн телефоны операторуудаас
Засгийн газрын нийтийн үүргийн санд хураамж авч төвлөрүүлэх ийм чиглэлээр сан байгуулагдсан
чинь өнөөдөр телевизүүдээс хураамж авна гэж мөнгө авах гэж дарамталдаг болсон тухай
телевизүүдээс гомдоллосон. Төсвийн байнгын хорооны дарга Ч.Хүрэлбаатар ЗГХЭГ-ын
дарга байхдаа анх үүнийг үүрэн телефоны операторууд дээр гаргасан. Үүнд телевизийн
салбар хамаагүй гэдгээ хэлээд энэ асуудлыг шийдвэрлэх чиглэлд телевизүүдийн өмнөөс
ажиллаж байгаа юм. Үүнд бид үнэхээр талархал илэрхийлэх ёстой. Өөрөөр ч дэмжлэг
олж харахгүй байна даа. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд хар пиар явуулж, хачин ихээр
баяждаг мэтээр зарим нэг улстөрч ярьснаар нийгэмд ийм уур амьсгал бий болсон нь
үнэн. Тэгэхдээ ингэж ярьдаг цөөхөн хэдхэн улстөрч байдаг юм шүү. Ихэнх нь хэвлэл
мэдээллийн хэрэгслийг зөвөөр ойлгодог. Дэмждэг хүмүүс нь олонхи.

Жилийн орлого нь 1.5 тэрбумаас доош ААН-үүдийн борлуултынх нь татварыг
нэг хувь болгоё гэдэг энэ санаачилгыг өнгөрсөн парламентад Я.Содбаатар гишүүн бид
хоёр өргөн барьсан юм шүү дээ. Харамсалтай нь өнгөрсөн парламентын хугацаанд хэлэлцэж
дуусаагүй.

-Энэ хууль танай намын мөрийн хөтөлбөрт суусан шүү дээ?

-Тийм. Гэхдээ энэ маань гажуудаад эхэллээ. Би сэтгэл дундуур байна.
Дөрөвхөн салбарыг хамрахаар болсон. Барилгын материалын үйлдвэрлэл гээд байгаа.
Тийм үйлдвэрлэл нь хэр олон юм. Ихэнхийг нь урдаас зөөгөөд авчирдаг. Газар тариалангийн
салбарт төр засгаас хангалттай дэмжлэг үзүүлдэг гэж боддог.

Жижиг дунд үйлдвэрлэл гэхээр юуг хэлдэг вэ гэхээр, жилийн борлуултын
орлого нь 1.5 тэрбумаас доошоо, ажилчдынх нь тоо 199-ээс бага. Ажилчдынх нь тоо
тав, арав, тавь байх нь байна шүү дээ. Үүнийг л жижиг дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчид
гэж нэрлэдэг. Эднийгээ л бодлогоор дэмжье гэдэг ийм санаагаар анх энэ төслийг өргөн
барьж явж байсан. ААН-үүддээ итгээд үзье. Хөл дээрээ босгох боломжийг нь олгоё гэдэг
ийм их өөр санаа оноотойгоор санаачилсан байхгүй юу. Тэгтэл би ойлгохоо больчихлоо.
Хэн лоббитой нь оруулчихдаг юм байх даа. Мотоциклийн засварын газрыг оруулчихсан
байгаа юм. Өөр юу юуг ч оруулчихсан байв даа. Үүнийг би нэлээд гажуудчихлаа гэж
ойлгож байна.

Энд минийхээр бол үйлдвэрлэгчдээс гадна худалдаа, үйлчилгээний салбарынхнаа
хамруулах хэрэгтэй. Ажлын байр бий болгодог, төр засагт ямар нэг дарамт учруулахгүйгээр
амьдралаа аваад явж байгаа хүмүүс шүү дээ, үсчин, угаалгын газар гуанз, ТҮЦ, дэлгүүрийн
ганц лангуу ажиллуулдаг улсууд маань. Эдэндээ л дэмжлэг үзүүлмээр байна. Салбараа
их зөв хамруулмаар байгаа юм. Тэрэн дунд манай хэвлэл мэдээллийн салбар орох ёстой.
Би энэ хөнгөлөлтөд хэвлэл мэдээллийн салбарыг хамруулах хэрэгтэй гэж ярих гэхээр
ашиг сонирхлын зөрчилтэй гэж харагдах учраас чимээгүй л байгаад байна. Гаднаа ил
санал санаачилга гаргахгүй байгаа ч дотроо оруулаасай, дэмжээсэй гэдэг чин хүсэлтэй
байна. Нэг сайхан зүйл нь манай гишүүдийн зүгээс хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн хөнгөлөлтөд
оруулж дэмжье, эд овойж оцойтлоо ашиг орлого олж баяжиж таргалаад байгаа юм ерөөсөө
байхгүй. Харин төр ард түмнээ мэдээллээр хангах функцийг хуваалцаад байгаа шүү гэдэг
ийм эрүүл саруул байдлаар хандаж байгаа хэсэг байгаа учраас дэмжигдчих байх аа гэж
битүүхэндээ бодож байна.

Д.ГАНСАРУУЛ

УИХ-ын гишүүн А.Сүхбаттай ярилцлаа.

-Цэвэрлэх байгууламжийн шинэчлэлийн асуудал нэлээн яригдаж байгаа. Ажлын явц ямар байна вэ?

-Цэвэрлэх байгууламжийн ТЭЗҮ-ийг өмнөх Засгийн газрын үед боловсруулсан. ТЭЗҮ-ийг боловсруулахын тулд дунджаар 2.5 сая ам.доллар буюу таван тэрбум төгрөг зарцуулсан байна лээ. ТЭЗҮ боловсруулах асуудлыг Нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газраас захиалж Ус сувгийн удирдах газраас зохион байгуулсан байдаг. Үнэхээр хайран санагдаж байна. Монголын эрдэмтэн, судлаачид хамаагүй бага үнээр ТЭЗҮ боловсруулах боломж байсан. Туршигдсан, шинэ технологиор шинэчлэх ашигтай санал гарч байгаа. Бид гадныхан бол бурхан гэдэг сэтгэхүйгээсээ салах цаг болсон. Гадныхныг хэт их шүтэж байгаагийн нэг жишээ нь цэвэрлэх байгууламжийн ТЭЗҮ. Үүнийг гадаадын компани гүйцэтгэсэн юм билээ. Өнөөдөр цэвэрлэх байгууламжийн асуудлыг байнгын хороогоор хэлэлцэж байна. Уг нь чиг үүргийнхээ дагуу Улаанбаатар хотын захиргаа уг асуудлыг шийдэх ёстой. Гэтэл байнгын хорооны хурлаар хэлэлцэж эхэлж байгаа нь цэвэрлэх байгууламжийн асуудал нэлээн ноцтой хэмжээнд очсоныг харуулж байгаа юм. Өнөөдөр Монгол Улсын гадаад өр 24 тэрбум ам.доллар болчихлоо. Самурай, Чингис, Мазаалай бондын хөрөнгөөр өнгөрсөн дөрвөн жил гараа угаасан байна. Гэтэл 350-400 сая ам.долларын хөрөнгө гаргаад дэлхийн шилдэг технологи бүхий цэвэрлэх байгууламж барьчихаж чадаагүй л байна. Ирэх онд зайлшгүй хийгдэх ёстой асуудлыг шийдвэрлэх юм бол төв цэвэрлэх байгууламжийн асуудалд нэн тэргүүнд тавигдах ёстой. Энийг шийдэж чадахгүй бол гэр хорооллын дахин төлөвлөлт, барилга байгууламжид техникийн нөхцөл өгөх ажил явагдахгүй. Яагаад гэвэл Улаанбаатар хотын газар доор байгаа усан сангийн нөөц дуусаж байна. Бид өнөөдөр 00-доо цэвэр ус ашиглаж байна. Цахилгаан станцууд цэвэр усаар ажиллаж байгаа. Ийм завхарсан, мулгуу хэрэглээтэй улс дэлхий дээр алга. Ганц жишээ хэлье л дээ. Сингапур улс байна. Тэд ундны усныхаа хэрэглээний 20-30 хувийг далай тэнгисийн усыг цэвэршүүлж авч байгаа. Үлдсэнийг нь борооны усыг цэвэршүүлэх технологиор гарган авч байна. Гадаад улс ингэж л амьдарч байна шүү дээ. Гэтэл бид бурхнаас заяасан, байгаль дэлхийн хишгийг үргүй гаргаад хаяж байгаа. Одоо бид цэвэрлэх байгууламжийн ажлыг хурдхан шиг эхлүүлэхгүй бол болохгүй. -Таван тэрбум төгрөгөөр хийгдсэн ТЭЗҮ хэр болсон юм бэ?

-Өчигдөр болсон хэлэлцүүлгийн үеэр энэ ТЭЗҮ-ийг холбогдох албаны хүмүүс нэлээн шүүмжилж байна. Яагаад ийм богино хугацаанд, яарч тэвдэж ТЭЗҮ боловсруулсан юм бэ. Эрдэмтэн, судлаачдыг энэ ажилд оролцуулж, санал бодлыг нь сонсохгүй яасан юм бэ. Тендер зарлах үед олон компани өрсөлдсөн. Тэдний ТЭЗҮ-ийг яагаад харж үзсэнгүй вэ гэхчилэн олон асуудал яригдаж байна.

-Ер нь цэвэрлэх байгууламж барих ТЭЗҮ-ийг ийм их хөрөнгөөр хийлгэх шаардлага байсан юм уу. Багахан үйлдвэр барих хэмжээний төсөв биз дээ?

-Хариуцлагагүй, хулгай хийдэг байсны л жишээ л дээ. 2.5 сая ам.доллараар ТЭЗҮ хийлгэнэ гэж юу байхав дээ. Хоногт 200 м3 ус цэвэршүүлэх ийм л байгууламж шүү дээ. Энэ ТЭЗҮ-ийг боловсруулсан гадны компани олон улсад хэдэн зуун цэвэрлэх байгууламж барьсан туршлагатай газар юм билээ. Тэд өмнөх хийсэн ажлынхаа нэг жижигхэн зургийг аваад тавихад л үсрээд 100 мянган ам.доллар хэрэгтэй байлгүй дээ. Гэтэл 2.5 сая ам.доллар гаргачихсан байна. Би төв цэвэрлэх байгууламжийн бүтэн нэг өдрийн үйл ажиллагаатай танилцсан. Маш хөшүүн, үр дүн муутай ажилладаг юм билээ. Өчигдрийн хэлэлцүүлгийн үеэр Ус сувгийн удирдах газрын дарга Ц.Төрхүү мэдээлэл хийсэн. Бохирын усыг 75 хувийн бохирдолтойгоор Туул голд нийлүүлж байна гэсэн. Бохирыг 25 хувьтай л цэвэрлэж байна гэсэн үг. Бүхэл хогийг нь авч үлдээд бусдыг нь Туул руу оруулчихаж байгаа хэрэг. Туул руу нийлж байгаа тунгаагуурын хоолойны усны зургийг би авсан. Хар хоормог Туул голд цутгаж байна лээ. Тийм байхад амьтай голтой амьтан байтугай юу ч тогтох аргагүй. Тэр ус урссаар зургаа, долоон км-ийн цаана Балж голтой нийлж байгаа. Тэнд нь Америкийн төслөөр орж ирсэн ус шүүдэг аппарат тавьсан байна лээ. Тэндхийн үйл ажиллагаа иймэрхүү дүр төрхтэй байна. Цэвэрлэх байгууламжийн анхан шатны дамжлага буюу том хог түүж авдаг хэсэгт гутлын түрий, бээлий, том хүний живх, цамц гээд юу л бол юу гарч ирж байгаа юм.

-Төв цэвэрлэх байгууламжийн шинэчлэл хэзээ эхлэх юм бэ. Сүүлийн хоёр жил хангалттай ярилаа шүү дээ?

Гэрэл зургийг Ц.МЯГМАРСҮРЭН

-Гадна, дотнын хөрөнгө оруулалтаар урсгал засвар хийдэг. Сүүлийн 20 жилд 50 гаруй тэрбум төгрөг зарцуулсан байдаг юм билээ. Тэр мөнгө хаашаа орсон бэ. Том мөнгө оруулаад л байдаг. Гэтэл үр дүн байдаггүй. Үйл ажиллагаатай нь танилцаад явж байхад лаг шахдаг хоёр насос нь ажиллахгүй байна. Ажил хариуцлагын үйл явц ямархуу байгаа вэ гэдэг нь эндээс харагдаж байгаа юм. Ер нь бол их, бага гэлтгүйгээр шахааны бизнес нүүрлэчихэж гэж харсан. Тэнд харгиа байгууламж байгуулсан байдаг. Арьс ширний үйлдвэрээс ирж байгаа хүнд элементүүдийг ялгаад ахуйн хэрэглээний бохирын хэмжээнд аваачих ёстой. Тэрийг нь төв цэвэрлэх байгууламж хүлээж авна. Гэтэл бохироо нийлүүлж буй арьс, ширний 28 үйлдвэрээс тал нь шууд төв цэвэрлэх шугамтайгаа холбогдчихсон байна. Тэр үйлдвэрүүдийн хол, ойр байх хамаагүй. Хууль бол хууль. Гэтэл энийг арьс, ширний үйлдвэрийн тал хувь нь л мөрдөж байна.

-Шинэчлэлийн ажил хэзээ эхлэх юм бэ?

-Уг нь хотын захиргааны хийх ёстой ажил гэж түрүүн хэлсэн шүү дээ. Тэд дийлэхээ байгаад байнгын хороонд хандаж байна. Байнгын хорооноос УИХ-д өргөн барина. УИХ тогтоол гаргаад Засгийн газарт чиглэл өгөөд явах байх. Ер нь бол цэвэрлэх байгууламжийг анх ахуйн хэрэглээний усыг цэвэршүүлэх зорилгоор оросууд барьж өгсөн шүү дээ. Гэтэл өнөөдөр машин угаалгын газар, арьс, ширний үйлдвэрүүд бохироо нийлүүлж байна. Сүүлдээ төв цэвэрлэх байгууламжийн бохироос мөнгөн ус хүртэл илэрсэн. Энэ бол маш ноцтой. Иймд төв цэвэрлэх байгууламжийг барина. Гэхдээ дэлхийн жишгээс хоцрогдсон үйлдвэр барьж болохгүй. Сүүлийн үед гарч буй шилдэг технологиор барих ёстой. Өнөөдөр төв цэвэрлэх байгууламжид 500 мянган тонн лаг хадгалагдаж буй. 30, 40 жилийн хур лаг гэсэн үг. Энийг бордоо болгож чадаагүй. Бид өнөөдөр лагийг хог гэж ойлгоод байгаа. Хогноос яаж салах вэ л гэж ярьж байна. Уг нь ашигтайгаар хэрэглэж болно. Төв цэвэрлэх байгууламжийг шинэчлэх асуудлыг маш хурдан эхлүүлэхгүй бол болохгүй. Дор хаяж таван жил байгуулах том бүтээн байгуулалт шүү дээ.

-Ер нь ачаалал их гэж ярьж байгаа. Иймэрхүү байдалтай хэзээ хүртэл тэсэх бол?

