Category: шинжлэх-ухаан-технологи

Их Британийн “OneWeb” компанийн харилцаа холбооны 34 хиймэл дагуулыг “Байконур” сансрын буудлаас ОХУ-ын “Союз-2.1б” зөөгч пуужингаар хөөргөж, тойрог замд амжилттай орууллаа гэж “Роскосмос” корпорац мэдээлжээ.

Пуужинг Москвагийн цагаар 1 цаг 13 минутад хөөргөжээ. Үүнээс өмнө хөөргөлтийг хоёр ч удаа хойшлуулсан байна. Эхний удаа наймдугаар сарын 19-нд хөөргөх цогцолбор дахь Оросын тоног төхөөрөмжийн эвдрэлийн улмаас хойшлуулсан бол хоёр дахь удаад наймдугаар сарын 20 -нд “OneWeb” компанийн хиймэл дагуулын газрын удирдлагын цогцолборын программ хангамжад эвдрэл гарснаас болж хойшлогджээ.

“Фрегат” хурдасгуур блокоор хиймэл дагуулуудыг тойрог замд гаргах ажил 3 цаг 45 минутийн турш үргэлжилжээ. Энэ хугацаанд хурдасгуур блок 10 маневр хийж, хиймэл дагуулуудыг есөн бүлэг болгосон байна.

“OneWeb” компани нь 2021 оны сүүлчээс харилцааны холбооны хиймэл дагуулын үйлчилгээ үзүүлж эхлэх бөгөөд 2022 оны зургадугаар сар гэхэд тойрог замд 648 хиймэл дагуул байрлуулж дэлхийн өнцөг булан бүрт байгаа хэрэглэгчдэд өргөн зурвасын интернэтийн үйлчилгээ үзүүлэхээр төлөвлөж байгаа ажээ. Энэ удаагийн хөөргөлтийн дараа тойрог замд байрлуулсан хиймэл дагуулынх нь тоо 288 болжээ.

АНУ-ын сансар судлалын NASA агентлаг 2024 онд саран дээр дахин хүн буулгахаар төлөвлөж, саран дээр буух хөлөг бүтээх тендерийг Элон Маскийн Space X компанид өгч, гэрээ байгуулсан юм. Гэвч Space X компанийн гол өрсөлдөгч болох Blue Origin компанийн эзэн Жефф Безос тендерийн шалгаруулалт шударга бус болсон хэмээн гомдол мэдүүлж, дахин зарлахыг шаардаж, АНУ-ын засгийн газрыг шүүхэд дуудсан билээ. Тиймээс NASA агентлаг дээрх асуудлыг шийдэгдтэл Space X-тэй хамтран ажиллахгүй байхаар болжээ. Нөгөө талаас Space X компани ч дээрх шийдвэртэй санал нийлж, арваннэгдүгээр сар хүртэл хөлөг бүтээх ажлаа завсарлахаар болсон байна.

Тухайлбал, энэ долоо хоногийн эхээр Жефф Безос NASA-ын тендерийг Space X авч, засгийн газраас 2.9 тэрбум ам.доллараар санхүүжсжн явдлыг шударга бус хэмээгээд шалгаруулалтыг дахин хийж, Blue Origin компанид өөрсдийн бүтээсэн системээ танилцуулах боломж олгохыг шаардсан билээ.

Харин NASA агентлагийн хэвлэлийн төлөөлөгчийн хэлснээр талууд бүгд тохиролцсоны үндсэн дээр бүх ажлыг гурван сарын хугацаанд завсарлах боллоо.

Эрдэмтэд манай гаригаас холгүй орших хатуу гадаргуутай, амьдрал тэтгэх боломжтой агаар мандал бүхий гаригийг олж илрүүлсэн байна.

Проксима-Б гэж нэрлэсэн энэхүү гариг нь дөрвөн гэрлийн жилийн зайд оршдог аж. “Nature” сэтгүүлд нийтэлсэн судалгааны тайланд тэмдэглэснээр энэхүү одны аймаг нь манай нарны аймагт хамгийн ойр орших Альфа Центавр галактикийн нэг хэсэг байж магадгүй бөгөөд сансар судлалын цаашдын судалгаа шинжилгээний ажилд ихээхэн нэмэр болох чухал ач холбогдолтой байна.

