Category: эдийн-засаг

“Эрдэнэс-Таван толгой” компани хөрөнгийн зах дээр “Эрдэнэс” бонд гаргаж, хоёр их наяд төгрөгийн санхүүжилт татахаар ажиллаж эхлээд буй. Эхний ээлжийн арилжаа гуравдугаар сарын 30-наас дөрөвдүгээр сарын 2-ныг хүртгэл үргэлжлэх юм байна. Бондын хүүний тухайд төгрөгөөр авбал 10 хувь, доллараар бол 6.8 хувийн хүүтэй байх нь. Бүр тодруулж хэлбэл, аль аль нь хадгаламжийн хүүгээс өндөр гэж хөрөнгийн зах зээлийн шинжээчид онцолж байна. Иргэдийн хувьд банкин дахь долларын хадгаламжийн хүү хоёр хувиар тооцогдож байгаа. “Эрдэнэс” бондын арилжаанд оролцвол даруй 4.8 хувиар илүү өгөөж ашиг хүртэнэ гэсэн үг. Бондын хугацааг хоёр жилээр тогтжээ. Өндөр дүнтэй заиалга өгөх боломжтой хоёр хэсэг бий гэж хөрөнгийн захынхан тодотголоо. Эхнийх нь банкууд, хоёр дахь бүлэг нь хадгаламж бүхий иргэд. Банкууд өнөөдрийн тухайд илүүдэл мөнгөө төв банкны үнэт цаасанд зургаан хувийн хүүтэй байршуулж буй. Бондын арилжаанд гадныхан оролцох боломжтой гэнэ. Бондын арилжаанд оролцохыг хүсвэл харилцдаг үнэт цаасны компанидаа хандахад л болох нь. Утсаар, онлайнаар захиалга өгч, бонд худалдаж авч болох аж.

1072 хувьцааны дансаа нээлгэсэн хүмүүсийн тухайд шинээр данс нээлгэх шаардлагагүй, нээлгэчихсэн дансандаа мөнгө байршуулж арилжаанд оролцох боломжтой хэмээн хөрөнгийн зах зээлийн мэргэжилтнүүд хэлж байна. “Эрдэнэс Таван толгой”-н бонд 24-36 сарын хугацаатай, нэг бүр нь 100 мянган төгрөг болон 100 ам.долларын нэрлэсэн үнэтэй байна.

“Эрдэнэс Таван толгой” компанийн бонд тойрсон асуудлаар “Голомт капитал ҮЦК” ХХК–ийн гүйцэтгэх захирал О.Мөнхжаргалтай ярилцлаа.

---

-“Эрдэнэс Таван толгой” бол төрийн өмчит компани. Тэр утгаараа энэ удаагийн бонд ямартаа ч эрсдэл багатай гэсэн давуу талтай байх нь…?

-Тэгнэ. Ер нь Засгийн газрын үнэт цаасыг хамгийн найдвартай гэж үздэг л дээ. Улс тэр чигээрээ дефольт зарлахгүй л бол хамгийн найдвартай хөрөнгө оруулалтын хэрэгсэл. Засгийн газар 2012-2016 онд үнэт цаас гаргаж, тэр нь хөрөнгийн зах зээлийн тулах багана болж байсан. Энэ удаа төрийн өмчит компани зах зээлээс мөнгө татах гэж байна. Тэр утгаараа эрсдэлгүй гэсэн давуу талыг хамгийн түрүүнд онцлохоос аргагүй. Товчхондоо аль аль талдаа ашигтай. Бонд худалдаж авсан хүмүүст ч, бонд арилжаалж хөрөнгө татаж байгаа компанид ч. Компани банкнаас бага хүүтэйгээр мөнгө босгоно, хүмүүс банкны хадгаламжийн өгөөжөөс өндөр ашиг хүртэнэ. Бидний хувьд хөрөнгө оруулалтын соёлыг л өөрчлөх гэж ажиллаж байгаа. Бид хадгаламжинд мөнгөө хийдэг, арилжааны банкнаас зээл авдаг энэ тогтолцоогоор сүүлийн 30 жил явлаа. Хөрөнгийн зах зээлийн үнэлгээ том биш. Эдийн засаг маань 30 их наяд байхад хөрөнгийн зах зээлийн үнэлгээ 3.5 их наядаар хэмжигддэг. Банкны актив ч мөн 30 их наяд шүү дээ. Тэгэхээр монголчууд өнөөхөндөө арилжааны банкны системээр 100 хувь явж байна гэсэн үг.

