Тав давж улсын начин цолны болзол хангасан есөн бөхөөс хоёр нь зургаа давж, улсын харцага цолны болзол хангалаа. Баянхонгор аймгийн харьяат аймгийн арслан Б.Бат-Орших, Архангай аймгийн харьяат аймгийн арслан Б.Зоригтбаатар нар улсын харцага цолонд хүрлээ.
Мөн Архангай аймгийн харьяат улсын харцага М.Бадарч цолоо бататган зургаа давсан бол Өмнөговь аймгийн харьяат улсын начин Ц.Одбаяр цолоо ахиулж, улсын харцага цолны болзлыг хангав.
Б.МӨНХДУЛАМ
Тулгар төрийн 2229, Их Монгол Улсын 814, Ардын хувьсгалын 99 жилийн ой, Үндэсний их баяр наадамд хүчит 512 бөх барилдаж байгаа. Долоогийн даваанд 8 бөх зодоглоно.
Долоогийн даваанд улсын аварга Н.Батсуурь улсын начин Ц.Одбаярыг, Улсын арслан П.Бүрэнтөгс аймгийн арслан Бат-Оршихыг, улсын арслан Р.Пүрэвдагва улсын харцага М.Бадарчийг, улсын заан Б.Пүрэвсайхан аймгийн арслан Б.Зоригтбаатарыг тус тус амаллаа.
Б.МӨНХДУЛАМ
Тулгар төрийн 2229, Их Монгол Улсын 814, Ардын хувьсгалын 99 жилийн ой, Үндэсний их баяр наадамд хүчит 512 бөх барилдаж байгаа. Зургаагийн даваанд 16 бөх зодоглоно.
Зургаагийн даваанд улсын аварга Н.Батсуурь аймгийн арслан Ц.Мөнхбаярыг, Улсын арслан П.Бүрэнтөгс аймгийн арслан О.Мөнх-Эрдэнийг, улсын арслан Р.Пүрэвдагва аймгийн арслан Ш.Пүрэвгарьдийг, улсын харцага М.Бадарч аймгийн арслан Х.Цогтгэрэлийг, улсын начин Ц.Одбаяр цэргийн арслан Т.Дүгэрдоржийг, улсын начин Б.Орхонбаяр аймгийн арслан Б.Бат-Оршихыг, улсын заан Б.Пүрэвсайхан аймгийн арслан Н.Мустафаг тус тус амаллаа.
Б.МӨНХДУЛАМ
Тулгар төрийн 2229, Их Монгол Улсын 814, Ардын хувьсгалын 99 жилийн ой, Үндэсний их баяр наадамд хүчит 512 бөх барилдаж хоёрын даваа эхэлсэн.
Тэгвэл Булган аймгийн Бүрэгхангай сумын харьяат Монгол улсын заан М.Өсөхбаяр, Өвөрхангай аймгийн Сант сумын харьяат аймгийн заан Н.Гантөмөртэй барилдаж өвдөг шороодлоо.
Тулгар төрийн 2229, Их Монгол Улсын 814, Ардын хувьсгалын 99 жилийн ой, Үндэсний их баяр наадамд хүчит 512 бөх барилдаж байгаа.
Даяар дуурсагдах далай даян дархан аварга Г.Өсөхбаяр, улсын аварга Н.Батсуурь, улсын аварга Ч.Санжаадамба, улсын аварга Г.Эрхэмбаяр тэргүүтэй аварга, арслан, гарьдууд хоёр даваад туг тойрлоо.
Ардын хувьсгалын 98 жилийн ойн Үндэсний их баяр наадмын хүчит бөхийн барилдааны ТАВЫН даваа тун удахгүй эхлэх гэж байна. Тавын даваанд ам авсан байдлыг танилцуулбал:
У.ав Ч.Санжаадамба-Ц.з Батжаргал
У.ав Г.Эрхэмбаяр- А.а Баярбаатар
У.ав Н.Батсуурь- У.н Ганхуяг
У.ав С.Мөнхбат-А.а Мөнхбат
У.ар П.Бүрэнтөгс-А.а Бадамгарав
У.ар Э.Оюунболд- А.а Мустафа
У.ар Ц. Содномдорж- У.н Одбаяр
У.г Б.Гончигдамба- А.а Тайван
У.з Н.Жаргалбаяр- А.а Ням-Эрдэнэ
У.х Б.Бат-Өлзий- А.а Давааням
У.х Х.Гантулга- У.н Амарзаяа
У.х М.Бадарч- А.а Бат-Амгалан
У.х О.Хангай- У.н Цэрэнтогтох
У.ө.и.н Э.Энхбат- А.а Цэдэнсодном
У.н Д.Анар-У.н Амарсайхан
А.х.а Б.Орхонбаяр- А.а Сандагдорж нар тунажээ.
