Category: гадаад

Өнгөрсөн ням гаригт Умард Африкийн Ливи улсын тэнгисийн эрэг орчмын газар нутгийг Даниэл хар салхи дайрах үеэр хүчтэй аадар бороо орсон юм.

Үүний улмаас хуучирч муудсан хоёр том далан эвдэрч, цүнами маягийн асар хүчтэй үер буужээ. Уг гамшигт хамгийн ихээр хохирсон Газар дундын тэнгисийн эргийн Дерна хотод амиа алдсан нь батлагдсан хүний тоо 5,000 даваад байна.

Сураггүй алга болсон хүний тоо 20,000 хүрсэн тул хохирлын хэмжээ цаашид нэмэгдэх нь тодорхой болжээ.

Үерийн ус голын савыг даган Газрын дундад тэнгист цутгахдаа Дерна хотыг дайрсан юм. Тиймээс өдөр бүр амиа алдсан хүмүүсийн цогцос, урссан автомашинуудын сэг тэнгисийн түрэлтээр эрэгт хаягдсаар байна.

Хүмүүнлэгийн тусламжийн ачаа тээвэрлэсэн Европын болон Ойрх Дорнодын орнуудын тэнгисийн хөлгүүд, нисэх онгоцнууд Ливийн эрэгт хүрч эхэлжээ.

Ливи улс нь 2011 онд Муамар Каддафийн дэглэм унаснаас хойш иргэний дайны байдалд, хоёр тусдаа засгийн газрын хяналтад хуваагдаад байгаа. Үер буусан Ливийн зүүн нутаг одоо нийслэл Триполи дахь албан ёсны засгийн газрын хяналтаас гадна оршдог юм.

Тиймээс олон улсын хүмүүнлэгийн тусламжийг зохион байгуулах, аврах ажиллагаа явуулах боломж хязгаарлагдаж байна.

Ливийн үер нь Умард Африкийн бүс нутагт сүүлийн өдрүүдэд тохиосон хоёр дахь том байгалийн гамшиг юм.

Баасан гарагт Марокко улсын нутагт 6.8 магнитудын хүчтэй газар хөдөлсний улмаас 3,000 орчим хүн амиа алдаад байна.

Ливи дэх Улаан Загалмайн нийгэмлэгийн төлөөлөгчийн мэдээлснээр Дерна хотыг дайрсан үерийн давлагааны өндөр 7 метр байжээ.

Тус хотод орон гэрээ алдсан 30,000 гаруй хүн байгаа нь хотын нийт оршин суугчдын гуравны нэг орчим юм.

НҮБ гамшигт хохирсон хүмүүст $10 саяын тусламж үзүүлэх болсноо мэдэгджээ.

Их Британийн засгийн газар эхний ээлжид $1.25 саяын яаралтай тусламж илгээж, газар дээрх нөхцөл байдлыг итгэлтэй түншүүдийн тусламжтай тодорхойлсны дараа тусламжаа нэмэгдүүлэхээр болсон байна.

Франц улс мэргэжлийн 40 аврагчийг хээрийн эмнэлэг, тусламжийн ачаатай хамт илгээснээ мэдээлжээ.

Европын Холбооны Герман, Румын, Финланд улсууд, бүс нутгийн Турк, Египет, Алжир, Катар, Тунис, Кувейт, Арабын Нэгдсэн Эмират улсууд мөн Ливи улсад тусламж үзүүлж эхлээд байна.

Эх сурвалж: Reuters

ОХУ-аас Украины эсрэг эхлүүлсэн дайны үр дүн хөрш орнууд болон бүс нутгийн төдийгүй дэлхий дахинд шийдвэрлэх нөлөө үзүүлнэ гэж Стэнфордын их сургуулийн ахлах судлаач Фрэнсис Фукуяама Европын Ялтын стратеги(YES)-ийн уулзалтын үеэр мэдэгдэв. “Энэ дайны үр дүнгээс шалтгаалаад бусад улс орнуудад их зүйл өөрчлөгдөж магадгүй. Хэрэв Орос ялж, Украины газар нутгийг авч үлдэх тохиолдолд Гүрж, Молдав, Казахстан улсад тус бүрд нь шууд нөлөөлнө” гэж Фукуяама хэлэв. Энэ дайны үр дагавар Зүүн Өмнөд Азид ч нөлөөлнө гэдэгт тэр итгэлтэй байна.

Учир нь саяхныг хүртэл Хятад улс Тайванийн эсрэг хүч хэрэглэж, ардчилсан замаар сонгогдсон Засгийн газрыг түлхэн унагана гэсэн бодол тус бүс нутагт бараг хэнд ч байгаагүй гэж Фукуяама тайлбарлав. Үүний нэгэн адил дайны үр дүн АНУ-ын дотоод улс төрийн нөхцөл байдалд ч нөлөөлж, баруун жигүүрийн улс төрийн хүчнүүдийн төлөөлөгчид илүү авторитар загвар буюу “хүчтэй гар” гэгддэг Путин шиг хүнийг удирдагч болгохыг илүүд үзнэ гэж судлаач хэлэв.

Олон улсын хямрал судлалын бүлгийн ерөнхийлөгч Комфорт Эро, Фукуяаматай санал нэгдэж, дайны үр дүн, тэр дундаа Африкийн хувьд ч шийдвэрлэх үүрэгтэй байх болно гэж нэмж хэлэв. “Би Баруун Африкийн хамгийн том улс болох Нигерээс ирсэн. Нигерийг найтаахад Баруун Африк бүхэлдээ хамраас нь ус гоожиж байдаг гэж бид ярьдаг. Энэ дайны Украин болон Европын аюулгүй байдлын архитектурт үзүүлэх нөлөөлөл үүнтэй адил байх болно. Энэ дайн хэрхэн өрнөж төгсөх нь зөвхөн Европод төдийгүй дэлхийн бусад оронд маш их ач холбогдолтой байх болно, учир нь Европ найтаахад дэлхийн бусад хүмүүсийн хамраас ус гоожиж эхэлдэг” гэж тэр дүгнэв.