-Шинэ байгууламжтай болтол яаж тэсэж үлдэх вэ гэдэг асуудал чухал болчихоод байна. Өнөөдөр Монгол Улсын эдийн засаг хүнд байна. Ийм үед дунджаар 350 сая ам.долларыг шийдэж өгнө гэвэл хэцүү. Хөрөнгө мөнгийг ямар аргаар шийдэх вэ гэх асуудал тулгарч байна. Уг нь хуульдаа төрийн өмч гээд заачихсан. Төр энэ байгууламжаа яаж шинэчлэх вэ гэхээр концессын гэрээгээр шийдэж болно. Хөнгөлөлттэй, урт хугацааны зээл авч болно. Ямар байгууллага шинэчлэх вэ гэдэг бид бүхний сонголтын асуудал. Маш няхуур, судалгаатай хандахгүй бол болохгүй. Би өмнөх дарга нартай нь уулзаж үзсэн. Хятадын тал, Солонгосын тал тэдэн хувийг нь цавчаад гэхчилэн ярьдаг. Төрийн албан хаагч хүн ингэж яриад сууж байж болохгүй. Тиймээс бид нэг хадаасны үнийг ч гэсэн тооцож байж ажил хийлгэх ёстой. Маш сайн хяналттай явахгүй бол болохгүй.

-Урсгал зардалд ч юм уу, шинэчлэлд зориулан ямар нэгэн хөрөнгө ирэх оны төсөвт суугдаж байгаа юу?

-Төсөвт суулгахад хүндрэлтэй байна. Бид улайсан данстай эдийн засаг хүлээж авсан. Гэхдээ хийхгүй байя гэвэл шалтаг олдоно. Хийе гэвэл арга олдоно гэдэг. Тэгэхээр зээлээр ч болтугай бариулахаас өөр аргагүй. Нөгөө талаас концессын гэрээгээр бариулна гэхээр хүндрэлтэй. Концесс гэдэг бол барьж байгуулаад улсдаа шилжүүлэх, эсхүл бариад, ашиглаад, улсад шилжүүлэх зарчимтай. Гэтэл өнөөдөр концессын гэрээгээр бариад, ашиглаад, улсад шилжүүлэх газар олдохгүй. Өнөөдөр усны үнэ хэдэн төгрөг байгаа билээ. Шалан дээр уначихсан байгаа шүү дээ. Нэг литр цэвэр ус 50 мөнгөний үнэтэй байна. Бохир ус цэвэрлэхэд 30 мөнгө авч байгаа. Ийм байхад яаж үр ашгийн тооцоо хийж, зарлага орлогын тэнцлийг барих вэ дээ. Судалгаа хийж үзсэн. Бохир ус цэвэрлэхэд 90 мөнгө авдаг байвал болж байгаа юм. Нэг куб/м ус цэвэрлэхэд 900 төгрөг гэсэн үг.

-Одоо яаж ажиллавал үр дүнд хүрэх вэ?

-Байнгын хороогоор яригдаад эхэллээ. Одоо УИХ ажлын хэсэг байгуулах байх. УИХ-ын даргын захирамж гарах байх гэж бодож байна. Тэгж байж л үр дүнд хүрнэ шүү дээ. Тэрнээс биш зүгээр нэг хэлэлцүүлэг хийгээд яваад байвал байдал өөрчлөгдөхгүй. Дахиад арав, хорин жил ч ийм байдалтай явж мэднэ.

Өнөөдөр Улаанбаатар хотын зүрх юу вэ гэвэл төв цэвэрлэх байгууламж. Яагаад зүрх гэж хэлж байна вэ гэвэл шинээр барьж байгуулах төв цэвэрлэх байгууламж эргээд саарал ус нийлүүлэх юм. Саарал ус гэж 95 хувийн цэвэршүүлсэн усыг хэлж байгаа. Тийм усаа бид 00, машин угаалга, цахилгаан станцууддаа хэрэглэе л дээ. Ингэж чадвал өдөр шөнөгүй ажиллаж буй 13 усан сан, 200 худгийн ачааллыг багасгана. Саарал усаа сайн ашиглана гэдэг тэр хэрээр ундны усаа нөөцөлж байна гэсэн үг.

-УИХ-аар ирэх оны төсвийг хэлэлцэж байгаа. Өмнө нь гаргадаг байсан задгай зардлуудаа олигтой танаагүй юм биш үү?

-Төсөв эцсийн байдлаар орж ирээгүй байна. Хэлэлцүүлгийн шатанд явж байгаа болохоор гишүүд өөрсдийн саналаа хэлж байгаа. Аль болох үргүй зардлыг таная гэж ярьж байгаа шүү дээ. Адууныхаа хэрээр исгэрч, хөнжлийнхөө хэрээр хөлөө жийнэ гэж үг бий. Шаварт унасан шарын эзэн хүчтэй гэдэгчлэн асуудлыг бид шийдэх л болно. Өөр зам байхгүй. Төсвийн тодотголоор зарим асуудал орж ирээд унасан. Төсвийг туйлдуулж байгаа хамгийн чухал хүчин зүйл гадаадын өр, зээл шүү дээ. 2018 онд гэхэд 24 тэрбум ам.долларын хүүнд л гэхэд нэг тэрбум ам.доллар төлнө. Ийм байхад эдийн засаг сэргэх хэцүү.

-Сэргээхийн тулд гадаадын төсөл хөтөлбөрт хамрагдъя гэж ярьж байна. Та ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Аргаа барсан байдалд шилжиж буйн хэлбэр. Дампуурлын хэв маяг гэж харж байгаа. Монгол Улс ядуу буурай улс орнуудын дундаж зэрэглэлд орчихсон яваа. Дампуурлын харангын дохио ирчихлээ гэж ойлгох хэрэгтэй. Хаа хаанаа бодолтой, хянуур, хариуцлагатай хандахгүй бол болохоо байчихлаа. Манайд хариуцлагын тогтолцоо алга. Бид ОУВС-гийн хөтөлбөрт хамрагдаж байна гэдэг болохоо байсны шинж. Грекийг хар л даа. “Стэнд бай”-д хамрагдаад сэхсэн нь хаана байгаа юм.

-“Стэнд бай”-д хамрагдвал төсвийн зарцуулалтад хяналттай болчих учраас эсэргүүцээд байгаа хүмүүс бий. Уг нь таны хэлснээр “Гэрээсээ хулгай хийдэг” нөхдүүд багасах юм биш үү?

-Гадаад өр, зээл эдийн засгийг хүндрүүлээд байна шүү дээ. Маш олон тэрбум цаасан мөнгө хэвлэсэн. Монгол төгрөгийн сулралыг авчирсан. Энэ байдлуудыг бодох хэрэгтэй. “Стэнд бай”-д хамрагдаад эдийн засаг сайжраад явчихдаг бол сайн л биз. Гэхдээ тийм дүр зураг харагдахгүй байна.

-Та монгол бөхийн жудаг, ёс зүйн талаар их ярьж байсан. Шударга бус үйлдэлтэй их тэмцдэг байлаа. Одоо улс төрд орсноор шударга бус зүйлтэй хэрхэн тэмцэх вэ. Засчихмаар, буруу тогтолцоог хэр зэрэг анзаарч байна вэ?

-УИХ-д хоёр дархан аварга, нэг аварга цолтой хүн сууж байна. Тэднийг ард түмэн яагаад сонгов. Бид монгол ёс заншлаа сайн мэддэг, уламжлалаа тээж явдаг. Ард түмэнтэйгээ ойрхон яваа болохоор биднийг сонгосон байх гэж бодож байгаа. Парламентын гишүүн болоход надад нэг төсөөлөл байсан. Гишүүд улс орны өмнө тулгарч буй асуудлыг шийдэх үүрэгтэй хүмүүс. Энэ удаагийн УИХ-д дийлэнх олонхи нь шинээр сонгогдсон хүмүүс. Тэднийг нэг зүйлд уриалаад байгаа юм. Бидэнд ард түмэн өндөр итгэл хүлээлгэж шударга ёсыг тогтоогоод өг, улс орныг хөгжүүлээд өг гэж сонгосон. Тангараг өргөсөн шинэ гишүүд маань дөрвөн жилийн дараа дүнгээ тавиулна. Миний хувьд нэг ч удаа чуулганы хуралдаан таслаагүй. Өөрийнхөө оролцоогүй байнгын хорооны хуралд ч гэсэн сууж байгаа. Ард түмэн маань одоо “Дээгүүрээ л болчихдог юм” гэх сөрөг бодлоосоо салаасай гэж бодож байна. Хүн бүрт улс төр хамааралтай болчихсон үед бид сайн ажиллахаас өөр аргагүй. Зөв, мэргэн бодлогоо тодорхойлж унасан эдийн засгаа богино хугацаанд босговол Монгол Улс сэргээд явчихна.

Цас цагаан охин “Асан дурлах” насанд хүрчээ. Цагаан даашинзтай эрвээхэй жаахан охин “Каспер” гээд дуулж байсныг хүмүүс санаж байгаа даа. Тэрбээр багадаа анх тайзан дээр гарахдаа “Бөөлжих гээд ч байгаа юм шиг, айж сандарч” байсан бол өдгөө айдсаа догдлол болгон хувиргаж, тайзан дээр чөлөөтэй биеэ авч явдаг эрхэмсэг бүсгүй болж хувирчээ. Монгол Улсын соёлын тэргүүний ажилтан, Улсын филармонийн гоцлол дуучин Т.Аминагийн “Асан дурлая” бие даасан тоглолт энэ сарын 11-ний өдөр “Улаанбаатар палас”-ын концертын их танхимд болно. Залуу дуучин удахгүй болох тоглолтдоо бэлтгэж байх үеэр нь цөөн хором ярилцсан юм.

-“Асан дурлая” тоглолт ямар онцлогтой байх бол?

-Би нэгдүгээр ангиасаа дуулж эхэлсэн юм. Урлагтай амьдралаа холбосны 20 жилийн ой энэ өдрүүдэд болж байна. Бас уран бүтээлийн хоёр дахь цомгоо өлгийдсөн давхар баяр тохиож байна л даа. Хүүхэд ахуй үедээ 21 аймгийн 240 гаруй сумаар явж, бие даасан тоглолтоо хийсэн удаатай. “Асан дурлая“ бол мэргэжлийн уран бүтээлч болсон цагаас маань тооцвол нийслэл хотдоо хийж байгаа анхны бие даасан уран бүтээлийн тоглолт юм л даа. Тоглолтод мэргэжлийн баг бүрэлдэхүүн ажиллаж байгаа. Төрийн шагналт Ардын жүжигчин Ц.Намсрайжавын нэрэмжит Монгол Улсын филармонийн симфони найрал хөгжим, эстрадын жазз Баянмонгол чуулга, Монголын хүүхдийн ордны найрал дуучид, “Star dance” бүжгийн хамтлаг оролцох юм. 100 гаруй хүн миний тоглолтод оролцож байгаа. Бүх дуу маань амьдаар эгшиглэнэ. Халуун дулаан уур амьсгалаар дүүрэн гайхамшигтай үдэш болно гэж найдаж байна.

-Нэгэн дунд сургуулийн хичээлийн шинэ жилийн нээлтэнд цагаан даашинзтай жижигхэн охин дуулж байсныг чинь санаж байна. Охиноо урлагт хөтлөхийг бодоход ээж, аав тань урлагийн хүмүүс үү?

-Миний аав найранд гурван даваатай, наадамд гурван дугараатай гэдэг шиг жирийн сайхан монгол хүн. Монголчууд сайхан дуулдаг, урлагт хайртай, авьяас билигтэй ард түмэн. Тэр утгаараа урлагийн өндөр мэдрэмжтэй, айхавтар шүүмжлэгчид байхгүй юу. Намайг анх дуулж эхлэхэд гэрийнхэн маань төдийлөн ойшоож дэмжээгүй. Тэмцээн уралдаанд түрүүлж, хоёрдугаар ангидаа “Дэлхий цагаан” тоглолтыг Хүүхдийн ордны тайзан дээр хийхэд маань “Охиноо урлагийн хүн болоход нь хурцалж хөглөж, чадлынхаа хэрээр дэмжинэ” гэж аав, ээж хүлээн зөвшөөрч эхэлсэн юм.

-Сүүлд дунд сургуулийн ахлах ангийн сурагч байхдаа төрийн бус байгууллагын урилгаар ирж дуулахыг чинь харж байсан л даа. Аав, ээж хоёр тань чиний менежер болчихсон байсан уу?

-Жаахан хүүхэд хамгийн наад зах нь зам гарч чадахгүй, дуулах газраа олоод очиж мэдэхгүй шүү дээ. Би бол ээж, аавыгаа гайхамшигтай гэж боддог. Үр хүүхдийнхээ сайн сайхан ирээдүйн зорилгынх нь төлөө ээж маань ажлаасаа татгалзаад намайг хөтөлж, өнөөдрийг хүртэл явж ирсэн. Эргэлт буцалтгүй урлагийн хүн болж, мэргэжлийн уран бүтээлч болтол маань дэмжсэн хүн ээж маань. Аав арын албаа даагаад үлдэнэ. Ээж маань намайг гараасаа хөтөлж өсгөсөн. Оюутан болж байж л би ээжийнхээ өврөөс гарсан даа. Энэ хүртэл намайг хамгаалж ирсэнд нь би дэндүү их баярладаг юм.

-Ах чинь бас хамтлагт дуулдаг хүүхэд байсан?

-Манай том ах Хөгжим бүжгийн сургуульд төгөлдөр хуурын ангид сурч байсан. Дууны үг, ая хийдэг. Ганц, хоёр дуун дээр хамтарч дуулсан л даа. Ах маань их сургууль төгсөөд ажил амьдралаа хөөгөөд урлагаас өөр замаар явсан.

-Т.Амина эхнээсээ л дуучин болох нь тодорхой байсан уу, өөр мэргэжил сонирхож үзсэн үү?

-Ээж, аав бол эмч болгоно гэдэг байсан юм. Миний охин том болоод мундаг эмч болно гэдэг байлаа. Сурлага сайтай, хими физикийн гүнзгийрүүлсэн сургалттай ангид сурсан. Эмч болно доо гэж өөртөө итгэсэн цаг хугацаа байсан л даа. Яг сургууль төгсөх болоход “Хоёр туулай хөөсөн хүн хоосон хоцорно” гэдэг шиг болж болохгүй. Өдийг хүртэл урлагийн замаар явсан болохоор дуулаачийн мэргэжил хамгийн ойр дөт санагдсан. Тэгээд дуучин болохоор шийдээд СУИС-д орж суралцсан юм.

-“Асан дурлая” гээд дуулаад байгаа. Т.Амина ингэхэд асч дүрэлзсэн дурлалтай учирсан болов уу?

-Асан дурлачихсан явж байна (инээв). Догдлол, сайхан мэдрэмжээр хөглөгдөж явна. Тийм учраас тоглолтоо ингэж нэрлэсэн.

-Тоглолтоо хийсний дараа Т.Амина ямар уран бүтээл рүү орох төлөвлөгөөтэй байна?