Манай дэлхийн хувьд нарыг бүтэн тойроход 365 өдрийг зарцуулдаг байтал энэ гариг эх одыг богино хугацаанд тойрч байгаагаас ойрхон оршдог гэсэн дүгнэлтийг боловсруулжээ. Манай дэлхийгээс 1.3 дахин их масстай Проксима-Б гариг амьдрал тэтгэх боломжтой аж. Учир нь, гаригийн эх од болох улаан одой од нь манай нарнаас бүлээхэн төдийгүй, арай бүдэг юм байна. Тиймээс гаригийн гадаргуу ус шингэн төлөвт оршин байж болохуйц нөхцөл бий гэсэн үг аж. Түүнчлэн дэлхийгээс холгүй орших энэхүү гаригийн ачаар бид хэзээ нэгэн цагт од хоорондын аялал хийх боломжтой болж байгааг судлаачид онцолж байна.

Г.Байгальцэцэг

Калифорнийн Технологийн Институтын эрдэмтэд “Psyche 16” хэмээх солирыг хэт ягаан туяаны тусламжтай судалсан аж.

Үүний үр дүнд тус солирыг 10 мянган квадриллион буюу нэг сая тэрбум ам.долларын үнэ хүрэх үнэт метал агуулагдаж байгаа болохыг тогтоож чадсан байна. Тиймээс Агаарын нислэг, сансрын уудмыг шинжлэн судлах төв (NASA) тус солир руу 2022 оны наймдугаар сард тусгай хөлөг илгээхээр болсон бөгөөд төлөвлөгөөний дагуу “Psyche 16” солирт 2026 онд хүрэх гэнэ.

1852 оны гуравдугаар сарын 17-нд Италийн одон орон судлаач Аннибале де Гаспарис жижиг гаригийн хэмжээтэй нэгэн астеройд илрүүлсэн бөгөөд үүнийгээ Грекийн домгийн бурхны нэрээр “Психе” хэмээн нэрлэжээ.

Тус астеройдын нийт өртгийг 10 мянган квадриллион доллар хэмээн тооцоолж байгаа ба энэ нь дэлхийн бүх хүмүүсийг долларын тэрбумтан болгохуйц хэмжээний үнэтэй гэсэн үг. “Psyche 16” нь Бархасбадь, Ангараг гаригийн хоорондох солирын бүсэд оршдог.

Одоогийн байдлаар NASA-ийн зорилго бол тус солирын гарал үүсэл, бүтэц зэргийг нарийн тодорхойлон олж мэдэх явдал юм.

“Psyche” бол М төрлийн солирууд дундаа хамгийн том нь юм. М төрлийн солирууд нь үнэт металлаар баялаг бөгөөд манай нарны аймаг үүсэх явцад задарсан олон гарагуудын цөмийн хэлтэрхийнүүд байж болзошгүй гэдэг.

Б.Ангирмаа

“Крафт Зоне” компанийг үүсгэн байгуулагч Л.Лхагвазаяатай ярилцлаа.

-Аливаа зүйлийг засна, сэлбэнэ, үйлдвэрлэнэ гэхээр нийтэд нүсэр зүйл төсөөлөгддөг. Харин танайх эвдэрсэн эд анги, хэрэгслийг технологийн хөгжлийн тусламжтайгаар буюу 3D принтерээр хэвлээд гаргаад ирж байна. Энэхүү үйлчилгээний онцлогийн талаар танилцуулахгүй юу?

-Манайх 2019 оноос эхлэн гурван хэмжээст буюу 3D принтерийн үйл ажиллагаа явуулж байна. 3D принтер нь ямар ч хэлбэр дүрсийг дижитал загвараас бодитоор хэвлэх төхөөрөмж юм. Ингэхдээ эх бэлдэцийг ухаж, хөрөөдөх, сийлэх зэргээр хасаж бэлддэг уламжлалт биет дүрс бүтээх аргаас ялгаатай нь 3D принтер нь үе үеэр давхарлан нэмэх зарчмаар ажилладгаараа онцлогтой. Багахан түүх хуваалцахад анх 1980 онд 3D хэвлэгчийн санаа гарсан бол анхны 3D хэвлэгч машин 1984 онд Чак Халл гэдэг хүн бүтээсэн байгаа юм. Хэдийгээр тийм боловч 2010 оны эхэн үе хүртэл төдийлөн судлагдаагүй байж. Харин XXI зуун гарснаар энэхүү төхөөрөмж хэрэглээнд нэвтэрч нэлээд эрэлт ихтэй болсон. Манай компани ч гэсэн технологийн дэвшлийг ашиглаж иргэдэд өдөр тутамд тулгардаг сэлбэг, эд анги засч хэвлүүлэх үйлчилгээг үзүүлэх болсон. Манай компани одоогийн байдлаар хуванцраар хийж болох бүхий л зүйлийг хийж байгаа.

