Category: гадаад

Олон улсын валютын сангийн сайт дээр тавигдсан Корнеллийн их сургуулийн Дайсон коллежийн профессор, Брукингсийн хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний ахлах ажилтан,“The Fu­ture of Money-Мөнгөний ирээдүй” номын зохиогч, Эсвар Прасадын “China has shaken, but is likely to stand-Хятад ганхаж буй ч зогсож үлдэх магадлалтай” нийтлэлийг хүргэж байна.

Сүүлийн 30 жилийн хугацаанд Хятадын эдийн засгийн үзүүлэлт маш сайн буюу гайхалтай тогтвортой, өндөр өсөлттэй байсан нь тэднийг бага орлоготой улсаас дундаас дээш орлоготой ангилалд оруулсан билээ. Зах зээлийн ханшаар Хятадын ДНБ 2022 онд 18.3 их наяд ам.долларт буюу АНУ-ын ДНБ-ий 73 хувьд хүрч, 1990 оны Америкийн ДНБ-ий долоон хувьтай тэнцдэг байснаасаа 10 дахин их болсон. Хятадын нэг хүнд ногдох орлого 1990 онд АНУ-тай харьцуулахад хоёр хувиас бага байсан бол 13.000 доллар буюу АНУ-ын нэг хүнд ногдох орлогын 17 хувьтай тэнцэх болсон. Иймээс сүүлийн 10 жил хагасын турш Хятад улс дэлхийн эдийн засгийн өсөлтийн гол хөдөлгүүр болж дэлхийн ДНБ-ий нэрлэсэн өсөлтийн 35 хувийг бүрдүүлж, харин АНУ 27 хувийг эзэлж байв.

Сайн ажиллагаатай санхүүгийн систем, хүчирхэг эдийн засгийн институцийн тогтолцоо, зах зээлийн эдийн засаг, ардчилсан нээлттэй төрийн тогтолцоо зэрэг эдийн засагчдын өсөлтийн гол түлхүүр гэж үздэг олон хүчин зүйлгүй Хятад улс ийм амжилтад хүрсэн нь гайхамшиг болов. Ковид-19 тахал эдийн засгийг нь саармагжуулах хүртэл Хятад дотоодын болон дэлхийн хямралыг мэдэгдэхүйц алдагдалгүйгээр даван туулсан билээ.Гэхдээ шүүмжлэгчид Хятадын эдийн засаг удахгүй сүйрнэ гэж эртнээс таамаглаж, олон сул талыг нь онцолж байсан. Тус улсын эдийн засгийн гол өсөлтийг биет капитал бүрдүүлж, ялангуяа үл хөдлөх хөрөнгийн хөрөнгө оруулалт нь үр ашиггүй ажилладаг банкны системээс санхүүжиж байв. Дотоодын өрийн хэмжээ өсөж, үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээлийн уналт, ажиллах хүчний хомсдол зэрэг нь зарим шинжээчдийг сүйрлийн өдөр ирлээ гэж маргахад хүргэсэн. Гэхдээ тэдний буруу байх магадлалтай. Институцийн сул талыг нөхөх гэсэн тэнцвэргүй шинэчлэл, зах зээлийн төрөөс хэт хамаардаг хандлага, санхүүгийн болон үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээл дэх хямрал зэрэг нь ирэх жилүүдэд энэ улсын эдийн засагт ихээхэн хэлбэлзэл үүсгэж болзошгүй байгаа нь үнэн. Гэхдээ энэ бүхэн санхүү, эдийн засгийн уналт гарцаагүй гэсэн үг биш юм.

Хятадын эдийн засгийн өсөлтийг үр ашиггүй банкны системээр санхүүжүүлэн хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлж буй нь ихээхэн дэмжлэг болох магадлал өндөр байна. Энэ хандлага 2008 онд эхэлсэн санхүүгийн хямралаас хойш эрчимтэй явагдах болсон. Ийм замаар хөрөнгө оруулалт нэмэгдсэн нь 2009-1910 оны ДНБ-ий өсөлтийн гуравны хоёр орчим хувийг хангасан. Гэсэн хэдий ч эдгээр хөрөнгө оруулалтын ихэнх нь хувийн хэвшилд биш, харин төрийн салбарт чиглэгддэг. Хувийн хэвшлийн пүүсүүд, ялангуяа жижиг бизнесүүдэд хөрөнгө оруулалт хийх нь төрийн өмчит томоохон аж ахуйн нэгжүүдэд хийх хөрөнгө оруулалтаас хамаагүй эрсдэлтэй байдаг. Гэсэн ч Хятадад банкны найдваргүй болсон зээлийг бүрдүүлж буй төрийн өмчит аж ахуйн нэгжүүд хөрөнгө оруулалтын хариуд өндөр өгөөж өгч чадахгүй байна. Иймээс эдийн засгийн өсөлтийн энэ загвар нь үр ашиггүй, санхүүгийн хувьд эрсдэлтэй гэдгийг хүлээн зөвшөөрч, Хятадын Засгийн газар эдийн засгаа тэнцвэржүүлэх зорилт тавьж эхэлсэн юм. Үүнд, Хөрөнгө оруулалтын тоон өсөлтөөс хамаарах хамаарлыг бууруулж, өрхийн хэрэглээг ДНБ-ий өсөлтийн гол хөдөлгөгч хүч болгох;Эдийн засгийн өсөлтийн ихэнхийг ур чадвар багатай, бага цалинтай үйлдвэрлэлээс бус үйлчилгээний салбараас бий болгох;ажил эрхлэлтийг нэмэгдүүлэх замаар биет капиталын эрчимтэй өсөлтөөс зай барих зорилтууд багтаж байна.Өрхийн хэрэглээ үнэхээр сүүлийн жилүүдэд эдийн засгийн өсөлтийн гол хөдөлгөгч хүч болов. Мөн үйлчилгээний салбар одоо жилийн ДНБ-ий талаас илүүг, нийт ажил эрхлэлтийн тал орчим хувийг бүрдүүлдэг болжээ.

Шинжээчид сайндаа л төрөл бүрийн өсөлт, бууралтын мэдээлэлд тулгуурлаж, ирээдүйд юу тохиохыг бичдэг.Иймээс Хятадын эдийн засгийг урьдчилан таамаглах нь тийм ч таатай, амар зүйл биш юм.

Өнөөдөр Хятадын нийт өрийн хэмжээ АНУ, Япон зэрэг бусад томоохон эдийн засагтай орнуудынхаас хэтрээгүй ч өрийн хэмжээг эдийн засгийн хэмжээтэй харьцуулахад өсөлттэй гарч байна.Хятадын ажиллах хүч буюу 15-64 насны хүн амын тоо цөөрч 2030 он гэхэд энэ бууралтын хэмжээ жилд ойролцоогоор 1 хувь болох төлөвтэй байна. Хөрөнгө оруулалтын өсөлтийг хурдасгах нь үүнийг тодорхой хэмжээгээр нөхөж болох ч энд олон эрсдэл бий. Сүүлийн үед төрийн бус хөрөнгө оруулалтын өсөлт суларч байгаа нь (2022 онд төрийн хөрөнгө оруулалт нь үл хөдлөх хөрөнгийн салбараас гадуурх нийт үндсэн хөрөнгийн хөрөнгө оруулалтын дийлэнх хувийг эзэлсэн байна) хувийн хэвшлийн аж ахуйн нэгжүүд эдийн засаг, улс төрийн нөхцөл байдлаас үүдэн Хятадад хөрөнгө оруулалт хийхээс татгалзаж эхэлснийг харуулж байна.

