Category: гадаад

Ираны хөлбөмбөгийн шигшээ багийн ахлагч 32 настай Эхсан Хажсафи ДАШТ-д Английн эсрэг хийх тоглолтын өмнө хийсэн хэвлэлийн хурал дээр олон иранчуудын амийг авч одоод буй засгийн газрын эсрэг тэмцлийг дэмжиж буйгаа илэрхийлж “Манай орны нөхцөл байдал тааруу, ард иргэд маань аз жаргалгүй байгааг бид хүлээн зөвшөөрөх ёстой” гэжээ.

Иранд үүссэн эсэргүүцлийн хөдөлгөөнд 400 гаруй жагсагч амиа алдаж, 17 мянга орчим хүн баривчлагдсан гэж хүний эрхийг хамгаалагчид хэлж буй. Ираны шигшээ багийн ахлагч Эхсан Хажсафи жагсаалд амиа алдсан хүмүүсийн ар гэрийнхэнд эмгэнэл илэрхийлж, тэдэнтэй сэтгэл санаа, зүрх сэтгэлээрээ хамт байгаагаа хэлж, улс орных нь нөхцөл байдал ард түмний хүслээр өөрчлөгдөнө гэдэгт найдаж байна гэжээ. Катар 2022 эхлэхээс өмнө Ираныг ДАШТ-ээс хөөх уриалгыг хүний эрхийг хамгаалагчид гаргаж байсан юм. Тэд Иранд эмэгтэйчүүдийн эрх хурцаар зөрчигдөж буй асуудал болон Украины дайнд Ираныг ОХУ-д цэрэг техникийн тусламж үзүүлж байгаад буруутгаж байгаа юм.

Г.Амарсанаа

Өнгөрсөн аравдугаар сард Украины парламент Орос Украинд түрэмгийлсэн гэмт хэргийг мөрдөн шалгах олон улсын тусгай шүүх байгуулахыг олон улсын хамтын нийгэмлэгт уриалсан юм. Үүнийг хэн, яаж бүрдүүлэх вэ? Ийм шүүх нь Олон улсын эрүүгийн шүүх (ОУЭШ) зэрэг олон улсын эрүүгийн шүүхийн бусад байгууллагуудын хамт ямар үүрэг гүйцэтгэж чадах вэ? Шүүхийн шийтгэл хүлээх зам хэр удаан үргэлжлэх вэ? “DW” энэ талаар Кельнийн их сургуулийн профессор, олон улсын эрүүгийн эрх зүйн нэрт мэргэжилтэн Клаус Кресстэй ярилцжээ.

Клаус Кресс: Олон улсын тусгай шүүх нь олон улсын маш тодорхой гэмт хэрэг болох түрэмгийллийн гэмт хэргийг хянан шийдвэрлэх эрх мэдэлтэй байх болно. Украйны хувьд энэ нь чухал зүйл юм. Учир нь түрэмгийлэл хийх ньгэмт хэргийн нэг төрөл болохын хувьд бид дайн өдөөх тухай, өөрөөр хэлбэл Оросын удирдлага Украины эсрэг түрэмгий дайн эхлүүлэх шийдвэр гаргасан тухай ярьж эхэлсэн гэсэн үг. ОХУ-ын удирдлагын хувьд түрэмгий дайн дэгдээх шийдвэр гаргасан нь энэ дайны үед үйлдэгдсэн тоо томшгүй олон харгислал, дайны гэмт хэргүүдийн замыг нээсэн “анхдагч нүгэл” нь юм.

Одоогоор тусгай шүүх байгуулах тухай идэвхтэй хэлэлцүүлэг олон улсын хэмжээнд эхэлсэн бөгөөд энэ нь улс болгонд янз бүрийн түвшинд шийдвэр гараад явж байна гэсэн үг юм. Герман энэ асуудлаар хараахан шийдвэр гаргаагүй байгаа ч эрчимтэй авч үзнэ гэдгээ мэдэгдчихсэн. Учир нь хууль эрх зүй, улс төрийн олон асуудлыг тодруулах шаардлагатай байгаа тул энэ нь гайхаад байх зүйл биш юм. Хэлэлцүүлэг сүүлийн үед нэлээд хүчээ авч байгаа мэт сэтгэгдэл төрж байгаа ч хэзээ шийдвэр гарахыг бол хэлж чадахгүй байна. Гэсэн хэдий ч Германы хувьд маш чухал гэж үздэг нэг зүйл байдаг бөгөөд энэ нь Украины хувьд ч чухал зүйл гэдэгт би итгэлтэй байна. Энэ нь тусгай шүүх байгуулах санаачилгад олон улсын хэмжээнд аль болох өргөн дэмжлэг авах тухай асуудал юм.Ерөнхий Ассамблей ийм шүүх байгуулахыг санал болгож чадах тул НҮБ-ын түвшинд ихэнх гишүүн улсуудыг итгүүлэхийн тулд эрчимтэй хүчин чармайлт явуулах ёстой. Эцсийн эцэст, олон улсын дэмжлэг өндөр байх тусам ийм шүүхийн хууль ёсны байдал нэмэгдэнэ.

