Category: цаг-үе

Өнгөрсөн долоо хоногийн баасан гаригт АНУ-ын 45 дахь Ерөнхийлөгч Дональд Трамп тангаргаа өргөж албан ёсоор ажилдаа орсон билээ. Тэрээр ажлаа хүлээн авсан даруйдаа хэнийг ямар албанд томилох саналтай байгаагаа Сенатад хүргүүлжээ. Сенат түүний дэвшүүлсэн нэр дэвшигчдийг хэлэлцсэн. Өнгөрсөн мягмар гаригт АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн даргын албан тушаалд Рекс Тиллерсоныг баталсан бөгөөд уржигдар НҮБ дахь АНУ-ын байнгын төлөөлөгчөөр Никки Хейли хэмээх Энэтхэгээс гаралтай бүсгүйг томилсон байна. Ингээд ирэх дөрвөн жил АНУ-ын Ерөнхийлөгч Д.Трампын багт ажиллахаар болсон улстөрчдийг танилцуулъя.

АНУ-ын дэд Ерөнхийлөгч бол төрийн тэргүүний адил сонгогддог. Бүгд Найрамдах намаас Д.Трамптай цуг сонгуульд өрсөлдсөн Майк Пенс нь тус улсын 48 дахь дэд Ерөнхийлөгч юм. 2013 оноос саяхныг хүртэл Индиана мужийн захирагчийн албыг хашиж байсан. Ирландаас гаралтай гэр бүлд төрсөн түүний аав нь шатахуун түгээх сүлжээ цэгүүдийг эзэмшдэг байсан. Майк Пенс нь Индианы их сургуулийн Хууль эрх зүйн сургуулийг дүүргээд мэргэжлээрээ ажиллаж байгаад 1988, 1990 онуудад Бүгд Найрамдах намаас Конгресст өрсөлдсөн боловч ялагдсан. “Indiana Policy Review” сангийн тэргүүнээр ажиллаж байхдаа радиод нэвтрүүлэг хөтөлсөн нь олны танил болоход нөлөөлсөн гэдэг. Радиод нэлээд амжилттай ажилласан тул телевизэд хүчээ сорьсон байна. “In­dian Policy” телевизийн улс төрийн шоу нэвтрүүлгийг тун амжилттай хөтөлсөн. Мужийнхаа Төлөөлөгчдийн танхимын гишүүнээр 12 жил ажилласан тэрээр Индиана мужийн 50 дахь захирагчаар сонгогджээ. Ультраконсерватив үзлээрээ олны танил болсон тэрээр Ирак руу Америкийн цэргийг оруулахыг дэмжиж, Гуантанамо шоронг хаахыг эсэргүүцэж байсан нэгэн. Түүнийг мужийн захирагчаар ажиллах хугацаанд Индианад үр хөндүүлэхийг хориглох хуулийг нэлээд чангатгасан гэдэг.

АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн дарга буюу манайхаар Гадаад хэргийн сайдын албанд томилогдсон Рекс Тиллерсон өмнө нь олон улсын харилцааны салбарт ажиллаж байгаагүй. Техас мужийн уугуул гэгдэх тэрээр Техасын их сургуульд инженерээр суралцаж төгсөөд “Exx­on Mobile” корпорацид ажилласан. 1980-аад оноос эхлэн корпорацийнхаа Хийн асуудал хариуцсан газрын бизнесийн хөгжлийн асуудлыг хариуцсан. 2006 онд тус корпорацийн Захирлын зөвлөлийн тэргүүнээр сонгогдсон тэрээр Америкаас түүхий нефть экспортлохыг зөвшөөрүүлэхийн төлөө нэлээд тэмцсэн. Түүний удирдлага дор тус корпораци нь 2014 онд 34 тэрбум ам.долларын цэвэр ашигтай ажиллаж улсдаа хэдэн тэрбум ам.долларын татвар төлсөн юм. Оросын “Роснефть”-тэй хамтран ажиллах гэрээ байгуулахыг санаачилсан тэрээр Оросын Ерөнхийлөгчтэй нэг бус удаа уулзсан байна. ОХУ, АНУ-ын харилцааг хөгжүүлэхэд оруулсан хувь нэмрийг өндрөөр үнэлж В.Путин түүнийг “Ард түмний найрамдал” одонгоор шагнажээ. Рекс Тиллерсоныг Төрийн нарийн бичгийн даргад дэвшүүлэхэд ОХУ-тай онцгой харилцаатай хүнийг томилох гэж байна хэмээн дургүйцсэн гэдэг. Р.Тиллерсон нь 2015 онд “Forbes” сэтгүүлээс гаргасан дэлхийн хамгийн нөлөө бүхий хүмүүсийн жагсаалтын 25-д бичигджээ.

Ерөнхийлөгч Д.Трампын багт ажиллахаар болсон бизнесийн салбарт ажиллаж байсан бас нэгэн хүн бол Стивен Мнучин. Тэрээр дэлхийд хамгийн томд тооцогддог хөрөнгө оруулалтын салбарт үйл ажиллагаа явуулдаг “Gold­man Sachs” группийн дэд ерөнхийлөгч, Мэдээллийн технологийн асуудал хариуцсан даргын албыг хашиж байсан. Йелийн их сургуульд сурч байхдаа ирээдүйн Ерөнхийлөгчтэй нэг өрөөнд амьдарч байсан найзууд. 1985-2002 онд “Goldman Sachs” группт ажиллахдаа 40 сая ам.долларын орлого олсон гэдэг. Дараа нь “SFM Capital Management” санг байгуулахад нь Ж.Сорос нэг тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийжээ. Хоёр найзтайгаа хамтран “Dune Capital” компанийг байгуулж кино урлагийн салбарт чамгүй хөрөнгө оруулсан. 2007 онд “20th Century Fox” кино компанитай 500 сая ам.долларын гэрээ байгуулж “Аватар” кино хийхэд хөрөнгө оруулсан байна. Стивен Мнучин нь Д.Трампын сонгуулийн кампанит ажлыг удирдан ажилласан бөгөөд санал хураалтын дүн гарсан даруйд түүнийг нэлээд хариуцлагатай албанд томилогдох нь гарцаагүй хэмээн хэвлэлд бичсэн юм.

БАТЛАН ХАМГААЛАХЫН САЙД ЖЕЙМС МЭТТИС

АНУ-ын цэргийн болоод улс төрийн зүтгэлтэн Жеймс Мэттисийг Батлан хамгаалахын сайдаар томилсон. АНУ-ын тэнгисийн явган цэргийн I корпусын командлагч, Иракийн дайны үед АНУ-ын Тэнгисийн цэргийн төв командлалын командлагчаар ажиллаж байжээ. Ер бусын мэдэгдэл хийдгээрээ алдаршсан нэгэн бөгөөд түүний “Зарим хүмүүсийг буудахад хөгжилтэй байдаг” гэсэн үг нь нэлээд шуугиан тарьсан. Вашигтонд төрж, Вашингтоны төв их сургуулийг дүүргэсэн. Хошууч генерал байхдаа Иракт явуулсан цэрэг дайны ажиллагааг удирдсан нэгэн. Дэслэгч генерал цолтойдоо Тэнгисийн явган цэргийн корпусын цэргийн хөгжлийн асуудлыг хариуцан ажилласан юм. НАТО-гийн Нэгдсэн цэргийн хүчний шинэчлэлийн асуудал хариуцсан дэд командлагчийн албыг хашиж байгаад АНУ-ын Зэвсэгт хүчний нэгдсэн командлалын командлагчаар томилогдож байжээ.