-Би сургуулиа төгсөөд, өнгөрсөн жил урлаг судлалын ухааны мастер хамгаалсан. Ардын жүжигчин Төрийн шагналт Ц.Намсрайжавын нэрэмжит Улсын филармонид гоцлол дуучнаар ажиллаж уран бүтээлээ туурвиж байна. Цаашдаа сайхан уран бүтээлүүдийг түмэн олондоо хүргэнэ гэсэн бодолтой байгаа. Шинэлэг өнгө аястай, өргөн цар хүрээтэй, утга агуулгатай сайхан бүтээлүүдийг хүргэнэ. “Асан дурлая” тоглолтын дараа эх орноо тойрч, багадаа очсон газар бүртээ дахиж очиж, ард түмэндээ уран бүтээлээ өргөн барьж, энэ олон жилийн хайр хүндэтгэлийн хариуд сэтгэлийн бэлэг болгож, талархлын тоглолт хийнэ. Бүх сумаар очно. Очиж амжаагүй 100 гаруй сумаараа явна. Эх орныхоо өнцөг булан бүрт очиж ая дуугаа өргөнө дөө.

Үргэлжлүүлээд боловсрох хэрэгтэй, суралцах шаардлагатай гэж өөрийгөө үздэг. Урлаг судлалын ухааны чиглэлээр докторт сурна. Уран бүтээлээ ч хийгээд явна. Миний гурав дахь цомгийн ажил эхэлчихсэн байгаа.

-Т.Амина зөвхөн дуулж яваагүй, бас оюутан байхдаа ажил хийсэн байх. Өнгөрсөн хугацаанд ямар ажил хийж үзэв?

-Амьдрал баян шүү. Тухайн үед сургалтын төлбөр, автобусныхаа мөнгийг олох, ээжийгээ авч явсан хариуцлагатай цаг үе байсан учраас шантрах, ухрах эрх байгаагүй л дээ. Тэгээд сурахынхаа зэрэгцээ УБТЗ-д лавлан мэдээлэгчээр таван жилийн турш ажилласан. Үргэлжлүүлээд филармонид ажиллах болсон.

-Т.Амина ямар уран бүтээлд дуртай вэ, юунаас илүү эрч хүч авдаг вэ?

-Дуу хөгжим миний сэтгэлийг хөглөдөг. Одоо бол дуу хөгжимгүйгээр өөрийгөө төсөөлөхөд бэрх. Амаргүй үед эсвэл сайхан мэдрэмж авахыг хүссэн үедээ дандаа дуу сонсдог. Уран бүтээлчийн хувьд байнга эрэл хайгуулж хийж, шинийг эрэлхийлэх учиртай, судалгаа хийх шаардлагатай учраас төрөл бүрийн ая эгшгүүдийг сонсдог доо. Тэр дундаас хуучны дуунуудыг илүүд үздэг. Ардын дуугаа сонсоно. Миний машинд ардын болон уртын дууны цомог явдаг. Ихэвчлэн жолооны ард явахдаа сонсдог. Зарим хүн “Хэдтэй болоод ийм дуу хөгжим сонсдог юм” гэж шүүмжилж магадгүй. Гэхдээ би чинь монгол хүн шүү дээ. Ардын урлаг, язгуур хөг аялгуунд жил ирэх тусам улам л дуртай болоод байгаа. Тэрнээс таашаал авдаг. Ардын дуунаас тухайн үеийн амьдралын философийг мэдэрдэг, маш их санаа өгдөг шүү. Бодох юм ч их байдаг.

Баянгол дүүргийн Засаг дарга С.Одонтуяатай ярилцлаа.

-Ардчилсан нам УИХ-д цөөн суудал авсан ийм хүнд үед та орон нутгийн сонгуульд ялалт байгуулж, Баянгол дүүргийн Засаг даргаар сонгогдсонд баяр хүргэе.

– Баярлалаа. Энэ удаагийн сум, дүүргийн ИТХ-д манай баг Баянгол дүүрэгт үнэмлэхүй ялалт байгуулж чадлаа. Нийт 41 мандатаас 31-д нь АН олонхи боллоо. Арваннэгдүгээр сарын 2-ны өдөр дүүргийн ИТХ-ын анхдугаар хуралдаан болсон. Ингээд тус хуралдаанд намайг 100 хувийн саналаар Баянгол дүүргийн Засаг даргад сонголоо. Энэ бол ард иргэдээс өгч буй асар том итгэл. Үүнийг дагаад надад том хариуцлага оногдож байна. Том дүүрэгт мэдээж шийдэх асуудлууд их байгаа байх.

Би бол ээж хүн. Зөвхөн нэг өрхөд ямар олон асуудал байдаг билээ дээ. Гэр бүл, хүүхдийн сургууль соёл, хүмүүжил, эрүүл мэнд гээд олон асуудал байдаг. Ер нь асуудалгүй гэр бүл гэж байдаггүй. Манай Баянгол дүүрэг 57 мянган өрхийн 230 мянган хүн амтай. Бүхэл бүтэн хоёр, гурван аймгийг нийлүүлсний дайтай дүүрэг. Ер нь иргэдийн итгэлийг хүлээнэ гэдэг бол улстөрчийн, намын хувьд хамгийн чухал. Тиймээс бид их баяртай байгаа. Харамсалтай нь УИХ-ын сонгуульд Ардчилсан нам нийтээрээ нэлээд том ялагдал хүлээсэн. Хаа хаанаа гишүүд маань гундуу, сэтгэлээр унасан ийм үед АН ялалт байгуулсанд зөвхөн манай дүүргийн гэлтгүй нийт улсын хэмжээнд намын гишүүд, дэмжигчид баярласан. Баянзүрх мөн олонхи боллоо. Монгол орны өнцөг булан бүрээс бидэн рүү ярьж, баяр хүргэж байна.

-Таныг дүүргийн Засаг дарга болсонтой холбогдуулж янз бүрийн мэдээлэл гарах боллоо. Мэдээж туршлагатай улстөрч хүн дүүрэгт ач холбогдол өгч ирж байна гэж иргэд ам сайтай байгаа байх. Бас УИХ-ын гишүүн байсан хүн Засаг даргын суудалд суулаа гэсэн шүүмжлэлтэй хандах хэсэг ч байна лээ. Харин та ямар тайлбар өгөх вэ?

-Улстөрч хүн гэдэг бол ард түмнийхээ сайн сайхны төлөө юм хийнэ гэж гарч ирдэг. Улстөрчийн жинхэнэ сонгодог утга нь тэр болов уу. Харин зарим нь өөрийнхөө амьжиргааг сайжруулахын төлөө, эрх мэдэлтэй болохын төлөө улстөрч болдог л байх. Миний хувьд ард иргэдийнхээ төлөө юм хийе гэсэн зорилго, хүсэлтэй. Улстөрч хүнд ард түмний төлөө ажил хийх боломж олдож л байвал зүтгэх хэрэгтэй. Би УИХ-ын танхимд хамт сууж байсан нөхөд рүүгээ залгаад “Юу хийж байна” гэхээр “Гэртээ амарч байна” гэж зарим нь хэлдэг. Надад үнэхээр харамсалтай санагддаг. Тэр хүмүүсийн олон жилийн улс төрийн болон төрийн ажлын туршлага, бодлого Монгол Улсад хэрэгтэй. Гэтэл бид яагаад нэг сум, хороо эсвэл нэг аймаг дүүргийг барьж аваад хөгжүүлээд өөрчилье гэж ажиллаж болохгүй гэж. Тэгэхээр миний хувьд Баянгол дүүргийн төлөө өөрийгөө бүрэн дайчилж ажиллана. Олж авсан мэдлэг боловсролоо дүүрэгтээ зориулна.

2012 онд Э.Бат-Үүл дарга УИХ-ын гишүүн байж байхдаа Нийслэлийн Засаг дарга болсноор энэ нийслэл гэдэг айлын нэр хүндийг өсгөж өгсөн. Одоогийн хотын дарга С.Батболд өмнө УИХ-ын гишүүн байсан. Бид УИХ-ын гишүүн байж байгаад дүүргийн Засаг дарга болохоор дүүргийн хөгжилд ач холбогдол өгч байна гээд иргэд маань ам сайтай байгаа. Дэлхийн зарим улс оронд гэрийн хорионд 20 гаруй жил байгаа ч гэсэн улс төрийнхөө тэмцлийг үргэлжлүүлээд явдаг улстөрчид байдаг шүү дээ. Тиймээс боломж л олдвол сайхан зүйлийг хийхийн төлөө явах хэрэгтэй. Баянгол дүүрэгт хийх маш олон ажил байдаг. Би гишүүн байхаасаа мэднэ л дээ сайн хууль батлуулах нэг өөр, хуулийг орон нутагт хэрэгжүүлнэ гэдэг бас том асуудал байна. Байшин барилга барих нэг өөр. Энэ байшин барилгыг амилуулах, иргэдэд чанартай тусламж үйлчилгээг хүргэх нь өөрөө маш том менежмэнтийн асуудал. Би өөрөө их дэврүүн сэтгэлтэй хүн. Улс орноо, дүүргээ хөгжүүлэх олон сайхан мөрөөдөл надад бий. Тэрний нэг бол яах аргагүй эрүүл мэндийн салбарыг өөрчлөх хүсэл. Уйгагүй хөөцөлдлөгөө, тооцоо судалгаа, хүч хөдөлмөрөөр батлагдсан эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний хууль нь яах аргагүй эрүүл мэндийн салбарыг эрх зүйн талаас нь хөгжлийн шинэ шатанд гаргаж өгсөнд баяртай байдаг. Мөн хүүхэд, залуучуудын төлөө хийх олон мөрөөдөл байна. УИХ-д байхдаа батлуулъя гэж бодож, төлөвлөсөн бүхий л хуулиа батлуулж амжсан. Тиймээс энэ чиглэлээр ажиллахад бэлэн байна.

-Та сая “Надад ард иргэдийн итгэлийг дагаад хариуцлага нэмэгдэж байна” гэлээ. Сошиал ертөнцөөс харахад “С.Одонтуяа дарга сайн ажиллаж чадна” гэсэн иргэдийн итгэл, хүлээлт байна. Ажлаа юунаас эхлэх вэ?

-Хүмүүс биднийг сайн ажиллаж чадна гэсэн өндөр хүлээлттэй байгаа. Тэдний маань энэ итгэл илүү их хариуцлагыг нэмэгдүүлж байна л даа. Харин одоо сайн ажиллах хэрэгтэй. Нөгөөтэйгүүр маш олон бэрхшээл байна. Эдийн засгийн хүндрэлтэй он жилүүд болж байна. Нийслэлийн удирдлага нь МАН байна. УИХ-ын олонхи нь МАН байна. Дүүрэгт байдаг маш олон босоо бүтэцтэй байгууллагуудад МАН-ын хүмүүс томилогдсон энэ хэцүү хүнд үед Засаг даргаар ажиллах үүрэг надад ногдож байна. Сэтгэл байхад шийдэл олдоно гэж боддог. Би 2008-2012 онд нийслэлийн ИТХ-д төлөөлөгчөөр ажиллаж байхдаа цөөнхийн төлөөлөл байсан. Өнгөрсөн дөрвөн жил УИХ-д олонхийн төлөөлөлд ажиллалаа. Улс төрийн хувьд тодорхой хэмжээний туршлага байна. Өмнө нь дүүрэг удирдаж байгаагүй болохоор нэлээд зүйлийг нухацтай судалж, анхааралтай хийж, сайн ажиллах шаардлага байгаа.

-Та гол анхаарлаа ямар ажлууд дээр хандуулж төлөвлөж байна вэ?

-Хүний хөгжил, жижиг дунд үйлдвэрийг хөгжүүлэх, гэр бүлийн сайн сайхны төлөө, төсөл хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлэх болно. Хараад байхад зөвхөн Баянгол дүүрэг гэлтгүй Монгол Улс хатуу дэд бүтэцдээ нэлээд анхаарч ирсэн юм байна. Байшин, барилга, зам гээд л бариад байдаг. Зөөлөн дэд бүтцээ хойш тавьсан. Яаж төрийн үйлчилгээг хүнд сурталгүй хүргэх үү, яаж иргэддээ эрүүл мэндийн боловсрол олгох уу, яаж хүүхэд залуучуудынхаа хүмүүжил төлөвшилд хөрөнгө оруулалт хийх үү гэдэгт Монгол Улс хоцронгуй явж байна. Тиймээс хүнээ хөгжүүлэхэд чиглэсэн маш олон ажил хийх хэрэгтэй. Өнөөдөр өрх гэр бүлийн хамгийн сэтгэл зовоож байгаа асуудал бол эрүүл мэнд. Хорт хавдар бараг айл бүрийн хаалгыг тогшиж байна. Өсвөр үеийнхэн, хүмүүжил, гэр бүлийн хүчирхийлэл, архидалт, хар тамхи гээд нийгэмд сэтгэл зовоосон олон асуудал байна. Хүний хөгжил рүү чиглэсэн асуудал руу маш сайн анхаарч ажиллах ёстой. Надаас эх хүн, эмэгтэй улстөрчийн маань хувьд иргэд энэ чиглэл рүү илүү анхаарч ажиллаасай гэж хүсч байгаагаа илэрхийлээд байна.

-Өнгөрсөн дөрвөн жилд та УИХ-д суухдаа дүүрэгтээ нэлээд олон бүтээн байгуулалтыг өрнүүлж чадсан. Харин одоо Засаг дарга болонгуут иргэд танаас дэд бүтцийн асуудалд юу хийгээсэй гэж хүсч байна вэ?

-Бүхий л судалгаагаар 2012-2016 онд Баянгол дүүрэг олон сайхан бүтээн байгуулалтыг хийсэн гэж онцолдог. Тодруулбал, үндсэн том магистрал бүтцүүдээ сайн хийж чадсан. Гудамж төслийн 11 уулзварыг хийлээ. Мөн дулаан, эрчим хүчний салбарт хөрөнгө оруулалт хийсэн. 50, 100 жилийн дараа ч ач холбогдолтой байх хөрөнгө оруулалтуудыг хийсэн. Дөрвөн жилд таван эмнэлгийг барьж байгууллаа. Урьд нь манай дүүрэг өөрийн гэсэн эмнэлэггүй, Сонгинохайрхан дүүрэг рүү явдаг байсан. Тэгвэл өнөөдөр хоёр хүүхдийн эмнэлэг, нэг өндөр настны эмнэлэг, 100 ортой эмнэлэг ашиглалтад ороод байна. Одоо иргэд хороод доторх зам, бичил цэцэрлэг, амьдрах орчинг сайжруулахыг хүсч байна. Бид ажлуудаа шат дараатай, эрэмбэтэй хийхгүй бол өнөө маргаашаа аргацаасан ажлуудаар хотын хөгжил урагшлахгүй.

-Дүүргийнхээ иргэдийн амьжиргааг сайжруулахад ямар менежмэнт хийх вэ?

-Хороо хорины ажиллаж байгаа байдалд шинэ менежмэнт хийж өөрчлөхөөр бодож төлөвлөсөн зүйлүүд их байна. Намайг хүүхэд байхад л хороод ийм бүтэцтэй байсан тэрүүгээр л яваад байна. Техник, технологи хөгжсөн энэ үед иргэдийн авах үйлчилгээг илүү түргэн хүргэх боломж асар их бий. Иргэд заавал өөрсдийн биеэр очиж дараалал үүсгэх биш, гэрээсээ, гар утаснаасаа шаардлагатай мэдээлэл, төрийн үйлчилгээг авчихдаг болох ёстой. Зөвхөн манай дүүрэг ч биш, нийслэлийн хэмжээнд, ялангуяа залуучуудын хамгийн тулгамдсан асуудал бол ажилгүйдал. Үүнийг шийдэх шаардлагатай байгаа. Ирэх дөрвөн жилд баянголчуудыг ажил орлоготой байлгаж, өрхийн болон бичил бизнесийг дэмжихэд нэлээд түлхүү ажиллая гэж бодож байна. Өнөөдөр ажлын байрны 90 гаруй хувийг жижиг дунд бизнесийнхэн бий болгож байгаа. Манай дүүрэг өөрөө их онцлогтой. Жижиг худалдаа, бизнес эрхлэгчид олон байдаг. Тиймээс хамгийн гол ажлаа тэдэнтэй уулзах, ажлын байрыг нь нэмэгдүүлэхэд чиглүүлнэ.

