Category: гадаад

Европын Холбоо(ЕХ)-ны Гадаад харилцаа, аюулгүй байдлын бодлого хариуцсан дээд төлөөлөгч Жозеп Боррелл “Бид Ираны эсрэг хориг арга хэмжээгээ өргөжүүлэхээр ажиллаж байна” гэж Брюссельд болсон ЕХ-ны Гадаад хэргийн сайд нарын уулзалтын дараа мэдэгдэв.

Боррел “Энэхүү шинэ хориг нь Ираны зэвсгийн экспорт, ялангуяа Исламын Бүгд Найрамдах Иран Улсын Украины эсрэг дайн хийж буй Орост нисгэгчгүй онгоц нийлүүлэхэд нөлөөлнө” гэж мэдэгдэв. Мөн АНУ-ын Ерөнхийлөгчийн Үндэсний

аюулгүй байдлын зөвлөх Жейк Салливан “Ираны эсрэг хориг арга хэмжээг чангатгах” гэж байгаа тухай мэдээлээд “Уг хориг арга хэмжээний бай нь Ираны Батлан хамгаалах яам болон Исламын хувьсгалт гвардийн корпус (IRGC) байх болно. Уг хориг бусад зүйлсээс гадна Ираны дрон, пуужингийн хөтөлбөрүүдэд чиглэгдэнэ.

Эдгээр шинэ хориг арга хэмжээ болон бусад арга хэмжээ нь Ираны цэргийн чадавх, үр нөлөөг сулруулж, Тегераны харгис үйлдлүүдийг бүхэлд нь сөрөн зогсоход байнгын дарамт шахалт үзүүлэх болно. АНУ холбоотнуудаа ижил төстэй арга хэмжээ авахыг хүлээж байна” гэж мэдэгдээд байсан билээ.

Европын Холбоо болон АНУ Ираны эсрэг шинэ хориг арга хэмжээ авч байгаа нь Исламын Бүгд Найрамдах Улсаас Израилийн эсрэг урьд өмнө гарч байгаагүй агаарын дайралт хийсэнтэй холбоотой юм. Энэ цохилт үнэндээ Иранаас Израильд шууд дайн зарласан явдал болсон билээ. Харин барууны улсууд одоогоор үүнийг “олж харах”-ыг хүсэхгүй байгаа юм.

Европын комиссын ерөнхийлөгч Урсула фон дер Лайен энэ сарын 17-ны лхагва гаригт Брюссельд эхэлж, хоёр хоног үргэлжлэх жил бүрийн батлан хамгаалах, аюулгүй байдлын дээд чуулганы үеэр “Ирэх таван жилд Европын Холбоо(ЕХ) батлан хамгаалах аж үйлдвэрийн хүчин чадлаа эрчимтэй нэмэгдүүлэх шаардлагатай байна” гэж мэдэгдэв. Гэсэн хэдий ч энэ үйл явц амаргүй байх болно гэдгийг тэр хүлээн зөвшөөрч “Энэ ажил гишүүн орнууд, байгууллагууд, аж үйлдвэр, хөрөнгө оруулагчдаас Европын батлан хамгаалах шинэ сэтгэлгээ, түүнчлэн Украиныг урт хугацаанд дэмжих улс төр, ёс суртахууны эр зориг шаардах болно. Биднээс гарах зардал буюу Оросыг ялах өртөг нь бидний одоо зарцуулаад буй бүх мөнгөнөөс хамаагүй өндөр байх болно. Гэхдээ Орос ялбал бидэнд ирэх олон аюул заналхийлэл, зөрчилдөөнтэй тулгарах зардал маань Украиныг ялахад зарцуулах мөнгөнөөс хамаагүй их байх болно” гэж хэлжээ. Тэрээр Иранаас Израиль руу хийсэн цохилтыг Тегеран төдийгүй Москва, Пхеньяныг багтаасан “дарангуйлагч эрх баригчдын шинэ лигийн санаа зорилгын эхний дохио” гээд “Оросын Украины эсрэг харгис хэрцгий дайн үргэлжилж, урьд өмнө хэзээ ч байгаагүйгээр эрчимжиж, Ираны өгсөн дронууд өдөр бүр Украины хотуудад цохилт өгч, олон улсын дүрэм, дэг журмыг устгаж, өөр өөр тивүүдийн газрын зургийг дахин зурахыг санаархаж, бидний ардчиллыг устгах гэсэн авторитар удирдагчдын шинэ холбоо ажиллаж байна” гэж мэдэгджээ. Түүний бодлоор Европын Холбооны нутаг дэвсгэр дээр дайн цааш өргөжин гарах нь үгүйсгэх аргагүй юм. Тиймээс ЕХ-ны орнууд зэвсэгт хүчээ сэргээн босгох, шинэчлэх, түүнчлэн болзошгүй тулалдаанд өөрсдийн материаллаг болон технологийн давуу талаа хангах шаардлагатай байна. Үүний тулд “Европ илүү их хөрөнгө оруулалт хийж Европын батлан хамгаалах төслүүдэд хөрөнгө оруулан аюулгүй байдлын түвшингээ дээшлүүлэхээс гадна ажлын байр, ноу-хау, эдийн засгийн өсөлтийг хангах ёстой. Европын Холбооны бүрэн эрхээ хамгаалах батлан хамгаалах зорилго нь НАТО-г бэхжүүлэхэд хувь нэмэр оруулна гэж Урсула фон дер Лейен өөрийн илтгэлдээ онцолсон байна. Энэхүү дээд хэмжээний уулзалтаар Украинд үзүүлэх цэргийн тусламж, Европын Холбооны ардчиллын эсрэг Оросын хөндлөнгийн оролцоо зэрэг асуудлыг хэлэлцэх юм.

