Ирэх зургадугаар сарын 6-нд холбоотны цэргүүд Францын Нормандад буусны 70 жилийн ой тохионо. Дэлхийн II дайны үеэр баруун фронтыг нээж, баруун Европыг фашист Германаас чөлөөлөх тулаан болсон энэ өдрийг жил бүр тэмдэглэдэг уламжлалтай. Түүхэн ойн арга хэмжээнд олон орны төр засгийн тэргүүнүүдийг урьж оролцуулдаг. Сүүлийн үед Украины асуудлаас АНУ болон барууныхан ОХУ-тай түнжин хагараад буй. Харин дээрх арга хэмжээ нь уг харилцаанд нааштай хандлагыг оруулах бололтой. ОХУ-ын Ерөнхийлөгч В.Путин Францын Ерөнхийлөгчийн урилгыг хүлээн авсан талаар хэвлэлийн төлөөлөгч нь мэдээлжээ. Мөн тус арга хэмжээнд АНУ-ын Ерөнхийлөгч Б.Обама оролцохоо мэдэгдсэн ч Оросын төрийн тэргүүнтэй тусгайлан уулзахгүй гэдгээ онцолжээ. Ямартай ч Оросын хувьд Украины асуудлаас хойш барууны түншүүдтэйгээ нүүр тулах анхны уулзалт болох юм. Крымийг Орост нэгтгэх тухай санал асуулгаар нутгийн оршин суугчид ОХУ-ын бүрэлдэхүүнд орох хүсэлтэйгээ илэрхийлж байсан. Украины зүүн нутагт байдал тогтворгүй байгаа бөгөөд Оросыг дэмжигчид болон эсэргүүцэгчдийн хооронд мөргөлдөөн үргэлжилсээр байна. Мөн АНУ болон Европын холбооны зүгээс ОХУ-ын зарим хариуцлагатай ажилтныг хар жагсаалтад оруулан гадаад дахь дансыг нь хаасан юм. Түүхийг сөхвөл 1944 оны зургадугаар сарын 6-нд АНУ, Их Британи, Канадын 156 мянган цэрэг генерал Д.Эйзенхауэрийн удирдлага дор Францын баруун хойд хэсэгт орших Нормандад буусан нь түүхэндээ хамгийн олон цэргийг ийн буулгасан хэмээн тэмдэглэн үлджээ.
Category: мэдээ
Эрдэнэбатын Баянжаргал хэмээх бүсгүй Японы хайку шүлгийн зарчмаар шинэ ном туурвилаа. Энэхүү номонд орсон яруу найргийг МЗЭ-ийн шагналт яруу найрагч Жигмэдийн Бат¬сайхан “Монгол хайку” хэмээн онцолжээ. Э.Баянжаргал анх Японы алдарт яруу найрагч Мацүо Башёгийн шүлгийг сонирхож хайкуг судлахаар шийд¬сэн гэнэ. Ингэхдээ эх хэлийг нь сурч, хайкуг судлахаас гадна өөрөө бичдэг болсон байна. 2009 онд “Монголын орчин үеийн яруу найраг-III буюу Бүсгүй найрагчдын хайрын шүлэг”, 2011 онд “Огторгуйн далайн гэрэлт шүлгэн сондор оршвой” зэрэг номонд түүний шүлгүүд хэвлэгдэж байсан удаатай. Тэгвэл энэ удаа өөрийн бие даасан хайку шүлгийн номоо ийн гаргаж байна.
Цантай цонхыг
Зүрхээрээ хайлуулна
Бодол урсана… гэж бичсэнийг МУ-ын Төрийн соёрхолт, СГЗ Дарамын Батбаяр уншаад “Борооны дараахь мөөг шиг тэнгэрийн дүлий шиг энэ олон зуун шүлгэн дотор ийм мөр байна уу” хэмээн бичжээ.
“МИАТ” компани ээлжит шинэ хөлөг онгоцоо өнөөдөр хүлээн авна. “МИАТ” компани 2020 он хүртэлх хугацаанд нийт онгоцныхоо 70-80 хувийг шинэчлэх төлөвлөгөө гаргаад байгаа юм. Энэ хүрээнд өнгөрсөн онд “Boeing 767-300” загварын шинэ онгоц худалдан авсан билээ. Харин өнөөдөр 16.00 цагт дараагийн шинэ онгоц Улаанбаатарт газардана.
Шатахуунаа дахин цэнэглэхгүйгээр 10 цагийн турш нислэг үйлдэх боломжтой “Гүюг хаан” хэмээн нэрлэсэн энэ онгоц нь бизнес ангиллын 12, энгийн 150 суудалтай юм байна. “Boeing 737-800” онгоцыг 5-15 жилийн хугацаатай үйл ажиллагааны түрээсийн зарчмаар хүлээн авч байгаа юм. Мөн “МИАТ” компани 2016 онд дахин хоёр шинэ онгоц авахаар төлөвлөөд байгаа аж.
ОХУ-ын Хиагт боомтоор хил гарах гэж байсан Монголын иргэн нэгэн эмэгтэйгээс хураан авсан арслан зааны шүдийг Буриадын үндэсний музейд шилжүүлэхээр болжээ. Өнгөрсөн 2013 онд тэр эмэгтэй ОХУ-д борлуулах зорилгоор арслан зааны яс нууж авч гарах гэж байгаад Оросын гаалийнханд баригдсан юм. Оросын гаальчид уг ясыг Эрхүү хотын эрдэмтдэд шинжлүүлэхээр явуулжээ. Эрдэмтэд судлаад залуу арслан зааны шүд, түүх соёл, шинжлэх ухааны асар их үнэ цэнэтэй эд гэж тогтоосон байна. Үүнээс өмнө Хиагтын гаалиас монголчуудаас хураасан динозаврын өндөг, ясыг мөн Буриадын үндэсний музейд шилжүүлэн өгч байсан билээ.
Монгол арслан зааны шүдийг музейд гардуулан өгөх ёслолын ажиллагаа Улаан-Үд хотын Шүүхийн байранд энэ сарын 21-нд болох гэнэ.
Монголд 22 жил амьдарсан Н.Алхаа “Өдрийн сонин”-д ярилцлага өгсөн. Түүнийг энэ сарын 15-нд Монгол Улсаас гарахыг ГИХАЭГ-аас даалгасан. Харин өчигдөр ГИХАЭГ шийдвэрээ өөрчилж Н.Алхааг Монгол Улсаас гаргах шийдвэрийг түр хойшлуулжээ. Уг газраас “Вэнь Шин (Н.Алхаа) нь 1999 оноос гэр бүлээсээ тусдаа амьдарч байгаа боловч түүнээс хойш Монгол Улсад хувийн хэргээр оршин суух хугацаагаа сунгуулахаар удаа дараа хандахдаа зөвхөн гэр бүлийн шалтгаанд үндэслэж байжээ. Монгол Улсад сурч боловсрох, ажил хийх, аж ахуй эрхлэх, хөрөнгө оруулах, хувийн хэргээр оршин суух зэрэг олон талын боломж хуулиар бүрэн нээлттэй байдаг боловч дээрх БНХАУ-ын иргэн нь 1999 оноос хойшхи 15 жилийн хугацаанд тэр бүх бололцоог ашиглаагүй, олон төрлийн сонголт, хувилбарт үндэслэсэн өргөдөл хүсэлтээ гаргаагүй байна. Гэр бүлийн шалтгаанаар оршин суухаа больсон, Гадаадын иргэний эрх зүйн байдлын тухай хууль зөрчин худал мэдүүлэг өгсөн нь сайн дураар гарахыг сануулах, улмаар хууль хэрэгжүүлэх бусад бодит шаардлагыг үүсгэсэн юм.
Вэнь Шин өнгөрсөн хугацаанд Монгол Улсын харьяат болох болон цагаачлах хүсэлт өргөдлөө албан ёсоор гаргаж хандаагүй байна.
Вэнь Шин өргөдөлдөө хуулийн байгууллагын ажилтнуудтай холбоотой тодорхой мөнгө төгрөгийн асуудлыг дурдсан тул энэхүү мэдээллийг шалган тогтоох зорилгоор Монгол Улсаас сайн дураар гарах шийдвэрийг түр хойшлуулж байна” гэжээ.