Сүүлийн 10 жилийн хугацаанд үйдвэрийн бүтээмжийн өсөлт жилд 1 орчим хувиар буурчээ. Бүтээмж өсөхгүй бол Хятадын эдийн засгийн өсөлт саарна.Бүтээмжийг нэмэгдүүлэх, ур чадвар муутай үйлдвэрлэлээс татгалзах ёстойг хүлээн зөвшөөрч, Засгийн газар сүүлийн үед “давхар эргэлтийн” үзэл баримтлалд суурилсан эдийн засгийн өсөлтийн бодлогыг боловсруулж, дэлхийн худалдаа, санхүүгийн оролцоогоо хангах, дотоодын эрэлт хэрэгцээг нэмэгдүүлэх, технологийн бие даасан байдалд анхаарч эхлэв. Гэсэн хэдий ч энэ арга нь тодорхой бэрхшээлтэй тулж байна. Хятад улсад аж үйлдвэрээ шинэчлэхэд гадаадын тэргүүний технологи шаардлагатай байгаа бөгөөд АНУ болон ерөнхийдөө барууны орнуудтай эдийн засаг, геополитикийн санал зөрөлдөөн нэмэгдсэн нь энэхүү боломжийг хязгаарлаж байна. Мөн технологи, боловсрол, эрүүл мэнд зэрэг салбар дахь хувийн хэвшлийг сүүлийн үед засгийн газраас дарангуйлж буй нь энэ салбарын бизнест сөрөг нөлөө үзүүлэх болов.

Хятадын эдийн засаг Малайз, Тайланд зэрэг бусад өндөр авсан Азийн эдийн засагтай адил уналтад орж байна гэсэн болгоомжлол бий болов. Хятадын нийт өр олон жилийн турш ихээхэн санаа зовоосон асуудал байсаар ирсэн. Цаг хугацаа өнгөрөхөд нийт өрийн хэмжээ АНУ, Япон зэрэг бусад томоохон эдийн засгуудынхаас хэтрээгүй ч түүний хэмжээ эдийн засгийн хэмжээтэй нь харьцуулахад өссөөр байна. Гэсэн хэдий ч Хятадын засгийн газрын зээлийн хэмжээ нэрлэсэн ДНБ-д эзлэх хувь нь бусад томоохон эдийн засагтай орнуудынхаас бага байна. Хятадад аж ахуйн нэгжийн өрийн хэмжээ хэт өндөр буюу

ДНБ-ий 131 хувьтай тэнцэж байна. Гэвч үүний дийлэнх нь Хятадын үндэсний мөнгөн тэмдэгтээр илэрхийлэгдэж, дотоодын банк, хөрөнгө оруулагчдын мэдэлд байгаа нь өр гадаадын хөрөнгө оруулагчид хамаарч, өр өөрөө ам.доллар гэх мэт гадаад валютаар илэрхийлэгдэж байснаас аюул багатай зүйл юм.Гэсэн хэдий ч өрийн төвлөрөл нь зарим салбарт асуудал үүсгэж, ялангуяа үл хөдлөх хөрөнгийн салбарт саад болж байна. Үл хөдлөх хөрөнгийн хөрөнгө оруулалт нь Хятадын эдийн засгийн тулгын чулуу буюу бусад салбаруудаа хөдөлгөгч хүч болж, эдийн засгаа тогтвортой өсөхөд тусалдаг. Барилгын бүтээн байгуулалт иргэдэд ажлын байр бий болгож, улсын төсвийн орлогыг нэмэгдүүлж, төсвөөс ашигтай зарлага гаргах боломж бүрдүүлдэг учир нутгийн удирдлагууд үүнд баяртай байдаг. Иймээс үл хөдлөх хөрөнгийн үнийн уналт буюу үл хөдлөх хөрөнгийн эдийн засгийн идэвхжил саарах нь бусад үйлдвэрүүд, орон нутгийн засаг захиргааны санхүүжилт, тэр байтугай өрхийн баялагт сөрөг нөлөө үзүүлж болзошгүй юм.Үл хөдлөх хөрөнгийн салбараас үүдэлтэй өрхүүдэд учирч буй эрсдэл нь эдийн засаг, улс төрийн тогтвортой байдалд ч нөлөөлж болзошгүй нэмэлт эмзэг асуудлыг бий болгодог.

Засгийн газраас орон сууцны ипотекийн зээл авахыг хялбаршуулсан нь орон сууцны эрэлтийг нэмэгдүүлж, өрхийн өрийг арван жилийн өмнөх ДНБ-ий 30 орчим хувьтай тэнцэж байсантай харьцуулахад 60 гаруй хувьд хүрэхэд нөлөөлсөн. Хятадын айл өрхүүдийн хувьд орон сууц гэх үл хөдлөх хөрөнгө нь тэдний баялгийн суурь болдог. Гэтэл өрхийн нийт өр банкны систем дэх нийт хадгаламжаас бага болоод байна. Гэхдээ Хятадын өрийн хуримтлалыг дотоодын хуримтлалаар нөхдөг тул санхүүгийн эрсдэл хязгаарлагдмал юм. Ихэнх гол зээлдүүлэгчид болон зээлдэгчид Засгийн газрын өмч байдаг тул санхүүгийн цочрол нь санхүүгийн хямрал, эсвэл өсөлт зогсоход хүргэхгүй гэсэн үг. Гэтэл хөрөнгийн эргэлтийн систем хямарч буй нь үр ашиггүй байдал, үр ашиггүй байдалтай холбоотой бусад ноцтой асуудлууд илүү хурцаар тавигдах суурь нөхцөл болж байна.

Өр болон хөрөнгийг эдийн засагт хэрхэн, яаж байршуулах нь маш чухал асуудал байдаг. Үл хөдлөх хөрөнгийн үнийн уналт нь сүүлийн үед “Country Garden”, “Evergrande групп” зэрэг хэд хэдэн томоохон үл хөдлөх хөрөнгийн компаниудыг өндөр өр, эмзэг баланс гэх мэт санхүүгийн асуудалд оруулсан бөгөөд бусад олон компани үүнтэй төстэй эрсдэлтэй тулсан. Тэдэнд зээл олгож байгаа зарим санхүүгийн байгууллага ч мөн хямралт байдалд ороод байна. Гэсэн хэдий ч энэ бүхэн системийн уналт биш юм. Хятадын томоохон банкуудын ихэнх нь төрийн хяналтад байдаг бөгөөд тэд тулгамдсан асуудлуудыг хойшлуулж, хямралтай тэмцэж буй корпорациудад бэлэн мөнгө олгох боломжтой. Энэ нь Хятадын зах зээлийн эрх чөлөөг гацаах нь гарцаагүй боловч засгийн газарт санхүүгийн хямралаас урьдчилан сэргийлэх хангалттай хяналт бас нөөц байна гэсэн үг юм.