-“Эрдэнэс Таван толгой”-н 1072 хувьцааг иргэд эзэмшдэг. Хөрөнгө оруулалт татаж, өгөөж ашгаа нэмэх хэрээр 1072 хувьцааны өгөөж ч дагаад өсөх нь ээ?

-Та зөв харж байна. Иргэдийн эзэмшдэг хувьцааны өгөөж дагаад өсөх давуу талтай. Тэгэхээр энэ удаагийн бондын өгөөжийг улсаараа хүртэнэ гэсэн үг. Мэдээж ойрын арав гаруй жил “Эрдэнэс Таван толгой” ХК-ийн борлуулалт өндөр хэмжээгээр өсвөл 1072 хувьцаа эзэмшиж байгаа хүний ногдол ашиг өснө. Нүүрс үнэ цэнэ, хэрэгцээтэй байх үед борлуулалт өсөж Монголын төгрөгийн валютын урсгал өснө гэсэн үг л дээ. Экспорт өсөх тусам Монголын эдийн засагт сайн нөлөө үзүүлэх нь тодорхой.

-“Эрдэнэс Таван толгой” хөрөнгийн зах зээлээс босгосон мөнгөө юунд зарцуулах төлөвлөгөөтэй байгаа бол?

-“Эрдэнэс Таван толгой” компани цаашдын гурван жилийн төлөвлөгөөгөө танилцуулж байгаа. Угаах үйлдвэр барина, дэд бүтцээ хөгжүүлнэ. Дэд бүтцээ хөгжүүлчихвэл борлуулалт нь дагаад өсөх нь тодорхой. Жилдээ 30 сая тонн нүүрс борлуулна гэж байгаа шүү дээ.

–Энэ удаагийнх нээлттэй бонд гэсэн тодотголтой байгаа. Нээлттэй бонд хамгийн ашигтай зөв хувилбар мөн үү?

-Хөрөнгийн зах зээлийн хамгийн эрүүл хувилбар. Нээлттэй бондын гол ялгаа нь хөрөнгийн биржээрээ дамжиж зарагдана. Гэхдээ хөрөнгө оруулагчид мөнгө нь хэрэгтэй болвол бирж дээр бондоо зараад мөнгөө авчихаж болно. Бусдаар бол хамгийн найдвартай тогтвортой хөрөнгө оруулалтын хэрэгсэл. Ер нь бол цагаа олсон бүтээгдэхүүн. Хадгаламжийн хүү буурсан байгаа үед төрийн өмчтэй, Монгол улсын иргэн бүр хувьцааг нь эзэмшдэг, сүүлийн таван жил бизнес моделоо баталчихсан, нүүрсээ арван доллараар олборлоод 60 доллараар зарж хангалттай мөнгө хийж яваа компани ийм бонд гаргана гэдэг хаа хаанаа ашигтай шийдэл л дээ.

–Хоёр их наяд гэхээр том дүн сонсогдоод байх юм. Энэ хэмжээний мөнгө зах зээлээс цуглах боломжтой юу?

-Хоёр их наяд гэсэн том дүн сонсогдож байж магадгүй. Гэхдээ банкны хадгаламжийн хэмжээ 20-30 их наяд руу дөхөж байгаа. Энэ бол иргэдээс бүрдсэн хадгаламж. Өөрөөр хэлбэл, зах зээлд хангалттай бэлэн мөнгө байна гэсэн үг.

-“Эрдэнэс Таван толгой”-н хувьд өмнө нь “Чалко”-гоос 500 сая ам.доллар татаж байсан бол өнөөдөр дотоодоосоо хөрөнгө татаж төслийнхөө ашгийг нэмэгдүүлэх гэж байгаа нь бас л том давуу тал шүү…?