Б.ЦЭЦЭГ
Өнгөрсөн долоо хоногт золгүй байдлаар
20 шахам хүн амиа алджээ. Тодруулбал, амралтын өдрүүдэд 10 хүн, даваагаас мягмар
гаригт гурав, мягмараас лхагва гаригт таван хүн амиа алдсан байна. Хохирогчдын олонхи
нь архи ууснаас үүдэж амиа алдсан гэдгийг цагдаагийнхан хэлсэн.
Дулааны улирал эхэлж байгаатай
холбоотой танхай, дээрмийн хэрэг ихэсчээ. Амралтын өдрүүдэд танхайн 28, дээрмийн
таван хэрэг бүртгэгдсэн бол даваа гаригт танхайн 14 дээрмийн нэг хэрэг гарчээ.
Харин лхагва гаригт танхайн ес, дээрмийн дөрвөн хэргийг цагдаагийн байгууллага
бүртгэж авчээ. Өчигдөр гэхэд Цэцэг төвийн эсрэг талын дэлгүүрийг дээрэмдэх гэж
байсан этгээдүүдийг цагдаагийнхан үйлдэл дээр нь баривчилжээ.
Цас орж, цаг агаар муудсанаар
зам тээврийн осол цөөнгүй гарчээ. Лхагва гаригт зам тээврийн хэрэг 17 бүртгэгдсэн
байна. Энэ өдөр машин ачилтын компанийн ажилтан гарцаар гарч байсан хүүхдийг дайрч,
хүнд гэмтээсэн. Ачилтын компанийн жолооч машин ачихаар яарч урсгал сөрж явахдаа
ийм осол гаргасан. Өмнө нь машин ачдаг компанийн ажилтан мөнгөний төлөө хоёр сартай
хүүхдийг машинтай нь “журамлачихсан”. Энэ удаад мөнгөний төлөө улайрч яваад хүний
хүүхэд хөнөөх шахлаа.
Сүүлийн үед хүн амины ноцтой хэрэг
гарах болсон. Залуучууд кинон дээр гардаг шиг нэгнийгээ хөөж буудсан хэрэг орон
нутагт гарсан талаар “Өдрийн сонин” сурвалжилсан. Өнгөрсөн долоо хоногт хүний амь
хөнөөгөөд, арван хүн барьцаалсан хэрэг гарлаа. Тодруулбал, лхагва гаригт “Цэцэрлэгжилт” компанийн ажилчин Биокомбинатын
Мод үржүүлгийн газарт дадлага хийж байсан 10 оюутныг барьцаалж, хүний амь бүрэлгэж.
Сэжигтэн тус компанид ажилд ороод нэг жил гаруй болсон, талийгаач ажилд ороод удаагүй
залуу байжээ. Цагдаагийнхан хоёр цаг шахам барьцаалагчтай ярилцаж байж хохирогчдыг
эсэн мэнд суллаж авчээ.
Монголд сонсогдоод байдаггүй
буудалцсан, барьцаалсан гэх хэрэг гарсан талаар цагдаагийн эх сурвалж “Залуучууд
нийгэмшээгүйн үр дагавар. Хүмүүсийн дунд амьдарч, олонтой харьцаж төлөвшөөгүй байна.
Ерөөсөө л киногоор амьдралаа төсөөлдөг. Үзсэн кино дээр нь буудалцаад, хэн нэгнийг
барьцаалаад санасандаа хүрч болдог байх. Харин амьдрал дээр өөр. Гэмт хэрэг үйлдсэн
л бол баригддаг, ялаа эдэлдэг” гэв.
Дээрх хэргүүдээс гадна интерполоор
монгол эмэгтэйг эрэн сурвалжилж байна гэх мэдээлэл түгсэн. С.Энхчимэг нь бусдын
эд хөрөнгийг хувьдаа завшсан, шамшигдуулсан гэх хэрэгт холбогдон шалгагдаж байх
хугацаандаа хилээр оргон зугтжээ. Тэрбээр 1972 онд Дорноговь аймгийн Сүмбэр суманд
төрсөн нэгэн ажээ. Түүнийг эрэн сурвалжилж байгаа талаар Интерполын албан ёсны вэб
сайтад байсан юм.
АНУ-ын иргэнийг хөнөөсөн гэх хэрэгт
Ч.Баттуулд хоёр шатны шүүхээс 23 жил хорих ял оноосон. Уг хэргийг Дээд шүүх хянаад
ялыг хэвээр үлдээлээ.
Үүнээс гадна найз бүсгүйгээ
хөнөөсөн гэх хэрэгт шалгагдаж байсан Г.Алтанхүүд холбогдох хавтаст хэрэгтэй Улсын
ерөнхий прокурор танилцжээ. Улмаар хэргийг олон талаас нь бодит байдлыг тогтооход
анхаарч, шалгах үүргийг өгсөн байна. Г.Алтанхүүд холбогдох хэргийг Улсын мөрдөн
байцаах газрын Онц хүнд гэмт хэрэгтэй тэмцэх хэлтэст шалгахаар болжээ.
Ховд аймгийн Алтай сумын малчин Д.Содгэрэлтэй цөөн хором хөөрөлдлөө.
-Улаанбаатар хотноо “Баялаг бүтээгч залуу малчин” чуулга уулзалт болж байна. Энэ уулзалтад оролцсоноор ямар давуу талыг бүрдүүлж, ямар мэдээлэлтэй болж байна даа?
-Нутаг бүрийн, газар газрын малчид ирсэн байна. Би ч Ховд аймгийн Алтай сум, нутаг усаа төлөөлж ирлээ. Энэ чуулганаар үлийн цагаан оготнотой тэмцэхээс эхлээд цөлжилт, түүхий эдийн нийлүүлэлт, мал арчилгаа төрийн шийдвэр гээд мэдэж болох бүхэнтэй танилцаж байна. Тэр дундаа аймаг хошуудын малчидтай танилцана гэдэг улмаар малын удмын санг сайжруулж, наймаа холио хийх боломжийг нээж өгөх юм. Зуны цагт муухан уяа сойлго оролдож ойр тойрныхоо наадмыг хэсдэг мань мэтэд зүүн зүгийн адуу хэрэгтэй байгаа юм. Энэ мэтийг ч амжуулж болох бололтой.
-Алтай сумаар сонин сайхан юутай байна. Мал төллөж дууссан уу?
-Миний хувьд мянга арай хүрэхгүй таван хошуу малтай. Бүх төлөө хүлээн авчихаад Улаанбаатар хот руу хөдөлсөн. Өнгөрсөн өвөл, энэ хавар тун сайхан байлаа. Цаг тавиу байхаар цагаан оготно үржих хандлагатай. Ер нь хилийн цаанаас оготнын нүүдэл байгаа гэж нутгийн иргэд ярьж байна. Бас элсний нүүдэл гэж ярвигтай асуудал бий боллоо. Нэг хэсэг загийн ой ихтэй, заг элсний нүүдлийг барьдаг байсан ч нэгдэлжих хөдөлгөөний үеэр сургуулийн дотуур байранд заг, гишүүгээ түлээд нэлээд дундалсан. Уг нь үржүүлж ургуулж болдогсон бол загийн ойн аж ахуйг эрхэлж хуучин ургадаг байсан газарт нь суулгамаар байна. Гэхдээ удаан хугацаанд ургадаг учраас асуудал ихтэй гэх юм билээ.
-Алтай сум бол хил дээр оршдог. Хилийн зөрчил маргаан хэр вэ. Хилтэй холбоотой асуудал малчдад хэр хүндрэл учруулдаг вэ?
-Манай өвөлжөө эх орны хилтэй нэлээд ойр. Харин зусландаа гарчихвал 150 орчим км холдчихдог. Бид л асуудал учруулахгүй бол, мал ахуйгаа хил давуулаад алдчихгүй бол бэрхшээл гэж үгүй. Өвөг дээдэс, аав ээжүүд маань хар хасгийн дайралтын тухай ярьдаг байсан. 1970 он хүртэл хилийн айлууд дайралтад өртөж ихээхэн зүдэрдэг байсан гэцгээдэг. Миний хувьд мал дагасаар 20 орчим жил болж байгаа учраас энэ тухай сайн мэдэхгүй. Миний мал маллаж байхын ямар нэгэн асуудал байгаагүй.