АНУ-ын ТТГ-ыг удирдан ажиллахаар болсон Майкл Помпео нь 1986 онд Вест-Пойнт дэх Цэргийн академийг дүүргэсэн. 1963 онд Калифорни мужид төрсөн тэрээр 1986-1991 онуудад АНУ-ын зэвсэгт хүчинд явган цэрэгт алба хааж байгаад халагдаж “Thayer Aerospace and Private Security” компани байгуулан хувиараа бизнес эрхэлжээ. Харвардын их сургуульд хууль эрх зүйн докторын зэрэг хамгаалж энэ чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг компанитай болсон. Тэрээр уржигдар тангаргаа өргөж ажлаа албан ёсоор хүлээн авчээ.

ҮНДЭСНИЙ АЮУЛГҮЙ БАЙДЛЫН АСУУДАЛ ХАРИУЦСАН ЗӨВЛӨХ МАЙКЛ ФЛИНН

Армийн дэслэгч генерал Майкл Флинн нь 1958 онд Род-Айленд мужид төрсөн. Батлан хамгаалах яамны Тагнуулын газрын даргаар ажиллаж байсан тэрээр Род-Айлендийн их сургуулийг дүүргэжээ. Афганистанд алба хааж байсан, Ардчилсан намд гишүүнээр элссэн ч 2016 оны сонгуулиар Д.Трампын сонгуулийн кампанит ажлын зөвлөхөөр ажилласан байна. “Russia Today” телевизийн 10 жилийн ойн арга хэмжээний үеэр тэрээр ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.Путины хажууд суусан нь сэтгүүлчдийн анхаарлыг нэлээд татсан гэдэг. Барууны хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр түүнийг Д.Трампын засаг захиргааг Сирийн асуудлаар ОХУ-ын эрх баригчидтай хэлэлцээ хийхэд нь холбож өгөх гүүр нь болох хүн хэмээн бичсэн. Уг асуудлаар ОХУ-тай тохиролцоонд хүрэх хэрэгтэй гэдгийг Майкл Флинн ярилцлага өгөхдөө дурдаж байжээ.

АНУ-ААС НҮБ-Д СУУХ БАЙНГЫН ТӨЛӨӨЛӨГЧ НИККИ ХЕЙЛИ

Өмнөд Каролин мужийн захирагчаар ажиллаж байсан Никки Хейлиг АНУ-аас НҮБ-д суух байнгын төлөөлөгчөөр томилсон байна. Олон улсын харилцааны салбарт ажиллаж байгаагүй тэрээр Энэтхэгээс ирсэн цагаачийн хүүхэд бөгөөд Клемсонсийн их сургуулийг дүүргэсэн. Нэг хэсэг ялгацыг боловсруулдаг “FCR” корпорацид ажилласан.

Гэвч удалгүй ээжийнхээ байгуулсан маш чанартай хувцас үйлдвэрлэдэг “Ex­otica International” фирмд орж бизнес хөгжлийн асуудлыг нь хариуцсан юм. Удалгүй тус фирм нь хэдэн сая ам.долларын хөрөнгөтэй компани болж өргөжсөн. 2004 оноос улс төрд орж Өмнөд Каролин мужийн Төлөөлөгчдийн танхимын гишүүнээр сонгогдсон байна. Никки Хейли нь тус мужийн Төлөөлөгчдийн танхимын гишүүнээр сонгогдсон энэтхэг гаралтай анхны эмэгтэй улстөрч аж.

Өнгөрсөн арванхоёрдугаар сард Гамби улсын Ерөнхийлөгчийн ээлжит сонгууль болж өнгөрсөн. Гэвч сонгуулийн дүн гарснаас хойш тус улсын байдал тогтворгүй болсон.

Гамби улс нь Африкийн баруун хэсэгт оршдог бөгөөд тус тивийн хамгийн жижигхэн улсын нэг. Сенегалаас өөр улстай хиллэдэггүй Гамби ДНБ-ийхээ хэмжээгээр Африкт доороосоо хоёрдугаарт ордог, нэг сая 800 мянга гаруй хүн амтай. Африкийн нэгэн жижигхэн улс сүүлийн өдрүүдэд дэлхий нийтийн анхаарлыг татах болсон нь нэг л шалтгаантай. Тус улсын Ерөнхийлөгч асан Яйя Жамме гэгч төрийн тэргүүний сонгуульд ялагдал хүлээчихээд албан ажлаа өгөхөөс татгалзсан байна.

Гамбид 2016 оны арванхоёрдугаар сарын нэгний өдөр анх удаагаа ардчилсан сонгууль болсон нь энэ аж. Санал хураалтын дүнг зарласны дараахан Яйя Жамме албан ажлаа өгнө гэсэн. Гэвч удалгүй бодлоо өөрчиллөө гээд огцрохоос татгалзжээ. Саналын хуудсыг тоолох явцад алдаа гарсан гэсэн тайлбараар дахин сонгууль явуулах шийдвэр гаргаж, улс орондоо онц байдал тогтоосон. Нөхцөл байдал тун эвгүй болсон тул олонхийн дэмжлэгийг хүртэж ялсан Адам Бэрроу эх орноосоо явахаас өөр аргагүй болсон гэдэг. Олон улсын байгууллагууд тэр дундаа НҮБ-ын Аюулгүй Зөвлөлөөс Яйя Жаммегийн энэ үйлдлийг буруутгаж засгийн эрхийг хүлээлгэн өгөхийг шаардсан юм. Баруун Африкийн эдийн засгийн хамтын ажиллагааны байгууллагын гишүүн Сенегал болон Нигер дэх цэргүүдээ Гамби улсын хил дээр бэлэн байдалд оруулж Яйя Жаммед хоёр хоногийн хугацаа өгчээ. Гамбигийн арми ч шинэ Ерөнхийлөгчийг дэмжиж байгаагаа мэдэгджээ. Төрийн тэргүүнээр сонгогдсон Адам Бэрроу аргаа барахдаа Сенегал дахь Гамби улсын Элчин сайдын яамны байранд Ерөнхийлөгчийн тангаргаа өргөсөн. Түүнийг төрийн тэргүүн болохыг хүлээн зөвшөөрч байгаагаа Африкийн орнууд мэдэгдсэн юм. Баруун Африкийн эдийн засгийн хамтын ажиллагааны байгууллагын төлөөлөгчид Яйя Жамметэй хэлэлцээ хийсний эцэст ажлыг нь өгүүлэхээр болсон юм. Гэхдээ өөрт нь Ерөнхийлөгчийн албыг хаших хугацаандаа хууль дүрэм зөрчсөн хэрэг хүлээлгэхгүй байх болзол тавьжээ. Ингээд экс Ерөнхийлөгчид эх орноосоо явахаас өөр сонголт үлдээгүй. 1993 оноос хойш засгийн эрхийг барьсан Ерөнхийлөгчийг ёс төртэйгөөр гаргаж өгчээ. Түүнийг үдэх ёслолд цэргийн найрал хөгжим хүртэл оролцсон юм. “Энх тайван, хайр энэрлийг эрхэмлэгч хүн” гэсэн бичигтэй цамц өмссөн үзэл нэгт нөхөд нь Яйя Жаммег онгоцонд суулган өгчээ. Тэрээр онгоцны үүдэнд очоод Коран судраа үнссэн гэнэ. Харин гамбичуудын хувьд энэ бол хамгийн баяртай өдөр байсан бололтой. Огцрох хүсэлгүй Ерөнхийлөгч явсан өдрийн орой нь иргэд бөөн баяр болж шөнөжингөө цэнгэжээ.