Шинээр хөгжиж буй зах зээлийн эдийн засагтай олон улс гадаад өр, ялангуяа гадаад валютаар илэрхийлэгдсэн өрийн хэмжээ өндөр байдгаас хүндрэлтэй тулгардаг бөгөөд энэ нь тухайн улсын эдийн засаг, валютын ханш зэрэг муудвал тэнцлийн асуудал үүсгэж байдаг. Гэтэл Хятадын гадаад өр ДНБ-ий 16 хувьтай тэнцэж байгаа бөгөөд үүний талаас бага хувь нь гадаад валютаар илэрхийлэгдэж байна.Гэсэн ч эдийн засаг, улс төрийн тодорхойгүй байдал нь санхүүгийн системийг сүйрүүлж, үндэсний мөнгөн тэмдэгтийн уналтад хүргэж болзошгүй юм. Гэхдээ банкны системийн ихэнх нь засгийн газрын мэдэлд байдаг тул санхүүгийн хямралд орвол засгийн газар бүх хадгаламжид баталгаа гаргах тул ийм хувилбар гарах магадлал бага. Тэр битгий хэл банкны системийн үндсэн хэсэгт шууд хяналт тавьсны хүчинд төр их хэмжээний мөнгөний гадагш гарах экспортыг шууд хааж чадаж байна.

Хэдийгээр сүүлийн жилүүдэд шинэчлэл хийгдэж байгаа ч тэдгээрийн ихэнх нь санхүүгийн салбар, хөрөнгийн зах зээлтэй холбоотой байсан. Харин төрийн өмчит аж ахуйн нэгж, зохион байгуулалтын бүтэц зэрэг бусад салбарт хамаагүй бага анхаарал хандуулсан. Энэ тэнцвэргүй байдал нь эрсдэлийг бий болгоод байна.Санхүүгийн салбарт шинэчлэл хийх, либералчлах, нөөцийн хуваарилалтыг оновчтой болгох шаардлагатай байгааг Засгийн газар ойлгосон. Санхүүгийн тогтолцоог засах нь эрсдэлийг удирдах, гамшгаас зайлсхийхэд чухал ач холбогдолтой төдийгүй эдийн засгийн илүү бүтээмжтэй, эрч хүчтэй, ажил эрхлэлтийг бий болгодог салбарт хөрөнгө оруулалт чиглүүлэхэд чухал ач холбогдолтой. Хятадын санхүүгийн системийн зээлийн ТӨҮГ-ын салбарт төвлөрсөн банкууд ноёрхсон хэвээр байна. Банкны тогтолцоог засахын тулд банкны балансын найдваргүй өрийг хүлээн зөвшөөрч, тэглэхээс гадна төрийн өмчит аж ахуйн нэгжүүдийг өөрсдийг нь шинэчлэх, тэр дундаа банкны зээлээс хэт хамааралтай байдлыг нь арилгах шаардлага үүсээд байна.Засгийн газар сүүлийн жилүүдэд орон сууц, хөрөнгийн зах зээл дэх тогтворгүй байдлын үеийг хялбар давахыг хичээж байгаа тул зах зээлийн итгэлийг хадгалахын зэрэгцээ зах зээлд өөрийгөө сахилгажуулах гэсэн зөрчилтэй байдалд орж, улмаар зах зээлд үймээн самуун нэмэгдүүлэх сөрөг үр дагаварт хүрээд байна. Интервенцэд хандах энэхүү тууштай бус хандлага нь заримдаа тогтворгүй байгаа хөрөнгө оруулагчдын сэтгэл зүйд ихээхэн хэмжээний сөрөг байдлыг бий болгож, зах зээлийн тогтворгүй байдлыг нэмэгдүүлдэг.Түүгээр ч зогсохгүй зах зээлд чиглэсэн шинэчлэл нь өргөн хүрээг хамрахгүй л бол сөрөг үр дагаварт хүргэж, тогтворгүй байдлыг улам нэмэгдүүлж, нэмэлт эрсдэл үүсгэж болзошгүй. Хятад улс санхүүгийн болон бусад зах зээлд чиглэсэн шинэчлэлийн бодлогоо хэрэгжүүлж буй үйл явцын ил тод байдлыг нэмэгдүүлж, компанийн засаглал, нягтлан бодох бүртгэлийн стандартыг сайжруулж, төв банк болон зохицуулагчдын үйл ажиллагааны бие даасан байдлыг нэмэгдүүлэх шаардлагатай байна.

Засгийн газраас хөрөнгийн болон компанийн бондын зах зээлийн хөгжлийг дэмжих нь зөв. Гэхдээ энэ нь Хятадын компаниудын засаглалыг сайжруулах, нягтлан бодох бүртгэл, аудитын стандартыг дээшлүүлэхэд төдийлөн тус болохгүй. Энэ нь хөрөнгө оруулагчид өөрсдийн хөрөнгө оруулж буй компаниудын талаар мэдээлэл дутмагаас үүдэн хувьцаа болон бондын зах зээлийн огцом хэлбэлзлийг бий болгож, далайцыг нь нэмэгдүүлэхэд хүргэдэг. “Тогтвортой байдал, дэг журам”-ыг хадгалахын тулд засгийн газрын оролцоог хадгалахын зэрэгцээ зах зээлд илүү их эрх чөлөө олгох гэсэн зөрчил бүхий хоёр түлхэцийг эвлэрүүлэх нь хэцүү сорилтуудыг бий болгоно. Үр ашиггүй нь илт байгаа эдийн засагт шинэчлэл хэрэгжүүлэх нь санхүүгийн болон эдийн засгийн тогтворгүй байдалд хүргэх шилжилтийн эрсдэлийг бий болгодог, ялангуяа Засгийн газрын ийм бодлого айл өрх, бизнес эрхлэгчдийг эргэлзэхэд хүргэдэг. Одоогийн байдлаар засгийн газарт эдгээр шилжилтийн эрсдэлийн заримыг удирдах нөөц бололцоо, бодлогын орон зай байгаа ч хүнд хэцүү үед зах зээлд шууд хөндлөнгөөс оролцох, үйл ажиллагаа явуулах оролдлого нь асуудлыг улам хурцатгаж, урт хугацааны үр дагаварт хүргэж болзошгүй.

Хятадын Засгийн газрын гадаад валютын нөөц 2015-2016 онд нэг их наяд долларын алдагдалд орсон үед хувьцаа, үл хөдлөх хөрөнгө болон бусад хөрөнгийн үнийн маш өндөр хэлбэлзэл, банкны хямрал, үндэсний мөнгөн тэмдэгтийн их хэмжээний үнэгүйдэл, орон сууцны зах зээлийн уналт, эдийн засгийн бууралт зэргээс гайхамшигтай байдлаар зайлсхийж чадсан. Гэхдээ Хятадын Засгийн газар одоо эдийн засгийн өсөлтийг хадгалахын зэрэгцээ өрийг хэрхэн бууруулах вэ; Эдийн засаг нь хүнд үйлдвэрээс хамааралтай хэвээр байгаа нөхцөлд эрчим хүчний үнийг яаж бууруулах вэ; Засгийн газар өөрөө төрийн хяналтын боолтыг чангалах гэж оролдож байхад зах зээлийн чөлөөт байдал, санхүүгийн сахилга бат сахихыг хэрхэн зохицуулах вэ; Хувийн хэвшил их баялаг бүтээж буй нөхцөлд баялгийн тэгш бус байдлыг хэрхэн хязгаарлах вэ; Амжилттай яваа хувийн хэвшлийн аж ахуйн нэгжүүдэд хэт их хөрөнгө байлгахгүйгээр хувийн хэвшлийн инновацийг яаж дэмжих вэ гэх мэт бодлогын хэд хэдэн бэрхшээлтэй тулгараад байна. Зах зээлийн баримжаатай социализмаар угаасаа маргаантай байдаг эдгээр асуудлыг шийдвэрлэх гэсэн Засгийн газрын оролдлого нь цаашид алдаа, бэрхшээл дагуулна. Бодлого боловсруулахад түүний арга барил нь богино хугацаанд зөв байсан ч илүү тодорхойгүй, тогтворгүй байдлыг бий болгож, улмаар бүтээмж, эдийн засгийн өсөлтийн урт хугацааны хэтийн төлөвийг бэхжүүлэхэд шаардлагатай олон нийтийн дэмжлэгийг бууруулж болзошгүй юм.Түүхэн болон аналитик талаас нь авч үзвэл Хятадын эдийн засгийн өсөлтийн үндэс суурь хэврэг харагдаж байна. Хямрал гарахгүй байсан ч хүн ам зүйн таагүй байдал, өрийн өндөр түвшин, санхүүгийн үр ашиггүй тогтолцоо зэрэг нь эдийн засгийн өсөлтийг хязгаарлах л болно. Гэсэн хэдий ч Засгийн газар зөв тоглолт хийвэл Хятадын эдийн засаг нь зах зээл, нийгэм, байгаль орчны хувьд тогтвортой, дунд зэргийн өсөлттэй гэрэлт ирээдүйг харах боломжтой байна.