-Нийслэл Улаанбаатар хотод олон ирдэг үү. Нийслэлийн өнгө төрх ямар байна даа?
-Улаанбаатарт өмнө нь ирж байсангүй. Бид чинь аймгийн төв орохдоо хүртэл бараг хонуут явдаг. Тэгэхээр Улаанбаатар энэ насандаа ирж үзээгүй хүмүүс ч олон. Харин цаашаа Хятадын суурин, тосгоноор явж наймаа хийх тохиолдол олон байдаг. Гэрийн бүрээс, брезент гээд ахуйн хэрэгцээний эд агуурсаа тэндээс базаачихдаг. Хятадаар явж байснаас биш нийслэлдээ ирж байсангүй гэх үү дээ.
-Улаанбаатартай хэр танилцав. Хөгжил, соёл ямар байна?
-Ярих юм алга. Сумын төв, Хятадын суурингаас өөрийг үзээгүй, малын бэлчээрээс холдоогүй бидэнд анх ирэхэд тун сайхан санагдаж байна шүү. Хүн ихтэй, машин тэрэг ч ихтэй юм. Шөнийн гэрэл, өдрийн өнгийг нь магтаад л явж байна. Нэгнээсээ хөтөлж явахгүй бол төөрчих гээд хэцүү. Мал гэсээр олон зүйлээс хоцрогдож орхигдож байсан юм. Зурагтаар хардаг “Нарантуул” захыг энэ амралтын өдрүүдээр явж үзнэ. Жаахан бараа базаана. Ирж үзээгүй хэрнээ телевизээр олон удаа харсан барилгууд байна. Бид “Сүнжин гранд” зочид буудалд байрлаж байгаа. Сайхан л юм.
-Хотод газарчлах хүн байгаа биз дээ. Хотод амьдардаг төрөл төрөгсөдтэйгээ уулзаж амжив уу?
-Зарим ахан дүүстэйгээ уулзаж, золголоо. Олон жил уулзаагүй хамаатнууд ч олон байна. Ирэх долоо хоногийн лхагва гариг хүртэл үлдсэн хамаатнуудтайгаа золгож хоттойгоо сайн танилцаад буцна даа.
Л.МӨНХ
УИХ-ын гишүүн, Эдийн засгийг идэвхжүүлэх төслийн ажлын хэсгийн
ахлагч Д.Зоригттой ярилцлаа.
засгийг идэвхжүүлэх тогтоолын төслийн ажлын хэсэг ямар бодлого, зорилтыг дэвшүүлж
байна вэ. Эдийн засгийн хямралыг хэрхэн даван туулах төлөвлөгөө боловсруулав?
-Ер нь 2011 оны сүүлээс манай улсын төлбөрийн тэнцлээр дамжиж эдийн
засгийн зарим бэрхшээл, хүндрэлүүд гарч эхэлсэн. Энэ нь 2012 онд үргэлжилж 2013
оны сүүлээр төлбөрийн тэнцлийн хямралын түвшинд ирчихээд байгааг мэргэжлийн шинжээчид
хэлж байсан. Би ч үүнтэй санал нэг байсан. Хүндрэлийн оношийг зөв тавьж эмчилгээг
зөв хийх ёстой гэж яриад байгааг дэмжих хэрэгтэй. Ялангуяа сөрөг хүчний зүгээс тавьж
буй асуудлууд байна. Энэ төлбөрийн тэнцлийн хямралыг зогсоохгүй бол эдийн засгийн
хямралд ч хүргэж болзошгүй. Тэгэхээр УИХ, Засгийн газраас дорвитой арга хэмжээ авч,
бүтцийн гэж хэлж болох өөрчлөлтийг хийх шаардлага байгаа учраас ажлын хэсэг хэд
хоног ажиллалаа. Тогтоолоор хоёр бүлэг асуудлыг дэвшүүлж байгаа. Нэгдүгээрт нь валютын
урсгалыг сайжруулах гэх мэтээр асуудлыг тусгасан. Ингэж л санхүү эдийн засгаа эрсдлээс
хамгаалж, тогтвортой байдлыг хангана. Яг энэ хүрээнд есөн арга хэмжээг төлөвлөөд
байна. Хоёрдугаарт бизнес хөрөнгө оруулалтын орчинг нэмэгдүүлэх, эдийн засгийн идэвхжлийг
нэмэгдүүлэх, хувийн хэвшлийг дэмжих чиглэлээр бас есөн арга хэмжээг зохион байгуулах
бодлого гаргасан. УИХ энэ бүхнийг дэмжчихсэн байгаа.
-Эдийн
засгийг түргэн хугацаанд сэргээх гол хүчин зүйл бол хөрөнгө оруулалт. Хөрөнгө оруулалтын
орчинг ямар нүдээр харж, ямар арга хэмжээ авах гэж байгаа юм?
-Зөвхөн гадны гэлгүй дотоодын хөрөнгө оруулалт, дотоодын хөрөнгө
оруулалтын идэвхжлийг хэрхэн нэмэгдүүлэх вэ гэдэг талаас нь харж байгаа. Бид мөнгөний,
хүний, капиталийн орох урсгал, “цорго”-ыг хаачихаад байна. Тэгэхээр бүх цоргыг нээж
өгөх ёстой. Эхний алхам нь Хөрөнгө оруулалтын хууль. Үүнийг өнгөрсөн намар баталж
гаргасан. Дараагийн том алхам нь бизнес эрхлэгчид, иргэд, гадаад, дотоодын компаниудын
хөрөнгийг ил тод болгох. Татварын хууль, Эрүүгийн хуульд өөрчлөлт оруулах замаар
Эдийн засгийн өршөөлийн хууль гаргах. Ингэснээр харьд аваачаад нуучихсан хөрөнгөө
ил гаргахаас айдаг, эмээдэг явдал арилж Монголын хөрөнгө Монголдоо эргэлдэх боломж
бүрдэнэ. Шууд хэлбэл тодорхой хэмжээний хөрөнгө ил гарч, тодорхой хэмжээний хөрөнгө
оруулалт ирж Монгол хүн Монголдоо бизнес эрхлээд явах шинэ орчин бүрдэх юм. Гуравдугаарт
хөрөнгө оруулалтын 70-80 хувь нь орж ирдэг ашигт малтмалын салбар гэж бий. Энэ хуулийн
эрх зүйн орчинг шинэчилье. Хөрөнгө оруулагчдад илүү таатай, илүү нээлттэй болгоё
гээд сүүлийн 2-3 жил зогсоочихсон байсан хайгуулын ажлаа сэргээнэ. Хайгуулын лицензийг
энэ хавраас дахин сэргээх бодлого туссан. Хүмүүс шинэ талбар аваад хайгуулаа эхлэг.
-Монгол
төрийн өмнө нь хийсэн ажил, алхмуудаас үүдэн хөрөнгө оруулалт тасарсан гэж үзэж
байгаа. Тэгэхээр өнөөдрийг хүртэл тодорхойгүй байдалд байгаа ашигт малтмалын лиценз,
ордыг хэрхэх вэ?
-Ашигт малтмалын хууль, холбогдох хуулиудын хүрээнд хэдэн мянган
лицензийг гацааж, зогсоосон байна. Лицензийг зогсоодог нь эзэмшигч аж ахуйн нэгжүүдийг
хохироосон гэсэн үг. Олон жил оруулсан хөрөнгөнийхөө үр ашгийг үзэх нь бүү хэл дахин
харахгүй хэмжээнд хүргэсэн. Жишээ нь урт нэртэй хууль, хайгуулын ажлыг хориглосон
хуулийн хүрээнд мянга мянган лиценз цуцлагдаж байлаа. 2012 оны зургадугаар сард
ийм ажлыг хийсэн бол дахиад л авлигын хэрэг нэрийдлээр нэг өдрийн дотор 106 лицензийг
цуцалсан түүх бий. Лицензийг замбараагүй, мөнгө харж өгсөн төрийн албан хаагчийн
буруу болохоос биш тэр компаниудын буруу биш. Ийм хэлбэрээр бужигнуулаад өнгөрсөн
нь хөрөнгө оруулалт буурах гол хүчин зүйл болсон. Уул уурхайн том, жижиг, дунд төслүүдийг
олон улсын хэрүүл, зарга болгочихсон байж байна. Ингэж Монголыг, хөрөнгө оруулалтын
орчинг муухай харагдуулж улмаар хөрөнгө оруулалтын орчны зэрэглэл буурсан юм. Энэ
бүгдийг засах ёстой. -Яг яаж засна гэж?