Фрэнсис Фукуяма нь либерал ардчилал нь дэлхийн улс төрийн дэглэмийн хувьслын эцсийн хэлбэр болно гэж зөгнөсөн “Түүхийн төгсгөл ба сүүлчийн хүн” номын зохиолч гэдгээрээ алдартай болсон эрдэмтэн юм.

Өнгөрсөн долоо хоногт Марокко улсад 6.8 магнитудын хүчтэй газар хөдөлсний улмаас 2,900 орчим хүний амь үрэгдэж, 5,500 гаруй хүн бэртэж гэмтээд байгаа билээ. Тэгвэл энэхүү байгалийн гамшгийн өмнөхөн тэнгэрт учир битүүлэг гэрэл гарч байсныг сошиал сүлжээнд хүмүүсийн нийтэлсэн дүрс бичлэгүүд харуулжээ. Тэнгэрт ийм гэрэл ажиглагдсан тухай олон зууны өмнөөс эхлэн тэмдэглэгдсэн байдаг ч судлаачид өнөөдрийг хүртэл тайлбарлаж чадахгүй байгаа юм байна. Газар хөдлөлтийг урьдчилж таах боломжгүй тул ийм үзэгдлүүдийн талаар зөвхөн хүмүүсийн дурсамжаас өөр баримт үлддэггүй байсан аж. Харин сүүлийн үед хяналтын камерууд хаа сайгүй болж, хүмүүсийн дунд гар утасны хэрэглээ нэмэгдсэнээс дүрс бичлэгт үлддэг болжээ.

Тухайлбал 2021 онд Мехико хотод, 2022 онд Япон улсын зүүн нутагт тус тус газар хөдлөхийн өмнө ийм гэрэл гарсныг хүмүүс камерын бичлэгээр баталгаажуулж авчээ. 1600-аад оноос хойших хугацааны баримтуудыг нэгтгэн судалсан АНУ-ын “SETI” хүрээлэнгийн геофизикч Фридман Фрюнд энэ үзэгдлийг статик цахилгаан цэнэгийн нэг хэлбэр байж магадгүй гэж дүгнэсэн байна. Үүнийг дэлхийн тектоник хавтангууд хоорондоо үрэлцэхэд үүссэн байх боломжтой гэж тэр тайлбарлажээ. Гэхдээ түүний тайлбартай зарим судлаачид санал нийлэхгүй байгаа гэнэ.Тухайлбал, Умард Каролинагийн их сургуулийн физикч Карен Даниэлс “Чулууг чулуугаар үрэхэд ийм их хэмжээний цахилгаан цэнэг ялгарах боломжгүй. Тиймээс би үүнийг тийм сайн тайлбар гэж бодохгүй байна” гэж хэлжээ. Гэхдээ тэр энэ үзэгдлийн учрыг тайлснаар газар хөдлөлтийг урьдчилж мэдэх боломж нээгдэхийг үгүйсгээгүй байна. “Бид юмс үзэгдлийн шалтгааныг ойлгохоороо тайвширдаг. Ойлгохгүй зүйлээсээ айдаг. Газар хөдлөлтийн үед ажиглагддаг гэрлийн үзэгдлийг шимтэн сонирхож, судлаж байгаагийн нэг шалтгаан энэ юм” гэж тэр хэллээ гэж “New York Times” мэдээлэв.

Энэхүү гэрлийг “https://youtu.be/MinWWRcup1Q” линкээр орж үзэж болох юм байна.

Г.АМАРСАНАА

Украины Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын даргын зөвлөх Михаил Подоляк Ерөнхийлөгч Зеленскийг В.Путин “Нацизмыг алдаршуулж буй еврей хүн” гэж хэлсэнд тайлбар хийж “Путин өөрийнхөө бий болгосон худал, хуурмаг, ямар ч чадваргүй орчин болох “хөөсөн” дотор амьдардаг нэгэн” гэж мэдэгдэв. “Энэ нь Оросын ерөнхийлөгч өөрийн ертөнцөд, бодит байдлаас тусгаарлагдсан хиймэл хөөсөн дотор амьдарч байгаагийн бас нэг баталгаа юм. Энэ нь бас түүнийг ямар ч чадваргүй, түүнтэй ямар ч хэлэлцээр хийх боломжгүй субъект болохыг нотлож байна” гэж Подоляк X сүлжээнд (хуучнаар Twitter) бичжээ.

ОХУ-ын ерөнхийлөгч өнгөрсөн мягмар гаригт Украины ерөнхийлөгч Владимир Зеленскийг “нацизмыг алдаршуулж буй явдлаа нуун дарагдуулдаг хүн”, “барууны ивээн тэтгэгчид нь хэргээр энэ албанд байрлуулсан еврей хүн” гэж олон нийтэд мэдэгдсэн юм. Владимир Зеленский үнэхээр еврей гаралтай ч Путины мэдэгдлийн бусад зүйл нь бодит байдалтай огт нийцэхгүй байгаа билээ.

Путин мөн сэтгүүлчдэд Зеленскийн талаар “Интернэтэд еврейчүүдийн бичсэн зүйлийг уншихыг” уриалж “Еврей хүн нацизмыг алдаршуулж, нэгэн цагт Украинд Холокостыг удирдаж байсан хүмүүсийг халхалж, хамгаалж байгаа нь үнэхээр ичгүүртэй явдал” гэж хэлсэн юм. Тэгвэл “Интернэт, компьютер огт ашигладаггүй Оросын ерөнхийлөгч гэх хүн ерөнхийлөгч Зеленскийн талаар еврейчүүд интернэтэд юу бичиж байгааг харахыг уриалан Украинд дайн өдөөсөн гэмт хэргээ далдлахыг оролдож байна” гэж Подоляк хариулжээ. Мөн Украины ерөнхийлөгчийн тамгын газрын даргын зөвлөх “Тусгаар улсад халдан довтлох, пуужингаар дайрах, үй олноор хөнөөх, хүчиндэх, хүүхэд хулгайлах, хот тосгодыг сүйтгэх зэрэг тушаалыг санаатай өгч байгаа хүн өөрийн сэтгэхүйн хэвийн бус, тахир дутуу байдлаа нуун далдлахыг дахин оролдож байна” гэж X микроблогтоо бичжээ.

