Category: гадаад

Касым-Жомарт Токаев Казахстаны ерөнхийлөгчийн ээлжит бус сонгуульд 80 гаруй хувийн санал авч, үнэмлэхүй ялалт байгуулсан. Тэрбээр энэ удаагийн сонгуульд нийт таван нэр дэвшигчтэй өрсөлдөж, олон тооны саналаар илүүрхсэн билээ.

Шинэ Үндсэн хуулийн дагуу Казахстаны шинэ Ерөнхийлөгч долоон жилийн хугацаатай зөвхөн нэг удаа сонгогдох боломжтой бөгөөд энэ хугацаанд сонгуулийн амлалт, шинэчлэлийн ажлыг хэрэгжүүлнэ. Сүүлийн гурван жилийн хугацаанд Казахстаныг удирдаж буй Токаев улс орны хөгжил дэвшилд чухал нөлөөтэй шийдвэр гаргах чадвартай, алсын хараатай удирдагч гэдгээхаруулж чадсан тул түүнийг шинэ төрийн тэргүүн гэж нэрлэхгүй. Харин ард түмэндээ эчнээ танил болсон удирдагч гэж нэрлэхэд хилсдэхгүй.

Иймээс түүнийг дэмжиж саналаа өгсөн иргэдийн тоо хуучин-шинэ төрийн тэргүүн болон түүний бодлогод олон нийтийн дэмжлэг, итгэл өндөр байсныг гэрчилж байна. Токаев засгийн эрхэнд гарснаар тус улсад асар том ардчилсан өөрчлөлтүүд өрнөж, улс орны өмнө тулгамдсан асуудлыг шийдэж, “гацаа”-наас гаргасан юм. Мөн Казахстан Төв Азийн өндөр потенциалтай орон гэдгээрээ дэлхийн тавцанд илүү анхаарал татах болсон нь гайхах зүйл биш.

Касым-Жомарт Токаев Ерөнхийлөгчийн тангараг өргөх ёслолын үеэр хууль ёс, дэг журам үйлчилдэг, иргэдийн эрхийг дээдэлдэг Шударга Казахстан улсыг байгуулах хүнд хэцүү замын эхэнд байгааг онцлон тэмдэглэжээ. Нийгмийг өөрчлөх, Казахстаныг жинхэнэ ардчилсан институц бүхий хөгжингүй орон болгохын тулд маш их ажил хийх шаардлагатай байгааг тэрбээр мөн онцолсон юм. Энэхүү шинэчлэл нь боловсролоос эхлээд үйлдвэржилт хүртэл Казахстаны бүхий л салбарыг хамрах аж.

Ерөнхийлөгчийн тангараг өргөсний дараа Касым-Жомарт Токаев хэд хэдэн чухал зарлигт гарын үсэг зурав. Нэгдүгээрт, нийт хүн амын 40 орчим хувь нь амьдардаг хөдөө орон нутгийг хөгжүүлэхэд анхаарна. Холбогдох үзэл баримтлалыг тус улсын Засгийн газар таван жилийн дотор боловсруулна. Хоёрдугаарт, Казахстаны Парламентын Сенатын сонгуулийг 2023 оны нэгдүгээр сарын 14-нд товлолоо. Мөн 2023 оны зургаадугаар сард тус улсын Парламентын Мажилисын сонгууль болно. Дээрх хоёр сонгууль Казахстан улсад хийгдэж буй Үндсэн хуулийн шинэчлэлийн бодит хэрэгжилтийг үргэлжлүүлнэ.

Ерөнхийлөгчийн гаргасан зарлигууд дундаас олны дунд хамгийн их хүлээлттэй байгаа нь хууль бусаар гаргасан хөрөнгийг улс оронд эргүүлэн татах, төрд буцаах талаарх зарлиг, тогтоолюм.Казахстаны бизнесмэн, улс төрчидтэй холбоотой ийм хэрэг багагүй гарч буй. Жишээлбэл тэдний нэг нь Мухтар Аблязов. Тэрбээр Казахстаны ард түмнээс хулгайлсан мөнгийг эх орныхоо улс төрийн дэглэмийг нураах, Европт хуйвалдаан зохиоход ашиглаж байна.

“Гадагшаа хууль бусаар гаргасан бүх хөрөнгө иргэдийн эрх ашгийн төлөө зарцуулагдах ёстой. Тэдгээр хөрөнгийг өндөр технологийн үйлдвэрлэл, сургууль, эмнэлэг барих, нийгмийн төслүүдийг хэрэгжүүлэхэд хөрөнгө оруулалт хийхэд зарцуулах ёстой” гэж Казахстаны удирдагч үзэж байна.