-Бидний хувьд арай өөр түвшинд хүрсний шинж л дээ. Гадныхнаас мөнгө хүсч “Чалко”-гоос 500 сая ам.доллар авч байсан үе тодорхой хэмжээнд өнгөрөөд байна. Монголчууд өөрсдөө дэд бүтцийнхээ том төслийг санхүүжүүлэх тухай ярьж байна гэдэг яалт ч үгүй том давуу тал. “Эрдэнэс Таван толгой” компани Хятадын “Чалко”-гоос 500 сая ам.доллар аваад яасныг бүгд мэдэж байгаа. Харин энэ удаа “Монголоосоо мөнгө босгоё, хөрөнгө оруулалт хийгээд өгөөжийг нь та хүрт” гэж байна. Тэгэхээр хоёр жилийн дараа энэ төсөл сайн хэрэгжээд ирвэл иргэдийн эзэмшиж байгаа 1072 хувьцааны өгөөж өсөх нь тов тодорхой асуудал. Засгийн газар, “Эрдэнэс Таван толгой” хоёр бондоо гаргая гээд зарлачихлаа. Одоо монголчуудад бондоо худалдаж авах ажил л үлдээд байна.

–Хадгаламжийн хүүгээс өндөр өгөөжтэй гэхээр банкинд мөнгөө хадгалуулсан иргэд олноороо сонирхох л юм байна…?

-Хадгаламжийн хүү буурчихсан, дунджаар 8.5 болсон гэж тооцвол арван хувийн татвараа хасаад 7.6 хувь руу орчихож байгаа юм. “Эрдэнэс” бондын хувьд арван хувиар гарч байгаа. Татварын шинэ хуулиар нээлттэй бондын хувьд арван хувь биш таван хувийн татвар авна. Арван хувиас таван хувийг хасахаар 9.5 хувь болж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, энэ бондын бодит өгөөж 9.5 хувь. Дахиад хэлэхэд, эрсдэлгүй гэдэг утгаараа энэ удаагийн бонд давуу талтай.

-“Эрдэнэс Таван толгой” ирэх жилүүдэд хэр ашигтай ажиллах нь нүүрсний зах зээлийн өнгө төрхөөс хамаарна. Нүүрсний зах зээл ямар байх бол?

-Нүүрсний зах зээл ямар вэ гэхээс илүү төмрийн зах зээл ямар байх вэ гэдэг нь чухал. “Эрдэнэс Таван толгой”-н нүүрсний эрэлт Хятадын гангийн үйлдвэрийн хэрэгцээнээс хамаарна гэсэн үг. Ковидын дараах эдийн засгийн сэргэлтийн тухайд гангийн хэрэгцээ өсөх нь тодорхой. Тэгэхээр нүүрсний зах зээл дажгүй байх нь ойлгомжтой. Хятад улс Австралийн коксжсон нүүрсийг авахгүй байгаа. Уг нь энэ бүхнээс хамгийн түрүүнд өгөөж хүртэх улс нь манайх байсан юм. Гэхдээ бодитой хэмжээгээр хүртэж чадахгүй байна л даа. Гол шалтгаан нь дэд бүтэц. Гэтэл ОХУ өнөөдөр өндөр өгөөж хүртээд эхэлчихлээ. “Эрдэнэс Таван толгой” хөрөнгө оруулалт татаж дэд бүтэцдээ анхааръя гээд байгаа нь цаанаа ийм шалтгаантай. Монголын нүүрсний хамгийн том хэрэглэгч нь Хятад гээд харахаар ирэх жилүүдэд нүүрсээ дажгүй үнээр их хэмжээгээр борлуулах боломж бүрэн бий.

–Бондын зах зээл зээлийн хүүг буулгах том хөшүүрэг болдог гэж ярьдаг. Манай хувьд “Эрдэнэс Таван толгой”-н араас компаниуд бонд гаргаад эхэлбэл хүү буурах бодит нөхцөл үүсэх нь ээ?