Энэ явдал үүгээр дууссан бол яахав. Экс Ерөнхийлөгч зүгээр ч явчихсангүй, улсын санд байсан бүх мөнгийг хуу хамаад арилжээ. Нутагтаа байх сүүлийн хоёр долоо хоногийн хугацаанд улсынхаа төрийн санд байсан 11,4 сая ам.долларыг өөрийн болгосон. Түүгээр ч зогсохгүй үнэтэй машин зэрэг эд зүйлсээ ачааны онгоцоор гадаад руу гаргаж амжсан байна. Хамгийн аймшигтай нь одоо улс орон нь ямар ч мөнгөгүй болжээ. Гамби сохор зоосгүй болсныг Сангийн яам, Төв банкны ажилтнууд баталж мэдэгдэл хийсэн. Сенегал дахь Гамбигийн ЭСЯ-нд тангаргаа өргөсөн шинээр сонгогдсон Ерөнхийлөгч ч одоо яахыг хэлж мэдэхгүй байгаа гэнэ. Дашрамд дурдахад тэр ч нутагтаа очоогүй л байна.

Гамбигийн Ерөнхийлөгч Яйя Жамме нь 29 настайдаа буюу 1994 онд цэргийн хүчээр төрийн эрхийг булаан авсан хүн. Тэрээр Гамбигийн армид алба хааж байсан 25-30 насны таван дэслэгчийн хамт уг ажиллагааг зохион байгуулж өөрөө улсыг түр удирдах зөвлөлийг тэргүүлжээ. Үүнээс хоёр жилийн дараа буюу 1996 онд Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар ялалт байгуулсан. Түүнээс хойш хорь гаруй жил Гамбиг удирдаж байгаа бөгөөд хэд хэдэн удаа улиран сонгогджээ. 2003 онд залуучуудтайгаа уулзахдаа борооны улирлаар залуучууд юу ч хийхгүй хөлбөмбөг тоглодог явдлыг шүүмжилж “Борооны улиралд ажил хийхгүй хөлбөмбөг тоглож улс орныхоо төлөө хөдөлмөрлөхөөс зайлсхийсэн залуусыг шоронд суулгана” гэсэн удаатай. Ингэж Гамбид хөлбөмбөг тоглохыг хориглосон түүхтэй. 2009 оны эхээр төрийн тэргүүний эгч нь нас барахад гамбичууд “чөтгөр” хэмээн нэрлэдэг ер бусын увдистай гэгддэг хүмүүсийг буруутгасан. Ингээд улс орон даяар “чөтгөрийг ангуучлах” нэртэй аян зарлаж мянгаад хүнийг хэлмэгдүүлжээ. Олон улсын хүний эрхийг хамгаалах “Amnes­ty International” байгууллагаас хийсэн судалгаагаар энэ үеэр мянгаад хүн хэлмэгдсэн гэдэг. Уг ажиллагаанд цэрэг, цагдаа, тагнуулын ажилтнууд, Ерөнхийлөгчийн хамгаалалтын алба хүртэл оролцож баривчлагсдыг нууц газар хорьж, мансууруулах төрлийн зүйл уулгаж байжээ. “Чөтгөрийг ангуучлах” аяны золиос бологсдын дийлэнх нь өндөр настнууд байсан бөгөөд зарим нь амиа алдсан гэдэг. Яйя Жамме өөрийгөө нэг бус удаа ер бусын увдистай хэмээн зарлаж, ХДХВ буюу бидний ярьдгаар ДОХ болон астмаг анагаадаг эмийг бүтээсэн хэмээн мэдэгдсэн. Улс оронд болж бүтэхгүй байгаа бүхэнд бэлгийн гаж буруу зуршилтнуудыг буруутгаж бүгдийг нь ална хэмээн заналхийлж байсан.

Яйя Жамме төрийн тэргүүний албыг хаших хугацаандаа хэрхэн хөрөнгөжсөнийг хараахан тогтоогоогүй. Тэрээр нэлээд хэдэн “Rolls Royces” машинтай, АНУ-ын Мэрилен мужийн Потомаке хэмээх газар 3,5 сая ам.доллараар байшин авсан байдаг. Түүний охин нь Манхеттенд нэг жилийн 40 сая ам.долларын төлбөртэй хувийн сургуульд сурдаг. Экс Ерөнхийлөгч Гиннесийн дээд амжилтын номонд хамгийн залуу төдийгүй хамгийн чинээлэг төрийн тэргүүн хэмээн бичигдсэн. 1.5 тэрбум ам.доллартай тэнцэхүйц хөрөнгөтэй тэрбээр хэрхэн баяжсанаа Аллахаас илгээсэн хишиг хэмээн тайлбарлаж байжээ. Гамбигийн хэвлэл мэдээлэлд хяналт тогтоож байсан тэрээр улсынхаа бүх сэтгүүлчдэд Засгийн газрын мэдэлд байх, үгүй бол зайлах гэсэн хоёр болзол тавьсан байдаг. Тэрээр хэвлэлийнхэнд хэтэрхий дураараа байна хэмээн шүүмжлүүлдэг байсан юм. Гамбигийн экс Ерөнхийлөгчийн эсрэг хэрэг үүсгэсэн хэдий ч улсын сангаас авсан мөнгө зэргийг эргүүлэн авах найдвар бараг байхгүй. Учир нь Яйя Жамме нь Экваторын Гвинейд байгаа. Экваторын Гвинейн Ерөнхийлөгч Теодор Обиангу Нгему Мбасого нь түүний найз бөгөөд 1979 оноос хойш тус улсын төрийн тэргүүний албыг хашсан. Эквадорын Гвиней нь улс төрийн хэрэгтнүүдийг бусад орнууд төдийгүй олон улсын эрүүгийн шүүхэд ч хүлээлгэн өгдөггүй орон. Тиймээс Гамбигийн улсын сангаас алдагдсан мөнгийг эргүүлэн олж авах найдвар бараг байхгүй юм байна.

Өмнөговь аймгийн Даланзадгад суманд онц ноцтой цуврал хэрэг гарсан билээ. Хэргийг Мөрдөн байцаах газрын Онц, хүнд гэмт хэрэгтэй тэмцэх хэлтэс, Өмнөговь аймгийн цагдаагийн алба хаагчид хамтран шуурхай ажиллаж илрүүлжээ. Гэмт хэрэгтэн 17-19 насны охидыг ганцаараа явж байхад дээрэмдэж, зодож, хүчирхийлсэн байна. Энэ сарын 4-нд хичээлээ тараад гэр рүүгээ явж байсан 17 настай О гэх охиныг үл таних этгээд зодсон хэрэг гарсан. Хохирогч охины цагдаа нарт өгсөн мэдүүлгээр “Жижигхэн биетэй эрэгтэй хүн гэнэт л гарч ирээд араас өшиглөж газар унагаад зодсон. Нүүрэнд цохиж, толгой руу дэвсэлж, элэг рүү өшиглөж зодсон. Сүүлдээ ухаан балартаад юу болсныг санахгүй байна” хэмээн мэдүүлжээ. Гэмт этгээд гар утсыг нь дээрэмдсэн нь тогтоогдсон байна. Үүний дараа энэ сарын 12-нд мөн л 18 настай Б гэгч охиныг сургуулиасаа гараад явж байхад нь үл таних этгээд зоджээ. Охиныг онц хэрцгийгээр зодож, газарт унагаад хүчирхийлэх гэж оролджээ. Мөн цүнх, бусад эд зүйлсийг нь дээрэмдсэн аж. Өмнө нь Өмнөговь аймагт хэд хэдэн удаагийн дээрэм, булаалтын хэрэг гарч, хэргийг шалгаж байсан гэнэ. Энэ сарын 14-нд Политехник коллежийн хашаанд 19 настай эмэгтэйг зодож, биед нь хүнд гэмтэл учруулан, хүчирхийлж орхисон хэрэг гарсан. Энэ талаар албаны эх сурвалж “19 настай эмэгтэйг гэмт хэрэгтэн араас нь дагаж байгаад шууд цохиж унагасан байна лээ. Ингээд тоосгоор толгой руу нь цохиж, хүнд гэмтэл учруулсан байсан. Их хэмжээний цус алдаж, ухаан алдсан охиныг гэмт этгээд хүчирхийлсэн. Үүнийхээ дараа харанхуй гудамжинд орхичихоод зугтаасан байсан. Цагдаа нар хэргийг шуурхай шалгаж эхэлсэн. Хохирогч эмэгтэйн биед үлдсэн үрийн шингэнийг шинжилгээнд өгсөн. Мөн гэрчүүдээс мэдүүлэг авч эхэлсэн. Охидыг дээрэмдэх, ёс бусаар дур хүслээ хангах, хүчирхийлэх цуврал гэмт хэргийг нэг хүн үйлдээд байгаа нь шинжээчдийн гаргасан дүгнэлтээр тодорхой болсон. Хохирогч Г гэх 19 настай эмэгтэй сургууль дээрээ очиж хуралд суухаар явж байхад нь зодож, хүчирхийлсэн байсан. Гэмт хэрэгтэн охиныг дагаж явахыг хоёр гэрч харсан байдаг. Дээрх гэрчүүдийн мэдүүлгээр гэмт хэрэгтний гадаад төрх байдал, өмсөж явсан хувцас зэргийг тогтоосон. Ингээд 19 настай Рэнцэнсамбуу гэгч хэргийг үйлдсэн болохыг тогтоосон” гэв. Хохирогч охины биеийн байдал тааруу байгаа аж.