Г.АМАРСАНАА

Их Британийн Ерөнхий сайд асан, одоогийн Гадаад хэргийн сайд Дэвид Камерон Гитлерийг зөөлрүүлэх гэсэн бодлогын алдааг Путин дээр давтахгүй байхыг Америкийн конгрессийн гишүүдэд уриалж, Украинд олон тэрбум долларын цэргийн тусламж үзүүлэх шийдвэрийг яаралтай батлахыг уриалав. Лорд Кэмерон “1930-аад онд Гитлерт харуулсан бидний сул дорой байдал давтагдахыг би хүсэхгүй байна… 2008 онд Путин Гүржийг довтлох үед, эсвэл түүнийг Крым болон Донбассын ихэнх хэсгийг эзлэн авахад нь 2014 онд Кремлийн эсрэг авсан бидний сул дорой хариу арга хэмжээ түүнд 2022 онд өргөн хэмжээний шинэ түрэмгийлэл үйлдэх боломж олгож, бид илүү их зардал гаргах болоод байна” гэж Америкийн The Hill цахим хуудсанд бичжээ.

Камерон АНУ-ын конгрессменүүдэд хандан “Ямар ч шалтгаангүйгээр нэг улс нөгөө рүүгээ дайрч байгаа үүнээс илүү жишээг олох байтугай төсөөлөхөд бэрх зүйл” гэсэн байна. Их Британийн Гадаад хэргийн сайд цааш нь “Нэг талд барууныхны идэвхигүй байдалд тулгуурлан эзэнт гүрнээ өргөжүүлнэ гэж найдаж буй Путин сууж байна. Тэр биднийг сул дорой амьтад гэж бодож сууна. Тэрээр өөрийн энэхүү түрэмгийллийг бүтэлтэй болно гэж найдаж байгаа нь бидний амьдралдаа харсан хамгийн цочирдмоор зүйл юм. Нөгөө талд нь бид зогсож байна. Бидэнд нөөц, эдийн засгийн хүч бас мэдлэг, чадвар бий. Манай эдийн засаг Оросынхоос 25 дахин илүү байна. Харин тэр Пхеньянаас тусламж хүсэх болсон. Бидний хийх ёстой зүйл бол өөрсдийн хүчийг ашиглах явдал юм. Гол асуудал нь бидэнд ийм хүсэл байна уу? гэдэгт л байна” гэж бичжээ.

Их Британийн Ерөнхий сайд асан “Бид хурцадмал байдал буюу Кремлийн “улаан шугам” гэдэг нь огт хуурмаг зүйл гэдгийг нотолж чадсан. Учир нь Их Британи танк эсэргүүцэх зэвсгээс эхлээд их буу, танк, одоо “Storm Shad­ow” пуужин зэрэг алсын тусгалын зэвсгийг Украинд шууд өгсөн. Путин биднийг Украинд шинэ зэвсэг өгөх болгонд хурцадмал байдал үүснэ хэмээн дайсагнасан мэдэгдлээс өөр юу ч хийж чадаагүйг бид харсан” гэж дурдаад “Би үүнийг гадаадын улстөрч АНУ-ын парламентын дотоод хэрэгт хөндлөнгөөс оролцож байгаа явдал гэдгийг хүлээн зөвшөөрнө. Гэсэн хэдий ч АНУ-ын хамгийн ойрын холбоотон улсын албан ёсны төлөөлөгч, удирдагч асан хүний хувьд аливаа дипломат хоригоо таслан зогсоож, Конгрессийн гишүүдийг Украйнд үзүүлэх тусламжаа батлах уриалга гаргахыг би өөрийн үүрэг гэж үзэж байна” гэжээ.

Дэвид Камерон Мюнхений аюулгүй байдлын бага хуралд оролцохын өмнө НАТО-гийн зүүн Европын орнууд болох Болгар, Польш улсад айлчилж Украинд зориулсан цэргийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг яаралтай нэмэгдүүлэх асуудлыг хэлэлцэх үеэр энэ уриалгыг нийтлүүлжээ.

BBC-ийн тоймч Фейсал Исламын “Russia’s war economy cannot last but has bought time- Оросын дайны эдийн засаг удаан тэсэхгүй” нийтлэлийг товчлон хүргэж байна.

2022 оны гуравдугаар сар. Оросын рублийн ханш огцом унаж, Лондонгийн хөрөнгийн бирж дээр Газпром, Сбербанкны ханш шууд 97 хувиар суларч, Москвагийн АТМ-д дараалал үүсэв. Олигархуудын дарвуулт онгоц, хөл бөмбөгийн баг, ордон нь хураагдаж, тэдний зээлийн карт хүртэл хүчингүй болов. Орос улс тэр аяараа ноцтой хямралтай нүүр тулав. Энэ бол Барууны улсууд Украиныг эзлэн түрэмгийлсний дараа Оросын эсрэг авсан санхүүгийн хориг арга хэмжээний эхний үр дүн байв. Энэхүү арга хэмжээний гол цөм нь Оросуудын хадгаламж дахь валютыг хурааж, ялангуяа Оросын Төв банкны 300 тэрбум долларын нөөцийг царцаасан явдал болов. Барууны орнуудын эрх баригчид “эдийн засгийн дайн” гэх хэллэгээс ухаалгаар зайлсхийж, бодит байдал дээр Кремлийн эсрэг санхүүгийн сөрөг үйл ажиллагаа болох байлдааны фронт нээсэн мэт явдал байлаа.

Энэ явдлаас хойш бараг хоёр жил өнгөрч, эдийн засгийн суурь үзүүлэлтүүд мэдэгдэхүйц өөрчлөгдөв. Өнгөрсөн долоо хоногт Такер Карлсонд өгсөн “Владимир Путины ярилцлага” гэх сунжруу ярианы үеэр тэр “Оросын эдийн засаг одоо Европт хамгийн хурдацтай хөгжиж буй үзүүлэлттэй байна” хэмээн өөрийн “ялалт”-ыг зарлав. Учир нь Олон улсын валютын сан Оросын эдийн засгийн тогтвортой байдлыг хүлээн зөвшөөрч, энэ оны өсөлтийн таамаглалыг 1.1%-аас 2.6% болгон нэмэгдүүлсэн юм. ОУВС-гийн тоон мэдээллээс харахад Оросын эдийн засаг өнгөрсөн онд “G7”-ийн орнуудын эдийн засгаас илүү хурдацтай өссөн бөгөөд энэ жил ч илүү өсөх аж. Гэхдээ эдгээр нь эдийн засгийн үүднээс зүгээр л хоосон тоо юм. Иймээс Оросын эдийн засгийн энэ загвар удаан тэсэхгүй гэдгийг барууны эдийн засгийн шинжээчид бүгд онцолж байна. Эндээс Оросууд энэ байдлаар яг хэр удаан тэсч чадах вэ гэдэг асуулт яах аргагүй урган гарна.