Энэ чуулганы өмнө танилцуулагдсан санал асуулгын “Евробарометр”-ийн судалгаа Европын Холбооны орнуудын иргэдийн сонгуулийн идэвх таван жилийн өмнөх Европын парламентын сонгуулийн үеийнхээс хамаагүй өндөр байгааг нотолсон нь судлаачдын сонирхлыг татсан байна. Европын Холбооны улсуудын хэмжээнд явуулсан санал асуулгад оролцогчдын 60 хувь нь ирэх зургадугаар сард болох сонгуулийг сонирхож байгаагаа илэрхийлсэн байна. Энэ нь 2023 оны намар болсон өмнөх судалгаанаас 3 хувиар, таван жилийн өмнөх буюу Европын парламентын сонгуулийг европчуудын 49 хувь нь сонирхож байсан үр дүнгээс 11 пунктээр илүү байна. Германд энэ үзүүлэлт сүүлийн таван жилийн хугацаанд 13 хувиар өссөн бөгөөд Европын парламентын сонгуулийн сонирхол нэмэгдээгүй цорын ганц орон Франц болжээ. Оросын Украины эсрэг үргэлжилж буй дайн, мөн Ойрхи Дорнод дахь мөргөлдөөн хурцадсан зэргээс шалтгаалан Европын сонгуулийн ач холбогдлыг улам бүр бэхжүүлсэн гэж судалгаанд оролцогчдын 81 хувь нь мэдэгджээ. Германд энэ үзүүлэлт 82 хувь байсан бол хамгийн бага буюу 27 хувь нь Францад бүртгэгдсэн байна. Германы иргэдийн 60 хувь нь ЕХ-ны ирээдүйн талаар “нэлээд өөдрөг” эсвэл “маш өөдрөг” гэж хариулсан нь өнгөрсөн намрын судалгаанаас 2 хувиар, харин гурван жилийн өмнөхөөс 12 хувиар их гарчээ. Үүний зэрэгцээ, Европын холбооны орнуудын иргэдийн хувьд ирэх сонгуулийн хамгийн чухал сэдэв нь ядууралтай тэмцэх (санал асуулгад оролцогчдын 33 хувь), нийгмийн эрүүл мэндийн систем (32 хувь), эдийн засаг, шинэ ажлын байр бий болгох (31 хувь), батлан хамгаалах, аюулгүй байдал (31 хувь), уур амьсгалын өөрчлөлттэй тэмцэх (27 хувь) явдал гэсэн бол Европын сонгогчдын хувьд байгаль орчны асуудал гурав дахь байрнаас тавдугаарт орж буурчээ. Харин “Европын парламент ойрын жилүүдэд ямар үнэт зүйлийг хамгаалах ёстой вэ” гэсэн асуултад Европчуудын 47 хувь нь энх тайван, 33 хувь нь ардчилал, 20 хувь нь хууль дээдлэх ёстой гэж үзжээ.

Судалгааг Европын Холбооны 27 орны 26,411хүний дунд явуулсан бөгөөд “Европын баруун жигүүрийн популист намууд суудлын тоогоо нэмэх төлөвтэй байна” гэж дүгнэжээ

Г.АМАРСАНАА

Дональд Трампыг шүүх эрүүгийн хэргийн шүүх хурал Нью-Йорк хотноо эхэллээ. Ингэснээр Трамп түүхэнд АНУ-ын эрүүгийн хариуцлага хүлээх гэж буй анхны ерөнхийлөгч болов. Сар гаруй хойшилсон шүүх хурал тангарагтны шүүгчдийг сонгосноор эхэллээ. Эхний хэдэн минутын дотор нэр дэвшигчдийн тал орчим хувь нь (96-аас 50 нь) “Энэ шүүх хурлын шийдвэрт би шударгаар хандаж чадахгүй байх” гэж хэлээд хасагдсан байна. Үлдсэн тангарагтны шүүгчдээс мэдээ, ном унших дадал зуршил зэрэг олон асуулт асуун нийт 12 хүнийг тангарагтны шүүгчээр сонгожээ.

Долоон цаг орчим үргэлжилсэн сонсголын дараа Трамп шүүгч Хуан Мерчаныг дахин шүүмжилж сэтгүүлчдэд “Бидний хооронд асуудал байна” гэж хэлэв. Учир нь уг шүүх хуралдааны өмнө Трампын өмгөөлөгчдийн хүсэлтээс Мерчан хоёр удаа татгалзсан юм. Мөн Трампын өмгөөлөгчид “Охин нь Ардчилсан намынханд улс төрийн зөвлөх үйлчилгээ үзүүлдэг компанид ажилладаг” учир ашиг сонирхлын зөрчил үүсч байна” хэмээн Мерчаныг уг хэргийг шүүхээс татгалзахыг уриалсан байна.

Трампыг 2016 оны ерөнхийлөгчийн сонгуулийн өмнө порно жүжигчин Сторми Даниэлст 130 мянган ам.доллар төлсөн гэдгээ нуухыг оролдсон хэмээн буруутгаж байгаа юм. Гэхдээ төлбөрийн баримт нь өөрөө хуулийн зөрчил биш юм. Харин Трамп өмгөөлөгчдөө мөнгөө төлсөн болж, хууль ёсны хураамж төлсөн мэт харагдуулсан нь нотлогдсон тул Нью-Йорк мужийн прокурорын газар энэ үйлдлийг Трамп санхүүгийн баримт бичгийг хуурамчаар үйлдсэн гэж үзэж байгаа бөгөөд энэ нь гэмт хэрэг юм. Жүжигчин Дэниэлс нь 2006 онд Трамптай бэлгийн харьцаатай байсан бөгөөд Трампын өмгөөлөгч Майкл Коэн түүнд энэ асуудлыг дарах гэж мөнгө төлсөн гэж мэдэгдээд байгаа билээ. Ер нь АНУ-ын ерөнхийлөгч асан 34 зүйл ангиар залилангийн хэрэгт буруутгагдаж байгаа аж. Трамп өөрөө ямар нэгэн хууль бус үйлдэл хийсэн гэдгээ үгүйсгэж бүр Даниэлстэй бэлгийн холбоогүй байсан гэж мэдэгдсээр байгаа билээ.