-Цэцэрлэг, сургуулиудын хүртээмжийн асуудал ямар байгаа вэ?

-Манай дүүрэгт энэ асуудал өнгөрсөн дөрвөн жилд маш сайн шийдэгдсэн. Цэцэрлэг гэхэд 94 хувийн хамрагдалттай байгаа. Шинээр сургууль барихад газар байхгүй. Иймд ихэнх сургуулиа давхарлаж өргөтгөсөн. Одоо дүүргийн хэмжээнд нэг л сургууль давхарлагдаагүй үлдсэн. Зарим сургууль өөрсдийнхөө авах ёстой хүчин чадлаас бага хүүхэдтэй байгаа. Ойрын жилүүдэд санаа зоволтгүй гэсэн үг. Харин шинээр баригдсан хорооллуудад сургууль, цэцэрлэгийн асуудлуудыг анхаарч ажиллана. Мөн тэнд хороод нэмж байгуулах ажлууд байгаа.

-МАН Засгийн эрхэнд гараад АН-ын иргэд рүү чиглүүлэн хийж хэрэгжүүлсэн ажлуудыг зогсоосон. Тухайлбал, гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн асуудал байна. Танай дүүргийн иргэдийн хувьд энэ ажлыг үргэлжлүүлэхийг танаас хүсч байна уу?

-Энэ асуудалд тухайн хорооныхоо иргэдтэй уулзаж, тэднийхээ санаачилга дээр хийх ажлууд байна. Гэр хорооллын дахин төлөвлөлт, “Сайн хашаа” хөтөлбөрүүдийг МАН зогсоосон. Шийдвэр гаргагчид нь МАН байгаа болохоор энэ асуудалд хүндрэл бэрхшээл тулгарна. Гэхдээ “Сайн хашаа” хөтөлбөрийг үргэлжлүүлэх зайлшгүй шаардлага бий. Энэ бол таван айл нийлээд өөрсдөө хашаагаа дахин төлөвлөх шийдэл юм. Тэд газар дээрээ амралт, тоглоомын талбай, дэлгүүр ч байгуулж болно. Хамгийн гол нь зээлийг нь шийдэж өгөх ёстой. АН-ын өнгөрсөн дөрвөн жилд хийсэн гол ажлын нэг нь зорилтот зээлийг олгож байв. Жишээлбэл, Монгол Улс зах зээлийн системд шилжээд 25 гаруй жил болж байна. Зах нь байгаад байдаг. Гэтэл зээл нь алга. Арилжааны зээлээр хүмүүс амьжиргаагаа залгуулах гэж, бизнесээ эрхлэх гэж, үйлдвэрээ байгуулах гэж ирсэн. АН үнэхээр үйлдвэржилтийн, оюутны, ипотекийн зээл олгоё гээд зорилтот зээлүүдийг бий болгосон. Ингэснээр зах зээлийн систем рүүгээ сонгодог утгаар шилжих үзэл санаагаар ажилласан. Харамсалтай нь энэ бүгд зогсчихлоо. Дахиад л зээлгүй, захтайгаа л үлдлээ.

-Засгийн газар 100 хоногийн ажлаа саяхан тайлагналаа. Эдийн засгийг гацаанаас гаргахад Хятадаас дөрвөн тэрбум ам.доллар зээлнэ гэж байна. Ер нь та улстөрч хүний хувьд ямар дүн тавих вэ?

-Энэ Засгийн газрыг өмнөх Засгийн газрын 100 хоногтой харьцуулахад юу ч хийсэнгүй. Сонин хэвлэлээс харахад энэ гурван сард тэрийг гацаалаа, энийг зогсоолоо гэсэн мэдээллүүд зонхилж байна. Шинэчлэлийн Засгийн газар маш том бүтээн байгуулалтаар эхэлж байсан. Үнэхээр энэ засгийн газар иргэдийн тэр их хүлээлт, итгэл найдварыг хөсөрдүүлчихлээ. Маш муу ажилласан гэж би хувьдаа харж байгаа.

Ер нь төрийн оролцоог багасгах ёстой. Төр өөрөө ажлын байр бий болгоно гэдэг бол буруу. Ажлын байрыг бизнес эрхлэгчид, ажил олгогчид бий болгох ёстой. Төр хувийн хэвшлийн зах зээлийг булаацалдаж, өрсөлдөх биш шинэ гадаад зах зээлийг бий болгоход төрийн оролцоо хэрэгтэй. Жишээлбэл, Япон улстай эдийн засгийн чухал гэрээ хэлэлцээрүүдийг хийсэн. Төр иргэдийн эдийн засгаа дээшлүүлэх сэдлийг нь өгөх ёстой. “Хашаа байшингаа сайжруулмаар байгаа бол зээлээ аваад өөрөө ажиллаад төл. Оюутнаа сургах гэж байна уу. Тэгвэл ээж, аавын тэтгэвэр биш оюутанд зориулсан хөнгөлөлттэй зээлээ ав”, үйлдвэрээ байгуулахад үйлдвэржилтийн зээлээ ав, гэх зэрэг төрөөс хамааралгүй байх шийдлүүдийг АН хийх гэж оролддог. МАН-ын бодлогыг хараад байхад эргээд төрийн хамааралтай байх зүйл рүү ороод байна л даа. Энэ өөрөө үндсээрээ буруу. Манай улс Зах зээл рүү хэзээ ч шилжиж чадахгүй байгаа нь үүнтэй холбоотой.

-Таны УИХ-ын гишүүн байхдаа сөрөг хүчний нэлээд эсэргүүцэлтэй тулгарч байж батлуулсан Хүүхэд харах үйлчилгээний тухай хуулийг их шүүмжлэх юм. Засгийн газар хэрэгжих хугацааг нь хойшлуулчихсан байснаа иргэдийн эсэргүүцэлтэй тулгараад үргэлжлүүлэхээр боллоо. Хүүхэд харах үйлчилгээ боловсрол олгох ёстой юу?

-Энэ үйлчилгээний гол зорилго бол хүүхдэд сургуулийн өмнөх боловсрол олгох биш. Зөвхөн хүүхдийн аюулгүй байдлыг хангах ёстой. Өнөөдөр хүүхэд гэртээ ганцаараа цоожлогдоод түймэрт өртчих вий, гадаа явж байгаад нохойд хазуулчих вий гэсэн болгоомж нийгэмд их бий. Ажил албатай эцэг, эхчүүд хүүхдүүдээ цоожлоод л явдаг. Хүүхдэдээ санаа зовсон аав, ээжүүд ажлаа амар тайван хийж чадахгүй. Энэ үйлчилгээнд 2-3 насны хүүхдүүд бүрэн хамрагдахад тохиромжтой юм. Харин дөрөв, таван настай хүүхдүүдийг цэцэрлэгт хамруулаад сургуулийн өмнөх боловсрол олгох нь зөв. Энэ хуулийн төслийг хойшлуулснаас болж нэлээд иргэдийн эсэргүүцэлтэй тулгарсан шүү. Ямартай ч төсөвт 5.8 тэрбум төгрөг суулгасан. Ер нь бол дэвшилттэй зүйлийг хэрэгжүүлж л байх ёстой.

-Хүүхдийн мөнгөний асуудлаар Үндсэн хуулийн Цэцэд хандсан гэл үү. Ямар үндэслэлээр гомдол гаргасан юм бэ?

-Манай үе үеийн Засгийн газар шийдвэр гаргагчид үнэт зүйлийнхээ дарааллыг буруу тогтоогоод байдаг. Хүний хөгжил рүүгээ хөрөнгө оруулалт хийхгүй бол Монгол Улсыг ирээдүйд хөгжинө гэж ярих ч хэрэггүй. Гэтэл гэр бүл, хүүхэд, тэдний эрүүл, аюулгүй байлгахад чиглэсэн хөрөнгө оруулалтуудыг хийдэггүй. Энэ бүгдийг хийхгүйгээр уул уурхай, байшин барилга бариад манай улс хөгжихгүй. Тиймээс би энэ байр сууриндаа хатуу зогсдог. МАН хүүхдийн мөнгийг ялгавартайгаар олгоно гээд шийдсэн. Хүүхдийн хорин мянга бол тэдний боловсрол, ирээдүйн хөгжилд зориулж анх олгож эхэлсэн Хүний хөгжил сангийн мөнгө. Тиймээс Хүний хөгжил сан бол өөрөө олговол бүх хүнд олгоно. Ингэхдээ бүгдэд тэгш олгоно гэсэн хуультай. Иймд МАН-ын шийдвэрийг эсэргүүцэж Үндсэн хуулийн Цэцэд хандсан.

Хүүхдийн мөнгийг ялгавартай олгох УИХ-ын 2016 оны есдүгээр сарын 7-ны өдрийн 38 дугаар тогтоол нь Үндсэн хуулийн 14, 16, 19 дүгээр зүйлийг тус тус зөрчсөн. Мөн Хүүхдийн эрхийн конвенцийн 1, хүүхдийн эрхийн тухай хуулийн 1 дүгээр бүлгийн гол гол заалтуудыг зөрчсөн. Энэ талаар ҮХЦ-д хандсан. УИХ-ын сонгуульд МАН “Хүүхдийн мөнгийг ялгаварлахгүй олгоно” гэж мөрийн хөтөлбөртөө тусгасан байсан. Гэтэл сонгууль дөнгөж өнгөрөөд амлалтаасаа ухарч байна. Нэгдүгээрт, ҮХ-д Монгол Улсын иргэнийг нас хүйс, шашин шүтлэг, үзэл бодлоор нь ялгаварлахыг хориглоно гэсэн байдаг. Хоёрдугаарт, Хүний хөгжил сангийн зорилго нь тэс өөр. Энэ бол халамжийн мөнгө биш. Халамжийн хууль ч биш. Уул уурхайн орлогоос иргэн бүрт тэгш хүртээх зорилгоор Хүний хөгжил сангийн хууль батлагдасан. Энэ хуульд амьжиргааны түвшний 1-10 дугаар түвшинд багтсан хүүхдүүдэд эхний ээлжинд мөнгө олгоно, дараагийнхад нь мөнгөтэй болохоороо олгоно гэсэн заалт байхгүй.

-МАН төрийн байгууллагад баруун, солгойгүй халаа сэлгээ хийж байна. Харин та дүүрэгтээ ямар байр суурийг баримтлах вэ?

-Сая Засгийн газар босоо бүтэцтэй байгууллагуудад халаа сэлгээ их хийж, олон хүнийг хоморголон халсан. Тэгэхээр Засаг дарга болоод энэ хүмүүсийг аль болох тогтвортой ажиллуулна. Төрийн алба бол тогтвортой мэргэшсэн байх ёстой. Тиймээс хүмүүсийнхээ ажлын байрыг тогтвортой хадгалж, тэднийг улам чадваржуулж, мэргэшүүлэх тал дээр ажиллана.

М.МӨНХЦЭЦЭГ

Манай улсын улс төрийн өндөр албан тушаалтнууд оффшор бүсэд компанитай
гэх мэдээлэл өнгөрсөн хавраас олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр ил болсон. Тэдний
дотор бизнесмэнүүдийн нэр ч бий. Мөн огт бизнес эрхэлж байгаагүй атлаа дээрх бүсэд
данстай гэх төрийн албан тушаалтан ч байдаг. Тухайн үед гарч байсан мэдээллүүдээс
харвал, Ерөнхий сайд асан С.Баярын охид, болон С.Баярын АНУ дахь байрыг худалдан
авч байсан гэх асуудалд холбогддог Ч.Давааням, түүний эхнэр С. Шагдардулам гэх нэрс
анхаарал татдаг. Эд бол ганцхан С.Баяр гэдэг хүний ойр тойрныхных. Түүний араас
УИХ-ын гишүүн С.Батболд, Д.Цогтбаатар, Б.Дэлгэрсайхан, Санхүүгийн зохицуулах хорооны
дэд дарга Х.Бум-Эрдэнэ, Сангийн сайд асан Я.Очирсүх, “Петровис” компанийн захирал
Ж.Оюунгэрэл гэх мэтээр хөвөрсөн 49 хүн оффшор бүсэд компанитай болохыг монголчууд
мэдэж авсан билээ. Дээрх явдлаас урган гарсан нэг тодорхой зүйл нь Засгийн газраас
оффшор бүсэд данс эзэмших, компани байгуулахыг хориглох хуулийн төсөл УИХ-д өргөн
мэдүүлэхээр болсон. Хуулийн төсөлд Авлигын эсрэг хуульд заасны дагуу хөрөнгө, орлогын
мэдүүлэг гаргадаг албан тушаалтан албан үүргээ гүйцэтгэх болон нийтийн албан тушаалд
томилогдохоор нэр дэвших үедээ оффшор бүсэд өөрийн нэр дээр банкинд данс эзэмших,
мөнгөн хөрөнгө байршуулах, хуулийн этгээд үүсгэн байгуулахыг хориглохоор тусгаж
байгаа. Харин дээрх мэдээлэлтэй холбоотой асуудлыг манай хууль хяналтынхан судалж,
шалгаж байгаа эсэх нь тодорхойгүй байсан ч зарим нэг хүнтэй холбоотой мэдээлэл тодорхой
болж байгаа сурагтай. Энэ талаар бид нэхэн сурвалжиллаа.

Тухайн бүсэд компанигүй гэдгийг нотлож өгөхийг хууль хяналтын байгууллагаас
хүссэн болон нэр бүхий дээрх хүмүүсийг шалгана уу гэсэн гомдол ирэх болсон тухай
эх сурвалж хэллээ. Зарим нэг гомдлын дагуу шалгаж судалж байгаа зүйлс ч байгаа юм
байна. Гэхдээ Олон улсын эрэн сурвалжлах сэтгүүлчдийн холбоо оффшор бүстэй холбоотой
ээлжит баримтуудын дагуу шалгалт явуулахаасаа илүүтэй иргэдийн мэдээллийн дагуу
иргэд ойр тойрны мэддэг хүмүүсийнхээ талаарх мэдээллийг өгсөн явдал гарч байгаа
аж. Гэвч үүнийг оффшор бүсийн албан ёсны байгууллагаас хэн хэдэн сая, тэрбум ам.долларын
компани, данстай гэх баримтыг авч байж асуудал цааш өрнөх боломжтой аж. Харамсалтай
нь олон улсын эрэн сурвалжлах сэтгүүлчдийн холбооны мэдээлэл хуулийн байгууллагын
хувьд эх сурвалж болж чадахгүй байгаа юм байна. Тэгээд ч манай хууль хяналтынхан
шууд хорьж цагдах байдлаар нэр холбогдсон хүмүүсийг байцаах боломжгүй. Нөгөө талаараа
оффшорт бүртгэлтэй компанийн хөрөнгийн эх үүсвэр хаанаас эх сурвалжтай вэ, хаашаа
ороод хаагуур гарав, мөнгө угааж байна уу гэх мэтээр тогтоогоогүй болон бодит хохирол
байхгүй учир шалгах боломжгүй гэсэн хуулийнхны тайлбар байна. Монголын нэр дурдагдсан
оффшор данстнуудын зарим нэгнийх нь талаарх мэдээллийг сөхье.