Өөр нэг эх сурвалжаас авсан мэдээллээр 17-19 насны охидыг зоддог, эд зүйлсийг нь булааж, дээрэмдсэн, хүчирхийлсэн хэрэгт сэжиглэгдэн шалгагдаж байгаа 19 настай Рэнцэнсамбууг цагдан хорьсон байна. Тэрбээр Өмнөговь аймгийн нэгэн компанийн уурын зууханд галчаар ажиллаж байсан гэнэ. Ажлын гараатай өдөр болгон гэмт хэрэг үйлдэж байсан нь мөрдөн байцаалтын шатанд тогтоогджээ. Хэргийг шалгаж байгаа цагдаа нарт Рэнцэнсамбуу “Охидыг дагаж явж байгаад зоддог байсан. Ажил дээрээ сууж байгаад харанхуй болохоор гардаг. Ганцаараа явж байгаа охидыг дагаж яваад ойрхон хүн байхгүй үед зоддог байсан” хэмээн мэдүүлжээ. Рэнцэнсамбууг сэтгэцийн өвчтэй эсэхийг шалгуулжээ. Удахгүй шинжилгээний хариу гарах гэнэ. Цагдаа нарын үзэж байгаагаар гэмт хэрэгт шалгагдаж байгаа этгээд сэтгэцийн өөрчлөлттэй, бусдыг зодож таашаал авдаг гаж донтон байж болзошгүй хэмээн таамаглаж байна. Түүнийг эрүүгийн хуулийн 91.1, 91.2 –т заасан зүйл ангиар эрүүгийн хэрэг үүсгэжээ.

Дуу авиаг бичиж авчихаад түүнийгээ сонсдог болсон нь хүн төрөлхтний түүхэн дэх томоохон ололтуудын нэг. Үүнийг мэдээлэл дамжуулахад хамгийн том дэвшил болсон гэж судлаачид үздэг. Пянз тоглуулагчийг анх АНУ-ын иргэн Томас Эдисон, Шарл Кро нар хамтран бүтээж палеофон хэмээн нэрлэжээ. Гэвч дуу авианы ялгаруулалт нь тийм ч сайн байгаагүй гэдэг. Хяхтнаж, зарим авиа нь хэт чанга байсан тул чухам юуны бичлэг болохыг мэдэхийн тулд чихээ чанга яригчид нааж байж сонсдог байсан гэдэг. Томас Эдисон 1877 онд түүнийгээ патентлуулан авсан байдаг. Уг төхөөрөмжийн талаарх нийтлэлийг Германы зохион бүтээгч Эмиль Берлинер хэвлэлээс олж уншаад ихэд сонирхжээ. Тэрээр мөн иймэрхүү шинэ төхөөрөмж бүтээхээр шаргуу ажиллаж Томас Эдисон, Шаро Кро нарын бүтээлийг улам боловсронгуй болгосон юм.

Тухайн үед дуу, авиаг бичиж аваад дахин тавьж сонсоно гэдэг хүмүүсийн санаанд багтахгүй байсан гэдэг. Эмиль Берлинер улам боловсронгуй болгосон төхөөрөмжөө фонограф хэмээн нэрлэсэн. Уг нь бол түүнийгээ хараагүй хүмүүст зориулан бүтээсэн гэдэг. Гэтэл аажимдаа хөгжим сонсоход ашигласан байна. Пянз тоглуулагчийг бүтээсэн даруйд пянз бий болсон. Эмиль Берлинер пянзыг анх целлулойдоор хийсэн бөгөөд тэр нь одоо ч АНУ-ын Үндэсний музейд хадгалагдаж байдаг. Түүнийгээ улам сайжруулах зорилгоор эбонит буюу их хэмжээгээр хүхэр агуулсан зүйлээр хийсэн. Гэвч шаардлага хангаагүй гэдэг. Эмиль Берлинер пянзыг юугаар хийхийг нэлээд удаан бодож эрэл хайгуул хийсэн. Нэг удаа хувцасны дэлгүүрт явж байхад давирхайгаар хийсэн товч сонирхлыг нь ихэд татжээ. Үүнээс пянзыг давирхайгаар хийх санаа төрсөн гэдэг.

Эмиль Берлинерийн бүтээсэн пянз тоглуулагчийг 1902 оноос эхлэн өргөн хэрэглэх болсон. Үүний нэг шалтгаан нь Италийн тенор Энрика Карузогийн дуулсан арван дуутай пянзыг анх хэвлэн сонсогчдын хүртээл болгосон юм. Түүнийг сонсон хүмүүс гайхан бишрэхдээ дууг хэрхэн дамжуулж байгааг сайн ойлгоогүй гэдэг. Анхны пянзны ачаар Италийн дуурийн дуучин Энрика Карузо улам алдартай болоод зогсохгүй пянз тоглуулагч ч түүнээс дутахааргүй олны анхаарлыг татсан. Хамгийн гол нь энэ төхөөрөмж шинэ бизнесийг бий болгосон юм. Дуучдыг дуулуулж бичлэг хийж түүнийг нь пянз болгон хэвлэн гаргахдаа уран бүтээлчдэд шагналын мөнгө олгодог болсон түүх эндээс эхлэлтэй.

Пянз тоглуулагчийг мөнгөөр, улаан модоор үнэтэй, хямд гээд янз бүрээр үйлдвэрлэж эхэлсэн байна. Түүнийг анх Америкт үйлдвэрлэж эхэлсэн бөгөөд удалгүй борооны дараахь мөөг шиг олон үйлдвэр бий болсон гэдэг. Энэ бизнес Европт ч дэлгэрсэн. XX зууны эхээр гэхэд нэг жилд 3000 пянзыг шинээр гаргаж нийтдээ дөрвөн сая гаруй пянз борлуулдаг байсан хэмээн бичсэн байдаг. Үйлдвэрлэл улам бүр боловсронгуй болж пянз тоглуулагчийн стандартыг ч боловсруулан баталжээ. Тодруулбал, пянзыг нэг минутанд 78 удаа эргэдэг байхаар хийх ёстой гэсэн шаардлага тавьсан. Анхны пянзнуудын нэг тал нь 300 мм өргөн байсан бөгөөд ердөө таван минутын бичлэгийн багтаамжтай байв. Тиймээс томоохон хэмжээний хөгжмийн бүтээлүүдийг бичих ямар ч боломж байгаагүй.