Украины Гадаад хэргийн яамны хэвлэлийн төлөөлөгч Олег Николенко ОХУ-ын ерөнхийлөгч Владимир Путины Украины ерөнхийлөгч Владимир Зеленскийн талаар хийсэн ээлжит мэдэгдлийг “Антисемитизм гэх еврейчүүдийг үзэн ядах явдал Оросын элитүүдэд гүн гүнзгий шингэсэн байдаг. Путин Украины ерөнхийлөгчийн угсаатны гарал үүслийг дурдаж буй нь үүнийг улам архагшуулж буй нэг илрэл” гэж мэдэгдэв. Украины ГХЯ-ны төлөөлөгч мөн өөрийн фэйсбүүк хуудастаа “Орчин үеийн ертөнцөд үндэстэн ястан хооронд үзэн ядалт байх ёсгүй” гээд “Оросын ерөнхийлөгчийн антисемитийн мэдэгдлийг хатуу зэмлэн буруушаахыг дэлхий нийтэд уриалж байна” гэж бичжээ.

Энэ нь Путин Украины Ерөнхийлөгчийн эсрэг ийм мэдэгдэл хийж буй анхны тохиолдол биш юм. Өнгөрсөн зургаадугаар сард В.Путин бас ийм утгатай, доромжилсон мэдэгдэл хийж үүнийг нь еврейн нийгэмлэгүүд, ялангуяа Украины тэргүүн раввин Моше Реувен Азман болон дайнд үрэгдсэн еврейчүүдийн “Баби Яр” дурсгалын цогцолборын хяналтын зөвлөлийн гишүүн Натан Шаранский нар эрс эсэргүүцэн мэдэгдэл хийж байсан билээ.

Г.АМАРСАНАА

Германы Үндсэн хуулийг хамгаалах алба(BfV) “Сүүлийн нэг жил хагасын хугацаанд Оросын хуурамч мэдээллийн кампанит ажил улам эрчимжлээ” гэж мэдэгдэв. Уг албанаас “Украины нутаг дэвсгэрт довтлон орж, дайн эхлүүлсний дараа Орос улсын хуурамч мэдээллийн кампанит ажил ялангуяа Германд эрчимжсэн” гэж албан ёсоор мэдэгдлээ.

Москвагийн мэдээллийн орон зай дахь үйл ажиллагаа сүүлийн жил хагасын хугацаанд ихээхэн өөрчлөгдсөн гэж BfV-ийн сөрөг тагнуулын шинжээч Бодо Бекер энэ сарын 5-ны мягмар гаригт Берлинд мэдэгдэв. “Ерөнхийдөө эдгээр үйлдлүүд илүү худал, хуурмаг бүр ч түрэмгий болсон” гэж Беккер өөрийн оффисоос зохион байгуулсан “Үзэл бодол бүрэлдэх 2.0-Дижитал эрин үеийн бүрэн эрхт байдлаа хамгаалах тэмцлийн стратеги” нэртэй эрдэм шинжилгээний бага хурал дээр хэлжээ. Бодо Бекерийн хэлснээр Оросын эрх баригчид худал мэдээлэл түгээх кампанит ажлынхаа агуулга, өнгө аясыг Украины эсрэг явуулж буй цэргийн ажиллагаа, Герман болон дэлхий даяарх олон нийтийн мэтгэлцээнд тохируулан өөрчилсөн аж. Үүний зэрэгцээ ОХУ-ын зүгээс үнэн мэдээллийг гуйвуулж, худал мэдээлэл болгон тарааж байгаа нь ОХУ-ын ерөнхийлөгч Владимир Путиныг хууль ёсны удирдагч гэж харуулах, түүний эрх мэдлийг хэвээр хадгалах зорилготой байна гэж шинжээч онцлон тэмдэглэв. Мөн Оросын төрийн аппарат худал мэдээллээр дамжуулан бусад орны олон нийтийн санаа бодолд нөлөөлөхийг оролдож байна гэж Бодо Беккер онцолжээ. Оросын холбооны улс нь ялангуяа Германд улстөрчид, төрийн байгууллага, чөлөөт хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлд итгэх хүн амын итгэлийг бууруулж, тус улсын холбоотон улсуудын найрсаг харилцаа, Европын холбоо, НАТО-ийн үнэт зүйлсийг гутаах, нөлөөг нь сулруулахыг эрмэлзэж байна гээд ингэхийн тулд Оросын суртал ухуулга ХБНГУ-д байгаа өнөөгийн маргаантай сэдвүүдийг байнга хөндөж, шууд болон шууд бусаар худал мэдээлэл түгээх олон боломжийг ашиглан нийтийн сүлжээг өөрийн хэрэгсэл болгон хувиргаж байгааг анхааруулан сэрэмжлүүлэв. Ялангуяа BfV-ийн шинжээч Путин болон түүний засгийн газар, парламент, төрийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, мэдээллийн портал, Оросын тагнуулын албатай холбоотой олон нийтийн сүлжээн дэх “худал амлагч”-дын албан ёсны мэдэгдлийг онцлон тэмдэглэв. “Эдгээр янз бүрийн сувгаар олон тооны жижиг суртал ухуулгын “тарилга” нь өчүүхэн жижиг зүйл мэт харагддаг тул аль ч улс үндэсний аюулгүй байдалдаа аюул учруулахгүй гэж андууран ач холбогдол өгдөггүй” гэж тэр тэмдэглэв.”Гэхдээ нийлбэр дүнгээр энэ ташаа мэдээлэл үр дүнд хүрч болно гээд, эцсийн эцэст эдгээр мэдээллийн зохиогчид, зохион байгуулагчид бидний дунд “эргэлзэх, үгүйсгэх, үл итгэх уур амьсгалыг бий болгож чадаж байна” гэж тэрбээр дүгнэжээ.

Оросууд Германд ташаа мэдээлэл цацаж байгаагийн нэг жишээ нь өнгөрсөн долдугаар сард цацагдсан герман хэл дээрх “Хейл Зеленский!” видео бичлэг юм. Үүнийг Оросын төрийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, блогчид идэвхтэй тарааж, германчууд гэж зарласан ч үнэндээ Оросын жүжигчид тоглосон болохыг эрин сурвалжлах сэтгүүлчид олж илрүүлсэн билээ. Уг бичлэгт Германы Украинд үзүүлж буй тусламжийг эрс шүүмжилсэн утгатай байсан билээ.