-НИЙСЛЭЛИЙН ИРГЭДИЙН ХУРЛЫН ДАРГА Ц.САНДУЙН ДҮҮ “ОФФШОР” ДАНСТАЙ ГЭНЭ-

Оффшор бүс дэх компанид холбогдсон анхаарал татсан хүн бол Ц.Сэргэлэн.
Энэ хүнийг Нийслэлийн иргэдийн хурлын дарга Ц.Сандуйн дүү гэдгийг улс төрийн хүрээнийхэн
хэлж буй юм. Ц.Сандуйн дүү Виржинийн арлуудад бүртгэлтэй “Joy Key Develop­ment
Limited” компанид 2011 оны нэгдүгээр сарыг хүртэлх хугацаанд хувьцаа эзэмшиж байсан
байдаг. Ц.Сандуйг яах аргагүй төрөөс, төсвөөс төрсөн тэрбумтан гэдэг. Тэр дундаа
газрын албанаас төрсөн тэрбумтан гэж цоллоод удаж байгаа. Нийслэлийн газрын албанд
1997 оноос хойш ажиллахдаа өөрийнх нь хэлсэнчлэн мэргэжилтнээс нь авахуулаад хэлтсийн
дарга, орлогч дарга гээд шат дамжлага бүхнээр нь явж ирсэн байдаг. Гэвч энэ хүн
дүүгийнхээ данстай холбоотой асуудлаар өнөөдрийг хүртэл ямар ч тайлбар хийгээгүй.
Ц.Сандуйгийн дүү Ц.Сэргэлэн гэгчийн тухайд бизнес энэ тэр хийдэг гэсэн нарийн тодорхой
мэдээлэл байхгүй, хэрэв оффшорт мөнгө төгрөг аваачсан бол тэр нь ах Ц.Сандуйгийнх
нь эх үүсвэртэй холбоотой байх магадлал хамгийн өндөр юм. Тэгэхээр бараг 20 жил
төрийн албанд мэргэштэлээ зүтгэж яваа гэх Ц.Сандуй ямар эх үүсвэрээс мөнгөжиж, тэрбумтны
хэмжээнд хүрсэн байх вэ гэдгийг олон нийт таамаглаж суугаа. Тэгвэл Сандуйтай холбоотой
газрын наймаа, авлига, хээл хахуулийн асуудлыг Эрүүгийн цагдаагийн Эдийн засгийн
гэмт хэрэгтэй тэмцэх хэлтсээс шалгаж байсан түүх бий. Тухайн үед Г.Мөнхбаяр, Т.Билэгт,
Ц.Сандуй, Э.Ариунгэрэл, Д.Дашцэцэг зэрэг нөхдүүдийг 240 удаагийн үйлдэлтэй газрын
наймааны хэрэгт шалгаж байгаад хэргийг нь хэрэгсэхгүй болгосон байдаг.

Уг нь тэднийг газрын төлбөр хэлбэрээр төрийн данс руу орох ёстой
280 тэрбум төгрөгийг хувьдаа хуваагаад авчихсан гэгдэж байв. Тэр их мөнгөнөөс газрын
албанд мөнгө орсон гэсэн нэг ч төгрөгийн баримт үйлдээгүйн дээр Барилга, хот байгуулалтын
сайдын тогтоосон газрын үнийг үндэслэн дуудлага худалдаа, тендер, сонгон шалгаруулалт
явуулсан нэг ч баримт байдаггүйг эх сурвалжууд мэдэгдэж байв. Газрыг төрд төлбөр
төлөлгүйгээр аж ахуйн нэгж, иргэд үйлчилгээний зориулалтаар өмчлөн авах эрхгүй ч,
газрын наймааг хамтран үйлдэгсэд болох албаны хүмүүсийн сэдсэн арга нь төр, аж ахуйн
нэгжүүд хоршиж газар эзэмших тухай захирамж гэгчийг үйлдсэн явдал гэдэг.

-ГАЗРЫН НАЙМААНААС ОЛСОН ИХ МӨНГӨ ХААЧИВ-

Энэ нь Ц.Сандуй, Э.Ариунгэрэл, Д.Дашцэцэг гурав дарга нарынхаа бодлогоор
үйл хэргийг гүйцэлдүүлж 240 удаагийн захирамжаар 240 хэсэгт 2400 орчим га газар
олгожээ.

Хэрэв энэ хэрэг шалгагдаад явсан бол ном журмын дагуу “Туушин” ХХК
газрын төлбөртөө хамгийн их мөнгө төлөх ёстой байсан гэдэг. “Туушин компани” нь
2009 онд Баянзүрх дүүргийн нутаг дэвсгэр, Хонхор өртөөний орчим газар авах хүсэлт
гаргасныг нь 99 тоот захирамж гарган олгожээ. Ингэхдээ 130 га газар буюу нэг сая
гурван зуун мянган метр квадрат талбайг үнэгүй авсан байдаг. Үнэгүй гэдэг нь төр
хувийн хэвшил хоёр хоршиж бүтээн байгуулалт хийнэ гэсэн нэрийн дор газрыг олгосон
гэх хардлага. Газрын нийт үнэлгээ нь 14.3 тэрбум төгрөг болж байгаа аж. Мөн “Торгон
хэлхээ” гэх компани нийт 9.9 тэрбум төгрөгийн үнэтэй газрыг Хан-Уул дүүрэгт авчээ.Тус
дүүргийн 14 хорооны нутаг дэвсгэрт 150 га газрыг долоо хоногийн дотор гаргуулан
авсан баримт бий. Энэ мэтээр газрын наймааны талаар олон зүйлийг дэлгэж болох баримт
факт бий.

Мөн Хан-Уул дүүрэгт Нисэх, Яармагийн зам дагуу 160 хэсэг газар олгосон
бөгөөд томоохон компаниуд энэ хэсгийн газрыг Ц.Сандуйтай тохирч авсан гэдэг. Нэг
удаагийн захирамжаар доод тал нь 10 га газар олгодог байсан нь хуулийнхны шалгах
үндэс болсон байдаг. Энэ мэтээр Ц.Сандуй газраар тэрбумтан болсон гэдгийг нь хэлэх
хүмүүс байдаг. Түүнийг мөн Улаанбаатар хотын хамгийн байршил сайтай газруудад
“Metro Mall”, “Home Plaza” зэрэг худалдааны төвүүд барьж, түрээсэлсэн гэх яриа хэвлэлээр
тухайн үед явж байсан. Энэ их мөнгөө нуухын тулд оффшор бүсэд дүүгийнхээ нэрийг
ашиглан компани байгуулсан гэх хардлага гарч буй нь ийм үндэслэлтэй бололтой.

Учир мэдэх хүмүүс түүний аав Цэндсүрэн нь Хотын намын хорооны намын
хянан шалгах комиссын дарга байсан бол ээж нь Статистикийн товчоонд мэргэжилтнээр
20 жил тасралтгүй ажиллаж байсан гэдэг.

-УЛСЫН ЕРӨНХИЙ ПРОКУРОР АСАН М.АЛТАНХУЯГИЙН ХҮҮ “ОФФШОР”-ТОЙ НЭР ХОЛБОГДСОНЫГ ИЛ БОЛГОВ-

Монголын нэр дурдагдсан оффшор данстнуудын зарим нэгнийх нь талаарх
мэдээллийг “Монгол HD” телевизийн мэдээний албанаас Олон улсын эрэн сурвалжлах сэтгүүлчдийн
консорциумтай хамтран дэлгэж байгаа хэмээн Х.Бум-Эрдэнэтэй холбоотой мэдээллийг
олон нийтэд дэлгэсэн. Энэ мэдээлэлд оффшор бүс дэх “ABROS” 2007 -2016, “GUMAX”
2008-2012, “IM­POX” 2008-2012, “TSAYARS” 2008-2012, “DOLOWAY
INTERNATIONAL”2009-2013 гэсэн таван компанийнхаа талаарх мэдээллийг хөрөнгө орлогын
мэдүүлэгтээ огт дурдаж байгаагүй аж. Тэрбээр өнгөрсөн тавдугаар сард өөртэй нь холбоотой
мэдээлэл анх хэвлэлд гарсны дараа тайлбар хийхдээ “2007 оны асуудал. Би тухайн үед
найз нартайгаа нийлээд бизнес хийх гээд компани нээж байсан. Бизнес бүтэлтэй болоогүй.
Тухайн үедээ хятадуудтай нийлээд уул уурхай, барилга дээр ажиллая гэж ярилцаж байсан.
Цаанаасаа тавьсан болзол нь оффшор данс Хятадад нээчих гэж байсан. Ийм данстай байх
нь асуудал биш л дээ. Тухайн үедээ бизнесээ хөөцөлдөж байгаад тэгээд бүтээгүй. Тэр
мэдээлэл л явж байна. Данс нээгдээд жигтэйхэн мөнгөний гүйлгээ хийгдээд эсвэл авлигын
муухай мөнгө яваад байсан зүйл байхгүй. Ер нь 2007, 2008 онд уул уурхайн лиценз
наашаа цаашаа гээд янз бүрийн л юм болдог байсан. Тэр үед уул уурхайн лиценз аваад
хятадуудтай хамтарч ажиллая гэж бодож, төлөвлөж байсан. Тэр нь амжилттай болоогүй”
гэжээ.

Харин түүний нэртэй холбоотой дээрх компаниудын байгуулагдсан оныг
үзвэл “ABROS” гэх компани нь 2007 онд байгуулагдсан, өдгөө ч бүртгэлтэй хэвээр байдаг
байна. Тус компанийг тэрбээр Орхон аймгийн Иргэдийн хурлын төлөөлөгч Даваагийн Батбаяр
гэж хүний хамтаар хөрөнгө нийлүүлж анх байгуулж байсан гэнэ. Мөн GUMAX, IMPOX компаниудыг
ч мөн адил ийм хэмжээний дүрмийн сантайгаар Даваагийн Батбаяртай хамт байгуулсан
гэнэ. Даваагийн Батбаяр гэдэг хүн “Умбайн шим” компанид хувь эзэмшдэг аж. Үүнийгээ
ХОМ-тээ бичиж байснаас үзэхэд тэдний бизнес мөнгөний эрх ашиг олон жилийн түүхтэй
аж. Өөр нэг анхаарал татаж буй зүйл нь оффшорт эзэмшдэг компаниуд нь 2007-2011 онуудад
төрийн өмчит уурхайд ажил гүйцэтгэсэн мэдээлэл байдаг аж.

Х.Бум-Эрдэнэ нь “TSA­YARS” компанийг өөрийн хамаатан Монгол овогтой
Баяраагийн хамт байгуулж байжээ. “DOLOWAY INTER­NATIONAL” гэж 2009-2013 онд бүртгэлтэй
байсан компани нь эхнэр Э.Болдмаагийнх нь нэр дээр бүртгэлтэй аж. Х.Бум-Эрдэнэ нь
Харьюу гэх овогтой ч төрийн албан хаагчийн анкет дээр төрсөн эцгээ Улсын ерөнхий
прокурор асан М.Алтанхуягийг гэж бичсэн байдаг гэнэ.

-Х.БУМ-ЭРДЭНЭ ГЭЖ ХЭН БЭ?-

Санхүүгийн зохицуулах хорооны дэд дарга Х.Бум-Эрдэнэ гэж хэн бэ.
Энэ хүн оффшортой нэр нь хавчуулагдах хүртлээ олны анхаарал татахаар явсан уу гэх
асуулт гарч ирж буй юм. Түүний овог нь Харьюу гэдгийг дээр өгүүлсэн. Тэгвэл түүний
намтар нэгийг өгүүлэх биз ээ. Анх тэрбээр Хууль зүйн яамны Бодлогын хэлтэст ажиллаж
байжээ. Дараа нь Үнэт цаасны газрын дарга, тэндээсээ Санхүүгийн зохицуулах хорооны
Тамгын газрын дарга, одоо тус хорооны дэд даргын албан тушаалыг хашдаг. Эндээс харвал
энэ хүн тодорхой хэмжээгээр бизнес эрхэлж яваагүй гэдэг нь тодорхой харагдана. Харин
төрийн албыг хашиж байхдаа бусадтай хамтран бизнес хийж компани байгуулж байсан
бололтой. Төрийн ажлын хажуугаар ийм боломж бий юу гэсэн асуудал мөн гарч болох
юм. Нөгөө талаараа танил талаа ашиглан төрийн албанд ороод хөрөнгөжих гэж явдаг,
хувийн бизнес эрхлэх гэдэг залуусын нэгэн төлөөлөл гэж хэлж болох юм. Харин түүний
аав Улсын ерөнхий прокурор асан М.Алтанхуяг гэдэг хүн гэх мэдээлэл “Анод”, “Зоос”-ыг
дампуурахад хувьцаа эзэмшигчид нь Санхүүгийн зохицуулах хорооны албан тушаалтнуудыг
шалгуулахаар хууль хяналтынханд өгч байсан баримтаар ил болсон байдаг. Чухам ямар
учраас хүү нь атлаа өөр овогтой байдаг тухай тэр бүр хүмүүс мэддэггүй. Зарим эх
сурвалж овгоо солиулсан гэх мэдээллийг ч өгч байгаа юм.

1990-2015 оны байдлаар Монгол Улсад нийтдээ 14.5 тэрбум ам.долларын
гадаадын хөрөнгө оруулалт орж ирсэн байдаг аж. Үүний 10 орчим тэрбум ам.доллар нь
оффшор бүсэд бүртгэлтэй компаниудаас хөрөнгө оруулалт болж орж иржээ. Гадаадын шууд
хөрөнгө оруулалтыг бүхэлд нь аваад үзэхээр оффшор бүсээс орж ирсэн мөнгө Монгол
Улсын эдийн засгийн өсөлтөд үлэмж нөлөө үзүүлсэн гэдгийг холбогдох албаныхан хэлдэг.
Оффшортой холбоотой сүүлийн үеийн дуулиан ийм байна. Цаашид хууль хяналтынхан шууд
оффшортой холбоотой асуудлаар нэр бүхий эрхмүүдийг шалгаагүй байгаа ч тэдний талаарх
бүх сэжиг таамгийг битүүхэн судлаад эхэлсэн гэх мэдээллийг өгөх хүн ч байна. Тухайлбал,
УИХ-ын гишүүн Б.Дэлгэрсайхантай холбоотой мэдээлэл ч бас гарч ирж буй гэнэ.

Баянзүрх дүүргийн наймдугаар хороо, “УС-15”
-д байрлах “Улаанбаатар Эмпати” дунд сургууль

Баянзүрх дүүргийн наймдугаар хороо, “УС-15” -д байрлах “Улаанбаатар Эмпати” дунд сургууль

Туркийн Засгийн газар Монгол, Туркийн хамтарсан сургуулиудыг хаалгахын тулд нэлээд хүчин чармайлт гаргаж байгаа гэх мэдээлэл гадны болон дотоодын хэвлэлээр гарсан.