Техник технологи хөгжиж пянз тоглуулагч болон пянз улам бүр боловсронгуй болж гигант, гранд, миньон гэсэн гурван янзын хэмжээтэй үйлдвэрлэхээс гадна хатуу, зөөлөн гэж ангилдаг болсон.

1948 онд энэ салбарт бас нэгэн хувьсгал гарсан түүхтэй. Америкийн дуу бичлэгийн “Co­lumbia” фирм нь удаан эргэхэд дуугардаг пянз тоглуулагчийг үйлдвэрлэжээ.

Манайд анх яг хэдийд пянз тоглуулагч орж ирсэн талаар тодорхой мэдээлэл байдаггүй. Монголд ажиллаж, амьдарч байсан гадаадын иргэд эгшигт хайрцаг хэмээн нэрлэх болсон түүнийг авчирсан гэсэн яриа байдаг. “Сэрэлт” киноны гол баатар болох Орос эмч өвчтөн ирэхгүй болохоор нь гадаа эгшигт хайрцгаа тоглуулдгийг үзэгчид сайн санаж байгаа байх. Ямар ч байсан манай нэртэй дуучид уран бүтээлчид, хамтлагуудын уран бүтээлийг агуулсан Оросын “Мелодия”, “Граммофон” –д үйлдвэрлэсэн пянз 1980-аад он хүртэл худалдаанд байсан түүхтэй. Дашрамд дурдахад, 1964 онд байгуулагдсан “Мелодия” фирмийн хувьд 1960-1980 онд маш олон пянз хэвлэн гаргасан оргил үе нь байсан. Харин өнөөдөр ихэвчлэн хуучны бичлэгийг хувилах үйл ажиллагаа явуулдаг аж.

1963 онд “Phillips” корпораци нь анх соронзон туузан дээр бичлэг хийж кассетыг танилцуулсан билээ. Ийнхүү пянзны эрин үе дууссан гэж болно. Харин өнөөдөр пянз, пянз тоглуулагч гэдэг нь өнгөрсөн үеийн сайхан дурсамжийг санагдуулахуйц ховор зүйлст тооцогдох болжээ. Өнөөдөр барууны зарим уран бүтээлчид цомгоо пянзаар гаргах тохиолдол ч бий. Гадаадад төдийгүй манайд ч пянз цуглуулагчид нэлээд байдаг. Тэдний нэг нь болох Б.Батболд хэмээх залуу 2015 оны эхээр “Дунд гол” нэртэй дэлгүүрээ нээж байсан билээ.

Түүний ярьснаар 1980 оны эхээр хамгийн сүүлд манай уран бүтээлчдийн пянз хэвлэгдсэн гэдэг. “Баянмонгол”, “Соёл-Эрдэнэ” хамтлагийн дуутай пянз дунджаар 50 мянган төгрөгөөр борлогдож байсан гэнэ. Дашрамд дурдахад дэлхийн пянз цуглуулагчид Монгол пянзнуудаас энэ хоёр пянзыг л сонирхдог хэмээн Б.Батболд ярьсан байдаг.

Импортын шатахууны Онцгой албан татварын хэмжээг багасгаж бууруулах шийдвэрийг Засгийн газраас энэ лхагва гаригт гаргалаа. Онцгой албан татварыг 160 мянган төгрөгөөс 30-50 мянган төгрөг болгож, дизелийн түлшинд ногдох татварыг 180 мянган төгрөг байсныг 70 мянган төгрөг болгон бууруулсан байна. Татварыг ингэж сайн бууруулж байгаа үед хэрэглэгчдэд хүрдэг шатахууны үнэ литр тутамдаа хамгийн доод тал нь 100 төгрөгөөр буурах боломжтой болно гэж үзэж болох талтай. Гэвч Засгийн газраас гаргасан энэ тогтоол шатахууны үнэ нэмэгдэж, өсөхөөс урьдчилан сэргийлсэн гэж тайлбарлаад байгаа юм. Шатахуун импортлогч компаниудын үгэнд багтаж татвар хөнгөлөх тухай арга хэмжээг ойрхон гурвантаа авч байгаа ч энэ хугацаанд шатахууны үнэ буурсангүй. Саяын татварын хөнгөлөлтөөр Монгол Улсын татварт орох ёстой 110 тэрбум төгрөг орох боломжгүй болж байгаа аж. Шатахууныг тойрсон асуудлаар сурвалжилсан юм.

Б.ЛХАГВАЖАВ: ДЭЛХИЙН ЗАХ ЗЭЭЛД НЕФТИЙН ҮНЭ УНАХАД ХЭЗЭЭ Ч ХЯМАРДАГГҮЙ БАЙЖ, ӨСӨХ СУРГААР ӨСДӨГ

– ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТЫГ ДЭМЖИХ ХАМГИЙН ТОМ ГАРЦ НЬ ОЙЛГОЛЦОЛ, ЭВ НЭГДЭЛ –

-Монгол Улсын Засгийн газар Эдийн засгийг эрчимжүүлэх хөтөлбөрийг баталсан. Үр дүн гарч амждаггүй юм аа гэхэд эхний ээлжинд эдийн засагт ядаж дохио өгөх зүйл харагдахаар хугацаа өнгөрлөө. Мэдэгдэх юм алга гэх юм. Та ямар бодолтой яваа бол?

-ХУУЛЬ БУСААР БӨХӨНГИЙН ЭВЭР ТҮҮГЧДЭЭС БОЛЖ МЯЛЗАН ӨВЧИН МАЛД ХАЛДВАРЛАХ АЮУЛ НҮҮРЛЭЭД БАЙНА-

Б.УРАНЧИМЭГ

Дайн самуунтай Палестин Английн FTSE индексийн Frontier Market хэмээх хөгжиж буй зах зээлийн статуст багтаж орхив. Манайх энэ статуст багтах хүсэлтээ өгсөн ч өнөөг хүртэл тойргийн гадна байгаа юм. Дэлхийн 40 орчим улсын хөрөнгийн биржүүдийг багтаасан Frontier Мarkets хэмээх хөгжиж буй орнуудын үнэт цаасанд зөвхөн Ану-ын хөрөнгө оруулалтын сангууд гэхэд л жилд 15 тэрбум доллар оруулдаг. Тэгэхээр бид хөгжиж буй зах зээлийн статуст багтчихвал хөрөнгө оруулагчдын сонирхлыг татахаас эхлээд олон давуу тал үүснэ гэсэн үг. Палестинд биднээс дутуу тал өчнөөн бий. Манайх шиг нҮб-ын гишүүн биш. Дээр нь дайны хөлд нэрвэгдчихсэн. Гэсэн хэр нь нэгэн цагт эдийн засгийн 17 хувийн өсөлтөөрөө дэлхийд гэж яригдаж байсан Монголоос илүү үнэлэгдсэн нь сонирхохгүй орхиж боломгүй өнцөг.