-Ашигт малтмалын хуулийн нэмэлт өөрчлөлтийг батална. 2007 оны суурь
хууль дээр хөрөнгө оруулалтын орчинг тогтвортой байлгах үүднээс багахан нэмэлт оруулж
байгаа юм. Ингээд боломжийн хуультай болсны дараа Урт нэртэй хууль гэх мэтийг яах
вэ гэдгээ ярина. Гацаанаас гаргана. Аж ах ахуйн нэгж, хөрөнгө оруулагчдыг хохиролгүй
болгоно. Төрийн буруугаас болж хувийн аж ахуйн нэгжүүд хохирох ёсгүй. Хийсэн хөрөнгийг
нь буцаан олгоно гэвэл олон зуун тэрбум төгрөгийн асуудал босно. Эдийн засаг хүндэрсэн
энэ нөхцөлд эргүүлэн олгох чадамж байхгүй. Тэгэхээр тухайн аж ахуйн нэгжүүдэд заавал
нөхөн сэргээлт хийх үүрэгтэйгээр лицензийг нь буцаан олгох боломж байгаа гэж би
үзэж байгаа. Төрийн нэрийн дор хохирсон компаниудад төсвөөс мөнгө өгөх боломж нэгэнт
байхгүй учраас ажлаа үргэлжлүүлээд хийг. Гэхдээ устай, модтой тусгай бүсээс ашиг
олж байгаа учраас нөхөн сэргээлт явуулна гэдгээ баталж харуул гэж шаардана. Тодорхой
мөнгийг тусгай дансанд байршуулах хэрэгтэй. “Чи нөхөн сэргээлт хийхгүй бол тэр мөнгийг
чинь ашиглаад өөр аж ахуйн нэгжээр нөхөн сэргээлт хийлгэнэ” гээд байгаль орчны онцгой
хяналтын дор ашиглуулах ёстой.
-Тэгвэл
дотоодын хувийн аж ахуйн нэгжүүдэд ямар дэмжлэг үзүүлж, ямар боломж олгох вэ. Эдийн
засгийг идэвхжүүлэх хөтөлбөрт яаж туссан байгаа бол?
-Хүндрэлтэй ийм үед төр төсөв, татвараар дамжуулж мөнгө авахаа больж
аж ахуйн нэгжүүдэд нь баялгийг үлдээе гэсэн санааг дэвшүүлж байгаа. Ингэж ажлын
байр, үйлдвэрлэл үйлчилгээг нэмэгдүүлэх бодлого барих ёстой гэж үзсэн. Боломжийг
нь нээхийн тулд татварын хэд хэдэн хуулийг өөрчлөхөөр болж байна. Аж ахуйн орлогын
албан татвар, НӨАТ, Гаалийн татвар, тайлан тэнцэл гаргадаг хугацааг өөрчилж хялбар
болгоё гэсэн санаа байгаа. Дээрээс нь Монголын эдийн засагт шийдвэрлэх чухал нөлөө
үзүүлж буй Италион гэдэг юм уу жишиг төслүүдийг гацаанаас гаргах асуудлыг хөндсөн.
Оюутолгой, Тавантолгой, төмөр замын цариг, Тавдугаар цахилгаан станцын гацааг гаргах
шаардлага байгааг бас хэлж байна. Царигийн маргаанаа шийдэж төмөр замыг барих хэрэгтэй.
Ингэхгүй бол экспортод нөлөөлж бидний орлогыг бууруулж байгаа. Эцсийн үр дүн нь
жирийн аж ахуйн нэгж, иргэдийн нуруун дээр бууж байна. Хямрал иргэн Дондогийн хашаа,
гэрийнх нь хаалгаар орчихлоо. Улсаас эхлээд аймаг нийслэл, сум дүүрэг, өрх бүрийн
тооноор хямрал ороод ирчихсэн байна. Бид яах гэж Монголын том төслүүдийг гацааж
байгаа юм бэ гэсэн асуудалд хариулт болгож тус бүрээр нь заалт оруулж байгаа.
-Татварын
хуулиуд яг яаж өөрчлөгдөх вэ. НӨАТ, Гаалийн татварыг хэдэн хувиар бууруулах юм?
-Бүтээн байгуулагч хүмүүс гаднаас тоног төхөөрөмж авч байгаа. Үйлдвэрлэл
нь эхлээгүй, орлого олоогүй байхдаа тоног төхөөрөмжөө оруулж ирдэг учраас татварыг
нь хойшлуулъя гэсэн санал бий. Аж ахуй нэгжийн орлогын албан татвар хоёр шатлалтай
байгаа юм. Жижиг байгууллага 15 хувь, том аж ахуйн нэгж нь 25 гэж. Адилхан 15 хувь
байвал Монголын компаниуд томорно гэж үзэж байгаа. Яагаад гэвэл татвараас нь үүдэж
том компаниуд дотроо “зулзагалж”, хуваагдаад байна. Татварын шатлалыг арилгаснаар
компаниуд томрох эхлэл тавигдана. Бас НӨАТ-ыг бүх ард түмний хяналтад оруулна гэж
үзэж байгаа. НӨАТ-ын татварын хоёр хувийг баялаг бүтээгчдэд буцааж өгөх хэрэгтэй.
Ингэснээр бүх хяналт ард түмний гарт очиж сүүдрийн эдийн засаг арилна.
-Тэгвэл
хувийн өмчийг хэрхэн хамгаалах вэ?
-Үндсэн хуульд бүх өмч адил тэгш, хувийн өмч халдашгүй дархан байна
гэж байсан байж бусад хуулиар хувийн өмчийг хамгаалсан эрх зүйн үндэс сул байна.
Хувь компанид захиргааны акт тавих, төрийн албан хаагч халдах, царцаах, булаах тохиолдол
их гардаг болж. Энэ чиглэлийг сайжруулах, тусгайлсан хууль гаргах шаардлагатай юм
байна гэж үзээд ажиллаж байгаа. Эцэст нь аливаа бизнес банкнаас зээл авах шаардлага
гардаг. Банк нь заавал үл хөдлөх хөрөнгө шаардана. Тэгэхээр хөдлөх хөрөнгө, эдийн
бус хөрөнгө хувьцааг барьцаалдаг болгож, хуульчлан батлах саналыг хөтөлбөрт тусгасан.
Ингэсэн тохиолдолд зээлжих зэрэглэл өсч эдийн засаг гэх судсаар гүйж буй цусны эргэлт
түргэснэ. Ийм ач холбогдолтой шийдвэрүүдийг гаргая гэж ярьж байгаа.
-Тэгвэл
капитал, хүний урсгалыг нээх чиглэлээр ямар арга хэмжээнүүдийг тусгав?
-Хүний урсгал зочин гийчний урсгалыг нэмэгдүүлнэ гэдэг том зорилт
бий. Бид хаалттай улс шиг хаалга үүдээ улам л түгжээд байх юм. Дэлхий дээр 300 гаруй
улс бий. Гэтэл дөнгөж 17 улсын иргэн Монгол руу визгүй зорчиж байна. Гэтэл Сингапур,
Хонконгт 150-170 орны иргэн визгүй зорчиж байна. Ийм жишиг байхад монголчууд яагаад
дуурайж болохгүй гэж. Тэгэхээр визний горим, дэглэмийг өөрчилж хил дээр шууд виз
дардаг болгох асуудлыг шийдэх хэрэгтэй. Түүнээс гадна нүүдэлчдийн уламжлалт соёлыг
үзэх гэж ирж байгаа жуулчдын тоо огт өсөхгүй байна. Жилд 10-15 мянган жуулчин ирэхээс
хэтрэхгүй байна. Үүний гол нөлөө нь агаарын тээвэр визний асуудал байгаа юм. Түүнчлэн
дэлхийн өнцөг булан бүрт байдаг аялал жуулчлалын шинэ бүтээгдэхүүнүүдийг бий болгох
хэрэгтэй.
-Энд
ямар ажлууд хийгдэнэ гэсэн үг вэ. Казино, бооцоот тоглоомын газруудын асуудал яригдаж
байсан?