Түүнчлэн Ерөнхийлөгчийн тангараг өргөх ёслолын үеэр хэлсэн үгэндээ Токаев Казахстаны гадаад бодлогыг асуудлыг хөндөв.“Хөрш улсууд болох БНХАУ, ОХУ, Төв Азийн ах дүү улс орнууд, интеграцийн нийгэмлэгийн түншүүдтэй харилцан ашигтай хамтын ажиллагаа, стратегийн түншлэлийн харилцаагаа өргөжүүлэхэд нэн тэргүүнд анхаарал хандуулна. Бид АНУ, Европын холбоо, Ази, Ойрхи Дорнод, Кавказын орнууд, сонирхогч бүх оронтой олон талт хамтын ажиллагааг хөгжүүлэхийн төлөө бүхий л хүчин чармайлтаа гаргах болно. Казахстан улс орчин үеийн олон улсын эрх зүй болон НҮБ-ын дүрмийг тууштай баримталсан хэвээр байна” гэж Касым-Жомарт Токаев мэдэгдэв.

Казахстаны нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн байдал, тус улсын бүрэн эрхт байдалд хэн ч халдаагүй тохиолдолд Казахстан улс энх тайван, шударга ёсыг сахисан бодлогодоо үнэнч хэвээр байж, олон улс, геополитикийн аливаа асуудалд аль нэг талыг баримталсан бодлого хэрэгжүүлэхгүй гэдгийг хэллээ.

Д.Нэргүй

“BBC” агентлаг 2022 оны нөлөө бүхий 100 эмэгтэйн жагсаалтыг гаргажээ. Тэдний дунд дэлхийн хөгжмийн урлагийн үзэгдэл болсон Билли Эйлиш, Украины тэргүүн хатагтай Елена Зеленская, жүжигчин Приянка Чопра, Селма Блэйр, “Оросын тайзны хатан хаан” Алла Пугачева, Ираны уулчин Эльназ Рекаби, гурвын харайлтын дээд амжилтын эзэн Юлимар Рохас, зохиолч Юлимар Рохас гэх мэт бүсгүйчүүд багтжээ. Энэ нь BBC-ийн “100 эмэгтэй” нэвтрүүлгийн арав дахь улирал явагдаж дуусаад нэгдсэн дүнгээ танилцуулж байгаа явдал юм. Энэ завшаанд өнгөрсөн арван жилийн хугацаанд эмэгтэйчүүдэд ямар ахиц, дэвшил гарсныг дүгнэхээр шийдсэн аж. Дэлхий даяар эмэгтэйчүүдийн эрх бүхэлдээ эрс сайжирч, эмэгтэй удирдагчдын тоо олширсноос эхлээд “MeToo” хөдөлгөөн гээд эмэгтэйчүүдийн эрх асар их сайжирсан үр дүн байгаа хэдий ч олон улс оронд тэдний эрх зөрчигдсөөр буй аж.

Энэхүү жагсаалтад 2022 онд тэмцлийн төвд явж байгаа эмэгтэйчүүд ихэвчлэн багтсан байна. Тэд Иранд өөрчлөлт хийхийг шаардаж, Оросын булаан эзлэгчидтэй хийж буй Украиныг дэмжин тэсвэр хатуужил, эсэргүүцэх хүчний илэрхийлэл болсон эмэгтэйчүүд юм.

Шашны нэр баригсад төр, засагт нь гарсан Иран, Афганистанд юу болж байгааг бид өнөөдөр харж байна. Гэтэл манайд УИХ болон тэмдэглэлт үйл явдлууд мухар сүсэг болох зурхайн цагаар нээгддэг, эхэлдэг боллоо. Энэ явдал гадны дэвшилт иргэдэд юу гэж ойлгогдохыг тодруулах үүднээс мухар сүсэг, шашин, шинжлэх ухааны түүхийг аль болох энгийн үгээр тайлбарлан уншигчдадаа хүргэж байна.