Монгол, Туркийн хамтарсан сургуулийн сурагчид эцэг эхчүүд гайхаж, ямар учиртай мэдээлэл гарсан эсэхийг сонирхож байгаа юм. Тиймээс манай улсад ямар, ямар турк сургууль үйл ажиллагаа явуулдаг, турк сургуулиудын үйл ажиллагаа ямар байгаа талаар сурвалжлахаар Баянзүрх дүүргийн наймдугаар хороо, “УС-15”-д байрлах “Улаанбаатар Эмпати” дунд сургуулиар өнгөрсөн баасан гаригийн 15:00 цагийн үед орлоо.

Биднийг очиход хэсэг хөвгүүд сургуулийнхаа хашаанд байх сагсан бөмбөгийн талбайд тоглож байсан бол ихэнх хүүхдүүд нь цүнхээ үүрээд, эцэг эхчүүд болон ах эгч, найз нөхдийнхөө хамт гарцгааж байв. Мөн сургуулийн гадаа нэлээд олон машин зогссон, хашаан дотор хүүхдийн автобуснууд хүртэл харагдлаа.

Харин үйлчлэгчид цэвэрлэгээгээ хийж, сургалтын албаныхан багш нар руугаа утсаар ярьж, эцэг эхийн хуралтай гэдгийг сануулах зуураа ирэх амралтын өдрүүдэд сурагчдын дунд спортын тэмцээн уралдаан болно, дараагийн долоо хоногийн амралтын өдрөөр багш, ажилчдын тэмцээн болно гээд гар бөмбөгийн тэмцээндээ хэрхэн бэлтгэх талаараа ярьцгааж байв. Учир нь энэ сарын 4-нд буюу өнгөрсөн баасан гаригт эдний сургуулийн нэгдүгээр улирлын амралт эхэлж, сурагчид улирлын шалгалтаа өгчихөөд, тарж байгаа нь энэ ажээ. Турк, Монголын хамтарсан “Эмпати” сургууль нийтдээ таван салбартай бөгөөд эднийх анх элсэн суралцаж байгаа сурагчдыг дотуур байрандаа байлгадаг. Мөн бусад сурагчид өөрсдийн хүсэлтээр төлбөрөө төлөөд, сургуулийн дотуур байранд амьдарч болдог юм байна.Сургуулийнхаа дэргэд байх дотуур байранд амьдардаг сурагчид биднийг очиход гэртээ харихаар тарцгааж байсан юм.

Эдний сургуулийнхан олон цагаар англи хэл, математик зэрэг хичээлийг гүнзгийрүүлэн судалж, суралцдаг учраас сурагчдыг хичээл хийх боломж нөхцөлөөр бүрэн хангаж, чанартай амин дэмтэй хоол хүнсээр үйлчилж, тухтай байлгах зэрэг вакум орчин үүсгэх ач холбогдолтой учраас дотуур байр зайлшгүй шаардлагатай байдаг аж. Сурагчид таван өдөр хичээлдээ сууж, дотуур байрандаа амьдарчихаад, бямба, ням гаригт болон улирлын амралтаар гэртээ харьцгаадаг байна. Харин хөдөө орон нутгаас ирсэн хол гэртэй, эсвэл амралтын өдрүүдэд байрандаа байх сонирхолтой хүүхдүүд харихгүй байж болдог аж. Ингээд хүүхдээ авахаар ирсэн эцэг, эхчүүдийн төлөөлөл болох О.Эрхэмзаяагаас зарим зүйлийг тодруулахад “Турк, Монголын хамтарсан сургуулиудын үйл ажиллагааг хаана гэдэг мэдээлэл цахим сайтад гарсан байсан. Тэгэхээр нь гайхаад сургуулийн захирал руу залгаж асуулаа. Гэтэл захирал тийм зүйл байхгүй, худал мэдээлэл. Манай сургуулийг хаана гэсэн мэдээлэл, албан бичиг огт ирээгүй. Хаагдах үндэслэл ч байхгүй шүү дээ. Та бүхэн хүүхдийнхээ хичээлийг сайн хийлгээд, санаа амар тайван бай гэж байсан. Фэйсбүүк, твиттер, зарим сайтаар худал мэдээлэл гарч байдаг болохоор бид ч бас энэ мэдээлэлд итгээгүй” гэж ярилаа. Харин тус сургуулийн сурагчид ярихдаа “Сургууль хаагдана гэж мэдээлэл сонсоогүй. Бид энэ сургуульд хоёр дахь жилдээ суралцаж байна. Манай сургуулийн багш нар их чадварлаг. Хүүхэд болгон англи хэлний өндөр мэдлэгтэй болдог. Манай ихэнх хичээл англи хэлээр ордог. Мөн гадаадын өндөр хөгжилтэй орнуудын их, дээд сургуульд элсэн суралцах боломжтой гэдгээрээ давуу талтай. Би 12 дугаар ангиа төгсөөд, Америкт сурах бодолтой байгаа. Манай сургуулийнхан элсэлтийн шалгалтанд өндөр оноо авдаг, олон уралдаан тэмцээн, олимпиадуудад тогтмол нэг, хоёрдугаар байр эзэлж байдаг шүү дээ” гэцгээж байлаа. Турк, Монголын хамтарсан энэ сургууль 1994 онд байгуулагджээ. Сургуулийн математик, хими, физик, компьютерийн хичээлийг англи хэлээр турк багш нар зааж, нийгмийн ухааны хичээлүүдийг монгол багш заадаг юм байна. Өөрөөр хэлбэл, энэ сургуулийн хичээлүүд монгол, англи хэлээр явагддаг гэсэн үг. Турк, Монголын хамтарсан “Эмпати” сургууль хотод хоёр, хөдөө орон нутагт гурван салбартай аж. Тухайлбал, “Орхон Эмпати”, “Баян-Өлгий Эмпати”, “Дархан Эмпати” “Улаанбаатар Эмпати”, “Улаанбаатар элит” салбартай юм байна. Улаанбаатар элит нь Кембриджийн хөтөлбөрөөр хичээллэдэг бага сургуультай аж.

Ингээд “Улаанбаатар-Эмпати” сургуулийн захирал Д.Ганбаатартай ярилцлаа.

-Танай сургууль ямар онцлогтой, төгсөгчид нь ихэвчлэн хаана их, дээд сургуульд суралцдаг вэ?

-Манай сургууль Монгол Улсын ерөнхий боловсролын сургуулийн программ, хууль дүрмийн дагуу үйл ажиллагаагаа явуулдаг. Гол ялгаатай тал нь зарим хичээлийг англи хэл дээр заадаг, англи хэлний хичээлийг гүнзгийрүүлэн судалдаг. Математик, хими, физик , англи хэл зэрэг хичээлүүдийн улсын олимпиад, улмаар олон улсын олимпиад, уралдаан тэмцээнүүдэд манай сурагчид тогтмол түрүүлдэг юм. Үүнээс гадна боловсролын системд ямар шинэчлэл хийгдэж байна, тэр бүхнийг тэргүүлж, бусад бүх л төрлийн уралдаан тэмцээн, сургалтын чанарын үзүүлэлтээр улсад тогтмол тэргүүлдэг.

Сургуулийн чанарын баталгааны нэг үзүүлэлт нь элсэлтийн ерөнхий шалгалт юм. 2006 оноос ЭЕШ өгч ирсэн бүх хичээлийн хэмжээст онооны дундаж үзүүлэлтээрээ улсын хэмжээнд тогтмол эхний гурван байрыг эзэлж ирсэн байдаг.

1994 оноос хойш манай сургуулийг 1229 хүүхэд төгссөн байдаг юм. Үүний 60 орчим хувь нь гадаадын их, дээд сургуульд суралцаж, 40 орчим хувь нь дотоодын хамгийн шилдэг их, дээд сургуулиудад суралцаж, амжилттай төгссөн. ЭЕШ-д орохдоо манай сурагчид аз сорьсон байдлаар хэзээ ч шалгалт өгдөггүй, эртнээс мэргэжлээ сонгочихсон байдгаараа онцлогтой. Инженер болно гэсэн л бол яг тэр чиглэлийн хичээлийн шалтгалтаа л өгөөд, хамгийн дээд оноог авдаг.

-Танай сургууль хэддүгээр ангид элсэлт авдаг юм. Хүүхдүүдээ хэрхэн элсүүлдэг вэ?

-Өмнө нь наймдугаар анги төгссөн хүүхдүүдийг сургуульдаа элсүүлдэг байсан. Өөрөөр хэлбэл, ахлах сургуулийн статустай. Харин сүүлийн нэг хоёр жилд долдугаар анги, наймдугаар анги төгссөн хүүхдүүдийг хоёр ангид элсэлт авч байна. Ингээд сурагчид XII анги төгсдөг юм. Ингэхдээ математик, монгол хэлний мэдлэг өндөртэй хүүхдийг шалгаж авна. Тухайлбал, “IQ”, математик, монгол хэлний шалгалт авна, шалгалтанд тэнцвэл манай сургуульд суралцах боломжтой. Шалгалтын тухайд монгол хэлний маш өндөр мэдлэгтэй байх шаардлага тавьдаг.

-Сургуулийн үйл ажиллагааны өртөг зардлын эх үүсвэр нь юу байна, танайх хаанаас санхүүждэг, жилд сурагчдаас хэдэн төгрөгийн төлбөр авдаг юм бэ?

-Сургуулийн санхүүгийн эх үүсвэр нэгдүгээрт, хүүхдийн сургалтын төлбөр, хоёрдугаарт, төрөөс өгдөг хувьсах зардал. Энэ жилийн тухайд анх элсэн суралцаж байгаа сурагчдын нэг жилийн сургалтын төлбөр 7,5 сая төгрөг гэж байгаа. Анги ахих тусам төлбөрийн хэмжээ багасдаг, дээд тал нь 4,6 сая, дунджаар 5,1 сая төгрөгийн төлбөртэй байгаа. Жишээлбэл, англи хэлний хичээл гэхэд л долоо хоногт 18-20 цаг ордог. Ингээд дараа жилээс нь байгалийн ухааны хичээлүүд англи хэл дээр явагддаг. Мөн ерөнхий эрдмийн хичээлүүдийг англи хэлээр заадаг. Тиймээс манай сургуулийг төгссөн сурагчид аль ч улс орны их, дээд сургуульд элсэн суралцах бүрэн боломжтой.

-Турк, Монголын хамтарсан сургууль төгссөн тохиолдолд Америкийн виз авахад төвөггүй байдаг гэж сонссон?

-Сурагчид XII анги төгсөөд, бүрэн дунд сургууль төгссөн гэрчилгээ авна. Дээр нь англи хэл, математикийн гүнзгийрүүлсэн сургалттай учраас Туркийн лицей сургуулийн шалгалт өгдөг. Энэ шалгалтанд тэнцвэл олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн сертификат олгодог. Тиймээс энэ сертификаттай байхад, олон улсад суралцахаар явахад бэрхшээл гарахгүй гэсэн үг. Мөн манай сурагчид XI ангиасаа эхлээд л тофелын шалгалтанд бэлдэж, ордог.

-Танай сургуулийн сурагчид гадны аль, аль улсад ямар мэргэжлээр суралцаж байна, мөн хэр амжилттай ажиллаж байна вэ?

-Төгсөгчдөөс нийтдээ 700-гаад хүүхэд гадаадад суралцаад байна. Япон, Америк болон нийт таван тивийн 30-аад оронд суралцсан. Банк, уул уурхай, эдийн засгийн салбаруудад гадаад болон дотоодод ажиллацгааж байна. Бид сурагчдаа төгсгөөд орхидоггүй, ажиллаж байна уу, амьдрал нь сайн байна уу гэдэгт үргэлж хяналт тавьж байдаг. Сургуулиа төгсөөд эх орондоо ирсэн хойно нь ажил олтол нь сургуулиасаа зохих хэмжээний тэтгэлэг олгож, ажилд зуучилж өгдөг. Гадаадын сургуульд орсон хүүхдээ байгаа газар нь очиж, хүүхдээ эргэж байгаа эцэг эх шиг эргэж, сургалтын төлбөрийн бэрхшээл, ажил амьдралын зовлон жаргал юу байна гэдгийг анхаарч, зарим тохиолдолд сургалтын тэтгэлэгт хамруулж өгдөг. Мөн эцэг эх, багш сурагчийн харилцаа тасралтгүй үргэлжилдэг. Бид ар гэрийг нь судалж хамтарч ажилладаг. Баяр ёслол, төрсөн өдөр, цагаан сараар хүүхдүүдийнхээрээ зочилж, ах дүү, төрөл садан шиг золгож, сайхан холбоотой байцгаадаг.

-Сургуулийн чанарт багш нарын үүрэг оролцоо их. Танайх багш нараа хэрхэн сонгож ажилд авдаг вэ. Турк багш нар олон бий юү?

-Бусад сургуулийн адил сонгон шалгаруулах замаар ажилд авдаг. Эрч хүчтэй зорилготой, ажилдаа дуртай залуу багш нарыг сонгож авдаг юм. Турк багш нар байгалийн ухааны хичээлийг англи хэл дээр заадаг.

-Танай сургууль 20 гаруй жилийн түүхтэй юм байна. Турк, Монголын хамтарсан Эмпати сургууль анх хэзээ, хаана, хэрхэн үүсэн байгуулагдаж байсан юм бэ?

-1994 онд Монгол, Туркийн тав, зургаан хүн нийлээд сургууль байгуулсан байдаг юм. Одоо удирдах зөвлөлийн гол бүрэлдэхүүнд үүсгэн байгуулагчид бий. Тэд хувьцаат компани шиг тал, талаасаа хөрөнгөө нийлүүлээд байгуулсан. Анх МУИС-ийн дэргэдэх байгалийн ухааны лицей сургууль нэртэйгээр байж байгаад, тэндээсээ бие дааж гарсан. Хувийн дунд сургуулийг яаж үүсгэн байгуулдаг билээ, яг тэр зарчмаар байгуулагдсан, хувь хүмүүсийн хөрөнгө оруулалттай сургууль.

-Турк, Монголын хамтарсан сургуулиудыг хаана гэх яриа гарч байна. Энэ танай сургуультай холбоотой асуудал мөн үү?

-Туркт өнгөрсөн долдугаар сарын 15-нд төрийн эргэлт хийх оролдого болсон. Тэрний дараагаас эхлээд, гадны улсад байгаа байгууллагууд Туркийн байдалд оролцлоо гэж яриад, шашны номлогч гадаадад байгаа байгууллагуудыг ашиглаад, дотоодын цэргийн эргэлт хийхийг оролдсон гэж таамагладаг юм байна. Дэлхийн 173 оронд турк сургуулиуд байдаг. Дээрх сургуулиудад тэрс үзэлтэн байж болзошгүй учир турк сургуулиудыг хаах хэрэгтэй гэдэг яриа гадны улсуудад их гарчээ. Зарим улс руу Элчин сайдын яамаар нь дамжуулаад хаах мэдэгдэл өгсөн явдал байгаа юм байна лээ. Ингэхдээ ганцхан сургууль ч биш, ер нь л Туркийн байгууллагуудыг хаах хэрэгтэй гэж байгаа бололтой. Бидэнд Засгийн газар, БСШУС-ын яам, Элчин сайдын яам зэрэг холбогдох байгууллагаас энэ талаар мэдэгдсэн зүйл алга. Бид хэвлэлээр гарсан мэдээллээс илүүг мэдэхгүй байна. Монгол Улсын хууль тогтоомжийн дагуу, Монголд үйл ажиллагаа явуулж байгаа сургуулийг хаа хамаагүй Туркийн Засгийн газраас хаах үндэслэл байхгүй. Харин манай улсын Засгийн газартай энэ талаар ярилцаж байгаа бол Засгийн газар бидэнд мэдэгдэх ёстой. Хэрэв энэ сургуулийг Туркийн Засгийн газрын хөрөнгөөр байгуулсан бол хаах эсэх нь Туркийн мэдэх хэрэг. Туркийн талаас манайх хөрөнгөө эргүүлэн татлаа гэвэл болно. Гэтэл тийм биш, хувь хүмүүсийн байгуулсан, хувийн сургууль шүү дээ. Харин Туркийн Засгийн газрын хөрөнгөөр байгуулагдаагүй шүү дээ.