-Үүнд бооцоот морин уралдаан нэгдүгээрт орно. Манай улсын уламжлалт
уралдаанаас хүн сонирхох юм алга. Баахан хүлээсний эцэст бариа руу хэдэн эцсэн морь
орж байгааг л хардаг ш дээ. Гэтэл хүмүүс гарааны халуун агшин, дээрээс нь бооцоо
тавин дэмжихийг илүүд үздэг. Тэмээний бас сарлагийн бооцоот уралдаан хийвэл үнэхээр
сонирхолтой. Дээрээс нь хүмүүс аялахдаа байнга шоппинг хийдэг дээ. Тэгэхээр Монголын
брэнд бүтээгдэхүүнүүд, дэлхийн брэндүүдийг хямд үнээр авах боломжуудыг бүрдүүлж
татваргүй худалдааны бүстэй болох хэрэгтэй байна. Мөн аялж явахдаа бас азаа үзчихийг
хүсдэг. Тэр нь казино, бооцоот тоглоомын газруудыг нээх. Дэлхийн 156 улсад дөрвөн
мянга гаруй казино байна. Гэтэл Монгол болоод Монголыг тойрсон хоёр мянган км-ийн
радиуст байдаггүй. Энэ бүс нутагт олон зуун сая хүн амьдарч байгааг ашиглах шаардлага
бий. Тэд Монголд ирээд тусгай бүст орж тоглодог болбол жилийн дөрвөн улиралд аялал
жуулчлал тасрахгүй. Нэг жуулчин мянган ам.доллар үлдээнэ гэж тооцвол сая жуулчнаас
миллиард ам.долларыг авна. Эндээс хэн хожих вэ гэвэл ажлын байр олноор бий болж
худалдаа, нийтийн хоол, нийтийн тээвэр хүссэн хүсээгүй хөгжинө. Бид популист улстөрчдийн
яриагаар эх орныхоо хөгжлийг боомилоод байж болохгүй.
Арван хэдэн жилийн өмнөх хэрэг
явдлаас үүдэн хэн нэгэн казиногийн хууль санаачлахаас эмээдэг болчихсон байна. Ийм
санаа дэвшүүлбэл популист улстөрчид нь намнадаг, түүгээр нь дамжуулж нэр хүндээ
өсгөдөг байдлыг халах хэрэгтэй. Улс орны нийтлэг эрх ашиг, бүхэл бүтэн салбарын
асуудал юм гэж байгаад Казиногийн хуулийг гаргаад явах хэрэгтэй. Хууль гарлаа гээд
хүссэн хүн бүхэн ширээ ажиллуулж бусдыг шулах гээд байж болохгүй. Бүс зааж өгөөд
Хөшигийн хөндийд ч юм уу тусгай бүсийг байгуулж татваргүй худалдаа, казиногийн газруудыг
нээж болох юм. Энэ нь иргэдээ нэг талаас нь хамгаалж байгаа хэрэг. Жаахан мөнгө
муутай байгаа хүн тийшээ зүглэхгүй гэсэн үг. Энэ шийдэл хэнд ч гай болохгүй.
-Томоохон бүтээн байгуулалтуудыг урагшлуулах ёстой гэж үзсэн.
Тухайлбал, тавдугаар цахилгаан станцын ажил ямар шалтгаанаар зогсчихоод байгаа юм
бол?
-Тавдугаар цахилгаан станц мөнгөгүй
суучихаад байгаа юм биш. Эрчим хүчнийхээ үнийг чөлөөлөөгүй учраас зогсонги байдалд
орчихсон. Тиймээс эрчим хүчний үнийг зургадугаар сарын 1-ний дотор чөлөөл гэдэг
шийдвэрийг гаргасан. Алдагдалтай станц ажиллуулахыг хэн ч хүсэхгүй, алдагдалтай
станц барихыг хэн ч хүсэхгүй учраас тэр. Шууд хэлбэл эрчим хүчний үнийг 20 гаруй
жил автоматаар барьж ирсэн учраас энэ
салбарын 50 гаруй компани бүгд алдагдалтай ажилладаг. Дээрээс нь шинээр станц барих
бүх төслийн ТЭЗҮ нь алдагдалтай гардаг. Ингэж л Монгол Улс эрчим хүчний салбарын
хөрөнгө оруулалтыг хаачихаад байгааг нээх хэрэгтэй байна. Тогтоолын төслөөр нээж, үнэ чөлөөлөгдөхөд томоохон цахилгаан станцууд
бүгд ашигтай ажиллаад эхэлнэ.
-Тэгвэл хөтөлбөрт Оюу толгойн асуудал яаж туссан бэ?
-Оюу толгойн хувьд тусгайлан заалт
орж байгаа. Миний бодлоор энэ парламент Оюу
толгойн асуудлаар байр сууриа илэрхийлэх ёстой. Эдийн засагт үзүүлэх хувь нэмэр
гэхээсээ илүүтэй олон мянган аж ахуйн үйл ажиллагаанд Оюу толгой нөлөөлж байна.
Тэгэхээр тусгайлан заалт оруулж далд уурхайн бүтээн байгуулалтыг түргэтгэе, Засгийн
газар төслийг бүхэлд нь дэмжих хэрэгтэй гэсэн санал хураахад гишүүдийн 70 хувь нь
дэмжиж байсан. Үүн дээр үндэслээд талууд итгэлтэй ажиллаж болох юм байна гэсэн дүгнэлт
гарч байгаа.
-Бас төмөр замын царигийн асуудал байна?
-Тогтоолд заасан чухал асуудлын
нэг нь төмөр замын царигийн маргааныг шийдэх. Урд хөрш рүү орох гурван зам нарийн
царигтай байна. Харин хойд хөрш рүү нэвтрэх Монголын нутаг дэвсгэрийг хөндлөн туулах
төмөр зам өргөн байна гэсэн заалттай хууль орж ирсэн. Бид дөрвөн жил маргасны эцэст
гуравхан км зам тавилаа. Гэтэл 1940, 1950 оны үед зургаан жилийн хугацаанд мянга
гаруй км төмөр зам тавьсан байдаг. Гашуун Сухайт-Оюу толгой-Таван толгой, Хөөт-Бичигт,
Сайншанд-Замын-Үүдийн чиглэлд параллель
нарийн царигийн төмөр замыг тавих санал хэлэлцэгдэж байна.
-Төсөв танах, төрийн албан хаагчдыг цомхотгох асуудал туссан.
Энэ бодлогыг ямар түвшинд хэрэгжүүлэх юм бэ?
-Улсын төсвийн урсгал зардлыг
бууруулъя гэж байгаа. Орлого тасарч байгаа учраас хэмнэлт хийе гээд тэвчиж болох
зардал хэдэн арван тэрбум төгрөгийг бага орлоготой, ажилгүй иргэдэд ямар нэгэн аргаар
дэмжлэг болгох бодлого орсон. Түүнчлэн хэмнэсэн мөнгийг хөрөнгө оруулалтдаа нэмээд
явж ч болно. Бас олон яам байна, хэтэрхий олон сайд УИХ-аас ажиллаж байна. Олон
агентлагийн чиг үүрэг давхцаж байна гэдэг шүүмжлэл үнэн. Тэгэхээр энэ асуудлыг хаврын
чуулганы хугацаанд шийдэх ёстой. Энэ тогтоолд энэ бүхнийг зааж өгсөн.
-Засгийн газрын бүтцийг өөрчлөх ерөнхий зураг нь гарсан уу?
-Одоохондоо гараагүй байна. Мэдээж
намын бүлгүүд дээр ярьж УИХ руу оруулна.
Олон талаас нь санал хэлсний дараа УИХ-аар шийднэ. Миний хувийн бодлоор Засгийн
газар бүтцээ өөрчилж илүү цөөхөн багаар үр бүтээлтэй ажиллах хэрэгтэй. Хоёрдугаарт
уялдааг нь илүү сайн хангах хэрэгтэй. Гуравдугаарт УИХ-аас сайд хийж байгаа энэ
олон тохиолдлыг хуультай хуульгүй засах хэрэгтэй. Заримыг нь гаднаас томилох хэрэгтэй.