Монголын үндэсний бөхийн холбооноос хүчит бөхчүүдийн чансааг шинэчлэн гаргажээ. Уг чансааг улсын харцага О.Хангай тэргүүлж байгаа бол удаах байрт улсын харцага Б.Бат-Өлзий бичигджээ.
Мөн Монгол Улсын аварга Ч.Санжаадамба, Н.Батсуурь, улсын арслан П.Бүрэнтөгс дээгүүр эрэмблэгдэж буй.
Энэхүү жагсаалтад 2018 оны сар шинийн баярт зориулсан барилдаанаас эхлээд өнгөрсөн сард болсон шинэ Үндсэн хууль батлагдсаны 27 жилийн ойн барилдаан хүртэлх нийт 13 барилдааны дүнг хамаатуулжээ. Эхний 50 бөхийн чансааг танилцуулъя.
1 Оргих Хангай у.х 15015
2 Баярхүү Бат-Өлзий у.х 14914
3 Намсрайжав Батсуурь у.ав 13344
4 Пүрэв Бүрэнтөгс у.а 12035
5 Чимэдрэгзэн Санжаадамба у.ав 11025
6 Дорж Анар у.н 10585
7 Энхтөгс Оюунболд у.а 9737
8 Рэнцэнбямба Пүрэвдагва у.а 9404
9 Цэдэв Содномдорж у.а 9390
10 Баатар Амарзаяа у.н 8495
11 Батнасан Гончигдамба у.г 8140
12 Батбаяр Даваа-Очир у.н 8070
13 Нэгдэл Жаргалбаяр у.з 7685
14 Мягмар Бадарч у.х 7672
15 Төрмөнх Бэгзсүрэн у.х 5650
16 Нацагсүрэн Золбоо у.х 5235
17 Дашдорж Цэрэнтогтох у.н 5072
18 Чинчулуун Хөхчирэнгэр у.н 5055
19 Булган-Эрдэнэ Түмэндэмбэрэл а.а 5042
20 Дашзэвэг Амаржаргал у.н 4780
21 Хүрэл-Очир Гантулга у.х 4670
22 Сүхбаатар Мөнхбат у.ав 4620
23 Болдбаатар Батжаргал у.н 4288
24 Дэлгэрсайхан Амарсайхан у.н 4268
25 Жаргалсайхан Чулуунбат у.н 4232
26 Бэрдмурат Серик у.н 4163
27 Шоовдор Дарханбат у.н 4125
28 Батцэнгэл Чимэдвандан у.н 3940
29 Шар Мөнгөнбаатар у.х 3925
30 Жанцан Бат-Эрдэнэ у.г 3890
31 Даваасүрэн Аззаяа а.а 3765
32 Цэрэнбат Сандагдорж а.а 3620
33 Ганпүрэв Ганбаатар а.а 3495
34 Болд Эрдэнэхүү а.х.а 3365
35 Балдиржамц Тайван а.а 3320
36 Эрдэнэбилэг Энх-Амгалан а.з 3302
37 Чотон Баянмөнх.Ч у.н 3250
38 Алтанбагана Цацабшир у.х 3230
39 Дамдин Тогтохжаргал а.а 3175
40 Лхагваа Лха-Очир у.н 3085
41 Цэдэнбазар Одбаяр у.н 3065
42 Малш Еркебулан а.а 3052
43 Шархүү Пүрэвгарьд а.а 3043
44 Жаргалсайхан Алтаншагай а.а 2980
45 Бадамсамбуу Ганхуяг у.н 2960
46 Чулуунбаатар Батчулуун у.н 2862
47 Төрөө Баасанхүү у.х 2860
48 Тогтохмэнд Сайханжаргал а.а 2820
49 Найдан Түвшинбаяр у.з 2800
50 Батзориг Батмөнх у.з 2795
Энэ сарын 11-ндаймаг, цэрэг, сумын цолтой бөхчүүдийн зөвлөлөөс хоёр дахь удаагийн барилдаанаа Төв аймгийн Угтаалцайдам сумын харьяат Монгол улсын аварга Д.Хадбаатарын нэрэмжит болгон спортын төв ордонд зохион байгууллаа.