-Компаниуд “Эрдэнэс Таван толгой”-н араас дотоодын зах зээл дээр бонд гаргаад эхэлбэл хоёр л юм болно. Компаниуд банкнаас 15 хувиар зээл авч байсан бол 10 хувиар бонд гаргаад санхүүжилт татчихна. Нөгөө талаас иргэд банкны хадгаламжаасаа илүү хүүтэй бонд худалдаж авах ашигтай. Бондын зах зээл томрох тусам хөрөнгө оруулалтын сангууд илүү их худалдан авалт хийж эхэлдэг. Одоохондоо бол нээлттэй бондууд цөөхөн л дөө. Хөрөнгийн зах зээлд компанийн нээлттэй бонд бараг байхгүй. 2017 онд “Сүү” бонд гэж гаргахад зургаан тэрбум л байсан. Нэг жилийн бонд байсан учраас дуусчихсан, одоо хөрөнгийн зах зээл дээр байхгүй гэсэн үг. Засгийн газрын ихэнх үнэт цаас энэ жил дуусч байгаа. Тэгэхээр бондууд байхгүй гэчихэж болно. Бондын зах зээлийг харвал Япон, Солонгост бонд гаргаж хүүгээ бууруулсан тодорхой хэмжээний түүх байдаг. Манай улсын хувьд арилжааны банкны системээсээ хэсэг хэсгээр өөрчлөгдөж эхлэх гээд байна гэсэн үг л дээ. Томоохон компаниуд Монголын хөрөнгийн зах зээл жижигхэн байна гээд бонд гаргадаггүй. “Эрдэнэс Таван толгой” зориод бонд гаргачихсан байгаа тохиолдолд араас нь бонд гарах өчнөөн боломж нээгдэнэ. Тэгж байж хөрөнгийн зах зээл хөгжинө.

Засгийн газраас эдийн засгийг сэргээх, эрүүл мэндийг хамгаалах 10 их наядын төлөвлөгөөг хэрэгжүүлж, энэ хүрээнд жилийн гурван хувийн хүүтэй зээлийг арилжааны банкуудаар олгож эхэлсэн. Үндсэн зээлээ нэг жилийн дараагаас төлж эхэлнэ. Маш бага хүүтэй зэрэг өмнө нь байгаагүй нэн хөнгөлөлттэй нөхцөлийг санал болгож байгаа нь худалдаа, үйлдвэрлэл эрхлэгчид, хувь иргэдийг хошууруулж байна. Гэхдээ эдийн засгийн нөхцөл байдал таагүй, бизнесийн үйл ажиллагаа эрхлэхэд эрсдэл өндөртэй энэ цаг үед хүмүүс бага хүүтэй зээл авч, арилжааны банкуудад хадгалуулах замаар хүүгийн зөрүүнээс ашиг хүртэх боломжтой хэмээн эдийн засагчид хардаж байгаа.

Тодруулбал, өнөөгийн байдлаар төв банкны бодлогын хүү зургаан хувь, арилжааны банкуудын хадгаламжийн хүү 9-10 хувьд хэлбэлзэж байна. Үүн дээр хүүнээс хүү тооцох аргачлалаар тооцвол жилд дунджаар 10-11 хувийн хүү тооцогдох боломжтой аж. Өөрөөр хэлбэл, хөнгөлөлттэй зээлээ арилжааны банкуудын хадгаламж болгож хувиргаснаар гурван жилийн хугацаанд дунджаар 20 орчим хувийн ашиг хүртэх боломжтой. Үүнийг 500 сая төгрөгөөр тооцвол 100 гаруй сая төгрөг болж байна. Хэрэв нэгээс дээш буюу 2-3 компаниар зээл авбал ямар ч эрсдэл хүлээхгүйгээр зөвхөн хүүний зөрүүнээс 200-300 гаруй сая төгрөгийн ашиг хүртэх боломжтой байна.