Одоо тусгай шүүх байгуулах хэд хэдэн загвар яригдаж байна. Миний бодлоор хамгийн оновчтой арга нь хоёр үе шатаас бүрдэх ёстой бөгөөд эхнийх нь НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн тогтоол байх ёстой. Үүнийг хийхийн тулд шаардлагатай олонх болох гишүүн улсуудын саналыг урьдчилан баталгаа болгон авах шаардлагатай. Учир нь Ерөнхий Ассемблейн зохих санал хураалт амжилтгүй болбол энэ нь ичгүүртэй зүйл болно, тэр дундаа Украины хувьд. Гэхдээ НҮБ-ын Аюулгүйн Зөвлөлөөс ялгаатай нь Ерөнхий Ассамблей дангаараа олон улсын эрүүгийн шүүх байгуулж чадах эрх байхгүй. Энэ нь Ерөнхий Ассамблейн эрх мэдэл НҮБ-ын Аюулгүйн Зөвлөлийнхөд хүрэхгүй байгаатай холбоотой. Харин Ерөнхий Ассамблей НҮБ-ын нэрийн өмнөөс ийм шүүх байх ёстой гэсэн олон улсын хамтын нийгэмлэгийн хүслийг илэрхийлж болно. Энэ нь Олон улсын тусгай шүүх байгуулах асуудлыг хууль ёсны болгоход маш том чухал түлхэц өгөх болно. Мөн Ерөнхий Ассамблей ийм тогтоол гаргасныг үндэслэнНҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Украинтай Олон улсын тусгай шүүх байгуулах тухай гэрээг олон улсын хуулийн хүрээнд байгуулах боломж бүрдэх юм.

Угаасаа эрүүгийн хэргийг мөрдөн шалгах процесс нь янз бүрийн үе шатыг хамарсан нарийн төвөгтэй ажил байдаг. Иймээс эхний алхам нь мөрдөн байцаалтын ажиллагаа, өөрөөр хэлбэл нотлох баримт цуглуулах, аль болох яллагдагчийг олж тогтоох, холбогдох ялыг нотлох явдал юм. Энэ нь өөрөө маш хариуцлагатай үйл явц. Мөн “түрэмгийлэл” гэсэн нэр томьёо нь олон улсын эрх зүйд гэмт хэргийн нэг төрөл болон тусгагдсан байдаг ч өнөөг хүртэл энэ төрлийн гэмт хэргийн олон улсын шүүх хурал хэтэрхий гэмээр цөөхөн болсныг санаж байх хэрэгтэй.

ДэлхийнII дайны дараах Нюрнберг, Токио дахь цэргийн шүүхүүд энэ шүүхийг хэрэгжүүлэхтуршлага болно. Тиймээс түрэмгийлэл гэх эрүүгийн процессын сэжигтэй алхам бүрийг онцгой анхааралтай авч үзэх ёстой. Ямар ч тохиолдолд шүүх хурлыг хурдан явагдана гэж хүлээх ёсгүй.

Өнөөдөр хүчин төгөлдөр үйлчилж байгаа Олон улсын эрүүгийн хэргийн шүүхээсУкраины дайны эрүүгийн хэргүүдэд мөрдөн байцаалтын ажиллагаа эхлүүлсэн ньтүрэмгийллийн эрүүгийн хэргийн сэжигтнүүдийголон улсын хамтын нийгэмлэг нухацтай авч үзэж эхэлсний маш чухал дохио юм. Өөрөөр хэлбэл, энэхүү мөрдөлтийн эцэст явагдах шүүх ажиллагаа нь дайны гэмт хэрэг, хүн төрөлхтний эсрэг гэмт хэрэг, геноцидын хэргээс дутахгүй чухал ач холбогдолтой зүйл байх болно. Би та бүхнийг нэг тодорхой бэрхшээлд анхаарлаа хандуулахыг хүсч байна. Энэ бол гэрч болгоныг үлдээлгүй устгадаг, бүр хэтэрхий харгис хэрцгий, дайны явцад явагдсан гэмт хэргийн мөрдөн байцаалтын тухай бид ярьж байна гэдгийг мартаж болохгүй гэсэн үг юм.

Өөр нэг зүйлд онцгой анхаарал хандуулахыг хүсч байна. Гэмт хэрэгтэн гэм буруутай нь тогтоогдвол ял шийтгэл оногдуулж, оноосон ялыг биелүүлж байж эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэх зорилго бүрэн биелдэг. Гэхдээ буруутнуудад одоогоор “хүрч” чадахгүй байгаа ч мөрдөн байцаалтын ажиллагаа эхэлж байгаа ньолон улсын хууль тогтоомжийг зөрчсөн гэмт хэргийн сэжигтнийг шалгах боломжтой бүхнийг хийж эхэлж байгаагийн том дохио гэдгийг бид зөв ойлгох ёстой. Учир нь олон улсад гарсан эчнээгээр баривчлах шүүхийн шийдвэр нь сэжигтнийг бусад улсад чөлөөтэй зорчих эрхийг хязгаарлах болно. Бүр гарсан яллах дүгнэлт аль ч улсын төрийн тэргүүнийг хууль бус болгоход том хувь нэмэр болж чадна. Эрүүгийн шүүхээр өөрсдийгөө төлөөлүүлж байгаа олон улсын хамтын нийгэмлэг бүх тохиолдолд зорилгодоо хүрч чадахгүй байж болох ч олон улсын хуулийг хэрэгжүүлэх, шударга бус байдлын үнэнийг олон нийтэд нотлох баримтаарил болгож байгаа нь зорилгодоо хүрэхээр нухацтай ажиллаж буйг илтгэж байгаа явдал юм.