Тэд биднээс юугаараа илүү байв гэсэн асуултад хариу хайя. Өнгөрсөн оны сүүлээр манай Хөрөнгийн бирж дээр бүртгэлтэй компаниудын зах зээлийн үнэлгээ нийлээд 590 сая ам.долларт хүрсэн бол Палестиных гурван тэрбум ам.доллараар хэмжигджээ. Дайнтай Палестин Хөрөнгийн биржээ хамгаалалтын тусгай ханатайгаар барьж. Дэлбэрэлт, халдлагад өртүүлэхгүй гэж. Машин нэвтрэхэд бөмбөгтэй эсэхийг нь шалгадаг харуул хамгаалалт ажиллуулдаг. Израилтай хэл үгээ ололцдоггүй энэ улс сүүлийн үед “өстөн”-тэйгөө бизнесийн харилцаан дээр ойлголцох хичээл зүтгэл гаргах болж. Хөрөнгийн зах зээлээ хөгжүүлэх гэсэн энэ мэт хичээл мэрийлтийг нь харсан байж мэдэх юм. уг нь бидэнд өчнөөн тэрбум ам.доллараар үнэлэгдэх байгалийн баялаг, аюулгүй амгалан орчин гэж ирээд яривал тэднээс давуу тал олон бий. Гэвч хөрөнгийн зах зээлээ хөгжүүлэхдээ яагаад ч юм хойрго ханддаг. Адаглаад л санхүүгийн зохицуулах хороо нь идэвхтэй ажилладаггүй, ломбардны хүү мэтхэн яриад суудаг нь нууц биш. Мөнгө татах баялагтай тусгаар улсын санхүүгийн зохицуулагч байгууллагын хувьд ломбардны зээлийн хүү үнэндээ бол жижиг асуудал. Өнгөрсөн засгийн үед хөрөнгийн зах зээлийг дэмжье гээд санхүүгийн зохицуулах хороо хураамжаа тэглэсэн ч сонгуулийн дараа буцаагаад сэргээсэн гэж ирээд яривал хөрөнгийн зах зээлдээ хүнийрхүү хандаад байдаг тал бий. FTSE Russell Палестиныг дээрх индекст багтаахдаа Монгол улсын нөхцөл байдалд ч үнэлэлт өгсөн юм билээ. Тэгэхдээ хөрөнгийн биржийнх нь арилжааны шимтгэл өндөр болсон нь Монголын Frontier Market индекст хамрагдах шалгуур үзүүлэлтүүдийг нэгээр цөөллөө гэсэн шалтгаан хэлж. Хөгжиж буй гэсэн статуст багтахын тулд 21 шалгуур үзүүлэлтийг хардаг юм байна. Манай улсын хувьд дөрвийг нь л хангасан гэх дүн гарчээ. Дахин хэлэхэд, FTSE Russell-ийн хүсээд буй үзүүлэлтийг хангах газар нь санхүүгийн зохицуулах хороо.

FTSE Russell байгууллагын хувьцааг лондонгийн хөрөнгийн бирж 100 хувь эзэмшдэг юм байна. Цэвэр нэр хүндээрээ амьдардаг байгууллага гэж шинжээчид тодотгодог. “Мүүдис” зэрэг агентлагууд зээлийн рейтинг хийж мөнгө олдог бол FTSE Russell хөрөнгийн зах зээл дээр ус, агаар шиг чухал болсон индексийн мэдээллийг зарж амьдардаг. Тэр утгаараа индексээ буруу гаргавал, зөв мэдээлэл зарахгүй бол хөрөнгийн зах зээл дээр оршин тогтнох боломжгүйд хүрнэ гэж мэргэжилтнүүд онцолж байна.

Гэхдээ Frontier Market –д багтсан улсуудыг харахаар эргэлзэхээр зүйл илт анзаарагддаг. бидний “эд ч дээ” гэж хардаг бангладеш, Шри-ланк хүртэл цохиж явна гэхээр их гүрнүүдийн бодлого хөшигний цаана өрнөж, FTSE Russell гэх мэт мэргэжлийн байгууллагыг зарим үед дохиурддаг байхыг үгүйсгэхгүй. FTSE Russell -ийн хувьцааг эзэмшдэг Лондонгийн хөрөнгийн биржийн тухайд аль эрт 1801 онд байгуулагдсан, олон янзын хувьцаа эзэмшигчтэй нээлттэй компани. сүүлийн үед Германы хөрөнгийн биржтэй нэгдэнэ гэх яриа хүчтэй сонсогдож байгаа. Ану энэ биржид өндөр сонирхолтой.

Тодруулж хэлбэл, Нью-Йоркийн хөрөнгийн бирж авах сонирхлоо ил тод зарлачихсан.

“Өдрийн сонин”-ы №018(5585) дугаараас авч нийтлэв

Монголын чөлөөт бөхийн холбооны үйл ажиллагааг хууль бус гэж үзэн дасгалжуулагч, тамирчдын төлөөлөл “Түр хороо” байгуулжээ. “Түр хороо”-ны даргаар сонгогдсон Монгол Улсын гавьяат тамирчин, дасгалжуулагч О.Пүрэвбаатартай ярилцлаа.

-Та бүхэн “Түр хороо” байгуулжээ. Яагаад байгуулахаар болов?

– Монголын чөлөөт бөхийн зүтгэлтнүүд, дасгалжуулагч, тамирчдын төлөөлөл болсон 50 гаруй хүн МЧБХ-ны өнөөгийн хууль бус үйл ажиллагааг эсэргүүцэж, онц их хурлыг зарлан хуралдуулах “Түр хороо” байгуулахаар санал нэгдсэн юм. МЧБХ нь хамгийн сүүлд 2009 оны гуравдугаар сарын 14-нд албан ёсны их хурлаа хийж байсан. Энэхүү их хуралд 180 төлөөлөгч оролцон Л.Чинбатыг албан ёсны ерөнхийлөгчөөрөө сонгосон. Харин түүний эрх үүрэг 2012 оны Лондонгийн олимпийн дараагаар дуусгавар болсон юм. Үүнээс хойш МЧБХ албан ёсны хурлаа хийгээгүй. Гэтэл дараа нь удирдлагаар суух гэсэн хүмүүс их хурлын материалыг ашиглан хуурамч тогтоол гаргасан юм. Дүрэм журам зөрчин, хуурамчаар тамга тэмдэг дарж, бусдын гарын үсгийг дуурайлган зурсан. Мөн тэд зөвхөн Их хурлаар хэлэлцэж өөрчлөх ёстой холбооны дүрмэнд өөрчлөлт оруулж, Удирдах зөвлөлийн гишүүдийг бүрдүүлсэн юм. Ийм хууль бус үйлдлүүд үргэлжилсээр өнөөдрийн зөрчил, хурцадмал байдлыг бий болгоод байгаа хэрэг. Энэ нь тамирчид, багш дасгалжуулагчид, шүүгчид, үе үеийн зүтгэлтэн дэмжигчдийн эрх ашгийг зөрчиж байна. Бидний зүгээс тэднийг шийдвэр гаргах эрхгүй, эрх зүйн чадамжгүй гэж үзэж байгаа. Тиймээс МЧБХ-ны ерөнхийлөгч, Удирдах Зөвлөлийн гишүүд гэх сумо бөхийн аварга, улсын цолтнууд, УИХ-ын гишүүд, мөн бусад гишүүд үүнийг ойлгох хэрэгтэй. Иймд МЧБХ-ны нэрийн өмнөөс гаргасан болон гаргах ямар нэгэн тогтоол, шийдвэр, сонгон шалгаруулалтыг энэ цаг мөчөөс эхлэн хүчин төгөлдөр хэмээн үзэхгүй гэдгийг албан ёсоор мэдэгдэж байна. Эдгээр МЧБХ-ны хууль бус үйл ажиллагааг эсэргүүцсэн бидний гомдол, нэхэмжлэл харьяа дүүргийн шүүх болон цагдаагийн байгууллагуудаар шалгагдаж байгаа. Монголын шүүх, цагдаагийн байгууллагуудыг хэн нэгнээс хараат бусаар, үнэн зөвийг тогтоосон шударга шийдвэр гаргана гэдэгт итгэлтэй байна.

-Та бүхэн МЧБХ-ны одоогийн удирдлагуудад шаардлага хүргүүлнэ гэсэн. Ямар шаардлагыг хүргүүлж байгаа вэ?