Шүүх хурлын өмнө Дональд Трамп уг хэргийг хариуцаж буй шүүгчийг шүүмжилж, түүнийг Ардчилсан намаар удирдуулсан “шулмын ан” хийх гэж байна гэж мэдэгдсэн. Ерөнхийлөгч асан “Truth Social” олон нийтийн сүлжээнд “Шүүх хурал даргалагч маш их зөрчилдөөнтэй байгаа учир шүүгч хийж болохгүй” гэж бичсэн аж. Гэтэл уг шүүх өмнө нь Трампын үйл ажиллагаанд хязгаарлалт тавьж, шүүхийн ажилтнууд, тангарагтны шүүгчид, дүүргийн прокурорын газрын гэрч, өмгөөлөгчид болон тэдний ар гэрийнхний талаар олон нийтэд мэдээлэл хийхийг хориглоод байсан юм. Иймээс Трампын олон нийтийн сүлжээн дэх зарим нийтлэл нь шүүхийн захирамжийг зөрчсөн гэж үзэн Манхэттэн дүүргийн прокурорын газар нийгмийн сүлжээннд тавьсан гурван нийтлэлийнх нь төлөө Трампыг 3000 ам.доллараар торгохыг Мерчанаас хүсээд байгаа аж.

Нью-Йорк хотын Шүүхийн байрны гадна хэдэн арван сэтгүүлчдээс гадна Трампыг эсэргүүцэгчид болон дэмжигчид цугларчээ. Экс ерөнхийлөгчийг дэмжихээр цугларсан зарим хүмүүс өнгөрсөн зун Жоржиа мужийн шоронд Трампын авахуулсан зураг бүхий хувцас өмсөн түүний фото зураг бүхий АНУ-ын тугийг барьсан байв. Харин экс ерөнхийлөгчийг эсэргүүцэгчид “Хэн ч хуулиас дээгүүр тавигдах ёсгүй” гэсэн бичигтэй уриа барин жагсчээ.

Г.АМАРСАНАА

Сүүлийн үед барууны улсууд Оросын хураагдсан хөрөнгийг Украинд нөхөн төлбөр болгон өгөх асуудлыг хөндөх болсон. Тэгвэл Страсбург хотноо хуралдсан Европын Зөвлөлийн Парламентын Ассамблей/ЕЗПА/-н хаврын чуулганаар “Европын зөвлөл ОХУ-ын царцаагаад байгаа хөрөнгийг Украиныг сэргээн босгоход ашиглах үйл явцыг олон улсын нөхөн олговор олгох тусгай механизмаар удирдан зохицуулах ёстой. Олон улсын хууль тогтоомжийн дагуу улс орнууд энэхүү хууль тогтоомжийг бүдүүлгээр зөрчсөн улсын эсрэг хариу арга хэмжээ авах эрхтэй” гэж заагаад “ОХУ-ын Төв банкны хөрөнгийг битүүмжилсэн улс орнуудад эдгээр хөрөнгийг олон улсын нөхөн төлбөрийн механизмд хурдан шилжүүлэхийн төлөө хамтын ажиллагаагаа эхлүүлэхийг уриалж байна” гэсэн “Украиныг сэргээхэд дэмжлэг үзүүлэх тухай” тогтоолыг санал нэгтэй батлав. ЕЗПА энэхүү механизмыг Европын зөвлөлийн ивээл дор бий болгох ёстой гэж үзжээ. Үүнд Европын Зөвлөлийн гишүүн болон гишүүн бус орнуудын нутаг дэвсгэрт битүүмжилсэн Оросын төрийн бүх хөрөнгийг хуримтлуулах олон улсын итгэлцлийн сан байгуулах асуудал багтах юм байна. Түүнчлэн Оросын түрэмгийлэлд өртсөн Украины хувь хүн, хуулийн этгээдийн нэхэмжлэлийг авч үзэх “зөв бас үр дүнтэй шийдвэр гаргах” олон улсын комисс ажиллуулах болжээ.

Барууны орнууд нийтдээ Украины сэргээн босголтод ашиглах боломжтой Оросын төрийн 300 тэрбум ам.долларын хөрөнгийг битүүмжлээд байгаа аж. Гэхдээ Украинд ашигтайгаар эдгээр хөрөнгийг хэрхэн зарцуулах талаар ЕХ-ны орнуудад нэгдсэн байр суурь одоогоор алга байгаа юм. Иймээс ЕЗПА энэхүү тусгай тогтоол баталж уг асуудлыг зохицуулах шинэ хууль, журам батлахаар болж байна.

Учир нь барууны орнуудыг Оросын төрийн өмчийг хураахаас сэргийлж байгаа гол шалтгаан нь тусгаар тогтносон улсын дархан эрхийн зарчим бөгөөд уг зарчмаар төр, түүний өмчийн эсрэг харийн улсын шүүх шийдвэр гаргах боломжгүй юм. Харин олон улсын дүрэм, журамд олон улсын дүрэм, журмыг ноцтой зөрчсөн улсаар учирсан хохирлыг төлүүлэх ёстой гэж заасан байдаг ажээ. Иймээс ЕЗПА-ын санал болгож буй энэхүү арга хэмжээ нь “хууль эрхийн хүрээнд маргаан үүсгэхгүй” гэж уг тогтоолд онцлон тэмдэглэжээ. Мөн ЕЗПА “Оросын Холбооны Улс нь түрэмгийлэгч улсын хувьд дэд бүтцийг сүйтгэсэн, хүний амь нас хохироосон, эдийн засгийн хүндрэл учруулсан зэрэг олон улсын хууль бус үйлдлийнхээ улмаас Украинд учруулсан хохирлыг бүрэн нөхөн төлөх үүрэгтэй” гэж сануулжээ.