Олон улсын эрүүгийн эрх зүйн нэрт мэргэжилтэн, профессор Клаус Крессийн ярилцлагыг энгийн үгээр тайлбарлавал, өнөөдөр үйл ажилагаагаа явуулж буй Олон улсын эрүүгийн хэргийн шүүх ОХУ-ын төр, засгийнхныг яллах нь тодорхой болчихоод байгаа юм байна. Энэхүү шүүхийн шийдвэр гарсны дараа Оросын төр, засгийнхны дипломат эрх цуцлагдаж, эх орноосоо гарсан тохиолдолд шууд баривчлагдах боломж бүрдэх аж. Энэ нь Олон улсын эрүүгийн хэргийн шүүхОросын төр, засгийнхныг авчирсан хүмүүст тэдэн сая евро өгнө гээд зарлачихвал орос нисгэгч, бие хамгаалагч нар нь хуйвалдан дарга нараа олон улсын шүүхэд өгчихийг үгүйсгэхгүй гэсэн үг. Иймээс байгуулагдах замдаа явааОлон улсын тусгай шүүх нь ерөнхийлөгч В.Путинд гэхээсээ Тайваныг дайлаар мордох шийдвэр гаргах Си даргад зориулагдсан шүүх гэдэг нь тодорхой болж байна.

Г.АМАРСАНАА

Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээний B хэсгийн эхний тоглолт “Халифа Интернейшнл” цэнгэлдэх хүрээлэнд Англи, Ираны шигшээ багийн тоглолт Улаанбаатарын цагаар 21.00 цагт эхэлнэ.

Английн шигшээ баг сүүлийн үед хамгийн их шүүмжлэлд өртөж байгаа бөгөөд үндэстний Лиг дэх бүтэлгүй ялагдлууд энэ багт итгэх итгэлийг бууруулсан гэж болно. Тэдний өрсөлдөгч Ираны баг ч улс төрийн асуудлаас болж, хямралтай байгаа бөгөөд шигшээ багт Засгийн газрыг дэмжигч, эсэргүүцэгч гэсэн хоёр фракц бий болоод байгаа аж.

Эль-Тумама цэнгэлдэхэд үдэш 00.00 цагаас Сенегал – Нидерландын шигшээ багуудын тулаан эхэлнэ. Садьо Манегаа алдсан Африкийн баг хэсгээсээ гарахад хэцүү болсон. Тэд хоорондоо анх удаа таарч байна.

Эр-Райян хотын Ахмед бин Али цэнгэлдэхэд Улаанбаатарын цагаар 03.00 цагаас АНУ – Уэльс багийн тоглолт явагдана. Өмнө нь 2 удаа нөхөрсөг тоглолт хийхэд 2003 онд АНУ 2:0-ээр хожсон бол 2021 онд 0:0-ээр тэнцэж байжээ.

Их Британийн Ерөнхий сайд Риши Сунак Украины нийслэл Киевт анх удаа айлчилж ерөнхийлөгч Владимир Зеленскийтэй уулзан Украины батлан хамгаалахад зориулж 50 сая фунт стерлингийн тусламж үзүүлэхээ амлав. Энэхүү тусламжинд 125 зенитийн буу, Ираны дроны довтолгооноос хамгаалах технологи, тэдгээрийн дотор радар, нисгэгчгүй онгоц эсэргүүцэх олон арван электрон байлдааны хэрэгсэл багтаж байна. “Украины Зэвсэгт хүчин Оросын цэргийг байлдааны талбарт ялж байх үед Оросууд энгийн иргэдийг нь агаараас харгис хэрцгийгээр бөмбөгдөж байна. Иймээс ирж буй “хүйтэн, ширүүн” өвөлд зориулж өнөөдөр бид агаарын довтолгооноос хамгаалах зэвсэг, радар, нисгэгчгүй нисэх төхөөрөмж зэрэг шинэ агаарын довтолгооноос хамгаалах төхөөрөмж, хүмүүнлэгийн тусламжийг нэмэгдүүлж байна” гэж Их Британийн ерөнхий сайд мэдэгдэв. Риши Сунак мөн Их Британи Украины цэргийн сургалтын хөтөлбөрөө өргөжүүлж туршлагатай эмч, инженерүүдийг тус бүс нутагт илгээж, тусгай дэмжлэг үзүүлнэ гэж мэдэгдэв.

Энэ сарын эхээр Их Британийн Батлан хамгаалахын сайд Бен Уоллес Украинд мянга гаруй зенитийн шинэ пуужин нийлүүлэхээ мэдэгдсэн билээ. Ерөнхий сайд айлчлалынхаа үеэр сүүлийн саруудад Оросын зэвсэгт хүчинд ашиглаж байгаа Украинд олзлогдсон Ираны дронуудыг үзэж танилцсан байна. Сунак мөн энэ дайнд амь үрэгдэгсдийн дурсгалд цэцэг өргөж, 1930-аад оны Холодоморын хохирогчдын дурсгалын хөшөөнд зул өргөсний дараа гал унтраах ангийн аврагчидтай уулзжээ. “Их Британи Украиныг анхнаасаа дэмжиж ирсэнд би бахархаж байна. Мөн энэ зэрлэг дайныг зогсоож, шударга энх тайвны төлөө тэмцэж буй Украиныг Их Британи болон манай холбоотнууд дэмжсээр байх болно гэдгийг хэлэхийн тулд би өнөөдөр энд ирлээ.” хэмээн Их Британийн ерөнхий сайд хэлэв.