Г.АМАРСАНАА

Урд хөршийн эдийн засаг дотоод эргэлт, гадаад экспорт гэсэн хоёр тулгуур дээр тогтдог. Тэгвэл Хятадын эдийн засаг нэг тулгууртай болж буй талаар BBC-ийн тоймч Алексей Калмыковын бичсэн “Хятадын эцэс төгсгөлгүй хямрал. Яагаад Си Жиньпиний удирдлага дор Хятад Америкийг гүйцэх магадлал бага байна вэ?”нийтлэлийг хүргэж байна.

Хятад улс сүүлийн 20 жилийн хугацаанд маш хурдацтай хөгжиж, баяжин дэлхийн хамгийн баян, нөлөө бүхий гүрэн АНУ-ыг гүйцэж түрүүлэх нь хэнд ч ойлгомжтой болоод байв. Гэвч сүүлийн гурван жилд Хятад улсын эдийн засгийн өсөлт огцом удааширч, ач холбогдлоо алдав. Энэ зун барууны мэргэжилтнүүд, улстөрчид “бүдгэрч” буй Хятадын эдийн засгийн удаашрал дэлхийн бусад улс орнуудад хэрхэн нөлөөлөх талаар ярьж эхэлсэн юм. Учир нь Америкийн хувьд Хятад улсын эдийн засгийн аюул хуучирч, улс төр, цэргийн шинэ аюул болж хувирав. Харин Хятадын эдийн засагт үүссэн энэхүү “шинэ нөхцөл” Азийн хөршүүдэд нь барууны бизнес, хөрөнгө оруулалтыг татах боломж болж хувирсан. Оросын хувьд Хятадын “гайхамшиг”-ийн бууралт нь энэ улсын гол бүтээгдэхүүн болох эрчим хүчний экспортын орлогыг бууруулна гэдгийг нь тодорхой болгож орхив.

Азийн “нисдэг луу” яагаад гэнэт мөлхөж буй өт болон хувирав?

Товчоор Хятадын эдийн засгийн гол хөдөлгүүр болох үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээл гацчихаад байна. Гэхдээ энэ нь Хятадын хүн ам гол нь Коммунист нам болон түүний удирдагч Си Жиньпиний удирдах, чиглүүлэх үүрэгт үл итгэх явдлаар илэрч гарах нэн хүнд өвчний анхны шинж тэмдэг юм. Орос шиг ядууралд нэрвэгдээд байсан Хятад улс 1990-ээд онд зах зээлийн эдийн засагт шилжиж, барууны орнуудад нээгдсэн даруйдаа нэг их удалгүй баяжсан. Баялгийн хэмжээ жилд 10-15%-иар өсч байсан ч аажмаар үйлдвэржилт, хотжилт хүчээ шавхаж, Си Жиньпингийн үед эдийн засаг аль хэдийнэ хоёр дахин удаан буюу жилд 5-7 хувиар өсч эхлэв. Өнгөрсөн жил энэ үзүүлэлт ердөө 3 хувь орчим байсан бөгөөд 2023 оны хоёрдугаар улиралд уг өсөлт 3 хувиас давсангүй. Хятад улс Ковидын 2022 онтой харьцуулахад жилийн өсөлт дор хаяж 5 хувь байх ёстой байв. Хятадын энэхүү хямралыг эдийн засгийн бус улс төрийн шалтгаантай гэдгийг шинжээчид нэгэн дуугаар онцолж байна. Энэ нь коммунист удирдагч Си Жиньпин тус улсад эрх мэдлээ нэгтгэн нэмэгдүүлж, өөрийн “перестройка” болох өөрчлөн байгуулалт эхлүүлсэнтэй холбоотой юм. Тэрбээр экспортын хурдацтай өсөлт, зээлсэн хөрөнгө оруулалтад суурилсан өмнөх өсөлтийн загварыг орлох барууны орнууд шиг хэрэглээнд суурилсан эдийн засаг бий болгохыг хичээж байна. Гэхдээ энэ нь иргэдэд сайн сайхан амьдрал авчрах нь юу л бол. Учир нь өсөлт авчирч байсан хуучин эх үүсвэрүүд хүчээ барж дуусаад эдийн засгийг ёроол руу нь татаж байна. “Энэ бол бүтцийн шалтгаантай удаашрал. 2008-2016 онд эдийн засгийн өсөлтийг хангаж байсан “хөдөлгүүр”-үүд хог хаягдал болов. Үл хөдлөх хөрөнгийн салбар Хятадын эдийн засгийн 25 хүртэлх хувийг бүрдүүлдэг. Энэ салбарын удаашрал, зогсолт нь ерөнхийдөө эдийн засгийн өсөлт буурах гол шалтгаан болж байна” гэж АНУ-ын Стратегийн болон олон улсын судалгааны төв(CSIS)-ийн Логан Райт хэлэв. Нэгдүгээрт, орлого нь өмнөх шигээ өсөхгүй болсон, хоёрдугаарт, буцаад хямд үнэтэй орон сууц шаардлагатай болж байгаа учраас, гуравдугаарт, иргэд ирээдүйдээ итгэхгүй болж байгаагаас шалтгаалж байна.

Хятадуудын хувьд орон сууц бол ирээдүйдээ хийж буй хөрөнгө оруулалт байсан юм. Банкны хадгаламжийн хүүг Коммунист намын бодлого үргэлж дарж, иргэд бүх мөнгөө банкинд хадгалуулах сонирхолгүй болсон. Тиймээс Хятадууд үл хөдлөх хөрөнгөд хөрөнгө оруулалт хийж хөрөнгөө өсгөдөг болов. Орон сууц нь хадгаламж болохоос гадна хүмүүс өөрсдөө амьдарч болдог байв. Хотжилт, хүн амын өсөлт нь хотуудын орон сууцны эрэлтийг дэмжиж байв. Эдгээр бүх хүчин зүйл одоо үгүй болов. Үнийн гацалт, уналт нь үл хөдлөх хөрөнгийг хадгаламжийн объект болгох сонирхолгүй болгов. Хотжилт бараг алга болж, хүн амын өсөлт зогсов. АНУ-ын Гадаад харилцааны зөвлөлийн ажилтан Зое Лю “Айдас төрүүлж байгаа зүйл нь орон сууцны эрэлт буурснаар хүн амын өсөлтийг бууруулж байна. Хотжилтын оргил үе ард хоцорч, 2013 оноос хойш гэрлэлтийн тоо буурч байна” гэж хэлэв. Нэгдүгээрт, хятад иргэдийн орлого өмнөх шигээ өсөхгүй байна, хоёрдугаарт, орон сууц хямдарсаар байна, гуравдугаарт, тэд ирээдүйдээ итгэхгүй болчихоод байна гэв.