Орос улс дайчилгааны гэгдэх дайны эдийн засагт шилжсэнээр Оросын төр ЗХУ-аас хойш дайнд хамгийн их хэмжээний мөнгө зарцуулж буй явдал болж байна. Арми, тусгай албаны зардал Оросын нийт төсвийн 40 хүртэлх хувийг эзлэх болов. Энэ нь Кремлийг нийгмийн зардлаа танахаас өөр аргагүй байдалд оруулж байна. Барууны орнууд Оросын газрын тос, байгалийн хийн салбарын эсрэг хориг арга хэмжээ авсаар байгаа ч нүүрс устөрөгчийн борлуулалтын орлого Орос улсын төсөвт орсоор байгаа билээ. ОХУ-ын газрын тосны олборлолт өдөрт 9.5 сая баррель хэвээр байгаа бөгөөд энэ нь дайны өмнөх түвшнээс арай доогуур үзүүлэлт юм. Орос улс хэдэн зуун танкер бүхий “сүүдрийн флот” худалдаж авснаар хориг арга хэмжээг тойрч гарах аргатай болж чадсан билээ. Иймээс өнгөрсөн долоо хоногт ОХУ-ын Сангийн яам энэ оны нэгдүгээр сард нүүрс устөрөгчийн борлуулалтаас олсон орлого 2022 оны нэгдүгээр сарын орлогоос давсан гэж мэдэгдэв. Нефть, байгалийн хий, алмазын борлуулалтаас олсон валютын урсгал нь рублийн дарамтыг бууруулахад тусалж байна. Иймээс Оросын эдийн засаг удаан оршин тогтнохгүй гэж дэлхийн эдийн засгийн тэргүүлэх шинжээчид дүгнэж байгаа ч богино хугацааны үр нөлөөг бол харин хүлээн зөвшөөрч байгаа юм. Тэдний нэг нь саяхан “Тэр эдийн засгийн салбараа бидний бодож байснаас илүү үр дүнтэй дахин зохион байгуулж чадсан учир 2024 он Путины хувьд бидний төсөөлж байснаас хамаагүй эерэг жил байх болно” гэж хэлсэн. Гэсэн ч эдийн засгийн өсөлт мэт харагдаж буй энэ загвар нь Москвагийн газрын тосны орлого, Хятадын байдал, дайны гэгддэг ямар ч үр ашиггүй зардал зэргээс ихээхэн хамаарах болно. Оросын статистик мэдээнд тусгагдсан Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн(ДНБ)-ий тоон өсөлт нь үнэндээ үйлдвэрлэлээс гарсан танк, пуужин, дроны үнэ бөгөөд эдгээр нь Донбасст устгагдаж байгаа учир эдийн засгийн хувьд үр ашигтай зарцуулалт гэж үзэх аргагүй юм. Үүний зэрэгцээ Орост “тархи урсалт” гэх хамгийн чадварлаг иргэд нь зугтах явдал байсаар байна. Мөн Оросууд хий, нефтийн зөөврийг зөвхөн Энэтхэг, Хятад руу хийж, ачаагаа доллараар зарах боломжгүй болсон. Иймээс Оросын ДНБ-ий цаасан дээр байгаа өсөлт нь эдийн засгийн үүднээс зүгээр л хоосон тоо юм. Харин Барууны улсуудын стратеги нь Оросын эдийн засгийг бүрэн бүслэлтэд оруулахгүй, технологи оруулахыг хязгаарлаж, бүтээгдэхүүнийх нь зардлыг нэмэгдүүлж, орлогыг нь бууруулж, улмаар дайн тулааныг Оросын хувьд удаан хугацааны дааж давшгүй ачаа болгон хувиргаж “муур хулгана болж тоглох” явдал юм. Америкийн нэгэн албан тушаалтан надад “Оросууд Украиныг буудах танканд мөнгө зарцуулж байснаас өөрсдийн нефть, байгалийн хийг зөөх танкерт мөнгө зарцуулж байх нь дээр” гэж хэлсэн. Нефтийн зах зээл дээрх Барууныхны зорилго нь тухайлбал, Энэтхэгийг Оросын нефтийг худалдан авахыг багасгах гэх мэт янз бүрийн аргаар Оросын экспортын орлогыг танаж, улмаар Кремлийн дайны машиныг удаашруулах явдал. Гэхдээ Оросын эдийн засгийн өсөлт энэ жилийн турш үргэлжилж, фронт дахь зогсонги байдлын хугацааг уртасгаж магадгүй байна. Иймээс Кремль өөрийн стратегийн дагуу, АНУ-ын ерөнхийлөгч солигдохыг хүлээж, Украинд үзүүлэх барууны тусламжийг багасгаж чадна гэсэн итгэл дээр тогтон ажиллаж байна. Үүнээс үүдэн дайны үед битүүмжлэгдсэн Оросын хэдэн зуун тэрбумын хөрөнгө сонирхол татаж эхлээд байна. Украины ерөнхийлөгч Владимир Зеленский “Энэ мөнгийг Украиныг сэргээхэд зориулах ёстой” гэж хэлсэн. Их Британийн Сангийн сайд Жереми Хант, Гадаад хэргийн сайд Дэвид Камерон нар энэ санааг дэмжиж байна. Камерон надад “Энэ мөнгийг одоо ашиглах нь Оросын нөхөн төлбөрийг урьдчилж төлсөнтэй адил хэрэг. Энэ нь бидэнд Украинд туслахын зэрэгцээ барууны татвар төлөгчдийн мөнгийг хэмнэх боломж олгоно” гэж тайлбарласан. Гэхдээ энэ бол маш нарийн асуудал. Хэрэв Оросын хөрөнгийг булааж авбал бусад орнууд, тухайлбал, Персийн булангийн орнууд, Африк, эсвэл Төв Азийн орнууд барууны төв банкууд дахь нөөцийнхөө аюулгүй байдлын талаар юу гэж бодох вэ? Эдгээр нь дэлхийн санхүүгийн гол артерийн нэг хэсэг бөгөөд өдөр бүр тэдний хэдэн зуун тэрбум долларын төлбөр урсаж байдаг юм.

Дайны байдалд орсон Оросын эдийн засаг урт хугацаанд тэсч чадахгүй ч барууныхан Кремльд тодорхой хугацаанд тэсэх боломж хэдийнээ олгосон. Одоо барууны улсууд Оросын эсрэг өмнөхөөсөө давж гарах арга хэмжээ авахаар бэлтгэж байна. Энэхүү санхүүгийн байлдаан хэрхэн явагдахаас Орос, Украины дайны хувь заяа ч бас хамаарна.

Г.АМАРСАНАА

Өнгөрсөн онд Дональд Трамп “Би дахин ерөнхийлөгч болвол Такер Карлсоныг дэд ерөнхийлөгч болгоно” гэж мэдэгдэж байсан. Тэгвэл Америкийн сэтгүүлч Такер Карлсоны Москвад очиж Владимир Путинтэй хийсэн хоёр цаг долоон минутын ярилцлага дэлхий нийтэд шуугиан тарив. Карлсоны бүрэн ярилцлагыг тавьсан “X” хуудас хамгийн олон буюу 100 сая хүн үзсэн бичлэг болов. “Financial Times” сонин “Путинд Догшин Иван, Петр I, Их Екатерина хатан гэсэн гурван зөвлөх бий” гэж бичиж байсан явдал дахин давтагдаж Путин өөрийгөө Петр хааны дүрээр түүхэнд үлдэнэ гэдэгтээ итгэсээр л байгаа юм байна гэж бичив.