Тогтоолыг батлах мэтгэлцээн эхлэхийн өмнө Украины Дээд Радын дарга Руслан Стефанчук депутатуудад хандан үг хэлжээ. Тэрээр “Би Страсбургт ирж, Европын Холбооны Парламентын гишүүн бүрийн нүд рүү харж байгаад, өнөөдөр сум хүрэлцэхгүй байгаа ч гурван жилийн турш траншейнаасаа гараагүй ядарсан хэрнээ нугараагүй байгаа Украин цэрэг бүрийн өмнөөс, Киев, Сумы, Харьков, Запорожье, Одесса, Херсон хотууд болон Украин даяар оросын пуужингаас хүүхдээ хамгаалж чадахгүй байгаа эх бүрийн өмнөөс, Украины багш нар, эмч нар, аврагчид болон Украины парламентын нэрийн өмнөөс, бүх амь үрэгдэгсэд бас тэдний төлөө чимээгүй залбирч байгаа Оросын суманд шарадсан, тахир дутуу болсон бүх Украинчуудын нэрийн өмнөөс та нараас гуйя” гэж хэлжээ. Руслан Стефанчук мөн “Манай барууны түншүүдийн Украинд зэвсэг өгөх эсэх талаар бодох цаг нь аль хэдийнэ дууссан тул тэд яаралтай арга хэмжээ авах ёстой” гэж уриалсан байна.

Мэтгэлцээн эхлэхэд Их Британийн Консерватив намын гишүүн Дэвид Блансатра “Оросыг ялагдах хүртэл Украиныг сэргээн босгож, Оросын түрэмгийллийн улмаас учирсан бүх хохирлыг барагдуулах боломжгүй” гэж мэдэгдээд иймд АНУ болон Европын орнуудыг Оросыг хамтдаа ялахын тулд Украинд бүх боломжит зэвсгээр туслахыг уриалжээ. Мөн Дэвид Блансатра “ОХУ-ын битүүмжилсэн 300 тэрбум долларын хөрөнгийг бид Москвад хэзээ ч буцааж өгөх ёсгүй” гэж хэлжээ. Харин Европын парламентын Испанийн депутат Пабло Хиспан Украинтай бүрэн эв нэгдэлтэй байхыг уриалаад “Бид бүгд Оросыг ялахын тулд хүчин чармайлт гаргаж, энэ зорилгодоо үнэнч байгаагаа харуулах ёстой. Украин дайны талбарт тэмцэж байгаа учир бид түүний эдийн засаг, санхүү, төрийн үйлчилгээ, эрчим хүчийг дэмжих хэрэгтэй. Орос бүрэн ялагдах хүртэл бид үүнийг хийх ёстой” гэж хэлсэн бөгөөд энэхүү мэтгэлцээн өндөрлөсний дараа гишүүд уг тогтоолыг санал нэгтэй баталсан байна.

Г.АМАРСАНАА

АНУ-ын Майами-Дэйдийн баруун өмнөд хэсэгт дөрөвдүгээр сарын 15-нд ой, хээрийн түймрийн аюулт үзэгдэл хоёр удаа дэгдэж, 16-ны байдлаар нийт 95 мянган га талбай шатсан  байна.

Үүний 45 хувийг унтраасан талаар Флорида мужийн Ойн албанаас мэдээллээ. Түймрийн голомтод Гал түймэр унтраах 18 ангийн бие бүрэлдэхүүн үүрэг гүйцэтгэж байгаа аж.

Эх сурвалж: https://www.cbsnews.com/miami/news/grass-fire-burning-in-southwest-miami-dade-large-plume-of-smoke-seen-across-county/

Орчуулсан: Б.Гэрэлзаяа

Дамаск дахь Ираны дипломат байрыг бөмбөгдсөний хариуд Ираны удирдагчид Израиль руу шууд дайрах шийдвэр гаргасан нь бүс нутгийн энэ хоёр өрсөлдөгчийн хоорондох “сүүдрийн дайн”-ыг ил дайн болгож орхив. Барууны холбоотнууд нь бүс нутгийн хэмжээнд дайн дэгдэхээс болгоомжилж, хурцадмал байдлыг намжаахыг Израильд уриалж эхлэв.

Вашингтон мөн дайнаас зайлсхийхийн тулд Бээжингээс тусламж авах хүсэлт гаргав. Энэ нь өнгөрсөн аравдугаар сард Израиль болон Палестины ХАМАС бүлэглэлийн хооронд дайн эхэлснээс хойш АНУ Хятадаас Иранд нөлөөлөхийг хүсэж буй анхны тохиолдол биш юм. Урьд нь долоон хүн, тэр дундаа Ираны армийн хоёр ахлах удирдагчийн аминд хүрсэн Израилийн Дамаскад хийсэн цохилтын дараа АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн дарга Антони Блинкен Хятадын тэргүүн дипломат Ван И болон Турк, Саудын Арабын удирдлагатай ярилцаж, “Хамгийн хурцадмал байдал улам хурцдаж байгааг хүлээн зөвшөөрөх боломжгүй. Бүгдийнх нь ашиг сонирхолд нийцэж байгаа тул бид Ираныг хурцадмал байдал үүсгэхгүй байхыг ятгах ёстой” гэж мэдэгдэж байсан билээ.