-МЧБХ нь энэ спортыг хөгжүүлэхийн төлөө цогц үйл ажиллагаа явуулдаг, тамирчин, дасгалжуулагч, шүүгчид, дэмжигчид, бөхийн зүтгэлтнүүдийнхээ эрх ашгийг хамгаалдаг төрийн бус байгууллага. Тийм ч учраас хэн нэгэн эрх мэдэлтэн, УИХ-ын гишүүд орж ирэн, дур зоргоороо аашилдаг хувийн компани, тэдний өмч биш гэдгийг хариуцлагатайгаар мэдэгдмээр байна. Иймд чөлөөт бөхийн багш дасгалжуулагч, тамирчин, шүүгч бөхийн зүтгэлтэн, дэмжигчид болон БТС-ын удирдах дээд байгууллага, МҮОХ-ны төлөөллийг оролцуулсан өргөн бүрэлдэхүүнтэйгээр онц их хурлыг зарлан хуралдуулах шийдвэрийг гаргаж дараахь шаардлагуудыг МБЧХ-ын одоогийн удирдлага гэх хүмүүст хүргэж байгаа юм. Энэхүү шаардлагатай холбоотойгоор бид Монголын үндэсний олимпийн хороонд таван хүсэлт тавьж байна. Бүхий л спортын холбоодууд энэ байгууллагад харьяалагддаг учир МҮОХ-нд хүсэлт тавьсан гэж ойлгож болно. Энэхүү хүсэлтдээ МЧБХ-ны албан ёсны бүх үйл ажиллагааг хоёрдугаар сарын 1-ны өдрөөс эхлэн зогсоохыг шаардаж байгаа юм. Иймд тус холбооны үйл ажиллагааны тасралтгүй байдлыг хангах үүднээс МҮОХ-нд энэ ажлыг их хурлаар албан ёсны удирдлага сонгогдтол түр хариуцахыг хүсч байна. Мөн МЧБХ-ны тамга, тэмдгийг хоёрдугаар сарын 2-ны дотор МҮОХ-нд хадгалуулах, мөн холбооны байрыг чөлөөлж өгөхийг хүсч байгаа юм. Түүнчлэн МЧБХ-той холбогдолтой бүхий л баримт бичиг, эд хөрөнгийг МҮОХ-нд хүлээлгэн өгч хадгалуулахыг шаардаж байна. Бид өнөөгийн МЧБХ-ны удирдлага гэх хүмүүст “Түр хороо”-ноос тавьж байгаа шаардлагын хариуг бичгээр албан ёсны дагуу ирүүлэхийг хүсч байгаа юм. Хэрэв шаардлагыг биелүүлээгүй тохиолдолд тэмцлийн хурц хэлбэрт шилжих болно гэдгээ албан ёсоор мэдэгдэж байна.

-Шаардлага биелүүлээгүй тохиолдолд тэмцлийн хурц хэлбэрт шилжинэ гэж байна. Тэгэхээр яана гэсэн үг вэ?

-Бид энэ асуудлууд дээр хуулийн зөвлөхтэй ажиллаж байгаа. Тиймээс бид өмгөөлөгчтэйгөө ярилцах болно. Ямартай ч бидний шаардлагыг биелүүлээгүй, эсэргүүцсэн тохиолдолд тэмцэж болох ямар л хэлбэр байна, түүнийг хийх болно.

-Саяхан МЧБХ удирдлагаа сонгосон. Та бүхэн энэ хуралд оролцсон уу?

-Энэ бол их хурал биш байсан. Бид хурал хаана, хэзээ хэдэн гишүүнтэй хурал болсныг ч мэдээгүй. Бид нэгдүгээр сарын 6-нд хурал болж, удирдлага сонгосон гэх мэдээллийг авсан юм. Тиймээс багш, дасгалжуулагчид энэ хуралд оролцож чадаагүй. Ийм үйлдэл хийж буй одоогийн удирдлагууд гэх хэсэг бүлэг хүмүүсийн увайгүй үйлдэл хэрээс хэтэрч, чөлөөт бөхийн спортыг гэр бүлээрээ өмчлөн, өөрсдийн хувийн мухлаг мэт үзэж байна. Дүү нь ахдаа, ах нь дүүдээ албан тушаал бэлэглэн, тамга тэмдгээ солилцож байгаа нь чөлөөт бөх сонирхогч, дэмжигчид, багш дасгалжуулагчид, тамирчдын эрх ашгийг ноцтойгоор зөрчиж байгаа хэрэг.

-Та бүхэн МЧБХ-ны удирдах зөвлөлийн гишүүдтэй уулзаж нөхцөл байдлаа танилцуулан ярилцаж үзсэн үү?

-Бид уулзаж ярилцъя гэсэн хүсэлт тавьсан. Эвээр ярилцах гэсэн боловч бидний хүсэлтийг хүлээж аваагүй. Мөн бид саяхан МЧБХ-ны дэд тэргүүн Б.Болдын төрсөн дүү нарийн бичгийн даргаар сонгогдсон гэх Б.Батбаяртай уулзсан. Бид түүнээс өмнөх нарийн бичгийг халсан болон өөрийг нь томилсон тушаал, хурлын протокол зэргийг байгаа эсэхийг асуусан юм. Гэтэл бидэнд дараа үзүүлнэ гэсэн хариу өгсөн. Үнэхээр хууль ёсны ном журмаараа юм бол яагаад тушаал, протокол зэрэг нь байдаггүй юм бэ гэж бодогдох юм. Ном журмынхаа дагуу удирдах зөвлөлөө сонгосон тохиолдолд бид хэл үггүй ажил үүргээ гүйцэтгээд л явах болно. Түүнээс бид албан тушаал горилсондоо ийм зүйл хийж байгаа юм биш.

“Өдрийн сонин”-ы №018(5585) дугаарт

Өнгөрсөн долоо хоногт таван хүн үл мэдэх шингэнд хордож амиа алдсан харамсалтай хэрэг гарсан. Хохирогчдын нас барсан газраас архины шил олдсон учраас тэднийг архинд хордсон байж болзошгүй гэж албаныхан үзжээ. Тиймээс өнгөрсөн долоо хоногийн гурван өдөр Нийслэлийн нутаг дэвсгэрт архи, согтууруулах ундаа худалдах, түүгээр үйлчлэхийг хориглосон. Эдгээр өдрүүдэд Гэмтэл согог судлалын үндэсний төвийн хүлээн авах яаралтай тусламжийн тасгаар үйлчлүүлэгсдийн тоо эрс буурчээ. Тодруулбал, өмнөх долоо хоногийн өдрүүдтэй харьцуулахад согтуугаар гэмтэгсдийн тоо 38-аар буурсан юм байна.

Өөрөөр хэлбэл, архины хорио гарахаас өмнөх долоо хоногийн лхагва гарагаас баасан гариг хүртэлх хугацаанд ГССҮТ-өөр үйлчлүүлэгчдийн 15 хувь нь согтууруулах ундаа хэрэглэсэн үедээ гэмтэж бэртсэн байжээ. Харин архины хориотой өнгөрсөн долоо хоногийн лхагва гарагаас баасан гараг хүртэлх хугацаанд 9.4 хувь буюу 534 хүний 50 нь согтууруулах ундаа хэрэглэсэн үйлчлүүлэгч байсан аж. Энэ нь өнгөрсөн долоо хоногтой харьцуулахад 5.6 хувиар буурсан үзүүлэлт ажээ.

Харин архины хорио тавигдсан өдрөөс хойш буюу өнгөрсөн бямба гаригаас эхлэн тус эмнэлэгт гэмтэл бэртлийн тоо дахин нэмэгджээ. Тус эмнэлгийн ачаалал хэр байгааг сурвалжлахаар өчигдөр үдийн үед ГССҮТ ороход Яаралтай хүлээн авах тасгаас эхлээд л эмчид үзүүлэх гэсэн гэмтэлтэй иргэд маш олноороо дугаарласан байна лээ.