“CNN” агентлагийн шинжээч Оливер Дарси “Карлсон Орос дахь авторитар дэглэм, Украинд дайн дэгдээснээс үүдсэн гэм зэмгүй олон хүмүүсийн үхэл, эвдрэл сүйрэл, орос цэргүүдийн өдөөсөн дайны гэмт хэргүүд, ядаж Алексей Навальныйг яагаад шоронд хорих болсон тухай гэх мэт америкчуудын сонирхлыг татах асуултуудаас зайлсхийсэн нь Владимир Путин яагаад Такер Карлсонд ярилцлага өгсөнийг тодорхой болгов” гэж онцолжээ. CNN-ийн шинжээч нийтлэлийнхээ төгсгөлд “Энэ зүйлийг ярилцлага гэж нэрлэх аргагүй. Карлсон дарангуйлагч удирдагчид өөрийн үзэл бодлыг олон нийтэд хүргэх бүрэн эрх чөлөө олгосон явдал болов” гэж дүгнэв.

Independent сонин, Путин “тагнуул” болон “нууцлагдсан мэдээлэл” гэсэн үгсийг хэд хэдэн удаа хэлсэн бөгөөд Такер Карлсон Оросын шоронд хоригдож байгаа нутаг, мэргэжил нэгтнүүддээ туслах ямар нэг оролдлого хийсэнгүй. Путин нэрийг нь дурдаагүй ч 2019 онд Берлинд гэгээн цагаан өдөр Чечений Зелимхан (Торнике) Хангошвилигийг хөнөөсөн Оросын Вадим Красиковын тухай ярьж байгаа нь ойлгомжтой болов. Путин сэтгүүлч, алуурчин хоёр адилхан учир тэднийг солих хүсэлтэй байна гэдгээ Карлсоноор дамжуулан бидэнд илэрхийлж чадав” гэжээ.

Politico “Өөрийгөө Кремльд тасралтгүй сууж байх хугацаандаа Америкийн өмнөх ерөнхийлөгч нартай Москва яагаад барууныхантай сөргөлдөөнгүй болж чадаагүй тухай Путин ганц ч үг хэлсэнгүй. Оронд нь тэрээр АНУ-ын улс төрийн системийг бүхэлд нь намаг балчиг, Америкийн ардчиллыг хуурмаг хоосон зүйл гэж нэрлэн Карлсоноор дамжуулан Америкийн иргэдэд АНУ-ын өнөөгийн нийгмийн тогтолцоог ард түмнээс сонгогдсон хүмүүс удирддаггүй гэсэн мессеж хүргэлээ” гэж онцолжээ.

Украины тал энэхүү ярицлагыг “Хоёр цагийн худал хуурмаг суртал ухуулга” гэсэн бол Еврокомиссын албан ёсны төлөөлөгч Набила Массрали “Олон хүнд аль хэдийнэ үхэл хагацал, эвдрэл сүйрэл гэх мэт олон хохирол, хөнөөл учруулаад буй Путины хортой, хөнөөлтэй худал хуурмаг, суртал ухуулгыг дахин тараах боломж олгосон явдалд харамсаж байна” гэж мэдэгдэв.

Германы канцлер Олаф Шольц ОХУ-ын ерөнхийлөгч Владимир Путины мэдэгдлийг эрс шүүмжилж “Энэ ярилцлага нь Украинд Оросын хийсэн бодит үйлдлийг доог тохуу болгох гэсэн оролдлого. Путин болж буй дайны шалтгааны талаар туйлын утгагүй түүх зохион ярьсан байна. Түүнд дайн эхлүүлсэн тодорхой шалтгаан үнэхээр бий. Энэ нь Оросын ерөнхийлөгчийн Украины газар нутгийн зарим хэсгийг өөртөө нэгтгэх хүсэл. Путины ярьсан болгон нь түүний империалист хүсэл эрмэлзлийн зорилгооос юу ч өөрчлөгдөөгүй гэдгийг дахин нотлов. Украины дайн хэзээ нэгэн цагт дуусна. Гэхдээ Оросын ерөнхийлөгчийн төсөөлж байгаагаар Украин бууж өгснөөр бус, харин дайныг зогсоох нөхцөл бүрдүүлсэний үр дүн байх болно” гэж мэдэгдэв.

Хиллари Клинтон “Такер Карлсон бол Оросын хувьд “ашигтай мулгуу” гэдэг улс төрийн хэллэгт багтах нэгэн” гэжээ.

А.Гитлер “Польш улс гэж байгаагүй” хэмээн дэлхийн II дайн эхлүүлсэн. Харин В.Путин “Украин гэж улс байгаагүй” гэж зарлан дэлхийн III дайны галыг өрдсөн. Энэ удаа В.Путин Карлсоноор дамжуулан “Польшууд тохиролцох саналд нь хариу өгөөгүй учраас А.Гитлер дайн хийхээс өөр арга байгаагүй” гэж мэдэгдэв. Энэ нь Германы фашистуудын удирдагчийг гэхээсээ өөрийгөө хамгаалах гэсэн оролдлого. Гэхдээ тэрээр өөрийгөө Германы фашистуудын удирдагчтай адил гэж хэлж буйгаа анзаарсангүй.

Г.АМАРСАНАА

АНУ-ын Колумбийн тойргийн давж заалдах шатны шүүх “Ерөнхийлөгч асан Дональд Трампыг 2020 оны сонгуулийн дүнг хүчингүй болгох оролдлого хийсэн хэрэгт халдашгүй байдлаа ашиглан давуу эрх эдлэх ёсгүй” гэсэн шийдвэр гаргав. Трампын өмгөөлөгчид шүүхийн энэхүү шийдвэрийг хоёрдугаар сарын 12-ноос өмнө давж заалдана гэдгээ мэдэгджээ.

Трампыг дэмжигчид Капитолыг дайрах үеэр тэрбээр ерөнхийлөгчийн албан тушаалыг хашиж, халдашгүй эрхтэй байсан тул экс ерөнхийлөгчийг үүрэгт ажилтай холбоотой үйлдлийнх нь төлөө эрүүгийн шүүхээр шүүж болохгүй гэж түүний өмгөөлөгчид удаа дараа мэдэгдэж байгаа билээ. Гэвч энэ үндэслэлийг нь арванхоёрдугаар сарын эхээр Вашингтоны дүүргийн шүүх няцаасан шийдвэр гаргаад байсан бол ийнхүү давж заалдах шатны шүүх мөн адил шийдвэр гаргав. Шүүхийн шийдвэрт “Энэхүү эрүүгийн хэрэгт ерөнхийлөгч асан Трамп иргэн Трамп болсон бөгөөд бусад бүх яллагдагчтай адил эрх ашгаа хамгаалах боломжтой. Ерөнхийлөгч байхад нь хамгаалж байсан аливаа халдашгүй эрх нь түүнийг эдгээр хэргээс хамгаалах ёсгүй” гэж мэдэгдээд “Үндсэн хуульд “хуулийг саадгүй хэрэгжихэд санаа тавих үүрэгтэй” гэж заасан ерөнхийлөгч нь эдгээр хуулийг ял шийтгэлгүй зөрчиж чадах цорын ганц албан тушаалтан болчихвол энэ нь манай улсын түүхэнд гарсан гайхалтай парадокс болох болно” гэж онцолсон байна.