Өнгөрсөн оны сүүлээр хуситын босогчид Улаан тэнгис дэх худалдааны хөлөг онгоц руу дайрснаас хойш АНУ-ын эрх баригчид Бээжинд шахалт үзүүлэн хуситуудыг сургаж, санхүүжүүлж, тоноглож байгаа Тегераны дэмжлэгийг зогсоох гэж удаа дараа оролдож байгаа билээ. Иймээс сүүлийн үеийн энэхүү хурцадмал байдал нь Хятад Ираныг хазаарлахад хэр их хөшүүрэг болох, Бээжин улс төрийн нөлөөгөө ашиглах уу гэсэн асуулт дахин бий болгож орхив.

Нидерландын Гронингенийн их сургуулийн профессор Уильям Фигероа “Цаасан дээрээс Хятад улс Иранд асар их нөлөөтэй байгаа нь харагддаг. Хятад улс сүүлийн 10 жилийн хугацаанд Ираны хамгийн том худалдааны түнш байсаар ирсэн бөгөөд Ираны нефтийн экспортын 90 хувийг худалдаж авч буй нь Тегераныг АНУ-ын хориг арга хэмжээнээс аврах том тусламж болсон. Мөн Хятадын компаниуд Иранд хамгаалалтын болон хяналтын тоног төхөөрөмж нийлүүлдэг. Гэвч бодит байдал дээр Хятад улс Иранд нөлөөлөхийн тулд эдгээр хөшүүргийг ашиглахад хэцүү. Энэхүү худалдааны харилцааг ингэж сүр дуулиантайгаар зэвсэг болгож ашиглавал Хятадын энэ бүс нутагт явуулж буй өргөн хүрээний стратегийг сүйрүүлнэ” гэжээ.

Сүүлийн жилүүдэд Хятад улс Ойрхи Дорнод дахь эдийн засаг, улс төрийн оролцоогоо ихээхэн өргөжүүлсэн. Хятадын удирдагч Си Жиньпин “Дэлхийн аюулгүй байдлын санаачилга”-ынхаа нэг хэсэг болгон “Ойрхи Дорнодод энх тайван, амгалан тайван байдлыг бий болгохын тулд Хятадын мэргэн ухааныг авчрах болно” гэж амласан билээ Иймээс Бээжин өнгөрсөн жил бүс нутгийн эртний хоёр өрсөлдөгч болох Саудын Араб, Ираныг түүхэн уулзалт хийж ойртуулж чадсан.

Гэсэн ч одоогийн мөргөлдөөнд Иранд саад хийх нь Хятадын хувьд илүү сорилт болж магадгүй гэж шинжээчид үзэж байна. Учир нь Тегеран Бээжинд өгсөн Хуситчуудын халдлагыг бууруулах амлалтаа биелүүлээгүйгээс болж Хятад Иран дахь хөрөнгө оруулалтаа байнга багасгаж буй нь хоёр улсын харилцаанд хүндрэл үүсгээд байгаа билээ. Үүнийг профессор Уильям Фигероа “Тэд хэлэлцээрт оролцохдоо баяртай байгаа хэдий ч бодит байдал дээр тэд албадлагыг бус худалдаа, дипломат санаачилгыг голчлон сонирхох болно. Тэгээд ч АНУ-ын гуйлтыг хэрэгжүүлж буй явдал болох тул тэд буулт хийсэн ч ил харагдуулахгүй” гэж тайлбарласан байна.

Тэгвэл “Хятад улс Ираныг Израиль руу анх удаа том халдлага хийж Ойрхи Дорнод дахь нөхцөл байдлыг хурцдуулж, бүс нутагт илүү өргөн хүрээтэй мөргөлдөөн гарах төлөвийг нэмэгдүүлж байгаад “гүн түгшиж” байгаагаа илэрхийлж, Бээжин энхийг сахиулах үүрэг гүйцэтгэж, аюулгүй байдлыг бэхжүүлж, алсын хараатай бодлого явуулна” гэж мэдэгдэв.

Бэлтгэсэн Г.АМАРСАНАА

Иран улс түүхэндээ анх удаа өөрийн гол дайсан Израиль руу хийсэн шууд дайралт амжилттай няцаагдлаа. Зургаан сарын өмнө ХАМАС-ын халдлагад өртөж байсан Израилийн эрх баригчид холбоотнуудынхаа дэмжлэгтэйгээр тэднээс хамаагүй илүү ноцтой дайсны олон зуун дрон, баллистик болон далавчит пуужингуудыг устгаж чадсан юм. Иймээс өнгөрсөн бямба гаригийн шөнө Ойрхи Дорнодын тэнгэрт юу болсныг, мөн энэ нь Израилийг дэмжиж буй барууны орнуудад хэрхэн нөлөөлөх, бас Арабын ертөнцийн байр суурь зэргийг BBCсудалж үзээд Дамаск дахь Исламын Бүгд Найрамдах Улсын консулын газар руу агаараас цохилт өгсний хариуд Тегеран Израилийг буруутгасан.Харин Израилийн эрх баригчид уламжлал ёсоор ийм ажиллагаанд оролцсоноо баталж бас үгүйсгэлгүй дуугүй өнгөрсөн.

Тэгвэл өнгөрсөн ням гаригт шилжих шөнө Иран, түүнчлэн Ирак, Сири, Йемен дэх холбоотнуудынхаа баазуудаас Израилийн зүг 300 гаруй дрон болон пуужин харвасан.Тэдний 99 хувийг сөнөөсөн гэж Израиль болон АНУ-ын арми мэдэгдэв. АНУ, Их Британи, Франц, Йорданы арми Израильд агаарын довтолгооноос хамгаалахад нь тусалсан гэж мэдэгдсэн.Дараа нь Израилийн армийн хэвлэлийн төлөөлөгч генерал Питер Лернер уг халдлагад 170 дрон, 30 далавчит пуужин, 120 баллистик пуужин оролцсон гэж манай агентлагт мэдээлсэн. Харин цөөхөн хэдэн баллистик пуужин Израилийн өмнөд хэсэгт орших Неватим агаарын баазыг оносон боловч бага зэрэг хохирол учруулсан тул бидний агаараас хамгаалах ажиллагаа саадгүй үргэлжилсэн гэж Лернер хэлэв. Хохирсон энгийн иргэд гэвэл одоогоор шархадсан ганц охин л тодорхой болоод байна гэжээ.