Бидний орчлон, ертөнц “Их тэсрэлт”-ээр 15 тэрбум жилийн өмнө, 4.567 тэрбум жилийн өмнө дэлхий, 3.8-4.1 тэрбум жилийн өмнө далайн усанд анхны нэг эст, 3.5 тэрбум жилийн өмнө олон эст, 1.5 тэрбум жилийн өмнө анхны сээр нуруутан амьтан бий болов. Харин хоёр тэрбум жилийн өмнө анхны ургамал бий болсон бол 425 сая жилийн өмнө нүүрстөрөгчөөр хооллон хүчилтөрөгч ялгаруулдаг анхны ногоон ургамал бий болж далайн усны төмөр исэлдэн ёроолд унан хуримтлагдаж орчин үеийн төмрийн хүдрийн уурхай төдийгүй эдгээр эртний амьд биетүүдийн үлдэгдэл болон нөлөөгөөр орчин үеийн хуурай газар, газрын доорх олон баялгийг бий болгов. Далайгаас 500 сая жилийн өмнө анхны сээр нуруутан амьтад ургамлын хойноос хуурай газарт гарсан бол бидний шууд өвөг болох анхны хөхтөн 220 сая жилийн өмнө бий болжээ.Ийнхүү солир мөргөснөөс үүсдэг их мөстөлт буюу галав, супер галт уулаас болдог жижиг мөстлөгүүдийг дамжин байгалийн шалгарлаар орчин үеийн амьтан, ургамал эцэст нь хүн бий болов. Динозавруудын үеийг халж хөхтөний ноёрхлыг бий болгосон сүүлийн их мөстлөг өнөөдрөөс 60-н сая жилийн өмнө дэлхийг бүрхэж, галт уулсын ачаар мөсөн бүрхүүл хайлж, үр дүнд нь гурван сая жилийн өмнө үетэн /өвс/ хэмээх ургамал шинээр үүсэж, улмаар энэ ургамлаар хооллодог тууртангууд бий болжээ.

Ингэж үетэнг тариалж суурьшмал, тууртанг гаршуулж нүүдлийн соёл иргэншил бий болов. Иргэншил бий болсноор хүн амын тоо эрс нэмэгдэж энэ олон хүний харилцааг зохицуулах зориулалтаар, байгалийн үзэгдэл болон бөө мэт мухар сүсгийг халж шашин бий болжээ. Түүхийн явцад шашин сүм, хийдээс шинжлэх ухаан үүсч удалгүй их сургуулиуд байгуулагдан бүрэн бие даасан мэдлэгтэн “үйлдвэрлэж” орчин үеийн иргэншлийн суурь тавигдав. Орчин үеийн иргэншил гэж “Аж үйлдвэрийн хувьсгал”-ын ачаар оюуны өмчид тулгуурлан хөгждөг, орчин үеийн хотжилт бий болж нүүдлийн болон суурин иргэншил нэгдсэнийг хэлж байгаа хэрэг.

Эрдэмтэд олон жил хайж байсан “Их тэсрэлт”-ийн радиацын долгионыг огт санаандгүй байдлаар 1965 онд олж нээн, энэхүү долгионы хурдыг дэлхийд ирсэн зайд нь хуваан манай орчлон ертөнц хэдийд үүссэнийг олж тогтоосон. Энэ нь аливаа зүйлд эхлээд таамаг дэвшүүлж түүнийгээ баталж байж сая шинжлэх ухаан болдог гэсэн үг. Харин шашны мяндагтангууд “Дэлхий нар, сартай адил бөөрөнхий. Нар дэлхийг бус дэлхий нарыг тойрдог” гэж хэлсэн эрдэмтэнг шонд хүлж, ил гал дээр амьдаар нь шатаагаад унахаар шашин шинжлэх ухаан хоёрын зам салахаас өөр арга байсангүй. Хүмүүс бидний тархины 85 хувь, биеийн 70 гаруй хувь уснаас бүтдэг бол сайн, муу бодлыг илэрхийлэгч үгнээс усны бүтэц хэрхэн, яаж өөрчлөгддөгийг Японы эрдэмтэд шинжлэх ухаанаар нэгэнт баталчихсан. Иймээс шашин шүтэхэд хүмүүн бидний 80 хувь болох усны бүтэц сайжирдаг учир хэдийгээр шүтэгчдийнх нь тоо жил бүр багасаж байгаа ч шашин өнөөдөр хүртэл оршсоор байна.

Монгол хүн болгон “Өөрт ашигтай эсэх, бусдад тустай эсэх, байгаль эхэд хор болох эсэх” гэсэн гурван бодлын үзүүрийг зангидаж байж шийдвэр гаргадаг байв. Ингэж гурван бодлын үзүүрийг зангидан байж амнаас гардаг монгол “за” хууль мэт хэрэгждэг байжээ. Энэ бүхнийгээ өвөг дээдэс маань маш товчоор “Санаа сайн бол заяа сайн” гэж бидэнд захиж үлдээсэн. Энэ нь буддын шашнаас ч өмнө гарсан, монгол хүн болгоны усны бүтцийг сайн байлгах төдийгүй нийгмээ зөв залж явах шилдэг арга байжээ. Бид үүнийгээ л буцаан сэргээхэд заавал лам, сүм хийд, шашин шүтэхгүйгээр монгол хүн болгон усаа байнга сайн бүтэцтэй байлгаж чадах бөгөөд ядаж л өвчлөл, үхэл эрс багасах болно. Энэ нь манай Хайрхан уул, ус тахих ёслол, эхчүүдийн цайны дээж, сүү өргөх ёс нь шашны үйлдэл гэхээсээ шинжлэх ухаан гэсэн үг. Харин цайны дээж, сүү, идээ будаа өргөж уул, ус тахисны нөлөөгөөр хүний болон уулсын усны бүтэц хэрхэн өөрчлөгдөж байгааг бид япончуудын гаргасан аргаар нарийвчлан тогтоох ёстой юм.