-Хичнээн нэр төрлийн бүтээгдэхүүн гаргах боломжтой байна вэ?

-Эвдэрч гэмтсэн, олдоц ховордсон техникийн эд анги, сэлбэг хэрэгсэл болон үйлдвэрийн тоног төхөөрөмж, барилга байгууламжийн макетыг чанарын өндөр түвшинд хийж гүйцэтгэж байна. Мөн байгууллага хамт олны тэмцээн уралдаан, тэмдэглэлт баярын цом, дурсгалт хөшөө дүрс зэрэг бэлэг дурсгал, сувинерын төрлийн үйлчилгээ зэрэг хуванцраар хийж болох бүх л зүйлийн 3D зургийг компьютер дээр гаргаж хэвлэдэг.

-Ихэвчлэн ямар материал ашигладаг бол?

-Манайх одоогийн байдлаар хуванцрын төрлүүдээр үйлчилгээ явуулж байна. Материалын ахуйн хэрэглээний хуванцар, нүүрстөрөгчийн агууламжтай карбон материал, резинэн материал гээд ойролцоогоор таван төрлийн хуванцрын төрлөөс сонгоод үйлчилгээ үзүүлж байгаа. Удахгүй металлаар үйлчилгээ үзүүлэхээр судалгаа хийгдэж байна.

-Үйлдвэрлэх процессоос танилцуулж болох уу?

-Манайхаас 3D зургийг зураад биетэй болгох 3D принтерээр хэвлэнэ. 3D принтер маань яаж ажилладаг вэ гэхээр принтерээ 200-250 хэмд халаагаад үелэх зарчмаар өрж хэвлэдэг гэсэн үг.

-Хүмүүс ихэвчлэн ямар төрлийн захиалга өгдөг вэ?

-Олдоц ховор машин техникийн сэлбэг хэрэгсэл, гэр ахуйн эвдэрчихсэн хуванцар зүйлс зэрэг ихэнхдээ эвдэрчихсэн зүйлийг засуулах захиалга өгдөг.

-Машины сэлбэг хэрэгслээс тухайлбал юу юуг 3D принтерээр хэвлэж үйлдвэрлэх боломжтой вэ?

-Жишээлбэл, өмнө нэг эд анги нь гэмтчихсэнээс болоод ашиглах боломжгүй, дахиад шинийг авах шаардлага гардаг байсан. Одоо бол нэг анги эвдэрч, гэмтлээ гэхэд манай компани дээр ирээд зургийг нь гаргуулаад 3D принтерээр хэвлүүлээд авчихдаг болсон. Заавал шинэ эд анги авах шаардлагагүй болсон. Ингэснээрээ иргэдэд эдийн засгийн хувьд хэмнэлттэй. Машины нэмэлт гэрлийн хүрээ, эвдэрч хугарсан сетик, хаалганы бариул зэрэг хуванцраар хийж болох бүх л эд ангийг хийдэг.

-Үнэ ханшийн талаар иргэдэд мэдээлэл өгөхгүй юү?

-Тухайн биетээсээ хамаараад үнэ ханш өөр. Биет болгон өөр өөр эзэлхүүнтэй. Эхлээд тухайн эд ангийн 3D зургийг гаргах үнэ тусдаа бодогдоно. Дараа нь принтерээр хэвлэж гаргахдаа эд ангийн үнийг граммаар боддог. Нэг грамм нь тухайн материалаасаа хамаараад 750-1000 төгрөгийн үнэтэй.

-Хэмжээний хувьд хязгаарлагддаг уу. Овор ихтэй эд анги эвдэрлээ гэхэд танайд хандаж болох уу?

-Болно. Том эд ангийг ч 3D принтерээр хэвлэх боломжтой. Манай принтерийн хамгийн том ажиллах талбай нь 33 см куб доторх биетийг хэвлэж болно. Үүнээс том биетийг хуваагаад хэсэгчлэн хэвлээд эвлүүлдэг.