Бөхийн барилдаанд аймгийн хурц арслан Г.Өсөхбаяр, Б.Мижидсүрэн, Э.Ууганбаяр нараар ахлуулсан 256 бөх хүч үзэхэд Булган аймгийн Орхон сумын харьяат аймгийн арслан Булган-Эрдэнийн Түмэндэмбэрэл түрүүлсэн юм. Харин Өвөрхангай аймгийн харьяат аймгийн арслан Баянзулын Цэдэнсодном анх удаагаа үзүүр булаав.
Их шөвөгт Увсын Тэсийн аймгийн арслан Жамсрангийн Ням-Эрдэнэ, Цэдэндоржийн Мөнхбаяр нар шалгарлаа.
Уран барилдааны тусгай шагналыг Өвөрхангай аймгийн харцага Б.Өлзийсайхан хүртсэн. Тэрбээр энэ өдөр аймгийн арслан Б.Отгонбаатар, хурц арслан У.Бреке нарыг өвдөг шороодуулсан юм.
Бөхийн барилдааны дүйз.
Тавын даваа
1. А.х.а Б.Мижидсүрэн– а.а Ш.МӨНХ-ОД
2. А.а Б.ТҮМЭНДЭМБЭРЭЛ- а.х Б.Өлзийсайхан
3. А.а Д.БАДАМГАРАВ– а.а Г.Хишигбат
4. А.а П.Өсөхбаатар– а.н Д.БАТБААТАР
5. А.а Ж.НЯМ-ЭРДЭНЭ- а.а Г.Ганбаатар
6. А.а Ц.МӨНХБАЯР- а.а Ц.Адъяа
7. А.а Х.Цогтгэрэл– а.а Б.ЦЭДЭНСОДНОМ
8: А.з Э.ЭНХ-АМГАЛАН- а.ө.н М.Амарсанаа
Зургаагийн даваа
1. А.а Б.ТҮМЭНДЭМБЭРЭЛ- а.н Д.Батбаатар
2. А.а Д.Бадамгарав– а.а Б.ЦЭДЭНСОДНОМ
3. А.а Ш.Мөнх-Од- а.а Ж.Ням-ЭРДЭНЭ
4. А.а Ц.МӨНХБАЯР- а.з Э.Энх-Амгалан
Долоогийн даваа
1. А.а Б.ТҮМЭНДЭМБЭРЭЛ- а.а Ц.Мөнхбаяр
2. А.а Ж.Ням-Эрдэнэ- а.а Б.ЦЭДЭНСОДНОМ
Наймын даваа
1. А.а Б.ТҮМЭНДЭМБЭРЭЛ- а.а Б.Цэдэнсодном
Их эзэн Чингис хааны мэндэлсний 856 жилийн ой, Монгол бахархлын өдөрт зориулсан үндэсний бөхийн барилдаан Буянт-Ухаа спорт цогцолборт боллоо.
Барилдаанд улсын аварга Н.Батсуурь, улсын арслан П.Бүрэнтөгс, Э.Оюунболд, Ц.Содномдорж, Р.Пүрэвдагва, улсын гарьд Б.Гончигдамба нарын магнайлсан чансаа өндөр 128 бөх барилдсанаас Дорнод аймгийн Дашбалбар сумын харьяат улсын начин Д.Анар түрүүлж, Ховд аймгийн Зэрэг сумын харьяат улсын харцага Б.Бат-Өлзий үзүүрлэв.
Их шөвөгт Завхан аймгийн Их-Уул сумын харьяат улсын гарьд Б.Гончигдамба, Архангай аймгийн Цэнхэр сумын харьяат улсын харцага М.Бадарч нар шалгарлаа.
Аварга цолтой анх удаагаа зодоглосон Н.Батсуурь тавын даваанд наадмын түрүү бөхөд өвдөг шороодсон бол Э.Оюунболд энэ даваанд улсын харцага М.Бадарчийг амлаж барилдаад барсангүй. Мөн 2016 оны наадмын түрүү бөх Цэдэвийн Содномдорж барилдааны дөрвийн даваанд Анар начинд тахим буулгажээ. Дээгүүр барилдах тааварт байсан Р.Пүрэвдагва гурвын даваанд хурц арслан О.Гантулгыг амласан ч хавируулж өвдөг шорооджээ.
Чингис хааны мэндэлсэн өдөр, “Монгол бахархлын өдөр”-т зориулсан хүчит бөхийн барилдааныг 2012 оноос эхлэн Монголын Үндэсний бөхийн холбооноос зохион байгуулж эхэлсэн байдаг.
Эхний жил 256 хүчтэн барилдахад тухайн үеийн улсын арслан Г.Эрхэмбаяр, П.Бүрэнтөгс нартай улсын заан Ч.Санжаадамба, харцага Ц.Содномдорж нар үлдэж дүү цолтнууд нь түрүү булаалцахад Чимэдрэгзэнгийн Санжаадамба илүүрхэж байсан түүхтэй.