Өнөөдөр бид Аж үйлдвэрийн IV хувьсгалын үед амьдарч байна. Энэ үеийг товчоор “Хиймэл оюун ухааны хувьсгалын эрин үе” гэж нэрлэдэг. Гол онцлог нь өмнөх Аж үйлдвэрийн хувьсгалууд эдийн засгийн тодорхой салбаруудыг хамарч байсан бол энэ хувьсгал нь амьдралын бүх салбарыг хамарч байгаа билээ. Гэтэл өглөө бүр бид зурхай сонсож, харж, уншиж байна. Бас болоогүй академич, доктор, профессор тэрний зурснаар гэхийг яана. Аж үйлдвэрийн IV хувьсгалын үед байгаа манай зарим академич, доктор, профессорын үнэн дүр төрх нь энэ.

Бид л хоногийг 24 цагтай болгож хэрэглэхэд амар болгосон болохоос өдөр болгоны үргэлжлэх цаг хугацаа өөр байдаг. Иймээс хоног болгоныг яг адил 24 цагтай болгочихоор хором, цаг, өдөр, хоног улмаар сарын ялгаа хуримтлагдаад ирнэ. Үүнийг бидний өнөөдөр хэрэглэж буй нарны тооллоор сар бүрийг илүү дутуу хоногтой, өвгөдийн хэрэглэж байсан сарны тооллоор илүү сар нэмж байж аргалдаг. Иймээс бидний морин цаг үнэндээ бол морин цаг биш юм. Тэгээд ч од, гарагийн байрлалаас хүний амьдрал хамаардаг гээд үүнийгээ баталж чаддаггүй шинжлэх ухаан гэж ерөөс юу байх билээ. Харин сайн, муу өдөр, цаг гэдэг нь буудал дээр зогсож байгаа хүн болгонд суух гэсэн автобус нь ирэхгүй байгаа юм шиг санагдаад байдагтай агаар нэгэн зүйл юм. Суух автобус чинь хурдан ирвэл та огт анзаарахгүй суугаад явчихдаг атал хүлээх үедээ л автобус ирэхгүй байгааг анзаарч эхэлдэг учир танд тэгэж санагдаад байгаа хэрэг. Энэ нь мөрөө зөв гаргахгүй, өнцөгдсөн суудлаа огт засуулахгүй, өвчин эмгэг олох өдөр үсээ засуулж, хоосрох өдөр хол замд гарч, хэрүүл тэмцэл бүрдэх өдөр хуримаа хийдэг хүмүүс яагаад биднээс илүү урт насалж, удаан жаргаж, баян тансаг амьдраад байна гэдгийг ядаж ганц удаа ч гэсэн бодоод үз гэсэн үг. Иймээс зурхай нь зүгээр л луйвар бол зурхай, бөөд итгэгчид шашин шүтэгчид бус бүр мухар сүсэгтэн юм.

Ан амьтад төдийгүй мал, нохой, муур хүртэл газар хөдлөхийг урьдчилан мэддэг бас бидний харж чадахгүй “хий юмнууд”-ыг хардаг. Харин хүн бид энэ чадвараа гээчихсэн.Иймээс бөө нь судлах ёстой зүйл болохоос шүтэх ёстой зүйл огтхон ч биш юм. Ганц жишээ авахад, сайд байсан “бөө” бонд нэрээр өндөр хүүтэй мөнгө гаднаас зээлж, ойр тойрныхонтойгоо хуваагаад хүртчихсэнийг бид мэднэ. Сайндаа л бөө шоронд, бид өртэй үлдэнэ. Бодит байдал ийм л байна. Иймээс Аж үйлдвэрийн IV хувьсгалын үед мухар сүсэгтнүүдээр удирдуулах аваас бидний хувьд шашинд хөтлөгдсөн иран, афганчуудаас ч дор зүйл болно гэдгийг ойлгоод авахад буруудах зүйл үгүй. Төр шашин хоёр тусдаа, мухар сүсгээс хол байх ёстой гэж хуульчилдаг учир уг нь энэ юм.