-Туркт бослого гарснаас хойш манай улсад анхааруулга ирсэн гэж байсан. Энэ талаар танайх сонссон уу?

-Энэ талаар телевизээр Туркээс Монголд суугаа Элчин сайд ярьж байхыг харсан. Туркийн Засгийн газраас өгсөн чиглэл гэсэн утгаар ярьж байсан шүү. Тэр анхааруулгад төрийн эргэлт хийхэд оролцсон байж болзошгүй тэрс үзэлтнүүд Монголд үйл ажиллагаа явуулж буй Туркийн байгууллагуудад байж болзошгүй гэсэн юм билээ. Манайд албан ёсоор тийм мэдэгдэл ирээгүй. Боловсролын яам ч гэсэн энэ ярианд анхаарал тавьж, худал үнэн нь мэдэгдэхгүй мэдээлэлд нэг хариулт хэлчихвэл зүгээр байх. Эцэг, эхчүүдэд ч гэсэн тайван байхад хэрэгтэй.

-Манай улсад Туркийн Засгийн газраас санхүүждэг байгууллагууд бий юу. Ер нь ямар чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг, хичнээн байгуулага байна вэ?

-Миний мэдэж байгаагаар Туркийн 20 гаруй байгууллага Монголд үйл ажиллагаа явуулдаг юм билээ. Тухайлбал, Туркийн Засгийн газраас санхүүждэг “ТИКА” гэж олон улсын байгууллага байдгийг сайн санаж байна. Энэ нь Боловсрол, хүмүүнлэг, бүтээн байгуулалт, хандив, тусламж зэрэг салбарт үйл ажиллагаа явуулдаг юм билээ гэв.

Дээрх асуудалтай холбогдуулан зарим зүйлийг Боловсрол, соёл шинжлэх ухаан, спортын яамнаас тодруулахад “Манайд үүнтэй холбоотой мэдээлэл албан бичиг ирээгүй. Сургуулийн асуудал ч гэсэн энэ бол хоёр орны найрамдалт харилцаатай холбоотой зүйл учраас энэ талаар Гадаад харилцааны яам мэдэх байх” гэлээ. Харин Гадаад харилцааны яамнаас асуудлыг тодруулахад “Манайд албан бичиг ирээгүй. Аливаа боловсролын байгууллагын үйл ажиллаагаатай холбоотой асуудлыг чиг үүргийнхээ дагуу БСШУСЯ хариуцах учиртай. Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулж байгаа аливаа байгууллагатай холбоотой зохицуулах асуудлыг дотоодын хууль журмын дагуу зохицуулах учиртай. Монгол Улс Турк улсын хооронд иж бүрэн түншлэлийн харилцаатай. Сүүлийн жилүүдэд энэхүү харилцаа хоёр улсын эрх ашигт нийцэж, өргөжин хөгжиж байна” гэсэн юм.

Н.ГАНЧИМЭГ

Ерэн хоёр. Энэ бол сүүлийн дөрвөн жилд амиа хорлосон хүүхдүүдийн тоо. 2016 он гарсаар арван сарын хугацаанд 40 гаруй хүүхэд амиа егүүтгээд байна. Сүүлийн жилүүдэд ерөнхий боловсролын дунд сургуулийн сурагчид амиа хорлох тохиолдол хэд дахин нэмэгджээ. Хүүхдүүд юунаас болж амиа хорлох болсон шалтгааныг цагдаа нар тогтоож, дүн шинжилгээ хийжээ. Ингээд 2012-2016 онд 92 хүүхдээс 20 гаруй нь цахим гудуурхалд өртсөний улмаас амиа хорлосон гэдгийг мөрдөн байцаалтаар тогтоосон байна.

Ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчдын 50 гаруй хувь нь буюу 12–оос дээш насныхан бүгд фэйсбүүк хаягтай. Ангийн болон бусад төрлийн групп хуудсанд холбогдсон байдаг юм байна. Сурагчид цахим хуудсандаа үзэл бодлоо илэрхийлсэн, зураг тавьсан, өөр ангийн хүүхдүүдтэй хамт авахуулсан зургаа оруулсан, ангийнхаа болон ойр дотнын найзуудын хэн нэгнийхээ дургүй хүнтэй хамт холбогдож харилцаа үүсгэсэн бол шууд найзаасаа хасах давалгаа үүсгэдэг болжээ. Бүр фэйсбүүкийн найзаасаа хасч гадуурхах, доромжлох давалгаанд анги төдийгүй сургуулиараа нэгддэг байна. Энэхүү давалгааг дэмжихгүй хүн гарч ирвэл мөн л хасах давалгааг эхлүүлдэг аж. Цахим гадуурхалд өртсөн олон хүүхэд сэтгэл санааны хүнд дарамтад орж, ганцаардаж байгаад амиа хорлох замыг сонгодог болжээ.

Сурагчид “Тэнэгүүдийг дэлхийгээсзайлуулах хөдөлгөөн”, “Халтруудаассалъя” гэх мэтцахим гадуурхах хөдөлгөөнийг өрнүүлдэг болжээ

Баянзүрх дүүргийн нэгэн ерөнхий боловсролын сургуулийн наймдугаар ангийн сурагч Б гэх хүүг ангийнх нь хэсэг хөвгүүд “Охин шиг царайтай банди манай сургуулиас зайл” гэсэн давалгаа хийсэн байна. Энэхүү аянг ангийнх нь бүх хүүхэд дэмжиж, бусадтай хуваалцах буюу шэйр хийжээ. Мөн сургуулийнхаа групп хаягт тавьчихсан гэнэ. Үүнээс болоод хүүхдүүд Б гэх хүүг муу муухай үг болгоноор дайрч, доромжилж, “Охин шиг банди” гэсэн нэр өгч, зургийг нь эмэгтэй хүний зурган дээр хийж тараасан байна. Найзууд нь түүнтэй огт харилцахгүй болжээ. Энэ талаараа Б ар гэрийнхэн болон багшдаа огт мэдэгдээгүй аж. Ингээд хичээлдээ явалгүй хэд хоноод гэрийнхээ гадаа амиа хорложээ. Талийгаач “Энэ хорвоо дээр намайг гэх хүн байхгүй. Би ганцаардаж байна” гэсэн утга бүхий гэрээслэл бичээд амиа хорлосон байна. Мөн Сонгинохайрхан дүүрэгт долдугаар ангийн охин мөн л цахим гадуурхалд өртжээ. Ангийнхаа нэг охинтой үл ойлголцох байдал үүсч, муудалцсан байна. Гэтэл нөгөө охиныг “Бусдын хайрыг булаагч явдалтай охин” гэсэн нэр өгч, ангиараа ганцаардуулах “их хөдөлгөөн” өрнүүлсэн байна. Ангийнх нь хүүхдүүд түүний фэйсбүүк хаяган дээр “Сургуулийн олон хөвгүүдтэй бэлгийн харилцаанд орсон. Бэлгийн замын халдварт өвчтэй, хүүхдээ аборт хийлгэж авахуулж байсан” гэх мэт ор үндэсгүй худал зүйлс бичиж, хүүхдүүдийн дунд шэйр хийж явуулжээ. Үүнээс болоод Г гэх охин гурван ч удаа амиа хорлох гэж оролдсон байна. Цагдаа нар болон ар гэрийнхэн нь Г гэх охины фэйсбүүк хаягийг шалгаж үзэхэд ангийн болон сургуулийнх нь хүүхдүүд түүнийг найзаасаа хасч, зурагийнх нь доор элдэв хэл амаар доромжилсон сэтгэгдэл бичсэн байжээ.

Баянгол дүүргийн нэгэн ерөнхий боловсролын сургуульд “Тэнэгүүдийг дэлхийгээс зайлуулах хөдөлгөөн” гэгчийг өрнүүлсэн байна. Анги бүрээс нэг хүүхдийг сонгож, сургуулиас зайл, манай дүүрэг, манай хотоос зайл, дэлхийгээс зайл” гээд л доромжилж эхэлжээ. Мөн “Тэнэг хүнтэй найз фэйсбүүкийн болон группийн найз хүнийг мөн л тэнэгүүдийн эгнээнд шилжүүлнэ. Хоёр цагийн дотор найзаасаа хас” гэх зэргээр бусдыгаа уриалан дууддаг байна. Фэйсбүүкийн ямар ч найзгүй болж ганцаараа үлдсэн хүүхдүүд амиа хорлох гэж оролдож, зарим нь ар гэрийнхэндээ хэлж сургуулиас шилжсэн байна. Үүнээс болж 12 настай охин амиа хорложээ. Чингэлтэй дүүрэгт нэгэн хэрэг энэ онд гарсан байдаг. “Халтруудаас салъя” гэх амьдралын боломж тааруу, хувцас хунар муутай, аав, ээж нь ажилгүй, гэр, хашаа нь өнгө үзэмж муутай айлуудын хүүхдүүдийг сонгож, тэдний гэр ийм. Аав, ээж нь ийм ажил хийдэг. Хиртэй хувцастай явдаг” гэх мэтээр доромжилжээ. Үүнээс болоод ундааны сав түүж амьдралаа авч явдаг айлын хүүхэд гэрийг нь фэйсбүүкээр зарлаж байгааг мэдээд амиа хорлосон байна. Хүүхдүүд юунаас болж амиа хорлож байгааг цагдаа нар судлаад үзэхээр дандаа ойр дотнын найзууд нь энэ бүгдийн эхлэлийг тавьсан байдаг ажээ.

Хүүхдүүд бусдыгаа даган дуурайж, цахим гадуурхал гэх гэмтхэргийг үйлдэж байна

Энэ талаар хүүхдийн сэтгэл судлаач Б.Мөнгөнчимэгээс цөөн асуултад хариулт авлаа.

-Ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчид цахим гадуурхалд өртөж амиа хорлох нь нэмэгдээд байгаа гэсэн. Энэ талаар судалгаа хийсэн зүйл байдаг уу?

Нийгмийн эрүүл мэндийн хүрээлэнгээс 2010, 2013 онуудад 5000 сурагчийн дунд “Ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчдын эрүүл мэндийн зан үйлийн судалгаа”-г явуулсан байгаа. Дөрвөн сурагчийн нэг нь сүүлийн нэг жилд амиа хорлох талаар бодсон, Долоон сурагчийн нэг нь амиа хорлохоор төлөвлөж, арван сурагчийн нэг нь нэгээс олон удаа амиа хорлох оролдлого хийсэн гэсэн судалгаа гарсан. Хүүхдийн тусламжийн утас 108 дугаарт ирдэг дуудлагын 70 хувь нь тусламж эрсэн дуудлага байдаг бөгөөд үүний 40 хувь нь цахим гадуурхалтай холбоотой байдаг юм байна лээ. Сүүлийн хоёр жилийн хугацаанд 60 гаруй хүүхэд цахим гадуурхалд өртөж амиа хорлосон байна. Энэ юу гэсэн үг вэ. Ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчид цахим гадуурхалд өртөж сэтгэл санааны цочирдолд орж байна. Цахим гадуурхал гэгдээд байгаа гэмт хэргийг бүлэглэж үйлдэж байгаа хүүхдүүдийн тоо жил ирэх тусам нэмэгдэж байгаа нь хамгийн их санаа зовоосон зүйл болсон. Аав, ээж нь хүүхдүүдээ сургууль дээрээ ямар байгаа. Фэйсбүүк хаягаар хэн нэгнийг доромжилж дайрч гүтгэх, эсвэл бусдын дарамт шахалтад орж, сэтгэлийн шаналгаатай байгааг огт мэдэхгүй байна. Гэтэл сурагчдын дунд цахим гадуурхал гэх гэмт хэрэг маш хурдацтайгаар цар хүрээгээ тэлж байна. Үүний хор уршгаар олон хүүхэд амь насаа алдаж байна. Ангийнхан болон сургуулийнхан нь фэйсбүүк хаягийг нь блоколж, ганцаараа болчихдог. Энэ нь тухайн хүүхдийг цочирдолд оруулж, ганцаардуулдаг. Ингээд амиа хорлох үйлдлийг тэд сонгож байна.

-Цахим гадуурхал гэгдээд байгаа гэмт хэргийг хэрхэн таслан зогсоох вэ?

-Ерөнхий боловсролын сургуулийн хүүхдүүд бусдыгаа даган дуурайж байна. Хэн нэгнийг доромжилж байгаа бол дагаад л доромжилдог. Фэйсбүүк хаягаасаа хасвал дагаад л хасдаг. Гэтэл тэр гадуурхалд өртөж байгаа хүүхдэд ямар хэцүү байдаг бол цаашлаад бусдад гоё харагдах гэж байгаа болчимгүй үйлдлээс болж амиа хорлож байгааг ухаарч ойлгох ёстой. Цахим сүлжээнд байгаа хүүхдүүдийн ааш араншин маш ширүүн, бусдыг дайрч доромжлох нь хэрээс хэтэрсэн асуудал болоод байгаа. Үүнийг таслан зогсоохын тулд гэр бүлийнхэн болон ерөнхий боловсролын сургууль, багш нар хүүхдүүдтэй ойр дотно байх ёстой. Хүүхдүүд цахим ертөнцөд юу ч хийж байсан хамаагүй. Хэн ч тэднийг тэглээ гэж хэлэхгүй гэсэн үүднээс хандаж, дураараа аашилж байна. Хүүхдүүдийн дунд хараа хяналтгүйгээр гэмт хэрэг болон садар самуун, бусдыг айлган сүрдүүлэх, бусдаас өс хонзон авдаг хэрэгсэл нь цахим ертөнц болжээ. Бүр цахим ертөнц гэж хүүхдүүд зэрлэгших зүйл нь болоод байна гэдгийг онцолж хэлмээр байна гэв.

Харин энэ талаар Цагдаагийн ерөнхий газрын Хэвлэл мэдээллийн төвөөс өгч буй мэдээллээр “Ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчид амиа хорлох хэрэг сүүлийн жилүүдэд нэмэгдээд байгаа. Цагдаагийн байгууллага тухайн хүүхэд юунаас болж амиа хорлох болов гэдгийг мөрдөн байцаалтаар тогтоож Эрүүгийн хуулийн 95 дугаар зүйл ангиар эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгадаг. Тухайн хүүхдийг хэл амаар доромжилж, цахим хаягаар нь ор үндэсгүй зүйлээр гүтгэсэн зүйл гарвал бусдыг амиа хорлоход нөлөөлсөн гэх үндэслэлээр шалгадаг. Бүр хорих ял хүртэл оноодог” гэв.