Судлаачид юуны өмнө энэхүү дайралт нь Оросын армийн Украин руу хийж буй дайралттай тун төстэй байгааг онцлов. Энэ нь нэг дор олон тооны дрон, далавчит пуужин, баллистик пуужин зэрэг олон төрлийн хэрэгслийг зэрэг ашигласан явдал юм. Дайсныхаа агаарын довтолгооноос хамгаалах олон янзын системийг даван туулахын тулд ийм аргыг хэрэглэдэг. Иран бол Оросын хамгийн ойрын холбоотон бөгөөд тэдний цохилтоос сургамж авсан байх өндөр магадлалтай билээ.Украинд хийсэн Оросын хамгийн том цохилтод 100 гаруй дрон, пуужин нэгэн зэрэг оролцож байсан. Өнгөрсөн арванхоёрдугаар сарын 29-нд болсон дайралтын үеэр Украины Зэвсэгт хүчний мэдэгдсэнээр 158 пуужин дроноос ердөө 87 пуужин, 27дроныг устгасан байна.

Хэдэн төрлийн зэвсэг зэрэг оролцсон олон тооны нэгэн зэрэг дайралт Украины агаарын довтолгооноос хамгаалах системийг “хэт ачаалж” тэднийг 100 хувь няцаах боломжгүй болгож байсан. Иймээс Ираны Израиль руу довтлоход ашигласан олон тооны дрон, пуужингууд нь Израилийн агаарын довтолгооноос хамгаалах системийг дарах болно гэж тооцсон байна.Харин Израилийн хувьд байдал өөрөөр эргэсэн. Учир нь янз бүрийн түвшний Ираны төлөөлөгчид хоёр долоо хоногийн турш удахгүй Израильд хариу арга хэмжээ авна гэж анхааруулж байсан билээ. Энэ нь Израиль болон түүний холбоотнуудад агаарын довтолгооноос хамгаалах нэмэлт зэвсэг, тэр дундаа дрон, пуужин устгах онгоцнуудыг бэлтгэж, байршуулах цаг өгсөн.

Ираны довтолгоог няцаахад Америкийн AE­GIS агаарын довтолгооноос хамгаалах систем гурван баллистик пуужин устгаж, цэргийн нисэх онгоцнууд нь олон тооны агаарын бай устгасан байна. Мөн Йорданы Агаарын цэргийн хүчин нутаг дэвсгэрийнхээ дээгүүр ниссэн олон арван дроныг буудан сөнөөжээ. Украинд хийсэн Оросын бүх цохилтоос том хэмжээтэй дайралт тагнуулын мэдээлэл, хэд хэдэн орны агаарын довтолгооноос хамгаалах системийн хамтарсан сайн зохион байгуулалтаас болж бараг бүрэн няцаагдсан юм. Израилийн улстөрчид болон олон улсын тоймчид Ираны дайралтыг амжилттай няцаасан нь чухал амжилт болсон гэдэгтэй санал нэг байна. The Economist сэтгүүлийн Ойрхи Дорнод дахь сурвалжлагч Грег Карлстром “Ираны хариу арга хэмжээ стратегийн алдаа байсан гэж үзэх хангалттай үндэслэл бий. Сүүлийн саруудад Израиль улам бүр тусгаарлагдаж байгаа бол Иран мөргөлдөөнд шууд оролцохоос зайлсхийж, Арабын орнуудтай энх тайвныг сахин хамгаалж бүс нутаг дахь нэр хүндээ өсгөөд байсан. Харин бямба гаригийн халдлага нь энэхүү хүчний тэнцвэрийг өөрчилж, Иран одоо сул дорой, арчаагүй харагдаж байна” гэжээ.

Харин Тегеран дахь төрийн хэвлэлүүд болон улстөрчид хэдийгээр Ираны довтолгоо Израильд ноцтой хохирол учруулаагүй ч үүнийг дайсандаа өгсөн хатуу хариу үйлдэл болсон гэсэн байна.

Тухайлбал, төрийн мэдээллийн Тегераны “IRNA” агентлаг ”Түүхэнд анх удаа Израильд эзлэгдсэн Палестины нийслэл Иерусалим дахь Аль-Акса сүмийн тэнгэрт Ираны пуужингууд гарч ирэв” гээд шөнийн тэнгэр дэх пуужингийн дүрс бичлэгийг нийтэлжээ. Мөн өнгөрсөн оны аравдугаар сарын 7-нд болсон ХАМАС-ын халдлагаас ялгаатай нь Иран халдлагын талаар аль болохоор олон нийтэд урьдчилан анхааруулж байсныг ажиглагчид онцолж байна.Израилийн зүүний сөрөг хүчний “+972” сайтыг үүсгэн байгуулагч Дими Радер Ираны довтолгоо бүтэлгүйтсэн гол шалтгааныг “Энэ тухай инээдтэй гэмээр нарийвчилсан сэрэмжлүүлэг гарч байсан” гээд “Энэ нь Израильд хор хөнөөл учруулахыг Иран хүсэхгүй байгаад бус харин тэд үнэндээ бүрэн хэмжээний дайнаас зайлсхийхийг хүсч байгаагийн илрэл юм” гэжээ.