Г.АМАРСАНАА

АНУ-д төвтэй “Fitch Ratings” агентлаг дэлхийн ДНБ-ий өсөлтийнирэх оны таамаглалаа 1.7 хувиас 1.4 хувь болгон бууруулжээ. “Төв банкууд инфляцтай тэмцэн зээлийн хүүгээ өсгөж,Хятадын үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээлийн төлөв муудаж байгаатай холбогдуулан дэлхийн ДНБ-ий өсөлтийн талаарх 2023 оны төсөөллийг дахин бууруулж байна” гэж “Fitch Ratings”-ийн дэлхийн эдийн засгийн төлөв (GEO) тайлан мэдээнд дурджээ. “Fitch” мөн “мөнгөний бодлого нь эрчимтэй чангарч байгаатай холбогдуулан АНУ-ын эдийн засгийн өсөлтийн талаарх таамаглалаа 0.5 хувиас 0.2 хувь болгон бууруулсан байна. Бас Хятадын ДНБ-ий өсөлтийн талаарх 2023 оны төсөөллийг 4.5 хувиас 4.1 хувь болгон бууруулжээ.Харин Европын хийн хямрал бага зэрэг намжиж буйтай холбоотойгоор еврогийн бүсийн ДНБ-ий өсөлтийн талаарх ирэх оны таамаглалыг -0.1 хувиас 0.2 хувь болгон нэмэгдүүлсэн байна. Гэвч Европын Төв банкны бодлогын хүүгийн огцом өсөлт эрэлтэд дарамт учруулна гэж үзэж байгаа аж. Түүнчлэн байгалийн шингэрүүлсэн хийн импорт нэмэгдэж, хийн хэрэглээ буурсантай холбоотойгоор Европын орнууд энэ өвөл байгалийн хийн хомсдолд орох эрсдэл багассан гэж “Fitch”-ийн шинжээчид дүгнэсэн байна. “Хямрал дуусах болоогүй байгаа бөгөөд хийн бөөний үнэ өндөр байгаа нь компаниудын зардал болон өрхийн төсөвт ихээхэн дарамт үзүүлсээр байх болно” гэж шинжээчид мэдэгджээ.

Саяхан еврогийн бүс болон Их Британид инфляц 11 хувьд хүрсэн бөгөөд суурь инфляц өссөөр байгаа юм. Гэхдээ хүнс, эрчим хүчний эх үүсвэрийн үнэ тогтворжихын хэрээр 2023 онд үндсэн инфляц мэдэгдэхүйц буурна гэж тус агентлаг тооцоолсон байна.

Дэлхийн зэвсгийн худалдаа өнгөрсөн онд долоо дахь удаагаа жил дараалан өсжээ. Зэвсгийн худалдаагаар тэргүүлэгч 100 компаний нийт худалдаа 2021 онд өмнөх онтой харьцуулахад 1.9 хувиар өсөж, 592 тэрбум ам.долларт хүрсэн гэж Стокхолмын олон улсын хүрээлэн(SIPRI)-гээс танилцуулсан дэлхийн зэвсгийн худалдааны нөхцөл байдлын талаарх тайланд дурдсан байна.

Өнгөрсөн онд “COVID-19” цар тахал дэлхийн нийлүүлэлтийн сүлжээнд ноцтой бэрхшээл учруулж, Украины дайн ч мөн нөлөөлжээ. Энэ нь Украинд нийлүүлсний улмаас багассан зэвсгийн нөөцийг нөхөх, цэргийн чадавхыг бэхжүүлэх Европ, АНУ-ын хүчин чармайлтад саад болж болзошгүй гэж “SIPRI”-ийн тайланд дурджээ. “Үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэхэд цаг хугацаа шаардагдана. Хэрэв нийлүүлэлтийн гинжин хэлхээний тасалдал үргэлжилсээр байвал зэвсгийн томоохон үйлдвэрлэгчдийн заримд нь Украинд болж буй дайнаас үүдэлтэй шинэ эрэлт хэрэгцээг хангахад хэдэн жил шаардагдаж магадгүй” гэж “SIPRI”-ийн ахлах судлаач Диего Лопес да Силва бичсэн байна.

ОХУ-ын цэрэг-аж үйлдвэрийн компаниудын хувьд үйлдвэрлэлээ нэмэгдүүлэхэд хагас дамжуулагчийн бэрхшээл тулгарч байгаа бөгөөд одоогоор тэдэнд үүнийг олж авах боломж хязгаарлагдмал байна. Тус улсад тавьсан хориг ч мөн нөлөөлж байгаа бөгөөд үүний улмаас үйлдвэрлэгчид экспортолсон бүтээгдэхүүнийхээ төлбөрийг авч чадахгүй байгааг тэмдэглэжээ.