Украины албаныхны мэдээлснээр Оросын агаарын довтолгоо тус улсын эрчим хүчний дэд бүтцийн бараг 50 хувийг сүйрүүлсэн тул Риши Сунак Киевт агаарын довтолгооноос хамгаалах хүчин чадалд тусална гэж амласан явдал нь ерөнхийлөгч Зеленскийн сонсохыг хүсч байсан зүйл аж. “Дайны эхний өдрүүдээс Украйн, Их Британи хоёр хүчирхэг холбоотон байсан. Өнөөдрийн уулзалтаар бид улс орныхоо болон дэлхийн аюулгүй байдлын аль алинд нь маш чухал асуудлуудыг хэлэлцлээ. Бид хамтдаа илүү хүчтэй. Бид хүссэн үр дүндээ хүрэх болно” гэж Зеленский өөрийн “Facebook” хуудсанд бичжээ.

Г.Амарсанаа

Саяхан АНУ-ын бэлтгэл дэслэгч генерал, цэргийн нэрт шинжээчБен Ходжес “ABC” телевизэд ярилцлага өгөхдөө “Хятадууд Оросууд гэрээгээр авчихаад өгөхгүйбайсан 1 сая 500 мянган ам.км газар нутгаасаа бүр цаашилж Сибирийгтэрчигтнь авах боломжтой болоод байна” гэж хэлсэн нь олон монголчуудыг “манай нутгийг хэлсэн юм биш үү” гэж нийтийн сүлжэээнд бичихэд хүргэжээ. Иймээс бид генерал Бен Ходжес ярилцлага өгөхдөө яг ямар нутгийг хэлснийг уншигчиддаа тодруулан хүргэж байна.

XIX зууны Манж Чин улс Европчуудад хаалттай баян чинээлэг улс байжээ. Энэ нь өөрсдөө иргэдийнхээ хэрэгцээт бүх зүйлийг үйлдвэрлэж гадны гарыг хардаггүй байсан гэсэн үг. Харин евопчууд энэ улсаас шаазан эдлэл, цай, торгоноос авахуулаад маш олон зүйлийг экспортлон авдаг байв. Энэ нь тэдэнд гадаад худалдааны алдагдлыг бий болголоо. Энэ үед мануфактур дээрээ уурын хөдөлгүүрийг инноваци болгон нэмж, аж үйлдвэрийнI хувьсгал хийн, эдийн засгийн шинэчлэл хийсэн Англи тэргүүтэй улс цэрэг, техникийн ололт амжилтандаа тулгуурлан нөлөөгөө тэлэхэд бэлэн болоод байв. Хүн ам нягт суурьшсан олон иргэдтэй Манж Чин улс Европын маш том зах зээл болох байлаа. Гэвч манжууд “цагаан луйварчдыг цухуйлгаж ч болохгүй” гэсэн хатуугийн хатуу, хаалттай бодлого баримталж байв.

XIX зууны дунд үед европын наймаачид зөвхөн Гуанжоу боомтод наймаа хийдэг бөгөөд тус боомтод байрлах газраас цааш ганц ч алхах эрхгүй байлаа. Европчуудтай худалдаа хийх эрхтэй манжийн 13-хан компани байсан учир дуртай цагтаа үгсэн хуйвалдаж үнээ нэмж байв. Энэ 13 компанийг улсаас хатуу хянаж улсынхаа тухай ямар нэгэн мэдээ европ худалдаачдад дамжуулах, хятад, манж хэл заахыг хатуу хориглож зөрчвөл бөндгөртэй нь ярьдаг байжээ. Эдгээр компаниуд бараагаа зөвхөн алт, мөнгөн зоос, гулдмайгаар зарж байсан тул европт үнэт металлын хомсдол үүсэж ялангуяа фунт стерлингийн ханш уналаа. Иймээс англичуудад худалдааны алдагдлаа засах, Хятадад маш их эрэлт үүсгэн завсаргүй зарагдах бараа олох хэрэгтэй болов. Үүнийгээ ч олов. Энэ нь хар тамхи.

XVIII зуунаас Энэтхэгийн худалдааг хариуцсан Английн ”Ост-Инд” компани Бенгалийн хар тамхийг худалдан авах монополь эрхтэй байжээ. Энэ компани XIX зууны эхээр хар тамхиа Хятадын зах зээлд амжилттай борлуулж эхэлсэн байна. 1834 оноос энэ компаниас гадна олон англичууд хар тамхины наймаа эрхлэх болж монополь эрх цуцлагдсанаар хятадад нийлүүлдэг хар тамхи хэдэн арав дахин нэмэгдэв. Үүнээс өмнө Манж Чин улс хар тамхийг маш бага хэмжээгээр, зөвхөн эмийн зориулалтаар хэрэглэдэг байжээ. Ийнхүү Манж Чин улсад хар тамхи тахал болон тархаж удалгүй жирийн иргэдээс гадна төрийн албан хаагчид, цэрэг армийнхан хүртэл хэрэглэдэг болов. Англичууд хар тамхийг зөвхөн цэвэр мөнгөөр зарж байсан нь гадаад худалдааны алдагдлыг арилган бүр ашигтай болгож үндэснийхээ мөнгөн тэмдэгтийн ханшийг тогтмол барих боломжтой болов. Манж Чин улсын хаан зүгээр байсангүй. Хар тамхийг хориглосон маш хатуу арга хэмжээ авч явууллаа. Ингээд түүхэнд “Хар тамхины” гэж нэрлэгдсэн дайн эхлэх боломж хоёр талаасаа бүрэн бүрдэх нь тэр.