Өмнө нь Хятадын бүтээн байгуулагчид банкнаас зээл, улсаас газар авч, суурийг нь ухангуут, дуусаагүй барилгаа иргэдэд зарж, олсон мөнгөөрөө барилгаа дуусгалгүй, харин шинээр газар худалдаж авч, шинээр зээлэнд барьцаалж, дахин суурь ухан зарж энэ явдал давтагдан явагддаг байсан. Мэдээж хэзээ нэгэн цагт энэ “хөөс” хага үсрэх нь тодорхой байв. Ийм явдал эхлэнгүүт Коммунист нам хөндлөнгөөс оролцож, зохицуулалтыг чангатгаж эхэлсэн ч орон сууцанд оруулсан бараг бүх хөрөнгө оруулалт нь орон сууцны дуусаагүй барилга, суурийг нь ухсан нүх болж хувираад байна. Хэн ч шинэ нүх ухахгүй болж 2021 оны дунд үеэс үл хөдлөх хөрөнгийн салбарын үйл ажиллагаа хоёр дахин буурав. “Энэ бол Хятадын хөрөнгө оруулалтыг зогсонги байдалд оруулсан гол хүчин зүйл” гэж CSIS-ийн Логан Райт хэлэв. “Үл хөдлөх хөрөнгийн салбарыг орлох Хятадын эдийн засгийн өсөлтийг хангах өөр эх үүсвэр байсангүй. Энэ нь сүүлийн хоёр жилийн хугацаанд үл хөдлөх хөрөнгийн эргэлт огцом удааширснаар тайлбарлагдана” гэж тэр хэллээ. Энэ нь 2008-2009 оны дэлхийн санхүүгийн хямралын дараа Хятад улсыг урагшлуулсан өсөлтийн “хөдөлгүүр”-үүд гацаж дор хаяж дараагийн арван жилд үйл ажиллагаагаа явуулах чадваргүй болсон гэсэн үг билээ. Харин хөрөнгө оруулалтын энэхүү бууралтыг Хятадын эрх баригчид эдийн засгийн өсөлтийн хоёр дахь бүрэлдэхүүн хэсэг болох хэрэглээ, экспортоор нөхөх ёстой. Гэхдээ энэ бол үнэхээр хэцүү зүйл болчихоод байна.

Хүмүүсийг мөнгөө үрэх нөхцөл бий болгох нь Хятадын Коммунист намын гол ажил юм. Одоогийн байдлаар энэ ажлын ахиц дэвшил бага байна. Ажилгүйдэл нэмэгдэж, үл хөдлөх хөрөнгийн эргэлт зогсож, өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний үнэ буурч байна. Ийм нөхцөлд хятадууд мөнгөө зарцуулах бус өрөө төлж, хуримтлал үүсгэхийг илүүд үзэж байна. Гэхдээ гол зүйл бол ирээдүйдээ итгэх итгэл. Бүхэл бүтэн нэг үеийнхний дассан сайн сайхан байдлын тасралтгүй өсөлтийг хангах Коммунист намын чадварт итгэх иргэдийн итгэл улам бүр багасч байгаа явдал.

Нам болон Си Жиньпин юу хийж байгаагаа сайн мэдэж байгаа гэдэгт би итгэж байна. Тэдэнд эхлээд ковидын хатуу түгжрэл, дараа нь иргэдийн эсэргүүцэл тохиосон. Үүний зэрэгцээ Си “нийтийн хөгжил цэцэглэлтийн” төлөө тэрбумтан, алдартай жүжигчдийн эсрэг хөдөлгөөн өрнүүлсэн ч удалгүй бодлоо өөрчилсөн. Мөн энэ бүх хугацаанд барууны орнуудтай Хятадын зөрчилдөөн улам бүр нэмэгдэж, Тайванийн төлөөх дайн хийх нь гэсэн айдас хүн амын дунд улам ихсэж байгааг сүүлийн нэг жилийн хугацаанд Хятад руу гурван удаа хийсэн айлчлалаасаа би харсан. “Хүмүүс аль болох бага мөнгө зарцуулж, илүү их хэмнэж байна. Шалтгаан нь үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээл дээр хагарсан “хөөс” биш юм шиг надад санагдсан. Энэ нь улс орон буруу чиглэлд явж байна гэсэн мэдрэмжээс болж ерөнхийдөө итгэл алдарсантай холбоотой. Үүний үр дүнд шинэ Жэк Ма болж, гутамшигт нэрвэгдэх хүсэлтэй хятадууд улам бүр цөөрсөөр байна” гэж Скотт Кеннеди хэлэв.