-Сүүлийн үед эрэлттэй үйлчилгээ юу байна. Үүнтэй холбоотойгоор нэвтрүүлэхээр зорьж буй шинэ үйлчилгээ бий юү?

-Манайх ойрын хугацаанд металлаар хэвлэх үйлчилгээг үзүүлэх гээд судалгаа хийж байна. Мөн өөрсдийн нэрийн бүтээгдэхүүн гаргахаар ажиллаж байна.

-Нэрийн бүтээгдэхүүн юу байх вэ?

-Ихэвчлэн сувинер болон рам дээр ажиллаж байна.

-Машины эд анги эвдрэх тохиолдол их ч тэр болгонд шинийг худалда авахгүйгээр дотоодоосоо сэлбэх боломжтой болно гэдэг хэрэглэгчдийн хувьд маш том давуу тал. Тэгэхээр энэхүү үйлчилгээ илүү хүртээмжтэй байх үүднээс олон хэрэгсэл хэвлэхэд тулгарч буй асуудал бий юү?

-Одоогийн байдлаар учиргүй хүнд хэцүү зүйл байхгүй л байна. Гэхдээ төр засгаас хөнгөлөлттэй зээл зэрэгт жаахан дэмжээд өгвөл манай компани үйлдвэрлэлээ томсгож, илүү өргөн цар хүрээтэй ажиллах бүрэн боломжтой.

Ер нь манай хамт олон хүний гар хараад суухгүйгээр шинийг санаачилж иргэдэд хэрэгтэй зүйл хийхийг чин сэтгэлээсээ хүсдэг залуусаар бүрдсэн учраас урамтай, асуудал тулгарах нь бага байдаг шүү.

-Захиалга хэр удаж гардаг вэ?

-Захиалга бол тасардаггүй. Тухайн биетийн хэмжээнээс хамаарна. Хэлбэр хийцийн хувьд амархан эд анги байвал өдөртөө л хэвлээд гаргачихна. Ажиллагаатай эд анги 3-4 хоногийн дотор бэлэн болдог.

Элон Маскийн “Space X” компани сансарт асар том зар сурталчилгааны самбар байрлуулах явдал тухай танилцуулжээ.

Улмаар хэн нэгэн нь мөнгөө төлөөд сансарт өөрийн сурталчилгаагаа байршуулах боломжтой болох юм.

“Space Х” компани эл төлөвлөгөөгөө хэрэгжүүлэхээр Канадын Geometric Energy корпорацтай хамтран ажиллаж, дижитал самбар бүтээж байгаа аж. Тус самбарыг хиймэл дагуулын хананд байрлуулж, хойтон жилийн эхээр сансарт хөөргөх аж.

Самбар өөрийгөө бичих камертай байх бөгөөд түүгээрээ дамжуулан Youtube сувгаараа сурталчилгаануудыг шууд харуулах юм байна.

Нийслэлийн Засаг даргын орлогч Ж.Сандагсүрэн, НЗДТГ-ын Нийгмийн бодлогын хэлтсийн дарга И.Баатархүү, Сүхбаатар дүүргийн Засаг даргын орлогч М.Алтангэрэл, Нийслэлийн Соёл, урлагийн газрын дарга Ж.Дамдинцэрэн нарын албаныхан “Улаанбаатар хотын Бэлхийн амны Хүннүгийн язгууртны булшны археологийн судалгаа” төслийн явцтай газар дээр нь очиж танилцлаа. Энэхүү төслийг НЗДТГ-ын дэмжлэгтэйгээр Нийслэлийн Соёл, урлагийн газар, ШУА-ийн Археологийн хүрээлэн хамтран хэрэгжүүлж буй юм.