1840 онд Манж Чин улсын усан хилд английн флот хүрч ирэв. Ингээд Манж Чин улсаас хурааж авсан хар тамхины үнийг төлөх, адил тэгш эрхтэйгээр худалдаа явуулах боломж олгохыг шаардав. Бээжин зэвсэгт эсэргүүцэл үзүүлсэн боловч барууны зэвсгийн хөгжлийн өмнө хүчин мөхөсдөв. Англичууд чухал түшиц газруудыг ээлж дараалан эзлэн авч бүр Бээжинд тулж ирлээ. Ингээд удтал хэлэлцсэний эцэст 1842 оны наймдугаар сарын 26-нд Нанхийны энхийн хэлэлцээр байгуулагдаж Бээжин Лондонд олон сая мөнгөн зоос төлөх, Хонгонкийг Английн мэдэлд өгөх, далайн гол боомтуудаа Английн худалдаачдад нээх үүрэг хүлээжээ.

Нэг их удсангүй, Оросыг ялж Крымын дайныг амжилттай дуусгасан Англи Бээжинтэй дахин байлдах шалтаг хайж эхлэв. Ийм шалтаг ч олдлоо. Манж Чин улс Английн далбаатай Хонгонкийн “Эрроу” гэх худалдааны хөлгийг далайн дээрэм хийсэн хэмээн олзлон авсан нь дайн хийх сайхан шалтаг болов. Энэ удаа Манжийн эсрэг анличуудаас гадна холбоотон Франц ч хамтран довтлов. 1857 онд англичууд Гуанжоу боомтыг эзлэн авав. Гэтэл Энэтхэгт сипаечуудын зэвсэгт бослого гарсан нь байлдааныг цаашид өргөжүүлэх англичуудын боломжийг хаав. Ингээд 1858 онд энхийн хэлэлцээр эхэлжээ. Англи, Франц болон Манжийн хэлэлцээрт орос, америкчууд хүртэл оролцов. Оросууд сиймхийг ашиглан манжуудтай дангаар гэрээ хийж хүн амсаад байх юмгүй ч маш их баялагтай, далайд гарах чухал түшиц газар болох нэг сая ам.км газар нутгийг нь түр ашиглах гэрээ хийн салгаж амжив. Энэ үед Манж хаан гадны шахалтнаас гадна дотооддоо Манжуурт гарсан бослогыг яая гэж байсан учир англи, франц, америкийн бүх болзлыг хүлээн авсан байна. Ийнхүү Тяньжины гэх гэрээ байгуулагдав. Европчууд Манж Чин улсын бүх нутагт чөлөөтэй худалдаа эрхлэх эрхтэй болж хэд хэдэн далайн чухал боомтуудад нэмж эзэн суух болсон төдийгүй хятадад христийн шашин дэлгэрүүлэх эрхтэй болжээ. Гэхдээ энэ гэрээг Манжийн эзэн хаан баталж байж хэрэгжих байв. Иймээс хаан элдэв шалтаг заан гэрээг баталсангүй. Иймээс 1860 оны зун англи, францын шинэ довтолгоо эхлэв. Энэ удаа далайгаас гадна хуурай замаар довтолжээ. Харин манжууд тэдний эсрэг монгол цэргүүдийг татан авчирсан байлаа. Монголын Сэнгэринчин ноёноор удирдуулсан манжийн(тэр үед хятад иргэд цэрэг болох эрхгүй байв) 60 мянга орчим цэрэг 1860 оны есдүгээр сард англи, француудыг довтлон жижиг тулаанд амжилт үзүүлж байсан ч шийдвэрлэх тулалдаанд 3000 цэрэг 27 үхэр буугаа алдан ялагджээ. Бялтат буунд цахиур буу, нум сум, их буунд үхэр буу ялагдав. Ийнхүү торох саадгүй болсон европ цэргүүд ялалт байгуулсаар Бээжинд нэвтрэн орж эзэн хааны зуны ордныг тонон дээрэмдэв. Манжийн эзэн хаан Сяньфэн өөрийн нутгийн захад орших ордон руу зугатсан учир гэрээ байгуулах хүн байсангүй. Үүнийг оросууд овжноор ашиглан зуучлагч болов. Ингээд Бээжингийн гэрээ байгуулагдан манжаас бусад нь сэтгэл хангалуун үлдэв. Энэ гэрээнд АНУ, оросууд хүртэл оролцож өөрсдийн эрх ашгийг хангав. Манжууд газар нутгаасаа оросуудад нэмж алдан, англи, француудад дайны төлбөр төлөхөөс гадна бүр олон шинэ боомтуудад эзэн суух эрх найр тавин өгч “кули” гэх хямд ажиллах хүч болсон хятадуудыг европт гаргахыг зөвшөөрчээ. Ийнхүү манжууд европыг хямд бараа,түүхий эд болон ажиллах хүчээр хангадаг хагас колони байдалтай улс болон хувирав.