Европын Холбооны Гадаад хэрэг, аюулгүй байдлын дээд төлөөлөгч Жозеп Боррел Израилийн эсрэг Иран дайралт хийсэнтэй холбогдуулан Европын Холбооны гадаад хэргийн сайд нарыг өнөөдөр яаралтай хуралдуулахаар болов. Жозеп Боррел “Бидний зорилго бол бүс нутгийн хурцадмал байдлыг намжаах, аюулгүй байдалд нь хувь нэмэр оруулах явдал юм” гэж хэлжээ. Мөн Исламын Бүгд Найрамдах Иран Улс Израиль руу дайрсантай холбогдуулан Ираны эсрэг нэмэлт хориг арга хэмжээ авахыг Германы Гадаад хэргийн сайд Анналена Баербок уриалав. Германы дипломат албаны тэргүүн Европын Холбоо Орост дрон нийлүүлснийх нь төлөө Тегераны эсрэг хориг арга хэмжээ авсан хэдий ч шийтгэлийн арга хэмжээг өргөжүүлэхийн тулд “идэвхтэй кампанит ажил явуулж байна” гэж мэдэгдэв. Баербок Иран Израиль руу дайрсан талаар “Ираны үйл ажиллагаа ямар аюултай болохыг бид харлаа” гэжээ

Г.АМАРСАНАА

АНУ-ын Манхэттэн дэх Нью-Йорк мужийн давж заалдах шатны шүүх ерөнхийлөгч асан Дональд Трампын “порно од” Сторми Даниэлсийг “чимээгүй байлгах төлбөр” өгсөн эрүүгийн хэргийн тангарагтны шүүгчдийг бусад хотоос сонгох Трампын өмгөөлөгчдийн хүсэлтийг няцаав. Учир ньТрампын олон жил амьдарсан Манхэттен хотын оршин суугчдын дунд Ардчилсан намынхан давамгайлж байдаг юм. Иймээс Трамп “Энэ шүүхийн шударга байдалд найдахгүй байна” хэмээн гомдоллож байгаа билээ. Уг шүүх хуралдаанд оролцох тангарагтны шүүгчдийн сонгон шалгаруулалт өнөөдөр эхэлж байна.

Тангарагтны шүүгчид нэр дэвшихээр санамсаргүй байдлаар сонгогдон дуудагдах Нью-Йорк мужийн оршин суугч иргэд ердийн суурь мэдээллээс гадна экс ерөнхийлөгчийг дэмжсэн, эсэргүүцсэн байгууллага, бүлэглэлд холбогдсон эсэхээ тодруулахыг хүссэн асуултуудад хариулах аж. Мөн тэд ямар хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл үзэж, уншдаг, ямар нийгмийн сүлжээнд байдаг, уг сүлжээнийхээ хэлэлцүүлэгт идэвхтэй оролцдог, эсвэл зүгээр л дагагч болдог гэх мэт асуултад хариулах аж. Сонгон шалгаруулалтын санал асуулгад “чамин” гэмээр ч асуултууд байна. Жишээлбэл, “Ерөнхийлөгч асан хүнийг муж улсын шүүхээр яллах нь зөв эсэх талаар та хатуу бодолтой эсвэл эргэлзээтэй байна уу?”, “Энэ хэрэг Трампын цаашдын ажилд хэрхэн нөлөөлөх талаар танд ямар нэгэн хувийн бодол байна уу?” гэх мэт..

Энэхүү эрүүгийн хэргийн учиг нь бэлгийн харьцаатай байсан “порно од” кино жүжигчин Сторми Даниэлст Трампын мөнгө шилжүүлсэн баримт нотлогдсон ч Трампын толгой компанийн тайланд энэ төлбөрийг түүний тухайн үеийн өмгөөлөгч Майкл Коэний үйлчилгээний хөлс гэж тэмдэглэсэн явдал юм. Трамп өөрөө уг хуурамч баримтыг үйлдсэн гэдгээ хүлээхгүй байгаа бөгөөд энэ эрүүгийн хэрэг нь түүнтэй холбоотой бусад хэргийн нэгэн адил улс төрийн хавчлагын үр дүн гэж мэдэгдсээр байгаа билээ. Ерөөс Трампын өмгөөлөгчид экс ерөнхийлөгчийн эсрэг явуулж буй эрүүгийн бүх шүүх хурлыг аль болох сунжруулахыг хичээж байгаа бөгөөд тодорхой хэмжээний амжилт олоод байгаа юм. Тодруулбал, өнгөрсөн оны сүүлчээр тэд Трампыг ерөнхийлөгч байх хугацаандаа хийсэн аливаа үйлдлийнхээ төлөө эрүүгийн хариуцлага хүлээхгүй дархан эрхтэй гэж мэдэгдсэн. Үр дүнд нь уг асуудал Дээд шүүхэд хүрч, энэ сарын 25-нд энэ хэргийг хэлэлцэж эхлэх болсон. Иймээс энэхүү Манхэттэний эрүүгийн хэрэг бол ирэх арваннэгдүгээр сард болох ерөнхийлөгчийн сонгуулийн өмнө дуусах боломжтой цорын ганц Трампын шүүх хурал юм. Учир нь Трампын бусад бүх шүүх хурал Дээд шүүхийн шийдвэр гартал царцаад байгаа билээ. Хэрэв Трамп сонгуульд ялбал түүнд холбогдох бүх хэргийг түдгэлзүүлэхээс гадна прокурор түүний эрүүгийн хэргүүдийг бүхэлд нь хэрэгсэхгүй болгох тушаал гаргах боломжтой болох юм. Гэхдээ хэргийн учир огт өөр зүйлд байгаа нь тодорхой болоод байна. Энэ бол Трампын Кремлээс санхүүждэг гэх хэрэг юм. Ерөөс Москва барууны улстөрчдийг авлигаар санхүүжүүлдэг болох нь сүүлийн үед тодорхой болчихоод байна. Тухайлбал, Бельгийн Ерөнхий сайд Александр ДеКру ирэх зургадугаар сард болох Европын сонгуульд хөндлөнгөөс оролцох гэж оролдсон ОХУ-ын сэжигтнийг мөрдөн шалгаж эхэлснийг зарлав. Түүний хэлснээр тус улсын тагнуулын алба Украинд үзүүлэх Европын дэмжлэгийг зогсоох зорилготой Оросын тагнуулын сүлжээ Европын хэд хэдэн улсад үйл ажиллагаа явуулж байгааг нотолсон байна. Мөн ерөнхий сайд Де Кру тус улсын тагнуулын алба Москвагийн улстөрчдийг санхүүжүүлдэг авлигын сүлжээг илчлэн шуугиан тариад байгаа Чех улсын эрх баригчидтай нягт хамтран ажиллаж байгаа бөгөөд уг ажиллагааны явцад Европын парламентын гишүүдэд “Кремль Оросын суртал ухуулгын ажлаа дэмжүүлэхийн тулд мөнгө санал болгосон нь тодорхой болоод байна” гэж мэдэгдэв. Де Кру “Манай тагнуулын мэдээллээр Москвагийн зорилго маш тодорхой байна. Энэ нь Европын парламентад аль болох олон Оросыг дэмжигч нэр дэвшигчийг сонгоход тусалж, энэ байгууллагад Оросыг дэмжигч тодорхой бүлэг бий болгон, бэхжүүлэх зорилготой юм” гэж сэтгүүлчдэд хэлжээ. Европын парламентын сонгууль Европын Холбооны улсуудад ирэх зургадугаар сарын 6-9-нд болно. Өөрөөр хэлбэл, Оросууд Европын Холбооны улсуудын улс төрчдөд авлига өгөх гэж оролдож буйг илрүүлээд байгаа ч ийм асуудалд хэрхэн хариуцлага тооцох тодорхой хууль одоогоор байхгүй байгаа юм. Гэхдээ энэ бол зүгээр л цаг хугацааны асуудал. Учир нь эх орноосоо урваж өөрийн улсын эрх ашгийн эсрэг үйл ажиллагаа явуулсан ямар ч хэрэгт хөөн хэлэлцэх хугацаа гэж байдаггүй.