Өнгөрсөн 2021 онд зэвсгийн худалдаагаар тэргүүлэгч 100 компанийн жагсаалтад ОХУ-ын зургаан компани багтаж, гурван компани хасагджээ. Жагсаалтыг өмнөхийн адил АНУ-ын компаниуд тэргүүлж байна. Жагсаалтад багтсан тус улсын 40 компанийн зэвсгийн нийт худалдаа 299 тэрбум ам.доллар болжээ. Жагсаалтын эхний тавд мөн л АНУ-ын компаниуд бичигдсэн байна. Бусад улсын зэвсэг үйлдвэрлэгчид 2018 оноос хойш эхний тавд багтаж чадахгүй байгаа юм. Харин Европын зэвсгийн үйлдвэрлэгчдийн тухайд уг жагсаалтад 27 компани орсон бөгөөд 2021 онд нийт худалдаа нь өмнөх оныхтой харьцуулахад 4.2 хувиар өсөж, 123 тэрбум ам.долларт хүрчээ. Европын компаниудаас Францын “Dassault Aviation Group” нийт 6.3 тэрбум ам.долларын үнэ бүхий 25 “Rafale” байлдааны онгоц нийлүүлж, борлуулалтаа 59 хувиар нэмэгдүүлжээ. Ази болон Далайн орнуудаас жагсаалтад 21 компани багтсан бөгөөд зэвсгийн худалдаа нь 136 тэрбум ам.долларт болсон нь өмнөх оныхоос 5.8 хувиар өссөн үзүүлэлт юм. Үүний 109 тэрбум ам.доллар нь нийт худалдаа нь өнгөрсөн онд 6.3 хувиар өссөн Хятадын найман компанид ногдож байна. Уг жагсаалтад багтсан Өмнөд Солонгосын компаниудын хувьд өнгөрсөн онд нийт 7.2 тэрбум ам.долларын зэвсгийн худалдаа хийсэн нь 2020 оныхтой харьцуулахад 3.6 хувиар өссөн үзүүлэлт ажээ. Ийнхүү өссөн нь “Hanwha Aerospace” компанийн зэвсгийн нийлүүлэлттэй холбоотой байна. Тус компани зэвсгийн худалдаагаа 7.6 хувиар нэмэгдүүлж 2.6 тэрбум ам.долларт хүргэжээ. Польштой томоохон гэрээ байгуулсантай холбоотойгоор энэхүү компанийн худалдаа ирэх жилүүдэд өсөх хандлагатай байгаа аж.

Г.АМАРСАНАА

Украины хилээс хол оршдог Оросын хоёр агаарын баазад халдлага гарах үеэр гурван цэргийн алба хаагч амь үрэгджээ. Үүнийг Москва Украины талаас зохион байгуулсан дроны халдлага гэж тайлбарласан байна. Харин Киевийн засгийн газар халдлага зохион байгуулснаа хүлээн зөвшөөрөөгүй байна. Украины арми үүнийг зохион байгуулсан бол энэ нь дайн эхэлснээс хойш Оросын нутаг дэвсгэрийн хамгийн гүнд өгсөн цохилт болж байгаа юм. Халдлагын нэг бай нь Саратов хотын ойролцоох Энгельсийн агаарын бааз байжээ. Энд Оросын стратегийн цөмийн зэвсэгт хүчний бөмбөгдөгч онгоцнууд байрладаг юм. “Киевийн дэглэм Оросын алсын нислэгийн онгоцыг устгахын тулд Зөвлөлтийн үеийн нисгэгчгүй тийрэлтэт онгоцоор Рязань мужийн Дягилево, Саратов мужийн Энгельс агаарын баазуудад цохилт өгөхийг оролдлоо. Нам өндрөөр довтолсон дронуудыг манай агаараас хамгаалах систем устгасан ба үлдэгдэл нь газарт унахдаа хоёр нисэх онгоцыг гэмтээж, дөрвөн хүнийг шархдуулсан” гэж ОХУ-ын батлан хамгаалах яам мэдэгджээ. Хариуд нь Украины батлан хамгаалах, харилцаа холбоо, эрчим хүчний нийт 17 байгууламжид агаараас болон тэнгисээс пуужингийн цохилт өгсөн гэж мэдэгджээ.