XVI зуунаас оросууд байгалийн баялаг ихтэй Алс Дорнодыг сонирхох болж 1587 оноос орос иргэдийг Байгаль нуур болон Амар мөрний орчим байгалийн хишиг ялангуяа үслэг ан олзворлуулан суурьшуулах болов. 1650 оноос эхлэн орос манжууд энэ нутгийг булаацалдан 40 жилийн турш байсхийгээд л зэвсэгт мөргөлдөөн хийсний эцэст 1689 онд Нерчинскийн гэрээ байгуулж Амар мөрний орчим нутаг манжийн мэдэлд үлджээ. Гэхдээ нарийн хил гэж байсангүй. 1858 онд Амар мөрний орчим нутаг, Камчатк, Уссурийн хязгаарыг нэгтгэсэн Примори муж байгуулагдав. Эцэст нь 1858 оны тавдугаар сарын 28-нд манжийн Айгунь хотод энхийн гэрээ байгуулагдлаа. Түүхэнд “Айгуний гэрээ” гэж нэрлэгдсэн энэхүү гэрээгээр хар тамхины хоёрдугаар дайнд ялагдаад байсныг нь далимдуулан Амар мөрний эргээр хил тогтоох гэсэн оросын саналыг хоёр фронт дээр тулалдахгүйн тулд манжууд хүлээж авахаас өөр арга байсангүй. Мөн Амар болон Уссур мөрнөөр зөвхөн манж, оросын хөлөг явах эрхтэй боллоо. Энэ нь тухайн нутагт барууны улсууд нэвтрэхийг хорьсон хаалт байв. Ингэснээр манжууд “Эзэн хааны ангийн дархан цаазат газар” хэмээн монгол цэргүүдээр мануулан хятадуудын хөлийг хорьж байсан нэг сая орчим ам.км газар нутгаа оросуудад түр алджээ. Удалгүй оросууд манжийн арга ядсан байдалд орсныг нь ашиглан зэвсгийн болон мөнгөн тусламж үзүүлэх болзолтойгоор 1860 оны Бээжингийн гэрээгээр Амар мөрний хилийг тэлж Уссурийн хязгаарын 500 мянга гаруй ам.км газрыг нэмж авчээ.

ОХУ өөрсдийгөө ЗХУ-ын, БНХАУ өөрсдийгөө Манжийн эзэнт гүрний үргэлжлэл гэдэг. Иймээс өнөөдөр манай хоёр хөршийн “хэрүүлийн алим” болох өндөр магадлалтай болчихоод байгаа, байгалийн асар их баялагтай, бараг хүн суудаггүй, далайн гарц бүхий 1 500 000 ам.км нутаг Манжаас Орост түр шилжсэн түүхийг товч дурдвал ийм ажгуу.

Г.Амарсанаа

Ираны Тегеран хотын метроны буудалд цагдаа нар иргэдийн эсрэг хүч хэрэглэж, эмэгтэйчүүдийг бороохойгоор зодож үймээн дэгдсэн дүрс бичлэг нийгмийн сүлжээгээр цацагдав. Иргэд гарц руу сандралдан гүйлдэж, унацгаан, орилолдож байгаа нь бичлэгээс харагдаж байна.

Иранд толгойн алчуур зүүгээгүй шалтгаанаар цагдаа нарт саатуулагдан амиа алдсан 22 настай Махса Аминигийн үхлээс үүдэлтэй эсэргүүцлийн хөдөлгөөн гурав дахь сардаа үргэлжилж байна.

Ираны олон хотод “Цуст арваннэгдүгээр сар”-ыг дурсах олныг хамарсан жагсаал болжээ. 2019 оны 11-р сард шатахууны үнийн өсөлтийг эсэргүүцсэн жагсаалын үеэр олон зуун хүн амиа алдсан энэ үйл явдлын гурван жилийн ойг тохиолдуулан Тегераны гудамжинд жагсагчид “Бид үхлээс айхгүйгээр тэмцсээр байх болно” хэмээн иран иргэдүзэл бодлоо илэрхийлжээ.

АНУ-ын Конгрессын Сенатын танхимын Бүгд найрамдах намын бүлгийн даргаар Митч Макконнелл улиран сонгогджээ.Сенатын танхим дахь БНН-ын бүлгийн даргын албыг олон жил хашиж буй Кентукки муж улсын сенатч М.Макконнелл Флорида муж улсын сенатч Рик Скоттыг 37-10 саналын харьцаагаар ялсан байна.

Өдгөө 80 настай М.Макконнелл уг албанд улиран сонгогдсондоо баяртай байгаагаа “Twitter” хуудсаараа дамжуулан илэрхийлжээ. Ардчилсан намынхны хувьд Сенатын танхимд олонхын байр сууриа хадгалан үлдэх нь нэгэнт тодорхой болсон билээ. Харин завсрын сонгуулиар бүх 435 гишүүнийг сонгодог Төлөөлөгчдийн танхимд аль нам хяналтаа тогтоох нь тодорхойгүй хэвээр байна.