Одоо Дээд шүүхийн шийдвэрээс бүх зүйл хамаарна. Хэрэв Трампын давж заалдах хүсэлтийг Дээд шүүх энэ оны арваннэгдүгээр сарын сонгууль хүртэл хойшлуулчихвал ерөнхийлөгч асан эрүүгийн хэрэг нь дуусаагүй байхад Цагаан ордонд буцаж ирэх боломжтой болно. Хэрэв Трамп дахин ерөнхийлөгч болвол сонгуулийн үр дүнг хүчингүй болгох оролдлого болон нууцын зэрэглэлтэй баримт бичиг хууль бусаар хадгалсан гэсэн хоёр хэрэгт өөрийгөө өршөөж, муж улсын шүүхийн түүний эсрэг бусад хэргүүд зогсох магадлалтай. Өнөөдөр Дээд шүүхийн есөн шүүгчийн зургаа нь Бүгд найрамдах намын шүүгч байгаа бөгөөд эдгээрийн гурвынх нь нэрийг Д.Трамп өөрөө дэвшүүлж батлуулж байсан билээ. Гэхдээ “хүн бүр шүүхийн өмнө тэгш эрхтэй” гэдэг нь Бүгд найрамдах намынхны баримталдаг гол зарчим юм.

Дэлхийн тэргүүн баячуудын нэг Илон Маск технологийн салбарт тэргүүнд алхаж байгаа хэд хэдэн компанийг эзэмшдэг.

Тэгвэл түүний үүсгэн байгуулсан “Neuralink” компани аливаа гэмтлийн улмаас мөчдийн үйлдэл нь саажсан хүний мэдрэлийг сэргээх, үүргийг нь нөхөх үүрэгтэй бүтээгдсэн чипийг хүний тархинд анх удаа суулгаснаа зарлав.

Энэ компани өнгөрсөн жил АНУ-ын Хүнс, эмийн зохицуулах хорооноос хүний тархинд суулгадаг чипний зөвшөөрлөө авсан аж. Анх удаа хүний тархинд суулгасан уг чип амжилттай ажиллаж, нуруу нугасны мэдрэлтэй холбогдож байна гэж Илон Маск өөрийн Х цахим хуудастаа нийтэлжээ. Илон Маск энэ тархины чипээ “телепат” буюу бодол уншигч гэж нэрлэнэ гэж цахим хуудсаараа жиргэсэн байна. Neuralink компани дөрвөн мөч нь саажсан хүмүүс тархины чипээ бодлоороо удирдаж, дөрвөн мөчөө хөдөлгөдөг, цаашлаад босч явж чаддаг болгохыг зорьж байгаа ажээ.

Иймээс энэхүү чипийг суулгах хүмүүс нь 22 нас хүрсэн дөрвөн мөч нь саажсан, эсвэл нуруу нугасны мэдрэл гэмтсэнээс босч чадахгүй болсон хүн байх юм байна. Саажсан хүний биед суулгах энэхүү чип нь утасгүй сүлжээгээр холбогдон биеийн мэдрэлийн тогтолцооны үүргийг гүйцэтгэх гэнэ. Энэхүү чип нь мөн утасгүй холбоогоор цэнэглэгдэх аж. Цаашид энэхүү тархины чипний технологи нь гар утас, таблет зэрэг төхөөрөмжтэй утасгүй сүлжээгээр холбогдож, хэрэглэгч өөрөө бодлоороо энэ төхөөрөмжүүдээ удирдаж болдог болгохоор зорьж байгаа юм байна.

Г.АМАРСАНАА

Чили улсад дэгдсэн ойн түймрийн улмаас 120 гаруй хүн амиа алдаж, олон хүн сураггүй болсон хэмээн тус улсын эрх баригчид мэдээллээ.

Валпарайсо хотын төв бүсэд ойн түймэр үргэлжилсээр байгаа тул амь үрэгдэгсэдийн тоо нэмэгдэж болзошгүйг Ерөнхийлөгч Габриэль Борич анхааруулав.

Чилийн үндэсний гамшгаас урьдчилан сэргийлэх, хариу арга хэмжээ авах албанаас гал түймэрт өртөж нас барсан 32 хүний цогцсыг таниулж, 38 хүний цогцсыг задлан шинжилгээнд хамруулж, 10 цогцсыг төрөл төрөгсдөд нь таниулах ажиллагаа хийгдэж байгаа талаар мэдээлсэн байна.

Тус улсад нүүрлээд байгаа ой, хээрийн түймрийн улмаас урьдчилсан байдлаар 8000 га талбай, 1400 орон байр шатсан бөгөөд Валпараисо далайн эргийн хотын нийт 372 оршин суугч сураггүй алга болжээ.

АНУ-ын сенаторууд Украин, Израильд тусламж үзүүлэх, АНУ-ын өмнөд хилийг бэхжүүлэхэд зориулах нийт 118 тэрбум ам.долларын нэмэлт санхүүжилтийн тухай хоёр намын удаан хэлэлцсэн хуулийн төслийг батлах тохиролцоонд хүрчээ. АНУ-ын Сенатын гишүүд Украин, Израильд тусламж үзүүлэх, АНУ дахь цагаачлалын хуулийг чангатгах тухай хоёр намын хэлэлцээрийн эцэст АНУ, Мексикийн хилийн хамгаалалтын тухай 370 хуудас бүхий хуулийн төслийг олон нийтийн сүлжээнд нийтэлжээ.

АНУ-ын ерөнхийлөгч Жо Байден энэ хуулийг дэмжиж буйгаа илэрхийлж, уг хуулийг яаралтай батлахыг Конгрессоос хүсчээ. Энэ долоо хоногийн дундуур анхны санал хураалт явуулах бөгөөд уг хуулийн төсөл Бүгд найрамдах намын олонх болсон Төлөөлөгчдийн танхимд зохих саадтай тулах нь тодорхой. Гэхдээ л уг хууль батлагдах нь нэгэнт тодорхой болжээ.

Өнгөрсөн намраас хойш сенаторууд зөвшилцөлд хүрч чадахгүй байсны гол шалтгаан нь Мексиктэй хил залгаа бүсийг бэхжүүлэх арга хэмжээ, цагаачлалын бодлогыг чангатгах талаар Бүгд найрамдахчууд болон Ардчилсан намынхны санал зөрөлдөөн байсан билээ. Бүгд найрамдахчууд Мексиктэй хиллэдэг хилийн хяналтыг чангатгасан тохиолдолд Украинд нэмэлт тусламж үзүүлэх асуудлыг хэлэлцэнэ гэсэн болзол тавьсан юм. Ийнхүү нэмэлт санхүүжилт болох нийт 118 тэрбум гаруй ам.долларыг батлах тохиролцоонд хүрч чадав.

Үүний 60.06 тэрбумыг Украинд, 14.1 тэрбумыг нь Израильд, 20.23 тэрбумыг Мексиктэй хиллэх хилийн аюулгүй байдлыг хангахад, 4.83 тэрбумыг Энэтхэг-Номхон далайн бүс нутаг дахь АНУ-ын түншүүдийг дэмжихэд, 2.44 тэрбумыг нь Улаан тэнгис дэх АНУ-ын цэргийн Төв командлалын үйл ажиллагааг дэмжихэд зарцуулахаар болсон байна.