БНСУ-д хүн амын дундаж наслалт өнгөрсөн онд 83.6 жилд хүрч өссөн нь өндөр хөгжилтэй томоохон орнуудын дунджаас дээгүүр байгааг өнөөдөр танилцуулсан статистик мэдээлэл харуулжээ.

Солонгосын Статистикийн хорооны мэдээлснээр, 2021 онд хүн амын дундаж наслалт өмнөх оныхтой /83.5 жил/ харьцуулахад ялимгүй өссөн байна. Харин 1970, 2000 оны үзүүлэлттэй харьцуулахад 21.3, 7.6 жилээр тус тус өсжээ.

Хүн амын дундаж наслалт гэдэг нь шинэ төрсөн хүүхдийн цаашид үргэлжлэн амьдрах дундаж хугацаа /жил/ юм.

БНСУ-д 2021 онд шинээр төрсөн эрэгтэй хүүхдүүд 80.6, эмэгтэй хүүхдүүд 86.6 жил амьдрах тооцоо гарчээ. Тус улсад дундаж наслалтын хувьд хүйсийн ялгаа 1985 онд дээд цэгтээ /8.6 жил/ хүрснээсээ хойш буурсаар байна.

БНСУ-ын хүн амын дундаж наслалтыг Эдийн засгийн хамтын ажиллагаа, хөгжлийн байгууллагын /OECD/ 38 гишүүн орны хүн амынхтай харьцуулахад эрэгтэйчүүдийнх 2.9 жилээр, эмэгтэйчүүдийнх 3.5 жилээр өндөр байна.

БНСУ-д хүн амын дундаж наслалт өнгөрсөн онд 83.6 жилд хүрч өссөн нь өндөр хөгжилтэй томоохон орнуудын дунджаас дээгүүр байгааг өнөөдөр танилцуулсан статистик мэдээлэл харуулжээ.

Солонгосын Статистикийн хорооны мэдээлснээр, 2021 онд хүн амын дундаж наслалт өмнөх оныхтой /83.5 жил/ харьцуулахад ялимгүй өссөн байна. Харин 1970, 2000 оны үзүүлэлттэй харьцуулахад 21.3, 7.6 жилээр тус тус өсжээ.

Хүн амын дундаж наслалт гэдэг нь шинэ төрсөн хүүхдийн цаашид үргэлжлэн амьдрах дундаж хугацаа /жил/ юм.

БНСУ-д 2021 онд шинээр төрсөн эрэгтэй хүүхдүүд 80.6, эмэгтэй хүүхдүүд 86.6 жил амьдрах тооцоо гарчээ. Тус улсад дундаж наслалтын хувьд хүйсийн ялгаа 1985 онд дээд цэгтээ /8.6 жил/ хүрснээсээ хойш буурсаар байна.

БНСУ-ын хүн амын дундаж наслалтыг Эдийн засгийн хамтын ажиллагаа, хөгжлийн байгууллагын /OECD/ 38 гишүүн орны хүн амынхтай харьцуулахад эрэгтэйчүүдийнх 2.9 жилээр, эмэгтэйчүүдийнх 3.5 жилээр өндөр байна.

АНУ-ын улс төрийн хоёр гол намын сенаторууд хөлсний цэргийн“ЧВК Вагнер” гэх Оросын хувийн компанийг “гадаадын террорист байгууллага”-ын жагсаалтад оруулах хуулийн төслийг АНУ-ын Конгресст өргөн барив. Уг хуулийн төслийг Бүгд найрамдах намын Рожер Уикер, Ардчилсан намын Бен Кардин нар хамтран санаачилсан байна.

Сенатор Кардин, “ЧВК Вагнер” нь Украин, Сири, Африк тивд тоо томшгүй олон харгислал үйлдсэн гэжээ. Харин сенатор Уикер өөрийн цахим хуудсанд “Вагнерууд бол 2014 оноос хойш Украин, Мали, Судан болон Төв Африкийн Бүгд Найрамдах улсад террорист ажиллагаа явуулсан Владимир Путины хувийн хөлсний цэргүүд” гээд цааш нь “Вагнер групп мөн сэтгүүлчдийг хөнөөж, заналхийлж, хүүхдүүд хулгайлж, энгийн иргэдийн эсрэг олон улсад хориотой хорт бодис хэрэглэж, тэднийг эрүүдэн шүүж, эмэгтэйчүүд, хүүхдүүдийг хүчирхийлж, хүний наймаа хийсэн” гэж мэдэгдсэн байна.

