Баянхонгор аймгийн Заг сумын харьяат улсын өсөх идэр начин Дашдоржийн Цэрэнтогтохтой ярилцлаа.
-Начин сайхан хаваржиж байна уу?
-Сайхаан. Сайхан хаваржиж байна уу. Би Баянхонгор аймагтаа ирээд бэлтгэлээ хийгээд л явж байна. Ирэх зун 100 жилийн ой болно. Хаврын урь уначихлаа. Нэг мэдэхэд л наадам хаяанд ирчихнэ шүү дээ. Бөхчүүд ч дор бүрнээ л хөдөө орон нутгаар явж бэлтгэлээ базааж байгаа сурагтай. Манайхан Баянхонгортоо ирээд чөлөөтийн н.Мөнхдуулдах багштай хамт бэлтгэл хийж байна. Цэвэр агаарт сайхан байна.
-2019 онд Үндэсний их баяр наадамд шөвгөрсөн 16 бөхийг допингийн шинжилгээнд хамруулахад Э.Оюунболд та хоёрын биенээс хориотой эмийн жагсаалтад багтдаг бодис илэрсэн. Та ямар төрлийн бодис хэрэглэсэн юм бэ?
-Яг ямар бодис илэрснийг би мэдэхгүй байна. Ямар ч л байсан хориотой бодис илэрсэн талаар Хууль зүйн яамнаас надад мэдэгдсэн. “Танаас ийм тунгаар илэрсэн байна” гэж л хэлсэн. Өнөөдрийг хүртэл миний цолыг хурааж, эрхийг хассан албан ёсны шийдвэр гараагүй. Ам дамжсан яриа төдий л зүйл явж байна. Улсын цолыг Ерөнхийлөгчийн зарлигаар олгодог учраас Ерөнхийлөгч өөрөө хураадаг.
-Цагаан тариа гэх зүйлийг хэрэглэсэн талаараа та хэлж байсан. Үүнийг хэзээ ямар зорилгоор хэрэглэсэн юм бэ?
-2019 оны тавдугаар сард шагайгаа мулталсан юм. Батлан хамгаалахын их сургуулийн ойролцоо “Цу эрдэнэ” гэж эмнэлэгт эмчилгээ хийлгэж шагайнаасаа цус авахуулаад, бариа засал хийлгэж бэртэл сайхан илааршсан. Нутагтаа очиж П.Сүхбат гардийнхаа нэрэмжит барилдаанд ч зодоглоод их сайхан болсон. Ингээд зургадугаар сард наадмын бэлтгэл хийж байхдаа өнөөхөө хөндчихсөн. Бэлтгэл сайн байсан болохоор цолоо баталж, харцага, заан цол хүртэнэ гэж төлөвлөж байлаа. Ингээд Д.Батням багшаас цагаан тариа авч 10 ширхийг хийлгэсэн. Хөл ч зүгээр болж наадамдаа сайхан барилдсан. 2018 оны наадмын өмнө ч булчингийн уутаа задалж өнөөх цагаан тариа хийж бэртлээ эдгээсэн. Тэр жил П.Бүрэнтөгс аваргаар тав давж улсын начин болсон шүү дээ. Допингийн шинжилгээнд хамрагдахад цэвэр гарсан. 2019 онд дахиад хийлгэтэл ийм асуудал болчихсон.
Энд нэг зүйлийг тодотгоход, Д.Батям багшийг буруутгаад байгаа асуудал огт байхгүй. Тэр хүн намайг 2018 онд ч, тэр 2019 онд ч тэр наадмаар барилдах уу үгүй юү гэж байхад л эмчлээд барилдуулсан. Би ч сайн барилдаж шөвгөрсөн. Намайг ядарч явахад л тусалсан хүн. Надад допинг хийгээд хорлочихсон асуудал огт байхгүй. Хүмүүс Д.Батням л хүнд тариа хийгээд алаад хаячихлаа гэх ойлголттой байх шиг байна. Тийм биш. Тэр цагаан тариаг допингийн төрлийн бодис эсэхийг Батням багш мэддэггүй юм уу, эсвэл мэддэг ч допинг биш гэж худлаа ярьдаг юм уу. Тэрийг нь мэдэхгүй. Ямар ч байсан энэ тариаг би 2018 онд хоёр ширхгийг хийлгэж өвчнөө намдаагаад барилдахад шинжилгээний хариу цэвэр гарч байсан.