Тэгвэл уг зээлийн хүүгийн татааст улсын төсвөөс буюу татвар төлөгчдийн халааснаас жил бүр 60-70 тэрбум төгрөгийг гаргахаар тооцоод байгаа билээ. Нэгэнт ийм ашиг хүртэх боломж бүрэлдсэн учир иргэд, аж ахуйн нэгж банкны шаардлага хангасан аль болох олон компаниар зээл авахаар хөөцөлдөж байгаа аж. Энэ хандлагыг сошиалд компани авна, зарна гэсэн нууцлалтай хэд хэдэн групп, мөн зарын томоохон сайтуудаас харж болохоор байв. Хүмүүсийн хамгийн их сурагласан компаниудын гол шалгуур НӨАТ төлөгч, сүүлийн 2-3 жилд үйл ажиллагаа явуулж байсан, ямар нэг өр төлбөргүй гэсэн байв. Өөрөөр хэлбэл, гурван хувийн хөнгөлөлттэй зээлд хамрагдах шалгууртай нийцүүлж байгааг харж болно. Уг шалгуурыг хангасан хүмүүс компаниа 40 сая төгрөгөөс дээш, дунджаар 45 сая төгрөгөөр үнэлж байгаа бол компани худалдаж авах хүсэлтэй иргэд аль болох хямдруулах сонирхолтой байна. Тусгай зөвшөөрөлтэй, Х тайлантай компани зарах зарын доор сайндаа л 1-2 сэтгэгдэл байгаа бол НӨАТ төлөгч компанийн зарын доор 20-оос дээш сэтгэгдэл хөврөнө.

“Хөнгөлөлттэй зээлийн шалгуур хангасан компаниа 100 сая төгрөгөөс “ярина”

Хүнсний үйлдвэрлэлийн чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг компани зарна гэсэн зарын дагуу иргэн Б–тэй холбогдож тодруулсан юм. Тэрбээр зээл авах барьцаа хөрөнгөгүй, эргэлтийн хөрөнгө дутагдалтай тул гурван хувийн хүүтэй зээл авах шалгуур хангасан компаниа зарахаар шийдсэн гэв.

---

–Компани зарна гэсэн зарын дагуу холбогдож байна. Хэдэн онд байгуулагдсан бэ. авсан тохиол–долд гурван хувийн хөнгөлөлттэй зээлд хамрагдах боломжтой юу?

-Боломжтой. Бид арилжааны банкнаас зээл авах боломжтой эсэхийг судлуулж үзсэн. Та бүхэн барьцаа хөрөнгө гаргачихвал зээл авах шаардлага бүрэн хангасан байгаа. Байгуулагдаад гурван жил болж байна. Хэвийн үйл ажиллагаа явуулж ирсэн компани юм. Бүтээгдэхүүнээ нийлүүлдэг гэрээт дэлгүүрүүдтэй. Татвар, нийгмийн даатгалын тайлангаа цаг тухайд нь гаргаж ирсэн, ямар нэг асуудалгүй.

–Ямар төрлийн үйлдвэрлэл явуулдаг вэ?

-Манайх хүнсний чиглэлээр ажилладаг. Ерөнхийдөө өөрсдийн брэнд бүтээгдэхүүнтэй гэж ойлгож болно. Худалдаж авбал сар гаруй хэрэглэх бүтээгдэхүүний түүхий эд, шошго, сав баглаа боодол, бүхээгт амьжиргаа цагаан автомашиныг дагалдуулж өгнө. Сүлжээ дэлгүүрүүдтэй байгуулсан гэрээ, компанийн утасны дугаар, цахим хаяг бүгд дагалдана.

–Үйлдвэрийн байр орох уу?

-Үгүй. Компанийн эрх болон үргэлжлүүлээд ажиллуулах боломжтой дээр дурдсан зүйлс байгаа. Жижиг тоног төхөөрөмжүүд бий. Түүн дээр үнэ тохирч болно. Мөн шаардлагатай гэвэл үйлдвэрлэлийн үйл явц, түгээлт, дэлгүүрүүдтэй харилцах зэрэгт бид туслаад өгч болно.

–Танай компани ямар үнэтэй вэ. яагаад үйл ажиллагаа эрхлэхээ больж байгаа юм бэ?