2013 онд ч Ч.Санжаадамбыг хазайлгах хүчтэн олдсонгүй. Тэрбээр улсын аварга Сүхбаатарын Мөнхбаттай үлдэж хоёр дахь түрүүгээ булааж байсныг бөх сонирхогчид санаж байгаа байх. Энэ оноос эхэлж чансаа өндөр 128 хүчтэнг барилдуулж эхэлсэн.
2014 онд “Увс нуур”-ын хүчтэнүүд одтой наадаж Өлзийтогтохын Бат-Орших улсын харцага цолтойдоо өмнөх жилийн үзүүр бөх улсын аварга С.Мөнхбатыг орхиж түрүүлж байжээ. Цэдэвийн Содномдорж, Батнасангийн Гончигдамба нарын мундаг бөхчүүд их шөвөгт шалгарсан байх юм.
Харин 2015 онд манлай арслан Пүрэвийн Бүрэнтөгсийн ээлж иржээ. Тэрбээр Говь-Алтайн бяртай начин Лувсандоржийн Цэрэнтогтохыг орхиж анх удаагаа манлайлсан. Хөвсгөлийн Хөхчирэнгэр начин улсын аварга Намсрайжавын Батсууриар тав давж их шөвөгт үлдэж байжээ.
Улсын арслан Р.Пүрэвдагва Дундговийн Эрдэнэбатын Даш начинд сууж өмсөх мэхийг даалгаж 2016 оны түрүү бөхөөр тодорч байсныг бөх сонирхогчид тодхон санаж байгаа болов уу.
Өнгөрсөн жилийн Бахархлын өдрийн барилдаанд өндөр гарьд Н.Ганбаатар чимээгүйхэн байж байгаад ирээд түрүүлчихсэн. 2016 оны үзүүр бөх Э.Даш шийр зааж амжилтаа бататгасан.
Бахархлын өдрийн барилдаануудыг эргээд харахад ийм байна.
Харин өнөөдөр хэн гээч ямар хүчтэн бахархлын өдрийн барилдааны түүхэнд шинэ хуудас нээж түрүүлэх бол?
Улсын шинэхэн аварга Намсрайжавын Батсуурь баяр наадмаас хойш анх удаагаа анх удаагаа зодоглохоор бүртгүүлжээ. Аравдугаар сараас “Увс нуур” дэвжээнийхэнтэйгээ бэлтгэлээ базааж буй залуу аварга үзүүрлэх гэж “Буянт-Ухаа” ордонг зорихгүй мэдээж. Увс нутгийн бахархал залуухан аварга Монгол бахархлын өдрийн барилдаанд өнгөлж баруун хязгаарын зон олныг баярлуулж мэднэ шүү.
“Увс нуур” дэвжээнээс өөр нэг идэрхэн хүчтэн түрүүлэхээр зодоглох нь Пүрэвийн Бүрэнтөгс. Намрын улирлын барилдааны түрүүлсэн тэрбээр бэлтгэл тун ч сайн байгаа харагдсан. Доогуур даваанд гэнэдээд бүдэрчихгүй дээшээ гарвал том цолтнуудаа бүгдийг нь аргалаад сурчихсан хүчтэн.
Цэдэвийн Содномдорж арслан намрын улирлын нээлтийн барилдаанд бэлтгэл жаахан дутуу зодоглосон уу яасан Архангайн Бадарчид мушгиж тонгоруулаад чангахан газардаж байгаа харагдсан. Туршлагатай арслан алдаа оноогоо дүгнэсэн нь мэдээж. Хоймор нутгийн арслангаас дэмжигчид нь зөвхөн түрүү л хүлээж байгаа. Бэртэл, гэмтэлгүй бол Содном арслан өндөр даваанд гараад л ирнэ дээ. Амаа зөв авч, эгзэгтэй барилдаанд тойлгойгоо зөв ажиллуулж хариулт мэх хийдэг нь түүний хамгийн том онцлог. Тэр л давуу талаараа төрийн наадмын түрүү бөхөөр тодорсон.
Хоёр наадам дараалж тааруу барилдсан Энхтөгсийн Оюунболд арслан өнөө жил тун аятайхан харагдсан шүү. Бөх билэгтийн ойн барилдаанд торолгүй түрүүлсэн түүнээс улсын харцага байх үеийнх нь дайчин барилдаанууд харагдаж байна лээ. Өмнөдэлгэрийн “залуу мазаалай”-г барьц сонгож л аргалахгүй бол баргийн хүчтэн барж идэхгүй байх. Н.Батсуурь аварга, Бүрэнтөгс арслан гээд бөхчүүдтэй хэрхэн барилдах нь олон хүний анхаарлын төвд байна.