-Таны энд яриад байгаа цагаан тариа чухам ямар үйлчилгээтэй юм бэ?
-Нэг их хүч тамир оруулах төрлийн тариа биш. Гэхдээ допингийн төрөлд ордог юм билээ. Допингийн эсрэг Үндэсний төвөөс сургалт зохион байгуулдаг л гэж яриад байдаг. Би лав мэдэхгүй. Хааяа нэг хийхдээ зар тараадаггүй. Наадмын бэлтгэлийн үеэр бөхийн галуудаар явж сургалт хийдэг л гэдэг. Худлаа байхгүй юу. Тэд нар жүдо, чөлөөтийн шигшээ багийнхантай л нягт холбоотой ажилладаг юм билээ. Өнөөдөр бөхчүүдийн ихэнх нь элэг хамгаалдаг лив 52, цистон гэж бөөрний эмүүдийг хэрэглэж байна. Мэргэжлийн хүмүүс удаан давтамжтай хэрэглэхэд допинг илэрдэг талаар мэргэжлийн хүмүүс хэлдэг юм билээ. Анхаарууштай л санагдсан.
-Улсын аварга Э.Оюунболдын тухайд баяр наадам зохион байгуулах хорооноос гаргасан шийдвэрийг үндэслэлгүй хэмээн үзэж гурван шатны шүүхээр явж асуудал цэгцэрч байх шиг байна. Өөрөөр хэлбэл барилдах эрх нь нээгдэж байх шиг байна. Таны асуудал юу болж байна вэ?
-Манайх тусгаар тогносон улс шүү дээ. Өнөөдөр “Таны цолыг хурааж эрхийг хаслаа” гэсэн албан ёсны шийдвэр гараагүй байна.
Миний шинжилгээнээс нэг төрлийн бодис бага хэмжээгээр илэрсэн. Өнгөрсөн жил допингийн шинжилгээнд бүдэрсэн Н.Батсуурь, Р.Пүрэвдагва, Б.Бат-Орших нар ирэх наадмаар барилдах болж байх шиг байна. Би хоёр жилийн хугацаанд барилдаагүй. Хүлээлгэж байгаа хариуцлага нь өөр хоорондоо харилцан адилгүй байх юм. Ц.Магалжав зааны ярьснаар бол сайд, дарга нарын нөлөө орж шийтгэлгүй өнгөрч байгаа юм шиг байна. Би хэл ам хийхгүй хүлээцтэй хандсанаараа хохироод үлдэж болохгүй биз дээ. Энэ жил допинг хэрэглэсэн хүмүүс ч ижил хариуцлага хүлээх хэрэгтэй хэрэгтэй.
-Ер нь допингийн шинжилгээ хэр шударга явагддаг вэ?
-Олон улсын дүрмэндээ допингийн шинжилгээний өрөөнд гадны хүн байх ёсгүй байдаг юм билээ. Намайг шинжилгээ өгөхөд Хөдөлмөрийн баатар Х.Цагаанбаатар улсын начин Ж.Ням-Эрдэнийг дагаад явж байсан. Анзаараад харахад Ч.Насанбат эмч гэх мэтийн хүмүүстэй уулзаад байгаа юм. Допингийн шинжилгээний өрөөнд эрх бүхий албан тушаалтантай уулзах ямар шаардлага байсан юм бол. Би хувьдаа Ж.Ням-Эрдэнийн шинжилгээнд нөлөөлсөн байж болзошгүй гэж хардаж байгаа. 2018 оноос хойш шинжилгээний өрөө рүү гэрчтэй оруулах аа больсон шүү дээ. Намайг ийм зүйл ярилаа гэж олон хүн үзэн явах байх. Би хоёр нүдээрээ харсан аа л хэлж байна. Шударга байх хэрэгтэй.