Гэмтлийн тасгийн эмч Б.Батсүхээс зарим зүйлийг тодруулахад “Манай эмнэлэг үргэлж ачаалал ихтэй байдаг. Гэмтэж бэртэж ирж байгаа хүмүүсийн дийлэнх нь архи, согтууруулах ундаа хэрэглэсэн үедээ гэмтсэн байдаг. Тиймээс ойрын өдрүүдэд архи зарахыг хориглосон байсан учраас ачаалал харьцангуй багассан. Гэхдээ өнгөрсөн амралтын өдрөөс эхлээд буцаад ачаалал нэмэгдчихлээ. Гэмтэж бэртсэн хүмүүсийн зарим нь согтуугаар, зарим нь халтирч, мөн бусадтай маргалдах, автын осолд орох зэрэг олон шалтгааны улмаас эмнэлэгт ханддаг” гэсэн юм. Тус эмнэлэг засвартай, зарим хэсэгт нь гагнуурчид ажиллаж байсан учраас үйлчлүүлэгчдэд нэлээд хүндрэлтэй байгаа харагдлаа. Тухайлбал, тус эмнэлгээр үйлчлүүлж байсан иргэн Г.Мөнхөөгөөс зарим зүйлийг тодруулахад “Манай ах машинд хөлөө дайруулчихаад, бид хэвтүүлэн эмчлүүлж явна. Гэмтлийн эмнэлэг ер нь ихэнхдээ ийм их ачаалалтай ажилладаг юм билээ.

Гэхдээ ойрын өдрүүдэд засвар хийж байгаа учраас зарим хэсгээрээ тоосго, шавар болсон нөхцөл байдал нь хүндхэн байх шиг байна. Эмч нар өвлийн улиралд гэмтэл бэртэл илүүтэй их гардаг гэж байна лээ. Арга ч үгүй байх өвлийн халтиргаа, гулгаа хүртэл нөлөөлдөг байлгүй. Мөн архи хэтрүүлэн хэрэглэсэн хүмүүс осгож, гэмтэж бэртэж ирэх тохиолдол их юм байна” гэж ярилаа.

ГЭМТЭл БЭрТлийН Үед анхны тусламж ҮзҮҮлЭх зӨвлӨГӨӨ

Анхны тусламжийг зөв үзүүлснээр амь нас аварна, осол гэмтлээс шалтгаалсан бусад хүндрэлээс сэргийлнэ, эдгэрэлтийг түргэсгэж, эмчилгээний зардлыг бууруулна. Цус алдалтын үед шархан дээр цэвэр бинт тавьж гэмтсэн судасны ханыг шахаж хатуу биет тавина. Боолт хийж мөчийг өргүүлэн сойлт хийнэ.

Хэрвээ цус ихээр алдаж байвал яаралтай цус тогтоох дараахь аргуудыг хэрэглэнэ. Том судасны цэгүүд дээр ясанд тултал дарах хэрэгтэй. Цус алдаж буй хэсэгт бинт тавьж гэмтсэн судаснаас дээхнүүр судсанд даралт үзүүлэх төө хэрийн хатуу биетийг тавьж цусыг тогттол чангалан эрчилж бооно. Даралттай чангалуур боолт хийх гэдэг бөгөөд эмнэлэг хүртэл боолтыг 10-15 мин тутамд суллаж цус алдалтыг хянаж байх ёстой.

Өөрийгөө цусаар дамжин халдварлахаас сэргийлж резинэн бээлий өмс. Хэрэв бээлий байхгүй бол түүнийг орлуулж гялгар уут өмсөж болно. Шархыг цэвэр усаар угааж шаардлагатай тохиолдолд цэвэр спирт хэрэглэж болно. Шархан дээрээ бинт эсвэл даавуун жийргэвч тавина. Боолт хийхдээ том шарх үүссэн бол зургаан цагийн дотор эмчид хандах хэрэгтэй. Шархан дээр элдэв тос, эм түрхэж болохгүй.

Хугаралтын үед ялангуяа олон яс хугарах өвдөлт, цус алдалтаас болж шокийн хүнд байдалд орж болно. Энэ үед үзүүлэх тусламж нь хугарлын орчинд булчин судас, мэдрэл, нэмж гэмтэх, цус алдах, халдвар орох, шокоос сэргийлэхэд чиглэгдэнэ. Шоконд орсон өвчтөний байдлыг харвал царай нь цонхигор, хөхрөнги, хүйтэн хөлс дааварласан, хөл гар нь хүйтэн, судасны цохилт нь олширч лугшиж мэдэгдэх төдий байх бөгөөд амьсгал олширч ухаан санаа нь цочрол сааталд орно. Шок нь сүүж аарцаг, дунд чөмөг, шилбэний хугарлын үед голдуу тохиолдоно. Хувцсыг тайлахдаа биеийн эрүүл хэсгээс эхэлнэ. Боломжгүй бол хайчилж ханзалж авна. Хугарсан ясны үзүүр ил гарсан байвал цааш нь оруулах оролдлого хийх хэрэггүй. Өвдөлтийг багасгах, нэмэлт гэмтэл үүсэхээс сэргийлж ясны хугарлын үед чиг боолтыг хэрэглэдэг. Чиг боолтонд мод, банз, картон цаас, хана, унь, панер, бургас зэрэг боломжийн материалыг ашиглана.

Мориноос оочих үед гавлын яс гэмтэж цус харвах тохиолдол бий. Энэ үед хамар чихнээс цус гарах, ухаан алдах шинж тэмдэг илэрнэ. Өвчтөн ухаантай үед толгой өвдөх, эргэх, чих шуугих, дотор эвгүй оргих бөөлжих зэрэг шинж тэмдэг илэрдэг. Энэ үед өвчтөнг тайван хэвтүүлж шарх үүссэн бол даралттай боолт хийнэ. Толгойд нь хүйтэн буюу мөсөн жин тавина. Өвчтөнг хэвтээ байрлалд дамнуурган дээр тээвэрлэнэ. Бөөлжиж болох тул толгойг хажуу тийш нь харуулна. Нуруу гэмтэж нугасаа дарвал хөл гар, их бие мэдээгүй болж өтгөн шингэн мэдээгүй гардаг. Энэ үед өндийлгөх, хөл дээр нь босгох, толгойг хоёр тийш нь бөхийлгөх ба гэдийлгэх гэж оролдож хэрхэвч болохгүй. Зөөж тээвэрлэхдээ их бие хөл гарыг хатуу банз модонд бэхэлж даруулна.

Бас толгойг духан дээгүүр нь давуулж бооно. Машинд мөргүүлэх, дарагдах, морь малд даруулах зэрэгт аарцаг яс хугардаг. Өндрөөс өгзгөөрөө ойчиход суудал яс хугарч болно. Гэмтсэн хүний хөл тавхай гадагш эсвэл дотогш эргэсэн байдалтай байна. Цавь, ууцаар нь өвдөнө. Хөлийн өсгийг газраас дээш салгаж өргүүлэхэд өргөж чадахгүй. Өсгийгөө чирч атийх гэх зэрэг шинж тэмдэг илэрнэ. Хажуугаар нь эргүүлэн суулгаж болохгүй. Зөөвөрлөхдөө ташаа толгой ба хөлийг даруулж өгнө.

Ширээ сандал зэрэг ирмэгтэй хатуу зүйлийг өргөсөн байна. Дамжиж унах, машинд мөргүүлэх, цээжээр шахагдаж дарагдахад хавирга хугарна. Тусламж үзүүлэхдээ өргөн бүс, ор хөнжлийн даавуугаар цээжийг зөөлөн орооно. Ороолт боолт хийх ба лент наахдаа амьсгал гаргаж байгаа үед нь зөөлөн чангалах маягаар хийнэ. Өвчин намдаахын тулд анальгин, амидопирин уулгаж болно.

Н.ГАНЧИМЭГ