Г.АМАРСАНАА

Уг нь эрдэмтэн болох тун энгийн зүйл. Хэн ч байсан эхлээд судлах хэрэглэгдэхүүн буюу тухайн сэдвээр материал цуглуулна. Дараа нь арга зүйгээ сонгоно. Тэгээд энэ хоёрыгоо нийлүүлэнгүүт танаас хамаарахгүй үр дүн гарна. Үүнийг шинжлэх ухаан гэнэ. Шинжлэх ухаан өөрөө бичиж, ярьж чаддаггүй учир гарсан үр дүнг та өөрийнхөө нэр дээр бичиж хэвлүүлэхээс өөр аргагүй. Харин гарсан үр дүн чинь урьд нь мэдэгдээгүй байсан зүй тогтол байвал та олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдөж эрдэмтэн болдог.

Яг л хэн ч мэддэггүй байсан, их сургуульд багшлах өргөдөл өгөөд дөрвөн ч удаа тэнцэлгүй Патентын албаны гуравдугаар зэргийн жижиг түшмэлээр олон жил ажилласан алдарт физикч Алберт Айнштэйн шиг. Иймээс л олон улсад плагиат гэх оюуны хулгайд онцгой анхаарал хандуулдаг.Плагиат гэдэг нь, шинжлэх ухааны хэл болох латинаар plagiatus болов ч Францын plagiat буюу хулгайлагдсан гэсэн үгийг олон улсад амарчилж хэрэглэх болсон.

Монголчууд бид докторуудыг эрдэмтэн гэж андуурч, эндүүрээд удаж байна. Учир нь энэ нь “та докторын зэрэггүй бол дуугүй сууж бай” гэсэн үг болж улсын маань хөгжилд маш том хохирол учруулсаар байгаа билээ. Үнэндээ бол Боловсролын доктор /PhD/нь их, дээд сургууль, коллежид багшлах, харин Шинжлэх ухааны доктор /ScD/ нь хамгаалсан сэдвээрээ цаашид судалгааны ажил хийх “бүрэн эрх” юм. Гэтэл бид докторуудыг эрдэмтэн гэж андуурч цалинг нь 15 хувь нэмснээс болж докторын үнэмлэхтнүүд олширч, манай улс олон улсад плагиат буюу бусдын бичсэнийг хуулан өөрийн нэрийг тавин өөрсдийгөө эрдэмтэн хэмээн иргэдээ хуурдаг оюуны хулгайч нар олшров. Үр дүнд нь хичээл заалгасан оюутнууд төгсөөд ажил хийх чадваргүй болчих нь тэр. Иймээс манай Боловсрол, шинжлэх ухааны яам шинэ журам гаргаж докторын зэрэг хамаалах хүмүүсийг өөрсдөө мөнгө төлдөггүй буюу олон улсын шинжлэх ухааны жинхэнэ сэтгүүлд ядаж нэг судалгааны өгүүллэг, өөрийн нэрийг хамтрагчдынхаа урд нь тавьж хэвлүүлсэн байхыг шаардаж эхэлсэн байна. Харин жинхэнэ докторууд аль хэдийнээ шинжлэх ухааны жинхэнэ сэтгүүлд судалгааны бүтээлээ хэвлүүлчихсэн байгаа. Иймээс удахгүй манай их дээд сургууль төгсөгчид ажлын чадвартай болж, эрдэм шинжилгээний ажлын үр шимийг иргэд маань хүртэж эхлэх нь байна.

Г.АМАРСАНАА

Венийн Олон улсын эдийн засгийн судалгааны хүрээлэн /WIIW/-ийн шинжээчид “Кремль өнгөрсөн онд Оросын эдийн засаг 3.5 хувиар өссөн гэж бичиж байгаа ч энэ онд Оросын холбооны улсын эдийн засгийн өсөлт ердөө 1.5 хувь байх болно” гэж таамаглажээ. Шинжээчид үүний гол шалтгааныг өндөр инфляци буюу ОХУ-ын Төв банк бодлогын хүүгээ 16 хувьд хүргэсэн явдал гэж үзжээ.

WIIW-ийн шинжээчид “Орос улс дайнаас улам бүр хамааралтай болж байна. Үүний асар их зардал нь эдийн засагт хар тамхи мэт нөлөөлж байна” гэж дүгнэжээ. Тус хүрээлэнгийн тайланд 2024 онд ОХУ-ын холбооны төсвийн 29 орчим хувийг цэргийн зардалд зориулж буйг онцолсон байна. Үүнээс гадна Австрийн судалгааны хүрээлэн өнгөрсөн 12 дугаар сарын дундуур ОХУ-ын Төв банк үндсэн хүүгээ 100 суурь нэгжээр нэмэгдүүлж, жилийн 16.00 хувь болгосон нь энэ улсад инфляцийн дарамт өндөр хэвээр байгааг нотолж байна. Энэ оны эцэс гэхэд жилийн инфляцийн таамаглал дээд хязгаар буюу 7.0-7.5 хувь хүрээд байна. Үүний зэрэгцээ ОХУ-ын Төв банкны таамаглалаар “жилийн инфляци 2024 онд 4.0-4.5хувь хүрч бууран, цаашид дөрвөн хувь руу ойртоно” гэж зарлав.

Өнгөрсөн зургаан сарын хугацаанд ОХУ-ын Банк инфляцийг бууруулахын тулд үндсэн хүүгээ аажмаар өсгөсөн. ОХУ-ын Төв банк хүүгээ долоодугаар сард 8.5, наймдугаар сард 12, есдүгээр сарын дундуур 13, 10 дугаар сарын сүүлчээр 15 хувиар өсгөсөн нь Орос улсад “Эдийн засгийн халуурал явагдаж байгааг харуулж байна” гэж дүгнэжээ. Энэ нь рублийн ам.доллартай харьцах ханш суларч эдийн засаг нь сульдан суларч үүнээс цааш “алхах” аваас шууд дампуурах аюултай болсон байна.

Өөрөөр хэлбэл, олон улсын хоригоос болж бага үнээр байгалийн хий, нефтийг бусад улсад худалдаж буй Оросын албан тушаалтнууд өөртөө их ашиг унагаж, улс нь валютын хомсдолд орж байна гэсэн үг юм. Үүнээс гадна байлдааны хэрэгсэл үйлдвэрлэж буй Оросын эдийн засаг цаасан дээр өсөлттэй мэт харагдаж байгаа ч үйлдвэрлэсэн болгон нь дайнд устгагдаж буй учир энэ нь үнэндээ бол эдийн засгийн бодит өсөлт биш юм. Бас нэг маш муу буюу шууд уналтад ордог зүйл бол Оросын байлдааны үйлдвэрүүдийн нэг онцгой чанар нь энхийн цаг ирэхэд ямар ч хөрвөх чадваргүй болдог явдал. ЗХУ-ын үед яг ийм явдал болж эдийн засаг нь “амаараа шороо үмхэж” байсан.

Учир нь бидний өнөөдөр хэрэглэж буй богино долгионы цахилгаан зуух, гар утас болон гар утаснаасаа хаана түгжрэлтэй байгааг харж байгаа зэрэг нь үнэндээ бол байлдааны зэвсгийн гологдсон технологи юм. Харин Оросын байлдааны хэрэгслийн үйлдвэрүүд өөрсдөө зохиогоогүй, бусдаас хулгайлсан технологи хэрэглэж байдаг учир энхийн цаг ирэхэд иргэний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж олон улсын зах зээлд өрсөлдөх ямар ч чадваргүй болдог. Энэ бүхэн бол өнөөгийн Оросын эдийн засгийн бодит төрх юм.

Г.АМАРСАНАА