-100 сая төгрөг. Үйл ажиллагаа эрхлэхээ больж байгаа нь хувийн шалтгаантай. Бас барьцаа хөрөнгөгүй учир банкнаас зээл авч, үйл ажиллагаагаа санхүүжүүлэх боломжгүй байна. Тиймээс заръя гэж шийдсэн. Бид Жижиг, дунд үйлдвэрийг дэмжих сангаас зээл авахаар бэлэн төсөл бичсэн байгаа. Хэрэв авах бол энэ төслөө бас үнэгүй дагалдуулж өгнө.

-100 сая төгрөгөөс хямдруулах уу?

-Уулзаж байж л болно доо. Хямдруулах боломжтой.Гол нь бид ганц компанийн гэрчилгээ бус бүхэл бүтэн бизнесээ борлуулж байгаа юм. Тэгэхээр энэ үнэлгээг гаргаж ирсэн.

–Танай компанийг нэр дээрээ шилжүүлж авлаа гэхэд хөнгөлөлттэй зээл авах банкны шаардлагыг хангах уу?

-Банкны шаардлага дээрээ эзэмшлийн хөдөлгөөнтэй холбоотой шаардлага тавиагүй байсан. Тэгэхээр болох байх гэж ойлгож байгаа. Хэрэв болохгүй гэвэл дотроо гэрээ байгуулаад одоогийн эзэмшигчийн нэр дээр зээл аваад дараа нь шилжүүлэх боломжтой.

“2019 онд бага дҮнтэй ч ХамаагҮй тайлан илгээсэн байхёстой”

Бид компани авна гэсэн зарын дагуу иргэн Ж–тэй холбогдож, тодруулсан юм. Тэрбээр энэ сард багтаж компани авахтэй холбоотой 20 шахам зар тавьжээ.

–Ямар компани худалдаж авах вэ?

-2019 оноос хойш ажиллаж байгаа, татварын өр ширгүй, НӨАТ төлөгч компани бол авна. Ядаж 2018, 2019 онд бага дүнтэй ч хамаагүй тайлан илгээсэн байх ёстой.

–Үйл ажиллагааны чиглэл хамаарах уу. 2020 онд үйл ажиллагаа эрхлээгүй бол яах вэ?

-Гадаад худалдааны чиглэлийн компани байвал сайн. 2019 онд тасралтгүй үйл ажиллагаа явуулсан байх шаардлагатай. 2020 оноос үйл ажиллагаа нь ковидын улмаас зогссон байж болно. 2019 онд 80 болон 180 сая төгрөгөөс дээш борлуулалтын орлоготой байсан гэсэн шалгууруудаар үнэ нь хэлбэлзэнэ.

–Та гурван хувийн хөнгөлөлттэй зээл авах зорилгоор компани худалдан авч байна уу?

-Таньтай компани худалдан авах эсэх асуудлаар л ярина. Бид шилжүүлж авсан компаниа ямар зорилгоор ашиглах нь тусдаа, таньд хамааралгүй асуудал. Хуулийн хүрээнд худалдан авах ажиллагаа явагдах учир та санаа зовох шаардлагагүй.

–нөат төлөгч, 2019 онд тайлангаа гаргаж байсан, татварын өр ширгүй компани ямар үнэтэй авах вэ?

-Бидний тавьсан шалгуурыг хангаж байвал 20 сая төгрөгөөс эхэлнэ. Борлуулалтын орлого зэргээс хамаарч дээд тал нь 40 сая төгрөг болно.