Хүннүгийн язгууртны булш, оршуулга бүхий томоохон дурсгалт газар нь Улаанбаатар хотын нутаг дэвсгэр Бэлхийн амны эхэнд оршдог. Төслийн хүрээнд тус дурсгалыг малтан судалж, онцлог, он цагийн хамаарлыг тогтоон, соёлын өв, аялал жуулчлалын бүтээгдэхүүн болгох олон талт ажлыг хэрэгжүүлэх юм. Төслийн судалгааны ажил 70 хувьтай хэрэгжиж байна. Унгарын хамтарсан судалгааны хүрээнд Н.Сэр-Оджав, Т.Хорват нарын удирдлага дор язгууртны булшны гурван дагуул булшинд малтлага, судалгаа хийж, морины тоног хэрэгсэл, зэр зэвсгийн үлдэгдэл, хүний ясны хэсгүүдийг олж илрүүлжээ. Өнөөг хүртэл уг дурсгалын бүтэц, он цаг, соёлын хамаарлыг тогтоох нарийвчилсан археологийн малтлага, судалгааны ажил хийгдээгүй байсан юм.

Тус судалгааны баг дурсгалын агаарын зургийг авч, нарийвчилсан хэмжилт, тодорхойлолтыг хийж, язгууртны зургаан булш, дагуул дөрвөн булшны дэвсгэр зургийг хийж байна. Судалгааны үр дүнд одоогийн байдлаар баруун урагш чиглэсэн дөрвөн метр урт үүдэвчтэй, 6.5х5 метр хэмжээтэй тэгш өнцөгт дөрвөлжин хэлбэрийн оршуулгын нүх, 3.5 метр гүнд язгууртны хэрэглэж байсан тэрэгний эд ангиуд болох хүрэл тоноглолын хэсгүүдийг илрүүлжээ. Цаашид хамгийн том хэмжээтэй булшийг ил үзмэр болгохоор төлөвлөж байгаа бөгөөд уг булшны гаднах нүсэр бүтэцтэй чулуун хүрээний баруун урд хэсгийг цэвэрлэж байна.

Малтлага судалгааны үр дүнд Туул голын саваар нутаглаж асан Хүннүгийн язгууртан, ихэс дээдсийн талаарх олон талт мэдээлэл өгөхүйц олдвор хэрэглэгдэхүүн, он цаг тогтоох материал илэрч байгаа юм. Нийслэлийн Засаг даргын дэргэдэх Ажлын хэсэг уг дурсгалын хамгаалалтын бүсийг тогтоосон бөгөөд дурсгалын хадгалалт хамгаалалт, ил үзмэр, мэдээллийн төв, үйлчилгээний хэсгийг харуулсан төлөвлөлт бүхий аялал жуулчлалын бүтээгдэхүүн болгох урьдчилсан эскиз зураг хийж эхэлжээ.

Мөн албаныхан Сүхбаатар дүүргийн 17-р хорооны нутаг дэвсгэрт орших улсын хамгаалалтын зэрэглэлд байдаг түүх соёлын үл хөдлөх дурсгал болох Дамбадаржаалан хийдийн хадгалалт хамгаалалтын нөхцөл байдалтай танилцлаа. Энэ үеэр Нийслэлийн Засаг даргын орлогч Ж.Сандагсүрэн уг дурсгалыг сэргээн засварлах, орчин нөхцөлийг сайжруулах талаар холбогдох байгууллагуудад тусгай төсөл боловсруулж, нийслэлийн төсөв болон төсөл хөтөлбөрийн хүрээнд шийдвэрлэх боломжийг судлах чиглэл өглөө.

Булган аймгийн Сэлэнгэ сумын нутагт, Сэлэнгэ мөрний урд эрэгт өөр хоорондоо 4.2 км зайтай орших чулуун зэвсгийн үеийн 2 суурин бий. Тэдгээрийг тухайн газар орны нэрээр “Бухын манханы” суурин, “Өлзийбүрэнгийн арын” суурин хэмээн нэрлэнэ.

Эдгээр дурсгалт газрууд нь чулуун зэвсгийн ил суурингийн төрөлд хамаарна. Тус дурсгалуудын газрын гадарга дээр орших хэв шинж нь элсэн манхан дундаас чулуун зэвсгийн олдворууд илэрч олддогоороо энэ бүс нутагт байх бусад чулуун зэвсгийн суурин газраас онцлогтой. Мөн чулуун зэвсэг хийх түүхий эдээ сонгохдоо ихэвчлэн хар өнгийн хас чулууг голлож зарим цөөн олдворууд нь цахиурын төрлийн чулуу, голын хайрган чулууг ашиглаж байсан зэргээрээ адилсаж байгаа нь эрт цаг үед өөр хоорондоо харилцаа холбоотой байсныг гэрчилнэ.