Аатай, шартай арслан Ренчинбямбын Пүрэвдагвыг тооцооноос хасч болохгүй ээ. Шүдээ зуугаад сугадаад мушгивал хэнийг ч аваад л зална. Хэтэрхий шатаж барилддаг нь барилдаанд сөргөөр нөлөөлөх гээд байдаг талтай. Амаа зөв аваад ааг омгоо зөвөөр ашиглаад барилдвал хоёр дахь удаагаа түрүүлэх боломж түүнд бий. Булганы Дамдинсүрэнийг Пүрэвдоржоос л зөрөөсэй. Тэгсэн цагт учир бий дээ арслан минь.
Өөр нэг ховрын хүчтэн энэ өдөр “Бунт-Ухаа”-д зодоглох нь улсын гарьд Батнасангийн Гончигдамба. Зун “Монгол туургатны наадмд түрүүлснээс хойш том барилдаануудад барилдаж харагдаагүй дээ. Алтан Овооны наадамд очиж барилдаад сумын заан Энхтөрийн Мөнх-Эрдэнэд тахим буулгасан сураг дуулдсан. Бэлтгэл нь хэр зэрг байгаа юм бол доо. Уул нь ч өндөр даваанд гараад л ирдэг гарьд. Ямартай ч бөхөд хайртай зон олон Гончиг гарьдынхаа барилдааныг үгүйлсэн нь дамжиггүй.
Эдэнтэй түрүү байрын төлөө эрсэлдэх идэрхэн харцагууд олон бий. Баярхүүгийн Бат-Өлзий сар шинийн барилдаанд аварга арслангуудыг нураагаад түрүүлж л байсан. Энэ удаа яах юм байгаая .
Оргихын Хангай гэж ид ирэн дээрээ яваа залуу том бодож очих биз. Хий гишгэчихгүй л бол их шөвөгт баараггүй үлдэнэ дээ. Шуудагдаад татвал хэнийг цээжиндээ гаргаж ирээд чулуудчих тэнхээ түүнд бий. Мягмарын Бадарч, Баатарын Амарзаяа нар Арын сайхан хангайгаа дуурсгаж хүч үзнэ. Аварга арслангуудаас хэнийг ч мордоод дайрах араам Амарзаяа начинд л бий.
Аймгийн цолтнуудад ах нарыг айлгах залуус олон бий
Том барилдаанд цойлоод гараад ирэх ирлэсэн тонгорог шиг залуу арслангууд байнаа байна. Төв аймгийн Ууганбаяр гэж “Ирээдүйн аварга” шагналын эзэн өнөө жил аймагтаа цолоо хурцалсан. Энэ өдөр зодоглох бөхчүүдээс хамгийн бяртай нь гээд хэлчихвэл буруудахгүй болов уу. Дан ганц бяр байгаад амжилт олоход бэрх. Бага зэрэг толгойгоо ажиллуулаад хүч үзвэл учиртайдаа. Жижиг аварга зүгээр ч нэг залууд “Ирээдүйн аварга” шагналаа хадгалуулаагүй нь мэдээж.
Дархан аварга Өсөхбаярын дүү Батбаяр харцагын гарын шавь Батсүхийн Зоригтбаатар гэж соёолон адуу шиг залуу гараад ирвэл ч гялалзана даа. Намрын улирлын нээлтийн барилдаанд улсын сайчуулыг хаяж их шөвөгт шалгарч байсан тэрбээр өнгөрсөн зун Орхон аймгийн наадамд түрүүлж аймгийн арслсан цол хүртсэн. Бөх билэгт дэвжээний ойн барилдаанд Булганы Амарсайхан начинг дунгуйлдаж татаад шөвгөрч байгаа харагдсан. Ах нарыг ч айлгаад сурчихсан хүү.
Булган-Эрдэнийн Түмэндэмбэрэл гэж сийлчихсэн юм шиг биетэй Булган нутгийн залуу арслан бий. Өнгөрсөн сар шинийн барилдаанд аварга Эрхэмбаяраар дөрөв давсан түүнийг тавын даваанд амлачих аавын хүү олдоогүй. Тухайн наадмын түрүү бөх Баярхүүгийн Бат-Өлзийтэй тунаж барилдаад тахим буулгана лээ. Бас дээгүүр даваанд л үзэх залуусын нэг.