Г.БАТ

Олон улсын байгууллагуудын энэ оны дэлхийн эдийн засгийн төлөв байдлын тухай таамаглалууд харьцангуй эерэг болсоор байна. Хэдийгээр “Ковид-19” цар тахлын улмаас Зүүн Ази, Номхон далайн бүс нутгийн хөгжиж буй улс орнууд жигд бус сэргэлттэй нүүр тулж байгаа ч Хятад улс өнгөрсөн онд огцом сэргэлтийн замд орж, эдийн засаг нь цар тахлын өмнөх түвшинг давсан нь Монгол Улсын эдийн засгийн өсөлтөд томоохон нөлөө үзүүлэх хүчин зүйл болох аж. Энэ тухай Дэлхийн банкнаас өнгөрсөн долоо хоногт шинэчлэн гаргасан тайланд дурджээ. Тус тайлангаас харахад Хятад улсын эдийн засгийн өсөлт цар тахлын өмнөх түвшинг давсан бол бусад орнуудын хувьд цар тахлын өмнөх түвшингээс 5 хувиар доогуур байгаа аж. Энэ нь Хятад цар тахлын дараах дэлхийн эдийн засгийн өсөлтийг чирэх голлох зүтгүүр болохоор хичээж байгааг харуулна.

Манай улсын хувьд эдийн засгийн сөрөг нөлөө зөөлөрч, дотоодын эдийн засгийг сэргээх арга хэмжээ нь эдийн засгийн дотоод үйл ажиллагааг идэвхжүүлж, мөн вакцинжуулалт явагдсанаар иргэд болон аж ахуйн нэгжүүд цар тахалтай дасан зохицож, улмаар 2021 онд эдийн засаг хурдацтай сэргэх төлөвтэй байгааг онцолжээ. Гэхдээ уг тайланд манай улсад сүүлийн хэд хоногт хурдацтай нэмэгдэж буй халдварын тархалтаас үүдэлтэй эрсдэлийг хэрхэн тооцсон нь тодорхойгүй байна. Тайланг боловсруулах явцад халдварын тархалт харьцангуй бага байсантай холбоотойгоор эерэг төсөөлөл гаргахад нөлөөлсөн байх талтай. Ямартаа ч манай улсын эдийн засгийг энэ онд 4.3 хувиар өснө гэж таамаглаж байсан бол сүүлийн байдлаар энэ төсөөллийг зургаа хүртэл хувьд аваачжээ. Өсөлтийг дэмжихэд чухал нөлөө үзүүлэх хүчин зүйлд Засгийн газраас хэрэгжүүлж буй 10 их наяд төлөвлөгөөний хүрээнд олгож байгаа хөнгөлөлттэй зээлүүд нь уул уурхайн бус үйлдвэрлэлийн сэргэлтэд дэмжлэг үзүүлнэ хэмээн тооцсон аж. Үүн дээр нэмээд эрдэс түүхий эдийн үнэ өндөр байх төлөвтэй байгаа нь гадаадын шууд хөрөнгө оруулалтыг дэмжиж, уул уурхайн салбарыг өсгөж, экспортын орлогыг нэмэгдүүлэхэд чухал нөлөөтэй болохыг онцолжээ. Анх Дэлхийн банкнаас энэ онд зэс тонн нь 6300, алт 1740, нүүрс 57.8 ам.доллар байна хэмээн таамаглаж байсан. Тэгвэл өчигдрийн байдлаар зэс 8929, 1725 ам.долларын ханштай байна.

Түүнчлэн, Хятад, Австралийн харилцаанаас үүдэж манай улсын хамгийн том экспортын бүтээгдэхүүн болох нүүрсний ханш 2021, 2022 онд тогтвортой байх төлөвтэй байгаа аж.

Гэхдээ дэлхий дахинд “Ковид-19” цар тахлын дэгдэлт үргэлжлэн өсөх төлөвтэй учир эдийн засгийн сэргэлтэд томоохон хүндрэл авчрах эрсдэл байсаар байгааг анхааруулжээ. Вакцины одоо байгаа нөөц болон хуваарилалтын төлвийг харахад 2021 оны эцэс гэхэд аж үйлдвэржсэн улс орнууд нийт хүн амынхаа 80-аас дээш хувийг, хөгжиж байгаа улс орнууд 55 орчим хувийг вакцинжуулалтад хамруулахаар байгаа аж. Өөрөөр хэлбэл, энэ онд эдийн засаг огцом өсөх эерэг төсөөлөл байгаа ч вакцинжуулалтын хурд, нөөцөөс хамаарч гэнэтийн эрсдэлүүд үүсэх магадлал ч бийг анхаарах ёстой аж. Харин 2022 оноос дэлхийн ихэнх хүн ам вакцинжуулалтад хамрагдсанаар эдийн засгийн өсөлтөд үүсэх эрсдэлүүд намжиж, тогтвортой өсөх боломжууд нэмэгдэхээр байна. Хүн амын 75 хувиас 80 хувь вакцинжуулалтад хамрагдсан тохиолдолд “Ковид-19” вирус тахлын хэмжээнд тарах эрсдэлгүй болно гэж олон улсын эрүүл мэндийн байгууллагууд тодорхойлжээ. Хэрэв вакцинжуулалтын хэмжээ энэ түвшинд хүрсэн нөхцөлд иргэдийн амьдралын хэв маяг эргэж энгийн үеийнх рүү шилжиж, ямар нэг хөл хорио, өндөржүүлсэн бэлэн байдалд орох шаардлагагүй болно.