-Бөхийн хүрээний хүмүүсийн ярьж байгаагаар бол допингийн шинжилгээ чинь мөнгө угаах хэрэгсэл болчихсон юм биш үү. АТГ-аас Баяр наадам зохион байгуулах хороонд орж ажилласан хоёр эмчид эрүүгийн хэрэг үүсгэсэн талаараа мэдээлж байсан. Энэ хүрээнд 38 бөх допинг хэрэглэчхээд эмч нарт авлига өгч нуун дарагдуулсан байж болзошгүй нөхцөл байдал үүсчихээд байгаа юм билээ…
-Энэ допинг хэрэглээд нуун дарагдуулсан 38 бөх гэх яриа хуулийн хяналтынхан дунд яваад байна. Энэ бол үнэн байх магадлалтай шүү дээ. Үнэхээр тийм бол хуулиараа одоо барилдаж байгаа аварга, арслангуудын ихэнх нь аймгийн арслан болчих гээд байна. Асуудлын үнэнийг илрүүлээсэй гэж хүлээж сууна.
-Залуу бөхчүүдийн тархийг угааж допинг зардаг бүлэглэл бий болчихоод байна уу?
-Энэ талаар ярихад намайг өөрөө авч хэрэглэдэг гээд л ярих байх л даа. Надад бол элдэв янзын бодис хэрэггүй. Хэрэгцээтэй витаминаа эмч нараас зөвлөгөө аваад уучихдаг юм. Өнөөдөр допингийн бизнесийг захын фитнессийн багш л хийдэг болж дээ. Залуу бөхчүүд бэлтгэл хийгээд өндөр ачаалал авна, ядарна. Бие нь сулраад ирэхээр багшдаа хандана. Өнөөх нь “Тариа хийлгэхгүй бол чи хэн ч биш. Надад тийм үйлчилгээтэй тариа ийм үнэ ханштай байна” гэх маягаар тархийг нь угаана. Энэ бол захын фитнесст л өрнөдөг яриа. Нуугаад байх асуудал биш.
-Өнгөрсөн хоёр жилийн хугацаа танд амаргүй байсан болов уу. Хүнд үед дэргэд тань хэн байв?
-Допингийн асуудалд орсноос хойш хэн нь хүн бэ, хэн нь хүн биш вэ гэдгийг би мэдэж авлаа. Цол аваад сайн сайхан явахад минь олон хүн намайг дагаж далдганаж байсан. Олон нөхөдтэй сайхан явлаа. Амаргүй цаг үеийг ганцаараа л давж гарлаа. Сэтгэл санаа гундуу явахад минь хүмүүсийн харц хүртэл эрс өөрчлөгддөг юм билээ. “Энэ ингээд л дууслаа. Дахиж барилдахгүй” гэх хандлага гаргаж байгаа юм. Тэр бүр хүн амьтантай найз нөхөд гээд яваад байх шаардлагагүй гэдгийг ойлгож авлаа.
-Та сумын заануудын барилдаанд их мундаг барилдаж байсан юм шиг санагддаг. 2014 онд хаалтын барилдаанд түрүүлж байсан бил үү.
-Миний гол зорилго сумын заануудын барилдаанд түрүүлэх байлаа шүү дээ. Ур чадвар ойролцоо залуус сайхан харгүй үзнэ. Би 2013 оны аравдугаар сарын 13-нд цэргээс халагдаж байлаа. Хоёр хоногийн дараа 15-нд нь сумын заануудын барилдаан болдог юм. Цэрэгт ч өдөр бүр дасгал сургуулилт хийдэг болохоор ямар ч тамиргүй болчихдог юм билээ. Тэр барилдаанд гурав даваад Архангайн Л.Жамбалд (хожим аймгийн арслан болсон) унаж байлаа. Дараа сарын барилдаанд өнөөх л Л.Жамбалдаа унасан. Харин арванхоёрдугаар сараас нь дээгүүр барилдаж эхэлсэн. Бэлтгэл ч сайхан жигдэрч ирсэн. 2013 оны хаалтын барилдаанд түрүүлж зорилгоо биелүүлж байлаа. Маргааш нь бүх цэргийн баяр наадамд шөвгөрч цэргийн начин цол хүртсэн. Би сумын заан цолтойдоо нэг удаагийн бэлтгэл тасалж үзээгүй. Зарим тохиолдолд багш нарын зөвлөмжөөр амардаг байлаа.