Тухайн салбарын шилдэг менежерийг аль нам байхаас нь үл хамаарч уриад зарим яамыг
толгойлуулуулах нь илүү үр дүнтэй. Засгийн газарт болж бүтэх зүйл байна. Алдаа дутагдал
байна. Алдаагаа засахын тулд цомхотгол хийж, цус сэлбэх хэлбэрээр ажиллах хэрэгтэй
гэдгийг нам дээрээ ярьж байгаа. Ганц нэг хүнийг сугалж асуудлыг шийднэ гэвэл бүтэхгүй.
Тэгэхээр өөрчлөлтийг томоор хийе гэсэн бодлого бий.
-Бас хүнд суртлыг арилгах зорилгоор үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийг цөөлөх асуудал туссан байсан байх аа?
-Төрийн хүнд суртлыг багасгахын
тулд 900 орчим тусгай зөвшөөрөл байгаагийн 500 орчмыг нь хасах тухай ярьж байна.
Хуулийг зургадугаар сар дуусахаас өмнө оруулж ирж хэлэлцэх ёстой. Дээрээс нь хяналт
шалгалтын дарамт асар их байна. Татварынхан ирээд сар гаруй хугацаанд шалгаж шалгаж
явтал араас нь нийгмийн даатгал, мэргэжлийн хяналт, тэгээд хөндлөнгийн аудит, цагдаа,
АТГ дуудаж шалгана. Тэгэхээр давхацсан шалгалтыг цөөлье гэж байгаа.
-Хөтөлбөрийн хүрээнд хэдэн хууль, тогтоомж гарах юм. Хэдэн
сарын, хэдэнд бүгдийг нь баталж, сайжруулсан байх ёстой вэ?
-Аль болох хурдан хийнэ төдий
чинээ үр ашиг гарна. Тэгэхээр УИХ-ын энэ тогтоолд заасан 15 хуулийг зургадугаар
сарын 1 гэхэд өргөн мэдүүлэхийг Засгийн газарт үүрэг болгон өгч байгаа. Ингээд долдугаар
сард чуулган завсарлахаас өмнө хэлэлцэж амжихгүй бол хугацааг нь сунган хуралдах
шаардлагатай.
-Эцэст нь асуухад төсвийн тодотгол орж ирлээ. Ямар түвшинд
төсвийг тодотгон хэлэлцэх юм бол?
-Царцаасан объектуудын асуудлыг
шийдэх заалт зөвхөн нэг нь. Сая миний ярьсан урсгал зардлыг танах, төрийн байгууллагуудын
бүтэц чиг үүргийг өөрчлөх, хөрөнгө оруулалтыг зөв эрэмбэлж, зохистой болгох, орлогоо
бодитой болгох асуудлууд туссан байгаа. Мөн монгол даяар жижиг дунд үйлдвэрийг дэмжих
сангийн дэмжлэгийг илүү хүртээмжтэй болгох, хөрөнгө нэмэх асуудал яригдана. Төсвийн
орлого 20 хувиар тасалдчихсан байна.
-“UMT” КОМПАНИЙН
ЖОЛООЧ МАШИН АЧИХ ГЭЖ ЯАРАХДАА ГАРЦААР ГАРЧ ЯВСАН ХҮҮХДИЙГ МӨРГӨСӨН БАЙНА-
Машин ачилтын “UMT” компанийн жолооч дунд сургуулийн хүүхдийг дайрч
хүнд гэмтээсэн хэрэг энэ сарын 7-нд гарчээ. Осол Баянзүрх дүүргийн нутаг дэвсгэр
“Их Засаг” дээд сургуулийн зам дээр 15:40 цагийн орчимд гарсан байна. Авто машинд
дайруулсан хүүхдийн биеийн байдал тааруу байгаа гэнэ. Мөргүүлэхдээ гурван метр гаруй
хол шидэгдэж, тархи, нуруу, цээж, хөлөндөө хүнд гэмтэл авсан байна. Мөргүүлснээсээ
хойш ухаан ороогүй байгаа аж. Хэд хэдэн мэс засалд орох шаардлагатай ч хүүгийн зүрх
ачааллаа даахгүй байгаагаас үүдэн мэс засал хийх явцад ямар нэгэн хүндрэл гарах
магадлал маш өндөр байгаа гэнэ. Иймд эмч нар болгоомжтой хандаж байгааг эх сурвалж
онцолж байлаа. Машин ачилтын автомашинд мөргүүлсэн хүү “Их засаг” лицей сургуулийн
13 настай Б гэх сурагч ажээ.
Ослын талаар албаны эх сурвалжуудаас
авсан мэдээллээр “UMT” компанийн ажилтанд “Машин ачих хэрэгтэй байна. Хурдан ирээрэй”
гэх дуудлага ирсэн гэнэ. Ирсэн дуудлагын дагуу явах үед “Их засаг” дээд сургуулиас
Сансарын чиглэлийн зам битүү түгжрэлтэй байсан
аж. Харин эсрэг урсгалын зам ачаалалгүй байжээ. Тиймээс урсгал сөрж явахдаа зам
хөндлөн гарч явсан хүүг дайрч хүнд гэмтээсэн юм байна. Осол гарах үед байсан гэрчүүд “Хүүхэд явган хүний гарцаар зам
хөндлөн гарч явсан. Машин байхгүй байсан болохоор тайван алхаад л гарч байсан. Тэгтэл
гэнэтхэн машин ачдаг “Маяти” маркийн машин хурдтай орж ирээд хүүхдийг араас нь мөргөсөн.
Машинд мөргүүлсэн хүүхэд агаарт шидэгдээд их хол ойчсон. Хамар, ам, чихнээс нь цус
гараад ямар ч хөдөлгөөнгүй болчихсон байсан. Түгжрэлтэй замаар явж байсан жолооч
гэнэт эсрэг талынхаа зам руу орж ирээд л мөргөсөн” гэж мэдүүлжээ. Хэргийг Баянзүрх
дүүргийн Замын цагдаагийн хэлтэс үргэлжлүүлэн шалгаж байна. “UMT” компанийн
98-32 УНС улсын дугаартай автомашины жолооч Г-т Замын хөдөлгөөний дүрмийн 8.4 заасан
заалтыг зөрчсөн гэх үндэслэлээр эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгаж байна.
Машин ачигч компаниудын талаар
иргэдээс санал гомдол олон ирдэг. Одоогоос хоёр сарын өмнө хоёр сартай хүүхдийг
машинтай нь хамт “журамласан” хэрэг гарсан.
Ээж нь хүүхдээ унтуулж орхиод хүнсний дэлгүүр ороод гараад ирэх хооронд нь
машинтай нь ачаад явчихсан байсан гэдэг. Дээрх хэрэг явдлын өмнөхөн зургаан настай
хүүхдийг машинтай нь журмын хашаанд хийсэн тохиолдол ч гарч байсан. Иргэдээс “Машинаа
тавиад гурван минут ч болоогүй байхад ачилтын компанийн ажилтнууд аваад явсан. Ачиж
эхлэнгүүт нь очихоор хурдхан шиг ачаад хаана буулгах гэж байгаагаа ч хэлэлгүй зугтаачихдаг”
гэсэн гомдол ирдэг байна. Машин ачигчид мөнгөний
төлөө ингэж л ажиллаж байна. Бүр сүүлдээ машин ачиж мөнгө олохын тулд замын дүрэм,
журмыг зөрчиж, хичээлээ тараад явж байсан хүүг хүнд гэмтээлээ.
УИХ-ын чуулганаар өчигдөр Х.Тэмүүжин сайдыг огцруулах эсэх асуудлыг оройн 17.00 цаг хүртэл хаалттай хэлэлцлээ. Хуралдаанд улсын ерөнхий прокурор Д.Дорлигжав, Цаг¬даагийн ерөнхий газрын дарга Т.Билигт, Тагнуулын ерөнхий газрын дарга Б.Ариунсан нар оролцсон юм. Тэд Х.Тэмүүжин сайдтай холбоотой яригдаад байгаа асуудлуудаар гишүү¬дийн асуултад хариулт өгсөн сурагтай. Нөхцөл байдал юу болсон, хууль цагдаа хүчний байгууллагад хийсэн Х.Тэмүүжин сайдын шинэчлэлийн тухай хуралд оролцсон дарга нар тодорхой мэдээлэл өгч, байр сууриа илэрхийлжээ. Салбарын сай¬дынхаа гаргасан алдаа дутагд¬лыг багагүй шүүмжилж, түүнийг нь Х.Тэмүүжин сайд үгүйсгэж нэлээд ширүүн хэрүүл маргаан өрнөсөн сурагтай. Тэгэхэд нь цагдаа хүчнийхнийг УИХ-ын чуулганд суулгадаг нь ямар учиртай юм гэх ги¬шүүд ч байжээ. Чуулганд суусан гишүүдийн 40 гаруй нь хэлэлцэж байгаа асуудалтай холбогдуулан асуулт асуусан учраас хурлын явц сунжирчээ.