БНН-ынхан одоогоор 218 суудалд ялалт байгуулснаар олонх болоод байгаа бол АН-ынхан 207 суудал аваад байгаа бөгөөд үлдсэн 10-д нь аль нам ялалт байгуулах нь одоогоор тодорхойгүй байна.Мөн ирэх хоёр жилд Конгрессын доод танхимын АН-ын бүлгийг хэн даргалах нь одоогоор тодорхой болоогүй байна.Шинэ Конгресс ирэх оны нэгдүгээр сарын 3-ны өдөр анхны хуралдаанаа хийнэ.

Гаагийн тойргийн шүүх 2014 оны долдугаар сард Донбассын тэнгэрт Малайзын иргэний агаарын “Боинг” онгоц осолдсон явдалд хоёр орос, нэг украин иргэнийг буруутай гэж үзжээ. Уг онгоцонд 298 хүн байсан бөгөөд бүгд нас барсан билээ.

Шүүхээс Игорь Гиркин (Стрелков), Сергей Дубинский, Леонид Харченко нарын гэм бурууг нотллогдсон гэж үзэнгурвууландньбүх насаар нь хорих ялыг эчнээсонсгов. Дөрөв дэх шүүгдэгч Олег Пулатовыг (2014 оны зун Оросын Агаарын цэргийн хүчний бэлтгэл дэд хурандаа байсан) буруугүй гэж үзэв.

Онгоцыг Снежное суурин орчмын Первомайский фермээс “Бук” пуужингаар харвасан гэх баттай нотлох баримтыг шүүх олж тогтоосон байна. Үүнийг олон судалгаа, гэрчлэлээр баталсан байна.Харин Оросын талаас гаргасан материалууд нь тодорхой бус, ихэнхдээ хуурамч материал болох нь тогтоогджээ.Шүүх гэрэл зураг, видео файлууд, яллагдагчдын утасны бичлэг, тухайн үед байсан байршлын дүн шинжилгээ, гэрчүүдийн мэдүүлэг зэргийг үндэслэн шийдвэр гаргажээ.

Амстердамаас Куала Лумпурыг чиглэн явж байсан “Боинг 777” онгоцны ослын хэргийн шүүх хурал Нидерландад болсон учир нь онгоцны амь үрэгдсэн зорчигчдын гуравны хоёр нь тус улсын иргэд байсан юм. Мөрдөн байцаалтын ажиллагаа явуулсан олон улсын мөрдөн байцаах багийг Голландын прокурор Фред Вестербеке ахалжээ.

Орос улс 2020 оны гуравдугаар сард эхэлсэн уг шүүх хурлыг улстөржсөн, өрөөсгөл гэж нэрлэж байв.”Гэмт хэрэг үйлдэхийн тулд оролцогчид тус бүр өөрт оногдсонүүргийг гүйцэтгэсэн. Үүнийг хийхэд бүх оролцогчдын нягт хамтын ажиллагаа шаардлагатай байсан” гэж прокурорын газрын төлөөлөгч мэдэгдэв.

Шүүхийн шийдвэрээр гэмт этгээдүүд хохирогчдын төрөл төрөгсдөд 16 сая еврогийн нөхөн төлбөр төлөх ёстой болов.

Г.Амарсанаа

Саяхан болж өнгөрсөн “Их 20”-ийн уулзалт дээр “Нэгдсэн вант улсын эдийн засгийн хамгийн том аюул нь Хятад” гэж Их Британийн Ерөнхий сайд Риши Сунак мэдэгдсэн. Тэрээр “Хятадын тухай өөрийн санаа бодлыг би шударгаар хэлж байна. Миний бодлоор Хятад нь системийн аюул… шуудхан хэлэхэд манай үнэт зүйлс, манай сонирхолд заналхийлж буй түгшүүрийн дохио гэдэгт эргэлзэх зүйлгүй” гэж Их Британийн Ерөнхий сайд мэдэгдсэн билээ. ТэгвэлИх Британийн сөрөх тагнуулын алдарт “MI–5” албаны дарга гадаад тагнуулын аюулын талаар “BBC”-д ярилцлага өгчээ.

Их Британийн сөрөх тагнуулын “MI-5” албаны дарга Кен Маккаллум, Орос, Украины дайны үеэр гадаад дахь Оросын тагнуулын сүлжээ орчин үеийн түүхэн дэх хамгийн хүнд цохилт амссан гэж мэдэгдэв. Үүний зэрэгцээ Их Британи Оросын түрэмгийлэл олон жил үргэлжлэнэ гэдэгт бэлэн байх ёстой гэж Маккаллум тэмдэглэв. Сөрөг тагнуулын газрын дарга Их Британид тулгараад байгаа аюул заналхийллийн тухай жил бүрийн тайландаа Олон улс ОХУ-ын Элчин сайдын яамны 600 гаруй ажилтныгхөөн гаргасан бөгөөд тэдний 400 гаруй нь тагнуул хийсэн хэргээрхөөгджээ. “Энэ нь Оросын тагнуулын албанд өгсөн Европын түүхэн дэх хамгийн чухал стратегийн том цохилт болсон” гэж Маккаллум тэмдэглэв.