-Таны барилдааныг анзаарахад давхар ачих мэх том бөхчүүдэд их халтай юм аа. Улсын аварга П.Бүрэнтөгс, улсын заан Н.Жаргалбаяр, улсын харцага О.Хангай гээд бөхчүүд танд ачуулаад жинтэйхэн газардахыг дэргэдээс нь харж байлаа.
-Би хөдөөнөөс ирээд гавьяат дасгалжуулагч Ц.Шийрэв багшид шавь орсон юм. Жил орчим бэлтгэл хийгээд Япон руу сургуульд явсан. Тэнд л давхар ачаа, хөмрөө мэхийг яс рефлекс болтлоо давтсан даа. Өдөрт багадаа 2000 орчим давтдаг байсан. Ингээд л нэг мэдэхэд давхар ачдаг болчихсон байсан. Их спортоор хичээллэсэн хүмүүс мэхэндээ тэсрэлттэй, бэлтгэлийн ачаалал даах чадвар сайтай болдог. Улсын цол авч өдий зэрэгтэй амжилттай барилдаж яваа минь багаасаа их спортоор хичээллэсний ач гэж боддог юм.
-2018 оны улсын наадмаар улсын начин цолны даваанд улсын аварга П.Бүрэнтөгс таныг амлаж барилдсан. Аваргыг давхар тохоод л дээш нь харуулж байсан. Та тийм барилдаан төлөвлөж гарсан уу?
-Хэн нэгний дэмжлэггүй өөрөөрөө зүтгээд улсын цол авсандаа баярладаг юм. Найраа хийж, бөхийн цол үнэгүйдүүлж байгаа улс цөөхөн бий байх. Бөхөд сэтгэлтэй монгол ард түмэн хэн нь яаж байгааг мэдэж байгаа шүү дээ. П.Бүрэнтөгс арслангаас барьцаа авахаар хөөгөөд хоёр ч удаа гаргасан. Жаахан зай гарвал л атгаж авчих гээд хөөгөөд байсан хэрэг. Тухайн үед надаас яагаад зугтаад байгаа юм бол гэж бодож л байлаа. Өөрийгөө хурцалж байсан л хэрэг л дээ. Аварга надаас айж зугтана ч гэж юу байх уу. Ингэж өөрийгөө зоригжуулж итгэлтэй барилдаж санасан мэхээ хийж улсын цол хүртсэн. Хүмүүс гарахын өмнө “Чи наадмын түрүү бөхтэй таарчихлаа. Бодолтой барилдаарай” гэх зэргээр л зоригжуулж байсан.
-Энэ жил таны бэлтгэл сургуулилт хэрэг зэрэг байна вэ?
-Ямар нэгэн бэртэл гэмтэлгүй, боломжийн сайн байгаа. 130 орчим кг байсан ч жингээ хасаад 110 кг болчихсон байна. Барилдаад ирэхэд жин тавигдах болов уу. Миний хувьд наадмаар хэнтэй таарчих бол, тэр эвгүй энэ ч эвгүй гэж барилдаан бодож нервтдэггүй. Тухайн цаг үедээ л санасан бодсоноо хийгээд барилддаг.
-Барилдаан бодож нервтдэггүй хүн ирэх наадмаар шөвгийн даваанд амархан гарах болов уу гэж харж байна.
-Энэ жил бэлтгэл дажгүй сайн байгаа. Цолоо ахиулж цаашлаад батлахаар зорьж байна.
-Танд барилдаан таардаггүй бөх бий юү?
-Хэнтэй ч таарсан санасан бодсоноо хийгээд л барилдчихдаг юм. Харин Б.Гончигдамба гарьдтай барилдах их эвгүй байдаг юм. 2018 оны наадмын дөрвийн даваанд Гончигдамба гарьдаас л зөрчхөөсэй гэж залбирч суусан. Аз таарч зөрж таарсан. Улмаар сайн барилдаж улсын цол хүртсэн дээ.
-Таныг дэмждэг олон хүн бий байх.
-Дэмждэг олон хүн бий. Тэр бүртэй уулзаад талархсан сэтгэлээ илэрхийлээд байж чадахгүй юм. Надад итгэж дэмжиж суудаг та бүхэндээ гүн талархал илэрхийлье.