УИХ-ын зарим гишүүд “Х.Тэ¬мүүжин сайдтай холбоотой асуудлыг улсын нууц гэж үзсэн учраас УИХ-аар хаалттай хэ-лэлцээд байна. Гэтэл энэ нууц гээд байгаа зүйлүүд чинь “Ноцтой мэдээ” сонин дээр гарсан юм биш үү. Нууц гээд байгаа юм нь яагаад хэвлэлд гарчихсан юм бэ” гэж цагдаа, прокурор, тагнуулын байгуул¬ла¬гын удирдлагуудаас асуусан гэх яриа байна. УИХ-ын ги¬шүүн Р.Гончигдорж ч “УИХ-ын чуу묬ганыг энэ асуудлаар хаалт¬тай хуралдуулах ямар ч шалтгаангүй байж. Нууцын тамга дарсан материалд нь улсын нууц, гүйцэтгэх ажлын нууцтай хамаарах нэг ч зүйл байсангүй. Харин эсрэгээрээ УИХ ийм асуудлаар хууль хүчний байгууллагуудыг авч ирээд өөрсдөө хэрэг мөрдөлт явуулж байгаа нь хууль зөрчсөн үйлдэл” хэмээн хэвлэлийнхэнд мэдэгдсэн юм.
АН-ын бүлгийнхэн завсар¬лага авсан хугацаандаа ги¬шүү¬дээ нэгтгэж, Х.Тэмүүжин сайдыг огцруулахгүй гэдэг дээр байр суурь нэг болгоцгоогоод чуулгандаа орж ирсэн тухай эх сурвалжууд хэлж байгаа юм. Гэсэн хэдий ч өчигдрийн тухайд АН-ын хэд хэдэн гишүүн Х.Тэмүүжин сайдыг шүүмжилж, огцруулагсдын талд байсан сурагтай. Зарим гишүүд элдэв хүүхэн шуухантай холбогдож, төрийн нэр хүндэд сэв суулгах алдаа хийлээ гэх мэтийн үгийг Х.Тэмүүжин сайдад хэлсэн сураг байна. Мэдээж Ардын намынхан Х.Тэмүүжин сайдыг хүчтэй шүүмжилсэн. Ялангуяа цагдаагийн байгууллагын до¬тоод ажил руу хэт хутгалдлаа гэж буруутгах гишүүн олон байсан гэнэ. Түүнчлэн Монгол 1937 оных шиг айдас хүйдэстэй болж байна гэдгийг гишүүд хэлжээ.
Ямартай ч 40-өөд гишүүн асуулт асууж дууссаны дараа мөн л тэр тооны гишүүд санал хэлэхээр нэрээ өгчээ. Нэгэнт хурал хаалттай горимоор явж байгаа учраас тэдний үг хэлэх эрхэд ямар нэгэн хязгаарлалт тавихгүйгээр бүгдийнх нь саналыг сонсъё гэдгээ УИХ-ын дарга хэлсэн байна. Гэвч энэ үед нь Ардын намынхан тав хоногийн завсарлага авчээ. Учир нь О.Баасанхүү гишүүн МАН-ын бүлгийн дарга дээр гүйж очиж ярилцсаны дараа Ардын намынхан завсарлага авсан байна. Үүнд нь Шударга ёс эвслийнхэн дургүйцэж “өөрийнхөө биш МАН-ын бүлгээр завсарлага авахуулдаг нь ямар учиртай юм” хэмээн шүүмжилж байгаа гэнэ. Өчигд¬рийн чуулганд оролцсон цагдаа, прокурор, тагнуулын байгууллагын удирдлагуудын зүгээс Х.Тэмүүжин сайдтай холбоотой ноцтой асуудлыг дэлгэсэн гэх сураг байна. Үүнийг нь Тусгай хяналтын дэд хороогоор нягталж, шалгуулах шаардлага байна гэж үзээд МАН завсарлага авлаа гэдэг яриа байсан. Гэвч энэ нь худлаа, тодруулах зүйл байсан учраас завсарлага авсан гэлцэж байна.Ямартай ч энэ өдөр чуулганд 68 ги¬шүүн суус¬наас Ардын намаас Су.Бат¬¬болд, Ё.Отгонбаяр нар ирээ¬гүй гэнэ. Бие даагч гурав, С.Дэмбэрэл гишүүн чуу묬¬ганд ороогүй сурагтай. Ардчилсан намаас С.Эрдэнэ, Р.Амаржаргал нарын гишүүд гадаадад томилолттой яваа гэнэ. Ингээд Хууль зүйн сайдыг огцруулах эсэх асуудалд цөөнх завсарлага авсан тул чуулганы хуралдааныг нээж, Эдийн засгийн идэвхжлийг нэмэгдүүлэх зарим арга хэмжээ¬ний тухай тогтоолын төслийн эцсийн хэлэлцүүлгийг хийсэн юм.
С.БАЯРЦОГТ ГИШҮҮН АРДЫН НАМЫГ ЗАСГИЙН ГАЗАРТ ОРУУЛАХЫГ ХҮСЭВ
Энэ хуулийн төсөл дээр ажилласан ажлын хэсгийн ахлагч УИХ-ын гишүүн Д.Зоригт байнгын хорооны дүгнэлтийг эхэнд нь танилцуулав. Үүний дараа Эдийн засгийн байнгын хорооны хуралдаанаар уг тогтоолын төслийг хэлэлцэх үеэр гарсан зарчмын зөрүүтэй саналуудаар санал хураахаар болсон юм. Энд Ц.Оюунбаатар гишүүний оруулж ирсэн “Төрийн байгууллагын тайлан, үйл ажиллагаанаас бусад асуудлаар төсвийн хөрөнгөөр хэвлэл, мэдээлэлд сурталчилгаа, “хаалтын гэрээ” байгуулахыг хориглоно” гэсэн санал явж байв. Ингээд санал хураах гэхэд нь гишүүд асуулт асуухаар болов.
УИХ-ын гишүүн Ч.Хүрэлбаатар: Эдийн засгийн хүндрэлтэй байдлаас гарах арга хэрэгслүүд цөөхөн. Ердөө мөнгө, төсөв, валют, эдийн засгийн гадаад бодлогын хүрээнд хямралыг давж туулах тухай ярих ёстой. Гэтэл бидний гаргах гэж байгаа хөтөлбөрт мөрөөдлийн зүйлүүд л байна. Энэ хөтөлбөр гарсны дараа эдийн засгийн ямар бодлого арга хэрэгслүүдээр яаж хэрэгжүүлэх вэ. Төсвөөс гадуур явж хөрөнгө оруулалт, татварын бодлогыг яах вэ гэдгээ тодорхой болгохгүй бол энэ чинь цаас болоод үлдэнэ шүү.
УИХ-ын гишүүн Д.Зоригт: Төрөөс мөнгөний бодлогын талаар 2014 онд баримтлах бодлогыг баталсан. Тийм учраас мөнгөтэй холбоотой асуудлуудыг эдийн засгийг идэвхжүүлэх тогтоолд давхар оруулах нь илүүц гэж үзсэн юм. Төсөв, татварын бодлогын хүрээнд эдийн засгаа идэвхжүүлэх арга хэмжээ авах ёстой. Төсвийн хөрөнгөөр онцын шаардлагагүй зүйлүүдийг хийхгүй. Жишээ нь Ц.Оюунбаатар гишүүний санал болгосон зардлуудыг танана. Гэхдээ жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг дэмжинэ. Мөн татварын зарим хуулиудад өөрчлөлт оруулах нь зөв гэж үзсэн.