Өргөн баридсан уг хуулиар “ЧВК Вагнер”-ыг гадаадын террорист байгууллага гэж зарласнаар юу өөрчлөгдөх талаар “BBC”-ийн тусгай сурвалжлагч Илья Барабанов тайлбарлан бичжээ. АНУ-ын Конгресс Оросын “ЧВК Вагнер” компанийг террорист байгууллага гэж хүлээн зөвшөөрсөн тохиолдолдөнгөц харахад Оросын хөлсний цэргүүдийн үйл ажиллагаанд нөлөөлөхгүй. Тийм ээ, Евгений Пригожин болон түүнтэй холбоотой ихэнхэтгээдүүдэд АНУ янз бүрийн хориг арга хэмжээ авч байсан бөгөөд вагнерчуудын дэглэм нь америкчуудтай хамтран ажилладаггүй улсуудад ажиллагаа явуулдаг учир тэдэнд шууд нөлөөлдөггүй. Харин цаашид энэ шийдвэр нь хэн нэгний гэм буруутайг нотлохгүйгээр, “ЧВК Вагнер”-ын хөлсний цэргүүдтэй хамтран ажилласан аливаа этгээдийг шууд баривчлан яллах боломжтой болгох юм. Энэ нь хөлсний цэргүүд хэн нэгний толгойг лантуугаар бяц цохисон уу, энгийн иргэдийг алсан уу, гэдгийг мөрдөх, батлах шаардлагагүйболж тэд АНУ-ын санаачлагаар олон улсын хувьд шууд л гэмт хэрэгтэнгүүдболж байна гэсэн үг юм. Вагнерт харьяалагдах нь Орост хориотой Исламын улс бүлэглэлийн гишүүнчлэлтэй адил зүйл болно гэсэн үг. Тавдугаар сараас хойш Украины Бахмут хот руу довтолсоор байгаа “ЧВК Вагнер”-ын хөлсний цэргүүдэд Америкийн конгрессын шийдвэр ямар ч байдлаар нөлөөлөхгүй нь мэдээж. Гэхдээ Пригожиний зарим командлагч Европоос хол Азийн зарим улсуудад амралтаа өнгөрөөж байсан. Иймээс тэдний хэн нэг нь ойрын ирээдүйд Тунис, Тайланд эсвэл Филиппинд амралтаа өнгөрөөх гэвэл тухайн улсын хууль сахиулах байгууллагууд тэднийг гэмт хэрэгтэн хэмээн баривчлах нөхцөл бүрдэж байна гэсэн байна.

Харин ОХУ-ыг барууны улсууд террорист улс гэж хууль ёсоор зарласны дараа Оросын төр, засгийнхны дипломат эрх цуцлагдан гэмт хэрэгтэнгүүдийн эгнээнд шилжиж, улсаасаа гарсан хэн ч байсан шууд баривчлагдан ял үүрэх нөхцөл бүрдэх юм.

Их Британийн Батлан хамгаалах яамны өдөр тутмын тагнуулын тайланд дурдсанаар “ОХУ-д Украины эсрэг дайныг дэмжих орос иргэдийн дэмжлэг мэдэгдэхүйц буурч байгаа учир цаашид энэ дайныг үргэлжлүүлэхэд нь Оросын эрх баригчдад улам бүр хэцүү байх болно” гэсэн байна.“Оросын эрх баригчид улс орныхоо мэдээллийн орчинд өргөн хяналт тавихыг хичээж байгаач 2022 оны есдүгээр сард “хэсэгчилсэн дайчилгаа” эхэлснээс хойшорос иргэдийн эсэргүүцэл, мөргөлдөөн улам бүр нэмэгдэж байна.Учир нь Оросын армидорвитой амжилтанд хүрэх магадлал бага байгаа нь ойрын хэдэн сарын дараа, хүн амын дунд дайныг үг дуугүй хүлээн зөвшөөрүүлэх ньКремльд улам бүр хэцүү болох магадлалтай болгож байна.

Британийн тагнуулын албаныхан, Оросын Холбооны аюулгүй байдлын албанаас явуулсан хаалттай санал асуулгын дүнгээс иш татан Оросын “Медуза” хэвлэлд нийтэлсэнОросын иргэдийн 55 хувь нь Украинтай энхийн хэлэлцээ хийхийг дэмжиж, ердөө 25 хувь нь дайныг үргэлжлүүлэхийг дэмжсэн гэсэн нийтлэлийг дурдсан байна. Эдгээр тоо баримт нь 2022 оны 10-р сард болсон ижил төстэй санал асуулгын дүнтэй нийцэж байгаа бөгөөдоролцогчдын 57 хувь нь энхийн хэлэлцээ хийхийг дэмжсэн бол, дөрөвдүгээр сард оросуудын 80 орчим хувь нь Украины дайныг дэмжиж байгаагаа илэрхийлж байсан юм.