Зөвхөн Их Британиас дипломат халхавчин дор ажиллаж байсан Оросын 23 тагнуулчийг хөөсөн гэж “MI-5”-ын тэргүүн мэдэгдэв. Түүнчлэнэх орондоо буцах болсон дипломатуудыг солих гэжМосквагааас санал болгосон зуу гаруй оросиргэнд үндэсний аюулгүй байдлын үүднээс дипломат виз олгохоос олон улс татгалзсан байна. “Бид тайван байж болохгүй” гэж Британийн сөрөг тагнуулын дарга нэмж хэлээд “Бид ойрын жилүүдэд явуулах Их Британийн эсрэг Оросын түрэмгийлэлд бэлэн байх ёстой” гэв. Их Британийн сөрөг тагнуулын тэргүүний хэлснээр Орос улс Британид тагнуул, кибер халдлага хэлбэрээр нууц аюул заналхийлэл учруулсаар байх бөгөөд эрчим хүчний үнийг зориудаар өсгөж, хүн амд буруу ташаа мэдээлэл тараах зэрэг илэрхий аюул учруулж “Тэд цохилтоо хийсээр байх болно” гэж тэрээр анхааруулсан байна.

Их Британийн аюулгүй байдалд заналхийлж буй улс, орнуудын тоонд Маккаллум өмнөх жилүүдийн адил Иран, Хятадыг нэрлэжээ. Энэ онд “MI-5” Иранчууд Британийн иргэд болон Их Британийн оршин суугчдыг хулгайлах, хөнөөх гэсэн дор хаяж 10 оролдлогыг илрүүлсэн гэжмэдэгдэв. Өнгөрсөн жилийн тайлангаас хойш Ираны нийт 8-н террорист халдлагыг мөн таслан зогсоосон аж. Өнгөрсөн долоо хоногт л гэхэд Британийн цагдаа нар тус улсад ажиллаж, амьдарч буй Ираны хэд хэдэн сэтгүүлчийн амь насанд аюул учруулж болзошгүйг анхааруулжээ. “MI-5” халдлагаас урьдчилан сэргийлэхийн тулд дотоод болон гадаад дахь түншүүдтэйгээ нягт хамтран ажиллаж байна. Үүний зэрэгцээ Европ даяар”халдлага хийхэд Иран бэлэн” байгааг тэрээр сануулав.Өөр нэг “том бөгөөд мөнхийн сорилт-Хятад улс хэвээр байна” гэж “MI-5”-ын дарга онцлов. Хятад улс өөрийн дэглэмийг эсэргүүцэгчдийг хаана ч дагаж мөрдөх, заримдаа тэднийг айлгах арга зам хэрэглэхдээ эргэлздэггүй. Үүний жишээ болгон тэрээр саяхан Манчестер дахь Хятадын консулын газарт ардчиллыг дэмжигч хөдөлгөөний нэг гишүүн халдлагад өртсөн үйл явдлыг жишээ болгон авсан байна.”Бид ийм төрлийн хэлмэгдүүлэлтийн шинж тэмдгүүд улам бүр олширч байгааг харж байна” гэж “MI-5”-ын дарга хэлээд, энэ нь Бээжингийн хилийн чанадад цагдаагийн газар гэж нэрлэдэг газруудын үйл ажиллагаанаас давж гарсан болохыг нэмж анхааруулав. БНХАУ-ын иргэдэд засаг захиргааны асуудлаа шийдвэрлэхэд нь туслах зорилготой гэж албан ёсны бүртгэлтэй эдгээр газрууд нь Хятадын дэглэмтэй санал нийлэхгүй байгаа хүмүүст дарамт шахалт үзүүлж, айлгах, шантаажлах гэх мэт янз бүрийн аргаар эх орондоо буцахыг шаарддаг болохыг тэрээр онцлоод “Бид Их Британийн иргэд болон Британийг эх орон болгон сонгосон хүмүүсийг айлган сүрдүүлэх, дарамтлахыг тэвчихгүй” гэж мэдэгджээ.

Өнгөрсөн нэгдүгээр сард “MI-5” Хятадууд Британийн улс төрд нөлөөлөх гэсэн оролдлогын талаар онцгой анхааруулга гаргаж байсан. Сөрөг тагнуулын газрын даргын хэлснээр, Хятадын тагнуулын байгууллагууд тус улсын олон нийтийн амьдралд нөлөөлөх оролдлого, тэр дундаа орон нутгийн зөвлөлийн гишүүд, парламентад нэр дэвшигчид гэх мэт төрийн болон улс төрийн карьераа дөнгөж эхэлж буй боломжит хүмүүсийг эрхшээлдээ оруулж, элсүүлэх оролдлогоо орхиогүй байна гэж анхааруулав.

Терроризм нь ноцтой аюул заналхийлсэн хэвээр байгаа ч Маккаллумын хэлснээр энэ асуудал хэдэн жилийн өмнөх шиг хурц байхаа больсон аж.2017 оноос хойш “MI-5” цагдаа нартай хамтранисламистууд болон хэт барууны хэт даврагчдын бэлтгэсэн 37 террорист халдлагаас урьдчилан сэргийлж чадсан гэж тус газрын дарга мэдэгдэв. Тэрээр “MI-5” нь олон улсын зарим террорист бүлэглэлүүд хэрхэн өөрчлөгдөн зохион байгуулагдахыг оролдож байгааг мөн ажиглаж байна гээд,тэдорчин үеийн галт зэвсэг, тэр дундаа “3-D” принтерээр бүтээгдсэн зэвсэг олж авах оролдлогоо нэмэгдүүлж байгааг анхааруулжээ.

Г.Амарсанаа