“Ажилгүй болсон залуучууд том асуудал болоод байна” гэж АНУ-ын Гадаад харилцааны зөвлөлийн Зое Лю асуудлын үндсийг тайлбарлав. “Эрх мэдлийн төвлөрөл нь бусад бүх хүний дуу хоолойг хаачихаад байна. Иймээс эрс шинэчлэл хийх амлалтын дохио хамгийн дээд цэгээс буюу Си Жиньпинээс ирэх ёстой” гэж Логан Райт хэлэв. “Мэдээжийн хэрэг, Хятадын удирдлагад өр барагдуулах болон хүн ам зүйн өсөлтийн аль алиныг нь шийдвэрлэх шаардлагатай болно. Гэхдээ гол асуудал нь өөр. Тэд шинэ нэгдмэл зорилго олж, хүн амыг татах хэрэгтэй. Баруунтай харилцах харилцааны хурцадмал байдлыг намжаан тэд улс орныг хэрхэн чадварлаг удирдахаа мэддэг гэдгээ батлах ёстой. Энэ тохиолдолд эдийн засгийн шинэ өсөлт ирэх нь бүрэн баталгаатай биш ч эрх баригчид хүн амын ирээдүйд итгэх итгэлийг хэсэгчлэн сэргээж, хэрэглээг нь сэргээх боломжтой болно” гэж түүний хамтран зүтгэгч Скотт Кеннеди энэ дохионы мөн чанарыг тайлбарлав. “Энэ нь Си Жиньпин өөрийн одоогийн чиг хандлагыг өөрчлөх шаардлагатай гэсэн үг” гэж Гадаад харилцааны зөвлөлийн Зое Лиу нэмж тайлбарлав.

Өсөлт өмнөх шигээ өндөр байх чадваргүй болсон ч Хятадыг орхих дэндүү эрт байна гэж бараг бүх мэргэжилтэн үзэж байна. АНУ-д төвтэй Петерсоны Олон улсынэдийн засгийн хүрээлэнгийн Ник Ларди “Мэдээж Хятадын эдийн засгийн гайхамшигт өсөлт нэгэнт ард хоцорсон гэдэгт эргэлзэх хэрэггүй. Тэд хэзээ ч жилийн 8-9%-ийн өсөлт рүү буцаж очиж чадахгүй. Учир нь үүнд томоохон хэмжээний өөрчлөлт хийх шаардлагатай болсон бүтцийн асуудал саад болж байна” гэж хэлэв. Гэсэн хэдий ч Хятадын эдийн засгийн уналт дууссан гэдэгт итгэлтэй байна. Хятад улс туйлдаа хүрсэн бололтой. Одооноос эхлэн эдийн засгийн өсөлт харин ч хурдасч, ойрын жилүүдэд одоогийн гурван хувиас хамаагүй өндөр байх болно гэж CSIS-ийн дугуй ширээний уулзалтын үеэр судлаачид дүгнэжээ. Өнгөрсөн долдугаар сард гахайн тахал гарч, гахайн махны үнэ огцом өссөн нь шууд нөлөөлсөн дефляцийг нэг их зүйлд бодох шаардлагагүй. Учир нь Хятадад цалин нэмэгдэж, бодит орлого нь жилийн дүнгээр 5-7 хувиар нэмэгдэж байна. Гэсэн ч иргэдийн хуримтлал эсрэгээрээ буурч байна. “Мэдээж хэрэглэгчдийн итгэл үнэмшилтэй холбоотой асуудал байгаа ч орлого энэ хурдаар өссөөр байвал хэрэглээ ямар ч байсан өснө” гэж Ларди итгэлтэй хэлэв. Гэвч эдийн засгийн нөгөө хоёр гол хөдөлгүүр болох хөрөнгө оруулалт, экспортын тэлэлтэд найдах шалтгаан одоогоор алга. “Хятад улс 2000-аад оны сүүлчээс хойш дэлхийн тэргүүлэх экспортлогч хэвээр байгаа ч ДНБ-д эзлэх экспортын хэмжээ буурч байна. 15 жилийн өмнө эдийн засгийн үйл ажиллагааны гуравны нэгийг хангаж байсан экспорт одоо тавны нэг нь болж буураад байна” гэж Гадаад харилцааны зөвлөлийн гишүүн Зое Лю дурсав. “Хэдийгээр Хятад улс үйлчилгээний экспортоо нэмэгдүүлж, бараа бүтээгдэхүүний хамгийн том экспортлогч хэвээр байгаа ч экспортоос ДНБ-ий өсөлтийг хурдасгах боломж маш бага байна” гэж тэр хэлэв.

Г.АМАРСАНАА

Баасан гарагт Марокко улсад болсон газар хөдлөлтийн улмаас 2122 хүн амиа алдаж, 2400 гаруй хүн бэртэж гэмтсэн тухай олон улсын хэвлэлүүд мэдээлж байна. 6.9 магнитудын хүчтэй газар хөдлөлтийн төв нь Мароккогийн өмнөд хэсэгт байжээ. Эхний газар хөдлөлтөөс 19 минутын дараа 4.9 магнитудын хүчтэй чичирхийлэл бүртгэгджээ.

Мароккогийн олон суурин, тосгод нурангид дарагдсан тул онцгой албаныхан иргэдийг аврахаар цаг мөчтэй уралдаж байна. Алсагдмал тосгодод учирсан хохирлын хэмжээ тодорхойгүйн зэрэгцээ аврах ажиллагаа явуулах техник хэрэгсэл дутмаг тул оршин суугчид нурангиас амьд хүмүүсийг гаргахын тулд гар аргаар ухаж байгаа тухай өгүүлжээ.

Сүүлийн 60 жилд тохиолдож байгаагүй хүчтэй газар хөдлөлтийн улмаас ЮНЕСКО-гийн Дэлхийн өвд бүртгэгдсэн Марракешийн хуучин хот сүйрчээ. Мароккогийн хаан Мохаммед VI бямба гаригт үндэсний хэмжээнд гурван өдрийн гашуудал зарлалаа.

Япон Улсад жуулчлалын визээр ирсэн гадаадын жуулчид НӨАТ-ын татваргүй их хэмжээний бараа бүтээгдэхүүн худалдан авч, хууль бус худалдаачдад зарж, борлуулах үйлдэл газар аваад байна.

Үүний улмаас Засгийн газраас НӨАТ-ын татварын бодлогоо чангатгахаар ажиллаж байна.

Японд зорчиж буй гадаадын жуулчид бэлэг дурсгалын зүйл болон өдөр тутмын өөрийн хэрэгцээний бараа бүтээгдэхүүнийг НӨАТ-ын татваргүй худалдан авах боломжтой.

Япон Улсын Сангийн яамнаас сүүлийн үед жуулчид их хэмжээний НӨАТ-ын татваргүй худалдан авсан бараа бүтээгдэхүүнээ Япон дахь борлуулагчдад дамжуулан зарах хууль бус гэмт хэрэг ихэссэн, 2022 онд хийсэн гаалийн шалгалтаар энэ төрлийн худалдан авалтын үнийн дүн 2.13 тэрбум иенд хүрсэн гэж мэдэгдэв.