УИХ-ын гишүүн Б.Гарамгайбаатар: УИХ-ын гишүүд УИХ-ын тухай хууль, Дэгийн тухай хуулиа мөрдөж ажилламаар байна. Өнөөдөр Эдийн засгийг идэвхжүүлэх тогтоолын төслийн эцсийн хэлэлцүүлэг учраас зарчмын зөрүүтэй саналын томъёоллоор саналаа хураамаар байна. Энэ төслийг бид хоёр өдөр хангалттай ярьсан учраас одоо телевиз харчихаад асуулт асууна гэхээ болиод шууд саналаа хураая.
УИХ-ын гишүүн Д.Лүндээжанцан: Харин ч би телевизийн камер харж ярьдаггүй шүү. Та өөрөө л тийм байж магадгүй. Би эрхийнхээ дагуу ярьж байна. Далд эдийн засгийг бууруулах, эдийн засгийн өршөөлийн тухай хуулийг өргөн мэдүүлнэ гэж энд заасан байна. Гэтэл татвараа төлөөд шударгаар яваад ирсэн аж ахуйн нэгжүүд, дампуурсан компаниудад дэмжлэг туслалцаа үзүүлэх асуудлыг орхигдуулсан байна. Бусад улсын чөлөөт бүс, татваргүй худалдааны үйлчилгээг Монголын аялал жуулчлалын салбарт нэвтрүүлнэ гэж байна. Бусад улсын казинотой хамтарч ажиллана гэсэн үг юм уу. Энэ ямар учиртай юм.
УИХ-ын гишүүн Д.Зоригт: Эдийн засгийн ил тод байдлыг хангах, далд эдийн засгийг бууруулах, татварын бааз суурийг тэлэх чиглэлээр өршөөлийн хуулийн төсөл өргөн мэдүүлэх санал дэмжигдсэн. Засгийн газар энэ хууль дээр ажиллаж байна. Манай улсыг зорьж ирж байгаа жуулчид цөөн байна. Тиймээс аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх зорилгоор визний дэглэмээ эргэж харъя гэдэг зүйлүүд яригдаж байна. Казино болон аялал жуулчлалын өөр олон хэлбэрүүд дэлхийн улс орнуудад бий. Гэвч манайд ийм зүйлүүд алга. Хэрэв энэ бүхнийг бүрдүүлбэл жуулчдыг нааш нь татаж чадна гэж үзэж байгаа. Арваад жилийн өмнө энэ асуудлыг яриад муу жишиг гэж үзээд орхисон байдаг. Тэгвэл одоо үүнийг аялал жуулчлалын сайн жишиг болгож ажиллах боломж байна гэж үзэж байгаа. Зургаан сарын дотор Ц.Оюунгэрэл сайд холбогдох хуулийг нь оруулж ирэх байх.
УИХ-ын гишүүн Б.Бат-Эрдэнэ: Оюу толгой төслийн хэрэгжилтэд бодлогын дэмжлэг үзүүлнэ гэдэг чинь хоёр давхар чөдөртэй болчихоод байна. Юм хэлээд ч нэмэргүй болчихоод байна даа. Протоколд нь үлддэг юм уу даа л гэж бодож хэлэх юм. Зориуд эдийн засгийг элгээр нь хэвтүүлж байгаад баялгийг нь цөлмөж авах ажлуудыг хийгээд байгаа юм уу даа. Хэлэх ч үг олдохгүй юм.
УИХ-ын гишүүн Ө.Энхтүвшин: Чингэс бонд, Самурай бондыг төсвөөс гадуур хяналтгүй зарцуулах ажлаа үргэлжлүүлэх заалт орж ирээд байна. Энэ чинь Цэц дээр очно шүү. Хуулиа өөрчилчихөөд ийм заалт оруулж болно. Их хурлын дарга үүнийг онцгой анхаарах ёстой. Хууль зөрчсөн шийдвэрийг УИХ гаргаж болохгүй. Хэрэв тэгвэл бусдаас хууль нэхэх эрхгүй болно шүү.
УИХ-ын гишүүн Р.Гончигдорж: “Төрийн байгууллагын тайлан, үйл ажиллагаанаас бусад асуудлаар төсвийн хөрөнгөөр хэвлэл, мэдээлэлд сурталчилгаа, “хаалтын гэрээ” байгуулахыг хориглоно гэдэг санал орж ирсэн байна. Хаалтын гэрээ гэдэг нь юу юм бэ. Ийм албан ёсны хэллэг байдаг юм уу. Хуулийн ийм хэллэг байдаг юм уу. Хаалтын гэрээ гэдэг нь хэвлэл мэдээлэлд ямар хамааралтай юм бэ.
УИХ-ын гишүүн Д.Зоригт: Энэ санал бол байнгын хороогоор дэмжигдээгүй юм. Төсвийн хөрөнгөөр элдвийн сурталчилгаа “хаалтын гэрээ” хийхийг хориглоно гэдэг Ц.Оюунбаатар гишүүний саналыг чуулганы хуралдаанаар босгож ирсэн. Гэхдээ ярьж байгаа хаалтын гэрээ гэдгийг нь бид хашилтанд оруулж өгсөн. Хаалтын гэрээ гэдэг үг амьдрал дээр хэрэглэгддэг тухай Ц.Оюунбаатар гишүүн хэлдэг юм аа. Энэ тухай Ц.Оюунбаатар гишүүн өөрөө тайлбарлах хэрэгтэй” гэсэн Ц.Оюунбаатар гишүүн юу ч хэлсэнгүй. Дараа нь:
УИХ-ын гишүүн С.Баярцогт: АН, МАН-ын дарга нар хэлэлцээрээ эхлүүлээчээ. Монгол Улсад үндэсний эв нэгдлийн Засгийн газар хэрэгтэй байна. Одоогийн Засгийн газарт Ардын намаас бусад нь хамтарч байна. Тэгвэл одоо Ардын намынхныг энэ Засгийн газарт урих хэрэгтэй. Ардын нам 45 гишүүнтэй дангаараа Засгийн газар байгуулах боломжтой байхдаа Ерөнхий сайд асан С.Баяр хамтарсан Засгийн газар байгуулсан. Ийм учраас тухайн үед хүндрэлүүдийг давж чадсан байдаг. Одоо бид ийм арга хэмжээ авахгүй бол эдийн засгийн хямрал руу орно. Эдийн засгийг идэвхжүүлэх төслийг олонхи цөөнхөөрөө баталдаг юм аа гэхэд үүний араас орж ирэх хуулиудад дэмжлэг хэрэгтэй болно. Тэр болгоныг батлаад ажлаа шуурхайлах боломж байна уу. Үнэндээ хаврын чуулганаас хойш хэлэлцсэн асуудлуудаа харахад надад үнэхээр гунигтай байна. Дандаа сандал суудлын асуудал ярилаа. Ерөөсөө ажил ярьсангүй шүү дээ. Тиймээс одоо үндэсний эв нэгдлийн Засгийн газар бидэнд хэрэгтэй байна. АН, МАН-ын дарга нар ийм яриа хэлэлцээ хийгээчээ. Үүнийг ажил хэрэг болгооч.
УИХ-ын гишүүн М.Энхболд: Бид хоёр, гурван долоо хоног энэ идэвхжүүлэх төслийг ярилаа. Гэвч УИХ сөрөг хүчний гаргасан саналуудыг дэмжсэнгүй. Учир шалтгаанаа тайлаагүй энэ асуудлуудыг 100 хоногт багтааж хэрэгжүүлнэ гэж байх уу. Ийм ор төдий зүйлээр санал хурааж болж байгаа юм уу. МАН-ын бүлэг бүх зүйл дээр завсарлага авдаг гэдэг нэртэй боловч эдийн засгийн асуудал дээр анхаарал тавья гэж яриад саналаа хэлсэн. Гэвч ойшоосонгүй” гэв.
Үүний дараа зарчмын зөрүүтэй саналуудаар санал хурааж бүгдийг нь дэмжив. “Төрийн байгууллагын тайлан, үйл ажиллагаанаас бусад асуудлаар төсвийн хөрөнгөөр хэвлэл, мэдээлэлд сурталчилгаа, “хаалтын гэрээ” байгуулахыг хориглоно гэсэн санал ч дэмжигдсэнээр Эдийн засгийн идэвхжлийг нэмэгдүүлэх зарим арга хэмжээний тухай тогтоолын төслийг баталлаа.
Я.МӨНГӨНЦЭЦЭГ