Цар тахлын хүнд үеийг даван туулахаар эрмэлзэж, эдийн засгийн өсөлт рүү тэмүүлж байгаа улс орнуудад нийгэм рүү чиглэсэн хэд хэдэн асуудалд анхаарлаа хандуулахыг хүссэн байна. Энэ нь манай улсын хувьд ч тун хамааралтай сэдэв аж. Тодруулбал, 2020 онд тус бүс нутаг дахь ядуурал сүүлийн хэдэн арван жилд анх удаа буурсангүй. Цар тахлын улмаас, бүс нутгийн 32 сая хүн ам ядуурлаас ангижрах боломжоо алджээ. “Ковид-19 цар тахлаас үүдэлтэй эдийн засгийн цочрол нь ядуурлыг бууруулахад чиглэсэн үйл ажиллагааг тасалдуулж, тэгш бус байдлыг нэмэгдүүлж байна” хэмээн Дэлхийн банкны Зүүн Ази, Номхон далайн асуудал эрхэлсэн дэд ерөнхийлөгч Виктория Кваква хэлсэн байна. Иймд 2021 онд эдийн засгийн сэргэлт эхэлмэгц улс орнууд хүн амын эмзэг бүлгийг хамгаалахад чиглэсэн арга хэмжээг яаралтай авахыг анхааруулжээ. Түүнчлэн, дижитал технологийн тэгш бус хүртээмжтэй холбоотойгоор амжиргааны түвшин доогуур өрхийн хүүхдүүдийн сурч боловсрох боломж доогуур байсан. Энэ байдал манай улсад илүү их байсан байх магадлалтай. Захын гэр хорооллын эмзэг бүлгийн хүүхдүүд теле хичээл үзэх боломж хязгаарлагдмал, эцэг, эхийн анхаарал халамж сул байдлаас хамаарч хичээлээс хоцрогдох явдал түгээмэл байсныг салбарын судалгаа харуулсан. Иймээс боловсролын чанартай хүрээтээмжийг бий болгоход анхаарах шаардлагатайг сануулжээ. Нөгөөтэйгүүр, цар тахлын улмаас хөл хорио тогтоосон нь гэр бүлийн хүчирхийллийг нэмэгдүүлэх хүчин зүйл болсон нь олон улсын төлөв байдлаас харагдаж байгаа аж. Тодруулбал, Лаос улсад судалгаанд оролцогчдын 25 хувь, Индонез 83 хувь нь цар тахлын улмаас гэр бүлийн хүчирхийлэл улам нэмэгдсэн гэж хариулсан байна.

Мөн бүс нутгийн хэмжээнд эдийн засгийг сэргээх арга хэмжээний багцуудад “ногоон” арга хэмжээнээс илүүтэй “хүрэн” үйл ажиллагаа давамгайлж байгаа аж. Нэг үгээр хэлбэл, байгаль орчны асуудлыг хойш нь тавьж, эдийн засгийн өсөлтийг бий болгохын тулд нүүрсний хэрэглээг нэмэгдүүлэх зэрэг экологид халтай алхмуудыг хэрэгжүүлэх хандлага түгээмэл байгаа тул ногоон эдийн засгийг дэмжихийг уриалсан байна.

Г.БАТЗОРИГ