Япон Улсын Сангийн яамнаас уг хууль бус үйлдлээс урьдчилан сэргийлэх, гэмт хэрэгт оролцохгүй байхыг сэрэмжлүүллээ гэж Монгол Улсаас Япон Улсад суугаа Элчин сайдын яамнаас мэдээллээ. 

Сүүлийн өдрүүдэд Европын холбооны оршин суугчид гар утсаараа What­sapp, Instagram эсвэл Tik­tok гэх мэт сошиал медиа аппликейшнүүдийг нээхэд “Бид нууцлалын бодлогоо шинэчилж байна” гэсэн мэдээлэл авах болжээ. Энэхүү мэдээлэл нь Fa­cebook, Google зэрэг технологийн аварга компаниудад чиглэсэн “Дижитал үйлчилгээний тухай хууль (DSA)” Европын холбоонд хүчин төгөлдөр үйлчилж эхэлсэн гэсэн үг аж. Энэ хуулийн дагуу дээрх компаниуд өөрсдийн платформ дахь худал мэдээлэл, үзэн ядалтыг өдөөн турхирсан хууль бус контентыг бүртгэн хяналт тавьж зохицуулж байх шаардлагатай болж байгаа юм байна. Энэхүү “DSA” нь цахим орон зайн аюулгүй байдлыг ханган, цахим орчинд иргэдийн үндсэн эрхийг хамгаалах зорилготой хууль юм.

“Хүн бүр илүү аюулгүй интернэттэй байх ёстой” гэж Европын дотоод зах зээлийн асуудал эрхэлсэн комиссар Тьерри Бретон X (хуучнаар Твиттер гэгддэг байсан) хуудастаа онцлон дурдаад “Энэ хууль хүчин төгөлдөр болсонд баяртай байна. Томоохон онлайн платформууд бидний өдөр тутмын амьдралд маш чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Тиймээс ЕХ өөрийн дүрэм журмыг тогтоох цаг болсон” гэж тэрбээр нэмж мэдэгджээ.

Одоогийн байдлаар энэ хууль 19-н платформ, түүний дотор Facebook (Мета корпорацийн эзэмшдэг), Instagram, LinkedIn, Pin­terest, Snapchat, TikTok, X (хуучин Twitter), You­Tube, зах зээл дэх онлайн дэлгүүрүүд болох AliEx­press, Amazon Store, App­Store, Google Play, Google Shopping болон Zalando; зочид буудлын захиалгын хайлтын системүүд болох Bing, Google Maps, Google Search болон Wikipedia интернэт нэвтэрхий толийг хамарч байгаа аж. Энэхүү шинэ хуулийн дагуу 45 сая гаруй өөрийн хэрэглэгчтэй томоохон платформууд болон хайлтын системүүд нийтлэгдсэн контентыг илүү хатуу хянаж, хэрхэн устгасан талаар хяналтын байгууллагад сар болгон мэдээлэл өгч байх шаардлагатай болж байна.

DSA хүчин төгөлдөр болохоос өмнө дээрхи 19-н платформ ЕХ-ны эрх баригчдад энэхүү хуулийн заалтуудыг хэрхэн дагаж мөрдөхөө харуулан интернэт дэх хууль бус контентуудыг хэрхэн устгаж, хэрэглэгчдийн нууцлал, ил тод байдлыг хэрхэн хангахыг харуулсан “стресс тест”-д хамрагдсан юм байна. Мөн өнгөрсөн сарын эхээр ТикТок, Мета компаниуд энэхүү шинэ хуулийг хэрхэн дагаж мөрдөх талаар олон нийтэд мэдэгдэл гаргаж байжээ. Тухайлбал, Титкток “Манай Европын хэрэглэгчдийн хувьд бид хэрэглэгчид хууль бус гэж үзэж буй зар сурталчилгаа зэрэг контентыг бидэнд шууд мэдээлэх нэмэлт сонголтыг нэвтрүүлж байна. Үүнийг аль болох хялбар болгохын тулд хэрэглэгчид үзэн ядсан үг хэллэг, санхүүгийн гэмт хэрэг, мөрдлөг гэх мэт ангиллын жагсаалтаас сонгох боломжтой болно. Бид ангилал тус бүрийг илүү сайн ойлгож хэрэгжүүлэхэд туслах зааварчилгааг өгөх болно” гэж өөрийн мэдэгдэлдээ дурдаж байжээ. ТикТок мөн DSA-д нийцсэн цоо шинэ зар сурталчилгааны архив үүсгэснээ зарлажээ. Ингэснээр анх удаа платформ дээр хэн сурталчилгаа хийж байгааг олон нийт ил тод харах боломжтой болж байгаа бөгөөд энэ нь илүү ил тод байдлыг хангахад туслах болно гэж мэдэгдэв.

Шинэ хууль нь Net­flix, AirBnB, PornHub зэрэг “хорт” контент түгээдэг платформуудад нөлөөлөхгүй байна гэж биднийг шүүмжилж байгаа учир эдгээрийг ирэх саруудад нэмж оруулах боломжтой гэж ЕХ-ны албаны хүмүүс мэдэгдэв. “19 платформын жагсаалттай холбоотой олон асуулт гарч байгаа учир бид нэмэлт зохицуулалтууд хийх болно. Гэхдээ одоогоор DSA нь платформуудын хэрэглэгчдийн тоо гэх мэт бодит шалгуурыг баримтлах ёстой” гэж Бельгийн Европын бодлогын судалгааны төв (CEPS)-ийн ажилтан Андреа Ренда мэдэгдэв. Тэрбээр “Одоогийн жагсаалт нь төгс зүйл биш бөгөөд ойрын ирээдүйд бид үүнийг нэмж магадгүй” гэж DW-ийн сурвалжлагчид хэлжээ.