Э.БААТАР

УИХ-ын гишүүн Д.Тогтохсүрэнтэй ярилцлаа.

-Төсвийн гурав, дөрөвдүгээр хэлэлцүүлэг өнөөдөр болж байгаа. Гэрэл гэгээтэй зүйлийн талаар яригдаж байна уу?

-Ирэх оны төсвийн эхний хоёр хэлэлцүүлэг болоод дууслаа. Гурав, дөрөвдүгээр хэлэлцүүлгийг энэ долоо хоногт хийгээд дуусах юм. 2017 оны төсвийн тухайд нийт 9.9 хувийн алдагдалтай, 2.5 их наяд төгрөгийн хасах баланстай байгаа. УИХ болон Төсвийн байнгын хорооноос ажлын хэсэг гаргасан. Би энэ ажлын хэсэгт орж ажилласан юм. Бид төсвийн тэнцлийг сайжруулах чиглэлд онцгой анхаарал хандуулан ажиллалаа. Үүний үр дүнд хэд хэдэн томоохон өөрчлөлтийн асуудал яригдсан. Төсвийн тогтворжилтын сан гэж бий. Тэнд 326 тэрбум төгрөг байгаа. Энэ мөнгийг ирэх онд авч ашиглахаар болсон. Мөн ам.долларын ханшийг үнэн бодитойгоор төлөвлөе. Засгийн газраас оруулж ирсэн төсөвт ам.долларын 2250 төгрөг байхаар төлөвлөсөн байсан. Гэвч өнөөдөр бодит байдал дээр 2400 гарчихсан явна. Нэгэнт ийм байгаа учраас валютын ханшийг үнэн бодитоор төсөвт тусгах ёстой. Түүнчлэн нийт зарлага багасгах чиглэлд анхаарал хандуулсан. Энэ хүрээнд төсвийг ерөнхийлөн захирагчдын төсвөөс шууд нэг хувийн таналт хийхээр боллоо. Төсвийн тэнцлийг сайжруулахын тулд ийм арга хэмжээ авахаас өөр арга байсангүй. Түүнчлэн орлого МЯГМАРСҮРЭН

нэмэгдүүлэх чиглэлээр хэд хэдэн арга хэмжээ авахаар болж байна. Өр, зээлд төлж буй хэмжээнд өөрчлөлт оруулах зэргээр нийтэд нь төсвийн тэнцлийг сайжруулахын тулд олон арга хэмжээ авна. Ер нь нэлээн сайжирсан төсөв боллоо гэж харж байгаа. Өмнөх онуудад төсөв ямар байсан бэ гэдгийг иргэд гадарлаж байгаа. Яадаг вэ гэхээр Засгийн газар УИХ-д өргөн барьдаг. УИХ түүн дээр нь баахан хөрөнгө оруулалт нэмээд явуулчихдаг. Харин энэ удаа нэг ч хөрөнгө оруулалт нэмээгүй. Оронд нь хасч байна. Засгийн газраас оруулж ирсэн төсвөөс 70 орчим тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалтыг хассан. Үнэ буюу төсөвт өртөг нэмэгдсэн хөрөнгө оруулалтуудыг хасаад байна. Ер нь УИХ төсвийн асуудалд хариуцлагатай, төсвийн тэнцлийг сайжруулах чиглэлд анхаарсан өөрчлөлтүүд хийж байна. Ямар нэгэн шинэ хөрөнгө оруулалт огт нэмэгдүүлээгүй.

-Засгийн газар 120 гаруй тэрбум төгрөгийн авлагатай гэж байсан. Хаанаас, хэзээ орж ирэх мөнгө вэ?

-Засгийн газрын нийт авлага 1.9 их наяд төгрөг. Энэ мөнгөний нэг хэсэг нь Засгийн газар нэг халааснаасаа аваад нөгөө рүүгээ хийх зүйл. Засгийн газраас хэрэгжүүлж байсан төсөл хөтөлбөрийн эргэн төлөлтийн мөнгө гэсэн үг. Нийт авлагаас ирэх онд орж ирэх боломжтой нь 120 тэрбум гаруй төгрөг байна гэж тооцоолсон. Аудитын байгууллага 170 тэрбум төгрөг орж ирэх боломжтой гэж үзсэн. Гэхдээ тулгаад нарийн тооцохоор 120 тэрбум төгрөг орж ирэх боломжтой байгаа. Төрийн байгууллага хоорондын, хувийн хэвшлийн компаниудаас дээрх мөнгө орж ирнэ. Орлогын хувьд ирэх жил бүх боломж, бололцоогоо тултал нь шавхсан. Орлогын төлөвлгөө биелэх үү, үгүй юу гэдэг бас их эргэлзээтэй байгаа.

-Орлого нэмэгдүүлэхийн тулд төрийн өмчит компаниудыг хувьчлахаар болсон. Тэндээс хэдий хэрийн хөрөнгө орж ирэх юм бэ?

-Өмч хувьчлалаас орж ирэх орлогыг 50 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдүүлж байгаа.

-Өмч хувьчлал хүрээгээ тэлнэ гэсэн үг үү?

-Өмч хувьчлалыг нэмэгдүүлнэ гэсэн үг. Хөрөнгийн бирж, “Оргил” рашаан сувилал, Төрийн банк, “Монголын цахилгаан холбоо”-ны тодорхой хувийг хувьчлахаар байсан. Үүн дээр “Монгол шуудан”, Эрдэнэт-Булганы цахилгаан түгээх сүлжээ нэмэгдэж байгаа. Нэг ёсондоо, төрийн өмчит долоон обьектыг ирэх онд хувьчлахаар болсон. Эдгээр хувьчлалаас нийт 165 тэрбум төгрөг төсөвт орж ирэх ёстой.

-Ам.долларын ханш 2400 гарчихлаа. Энийг зохицуулахгүй юм уу?

-Валютын ханшийг барих асуудал Монголбанк болон Засгийн газрын ажил. Энэ жил ямар ч байсан төсвийн тэнцлийг бодит ханшаар тооцож байгаа. Өмнө нь ам.долларын ханш 2100 төгрөг байх үед 1450 төгрөгөөр тооцож төсвөө төлөвлөдөг байсан. Ирэх жил үүнийгээ больж төлөвлөлтөө бодит байлгая гэж ярьж байна. Нэгэнт валютын ханш ийм өндөр үнэтэй байхад доогуур төлөвлөж болохгүй. Гадаад худалдаанд алдагдал үүсэхээс эхлээд олон сөрөг тал гардаг. Энэ байдлаас гарахын тулд ам.долларын бодит ханшаар төсвөө төлөвлөж байгаа.

-Одоогийн өсөлтийг зогсоох, цаашлаад ханш бууруулах тал дээр ямар арга хэмжээ авах вэ. Төлөвлөж буй ажил бий юү?

-Валютын ханш интервенц хийгээд сайжирдаг зүйл биш. Бид өмнө нь валютын ханшин дээр интервенц л хийдэг байсан. Нийлүүлэлтээ нэмэгдүүлж ханшаа барьдаг байлаа. Одоо бол макро эдийн засгийнхаа бодлогоор төгрөгийн худалдан авах чадварыг сайжруулах ёстой. Валют олдог дөрвөн бүтээгдэхүүний үнэ уначихсан байна. Валютын хэмжээг нэмэгдүүлэх бүтээгдэхүүнд онцгой анхаарал хандуулах хэрэгтэй байгаа юм.

-ОУВС-гийн мэргэжилтнүүд Монголд ажиллаад буцлаа. Ямар дүн шинжилгээ хийсэн юм бол. Манай улс төсөл хөтөлбөрт нь хамрагдах боломжтой юу?

-Монгол Улсын эдийн засаг маш хүнд байгаа. Бүлгийн хуралдааны үеэр Монголбанкны ерөнхийлөгч болон Сангийн сайдын мэдээллийг сонссон. Эдийн засгийн хүнд байдлаас гарах нэг гарц бол яах аргагүй ОУВС-гийн хөтөлбөр. Тэдний хөтөлбөрт хамрагдахаас өөр гарцгүй болсон. Хөтөлбөрт хамрагдах эсэхийг Засгийн газар шийдвэрлэнэ. Миний хувьд хөтөлбөрт хамрагдсанаар хоёр эерэг нөлөө гарна гэж тооцоолж байгаа. Нэгдүгээрт, энэ хөтөлбөрт орохоор Японоос эхлээд олон улс орон манай улсад туслахаа илэрхийлсэн. Нэг ёсондоо бид гадны зээл, тусламж авах боломжтой болно гэсэн үг. Ний нуугүй хэлэхэд гаднаас зээл авъя гэхэд олдохгүй байна. Бүр 11 хувийн хүүтэй авъя гээд ч олдохгүй байгаа. Монголын зээлжих зэрэглэл тийм доогуур байна. Тэгэхээр бид “Стэнд бай” хөтөлбөрт заавал орж байж гадаад үнэлэмжээ дээшлүүлэх юм. Монгол Улс эдийн засгийн хүндрэлээс гарах гэж хичээж байгаа юм байна, төсвөө сайжруулах хүсэлтэй орон байна гэдгээ харуулна. Хоёрдугаарт, уг хөтөлбөрт хамрагдсанаар төсөв эрүүлжих нөхцөл бүрдэнэ. Энэ хөтөлбөрт хамрагдсанаар ОУВС-гийн шаардлагаар төсвийн сахилгыг сайжруулна, зардлыг бүр багасгах учиртай. Ер нь төсвөө эрүүлжүүлэх маш том алхам болно гэж үзэж байгаа. Иймд бид хугацаа алдалгүйгээр маш хурдан орох хэрэгтэй.

-“Стэнд бай” хөтөлбөрийг хурдан хэрэгжүүлэхийн тулд манай улсын зүгээс юу хийх ёстой юм бэ?

-ОУВС-гийн мэргэжилтнүүд аравдугаар сарын 24-нөөс арваннэгдүгээр сарын 4 хүртэл манай улсад ажилласан. Тэд манай улсын бүх зүйлийг судлаад шат шатны удирдлагуудтай уулзаад явлаа. Төсөв болон эдийн засагт шинжилгээ хийчихсэн. Одоо очоод хуралдаж байгаа.

-Нөхцөлөө ярилцаж амжсан юм болов уу?

-Нөхцөлөө ярилцсан байна лээ. Нарийн нөхцөлүүдийг Сангийн сайд ярих байх. Одоохондоо ярианы түвшинд байгаа учраас зарим нөхцөл нууцын шинжтэй байж магадгүй. Бидэнд өгсөн мэдээллийн хүрээнд л ярьж байна. Одоо ямар ч байсан бид шийдвэрээ гаргаад амжвал энэ ондоо багтааж “Стэнд бай”-д орчихоосой гэж бодож байна. Тэгж чадвал ирэх оноос арай өөр эдийн засаг биднийг угтах байх.

-Мөнгөний хэмжээ яригдсан болов уу. 1.5 тэрбум, нэг тэрбум, бүр 400 сая ам.доллар гэхчилэн янз бүрээр л яриад байна?

-Мөнгөний хэмжээ Засгийн газрын хэмжээнд ярианы түвшинд явж байна. Яг тохирчихсон зүйл байхгүй. Сангийн сайд илүү мэдээлэлтэй байгаа.

-Эдийн засгийн хямралаас гаргах тусгай хөтөлбөр боловсруулсан. Ямархуу хөтөлбөр орж ирсэн юм бэ?

-Засгийн газраас эдийн засгийн хүндрэлийг даван туулах хөтөлбөр өргөн бариад УИХ дээр хэлэлцэж байна. Энэ хөтөлбөрийг одоогийнхоос илүү сайжруулах ёстой гэдэгт гишүүд санал нийлсэн байгаа. Миний хувьд ч гэсэн нэлээн сайн сайжруулах ёстой гэж харж байна. Хөтөлбөрийг хараад байхаар их олон асуудлыг хөндсөн байна лээ. Олон үйлдвэр барихаас эхлээд хэтэрхий олон асуудалд анхаарлаа хандуулсан байгаа. Хөтөлбөр хэрэгжих хугацааг 1.8 жилээр тооцсон.

-Яг юуг нь сайжруулах тухай яригдаж байгаа юм бол?

-Засгийн газар гурван том зүйлд тулгуурлан хөтөлбөрөө боловсруулаасай гэж бодож байгаа. Нэг ёсондоо хүрээгээ хумих хэрэгтэй. Тэгэхгүйгээр бид бүхнийг зэрэг сайжруулж чадахгүй. Нэгдүгээрт, валютын ханшийг яаж тогтворжуулах вэ гэдэг асуудалд маш их анхааралтай ажилламаар байна. Валютын өсөлт төгрөгийг үнэгүйдүүлээд байна. Үүний эсрэг яаралтай арга хэмжээ авах ёстой. Хоёрдугаарт, эдийн засгаа яаж идэвхжүүлэх вэ гэдгийг анхаармаар байна. Бизнесийг хэрхэн дэмжих, аж ахуйн нэгжүүдээ яаж дэмжих вэ гэдгээ хөтөлбөртөө нарийн бөгөөд тодорхой тусгамаар байгаа юм. Бизнесийг дэмжиж эдийн засгаа хөдөлгөхгүйгээр нөхцөл байдлыг сайжруулна гэж огт байхгүй. Гуравдугаарт, ажлын байрыг яаж тогтвортой хадгалах вэ гэдгийг анхаармаар байна. Хүмүүсийн амьжиргааны түвшинг одоогийн байгаагаас яаж бууруулахгүй байх вэ гэдгийг тодорхойлоод түүнд чиглэж ажиллах хэрэгтэй. Энэ гурван асуудал руу чиглэж нэлээн сайн ярих ёстой. Хөтөлбөрийг сайжруулахын тулд Эдийн засгийн байнгын хорооноос ажлын хэсэг гарч ажиллаж байна.

-Уг хөтөлбөрийг гишүүд нэлээн шүүмжилж байх шиг байна. Тааруухан гэж үзсэн болоод ажлын хэсэг гаргасан байх. Казино байгуулах, морин тойруулгын уралдаантай болох гэхчилэн хөтөлбөрийг хэр дэмжиж байгаа вэ?

-Маш олон мөртлөө том, том асуудлыг нэг дор тусгачихсан байна лээ. Тийм учраас тодорхой гурван зүйлд төвлөрч нарийн төлөвлөе гэж яриад байгаа юм. Одоо байнгын хорооноос гарсан ажлын хэсэг нэлээн өөрчлөлт оруулах байх.

-Аж ахуйн нэгжийг дэмжих ёстой гэж хэллээ. Эдийн засаг ийм хүнд байхад заавал дөрвөн салбараар хязгаарлалгүй 1.5 тэрбумаас бага орлоготой бүх байгууллагын татварыг хөнгөлж болохгүй юм уу. Ер нь уг хуулийн төслийг яагаад буцаан татсан юм бэ?

-Засгийн газар хуулийн төслөө буцаагаад татчихсан юм байна лээ. УИХ дээрх төслийг хэлэлцээд салбарыг нь өргөтгөсөн. Өмнө нь үйлдвэрлэлийн дөрвөн салбар орж ирснийг УИХ найм, ес болгоод өргөтгөсөн юм. Энэ хүрээнд Засгийн газар дахин хэлэлцээд эргүүлэн оруулж ирэхээр болсон.