Дональд Трампын хувьд манайд “Монгол ялна!” гээд ялагдуулсантай агаар нэг “Make America Great Again” буюу “Америкийг дахин хүчирхэг болгоно” гэсэн уриатай явж байна. Ийм уриаг хэн зааж өгөөд байдаг нь тодорхой! Энэ нь Москва манай 126-гийнн тодорхой хэсэгт бас авлига өгч УИХ-д өөрийн бүлэгтэй болох гэж байна гэсэн үг. Иймээс УИХ-д нэр дэвшигчдэдээ “Москвагийн өгсөн мөнгийг ав. Тэгээд улс болон иргэдийнхээ төлөө ажиллаад бай!” гэж уриалах шаардлага үүсээд байна. Учир нь Монголын сонгогчид бол яав ч оросууд биш. Тэд юмны цаад учрыг ойлгоно! Үүнийг л “Монголд хэрэгжүүлсэн урианы америк хувилбар оршвой!” гээд байгаа хэрэг. Хашир хүн гэж хаширсан хүнийг хэлдэг гэдэг дээ.

Г.АМАРСАНАА

Япон улсын хүн ам өнгөрсөн онд 595 мянгаар цөөрч, 124 сая 352 мянга болсон дүн мэдээг японы зг өчигдөр танилцуулсан байна. Өнгөрсөн оны 10 сарын 1-ний байдлаарх энэ тоон үзүүлэлт тэхдээ, Японы байнга оршин суугаа гаднын иргэдийг давхар хамруулсан тоо юм байна. Харин гаднын харьяат иргэдийг хасаж тоолбол Японы хүн амын тоо 0,69 хувиар буурсан дүн үзүүлжээ.

Тодруулбал, Азийн хөгжингүй энэ улсад төрөлт буурч, хүн амын наслалт улам уртсаж байгаагаас хүн амын тоо нь 13 жилийн өмнөөс жил дараалан зогсолтгүй буурсаар байгааг энэ шинэ мэдээ дахин нотлон харуулсан байна. Улмаар хүн амын тооллогын бүрэн мэдээлэл бий болсон 1950 оноос хойш түүхэнд, сүүлийн нэг жилийн энэ бууралт тоо болоод хувийн дүнгээрээ хамгийн өндөр нь болж тэмдэглэгдэж байгааг японы Дотоод хэрэг, мэдээлэл харилцааны яам нь мэдээлж байна. Өнөөдөр Японд 65-аас дээш насныхны тоо 36 саяар яригдаж байгаа нь нийт амын 29 хувийг бүрдүүлж байна гэсэн үг юм.

Энэ хувь хэмжээ өмнөх оноосоо мөн  0,1 хувиар өсжээ. 75-аас дээш насныхны тоо 2023 онд мөн 713 мянгаар нэмэгдэж, нийт тоо нь анх удаа 20 сая давжээ. Улмаар 75-аас дээш насныхан Японы хүн амын 16 хувийг бүрдүүлж байна. Харин эсрэгээрээ 329 мянгаар тоологдож байгаа 0-14 насныхан нийт хүн амын ердөө 11,4 хувийг бүрдүүлж, хамгийн доод үзүүлэлтэд очжээ.

Ажиллах хүчний идэвхтэй иргэд буюу 15-64 насны хүн өмнөх жилээсээ 256 мянгаар буурч, 73 сая 950 болсон нь нийт хүн амын 59,5 хувь болж байгаа юм байна. Үүний зэрэгцээ байнга оршин суугч гадаад иргэдийн тоо 243  янгаар өсөж, 3 сая 160 мянга болсон байна. Ийнхүү 47 мужтай Япон улсад зөвхөн нийслэл Токио хотын хүн ам л хоёр дахь жилдээ дараалан өссөн дүн үзүүлжээ.