Энэхүү хуулийг зөрчсөн тохиолдолд онлайн платформууд жилийн нийт орлогын 6 хувийн торгууль төлөх бөгөөд дахин зөрчсөн тохиолдолд Европын холбоонд үйл ажиллагаа явуулахыг хориглох боломжтой гэж ЕХ-ны албаны хүмүүс мэдэгдэв. Евро комиссын мэдээлснээр DSA нь шинээр гарч ирж буй эрсдэлд хариу үйлдэл үзүүлэхийн тулд онлайн орон зайд зохицуулалтын хяналт, хариуцлага, ил тод байдлын хэвтээ тогтолцоог бий болгох аж. “Шүүхийн шийдвэр хатуу байх болно. Гэхдээ бодит амьдрал дээр хэрэгжихийн тулд хэд хэдэн зүйлийг хийх ёстой. Нэгдүгээрт, иргэний нийгэм тодорхой хэмжээний туршлага, бие даасан байдалтай байдаг учраас энэхүү хуулийн хэрэгжилтэд хяналт тавихад тэргүүлэх үүрэг гүйцэтгэх ёстой гэж бид үзэж байна. Хоёрдугаарт, үндэсний хэмжээнд бие даасан үйл ажиллагаа явуулдаг хүний эрхийн байгууллагууд энэ хуулийг хэрэгжүүлэх талаар практик нөөц бололцоогоо нээн хэнээс ч хараат бус бие даасан үйл ажиллагаа явуулах ёстой” гэж Ардчилал, технологийн төвийн Европын албаны дарга Иверн Макгоуан DW-д ярьжээ.

Дижитал үйлчилгээний хууль хэрэгжиж эхэлснээр эдгээр 19 платформыг ашиглаж буй европчууд хамгийн түрүүнд анзаарах зүйл бол контентыг зохицуулж байгааг харах явдал байх болно. “Анх удаа контентыг яагаад зохицуулан, устгаж, хориглосон талаарх бүрэн мэдээллийг хэрэглэгчид шууд авдаг болох бөгөөд энэ нь ил тод байдлыг дэмжиж буй үйлдэл юм” гэж ЕХ-ны төлөөлөгч сэтгүүлчдэд мэдэгдэв. Тэрбээр ирэх хоёрдугаар сар гэхэд хэрэглэгчийн эрх ашгийг хамгаалах чиглэлээр ажилладаг хүмүүс болон бүлгүүд контентыг нь зохицуулсан тохиолдолд уг шийдвэрийг давж заалдах механизмыг ашиглах боломжтой болно гэж тэр нэмж хэлжээ. Андреа Ренда мөн ихэнх өөрчлөлтүүд нь эдгээр платформын хэрэглэгчдэд үл мэдэгдэх бөгөөд давж заалдах хууль батлагдах хүртэл хэсэг хугацаанд платформ дээрх мэдэгдлийн баннертай холбоотой будилаан үүсэх байх гэж анхааруулжээ. Мөн Андреа Ренда Европын DSA хэрхэн хэрэгжиж байгааг дэлхий нийт “сонирхолтой” ажиглаж байна гээд “АНУ-д DSA-г ЕХ заримдаа зарим зүйлийг Америкаас хамаагүй илүү зохицуулж чаддагийн гол жишээ гэж үзэж байгаа бол Бразил, Япон ч мөн энэ хуулийг ихээхэн сонирхон ажиглаж байна. Их Британид зориулсан платформууд үүнтэй төстэй арга барил баримталдаг болж, онлайн зуучлагчдад илүү их үүрэг хариуцлага хүлээлгэсэн. Тиймээс энэ хууль дэлхийн хэмжээнд нэг их түгшүүр төрүүлэхгүй гэж би бодож байна” гэж тэр онцлон мэдэгдэв. Харин Европын комиссын Ерөнхийлөгч Урсула фон дер Лейен дижитал үйлчилгээний тухай хуулийг сайшааж, “Манай Европын үнэт зүйлсийг дижитал ертөнц л авчирна” гэж хэлжээ.

Хэд хэдэн улсын Засгийн газар хуурамч онлайн илэрхийллийг хязгаарлаж байгаа ч бас хүний эрхийн төлөө тэмцэгчид болон эрэн сурвалжлах сэтгүүлчдийн мэдээллийг устгаж эсвэл блоклож байгаа тул DSA нь дэлхий даяар хэрэглэгчийн эрхийн стандартыг тогтооход том тус болно гэж найдаж байна гэж Айверна Макгоуан онцлон дурдаад “ЕХ нь гадаад бодлогодоо ч DSA хүний эрхийн зарчмуудыг хэрхэн хэрэгжүүлж байгааг ажиглаж байх нь маш чухал юм. ЕХ гадаадын сонгуульд уг хууль хэрхэн үйлчилж байгааг ажиглаж байх хэрэгтэй биш гэж үү?” гэж тэрбээр нэмж хэлжээ.

ХБНГУ-ын Дотоод хэргийн яамны төлөөлөгч “Сүүлийн 12 сарын хугацаанд Оросын худал мэдээллийн цар хүрээ огт буураагүй” гэж мэдэгдээд “Орос улс “Telegram” зэрэг олон нийтийн сүлжээг худал мэдээлэл түгээхэд идэвхтэй ашигладаг. Оросыг дэмжигч ташаа мэдээлэл түгээдэг хуурамч хаягууд жинхэнэ мэт харагддаг. Тэд алдартай мэдээллийн порталуудын нэрээр зохиомол мессеж тараадаг” гэж мэдэгдэв. Албаны хүний хэлснээр, Оросын худал мэдээлэл тараагчид Германы олон нийтийн санаа бодолд нөлөөлж, Германы нийгэм дэх зөрчилдөөнийг нэмэгдүүлж, төрийн байгууллага, Засгийн газрын үйл ажиллагаанд итгэхгүй байхыг сурталчилдаг аж. “Орос Украины эсрэг түрэмгий дайн эхлүүлснээс хойш бид Германд Оросын хуурамч мэдээлэл эрчимжиж байгааг харж байна” гэж Германы Дотоод хэргийн яамны төлөөлөгч дүгнэн хэлжээ. Иймэрхүү хуурамч мэдээллийг таслан зогсоож, хүний эрхийг хангах нь энэхүү DSA гэх шинэ хуулийн гол үүрэг юм байна.

Г.АМАРСАНАА